Ο παιδαγωγός Κ.Δ.ΣΩΤΗΡΙΟΥ (1889-1966): ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Από το βιβλίο Ο ΚΩΣΤΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΥ αφηγείται σελίδα 57-58:

ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑΝΝΗ ΖΕΥΓΟΥ 21-5-1944 pdf

« Την άλλη μέρα, ή την πάρα πάνω Κυριακή, θ αφιερωθεί η πρωινή συνεδρίαση για το Γληνό. Μου ανάθεσαν να μιλήσω για το Γληνό. Θα μιλούσε ο Γιάννης Ζεύγος σύντομα κι εγώ πλατύτερα. Δεν κοιμόμουνα στις Κορυσχάδες, γιατί δεν είχα κατάλυμα καλό. Εγύριζα κάθε βράδυ με τα πόδια στο Καρπενήσι είχα ωραιότατο κατάλυμα στη βίλα του Τσαμπούνα, με περιποιόντουσαν πολύ και εκεί έκανα ένα σκίτσο για την ομιλία. Με τα κύρια σημεία για την εκπαιδευτική δράση του Γληνού γιατί το θέμα μου ήταν : Ο Μεγάλος του Έθνους Δάσκαλος Δημήτρης Γληνός. Την άλλη μέρα μίλησα, κράτησε καμιά ώρα η ομιλία μου. Ανάλυσα το θέμα και σ αυτή, και απ’ αυτήν την ομιλία, βγήκε το άρθρο που δημοσιεύτηκε στα τρία χρόνια του Γληνού, όταν κατεβήκαμε και με βάση το άρθρο αυτό έκανα την ομιλία μου για το Γληνό Παιδαγωγό, στο θέατρο «Βρετάνια» απάνω στο Σύνταγμα»

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΙΣ ΚΟΡΥΣΧΑΔΕΣ 21-5-1944-pdf

21-5-1944 Η ΟΜΙΛΙΑ- ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ-pdf

Η ΟΜΙΛΙΑ 26-12-1945

«Το άρθρο που δημοσιεύτηκε στα τρία χρόνια του Γληνού»

Χειρόγραφο

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Η ματιά του μαγνήτιζε, η ομιλία του μάγευε, το πολυεδρικό μυαλό του αχτινοβολούσε, η διάνοιά του φώτιζε, η καρδιά του πυρπολούσε. Ένιωθες να σε αρπάζει μα τα γερά του χέρια, να σε ανεβάζει ψηλά να σου δείχνει το δρόμο της προόδου, και να σε σπρώχνει στη γόνιμη δημιουργική δράση. Αυτή είναι η πρώτη μου εντύπωση, όταν μαθητής του κι εγώ τον πρωτογνώρισα στα 1912 Διευθυντή στο Διδασκαλείο της μέσης Παιδείας.

Δεν ήταν ο Δημήτρης Γληνός ο κλεισμένος στο απόμερο γραφείο του επιστήμονας, συλλέχτης ή πλάστης θεωριών. Ήταν αληθινός της επιστήμης ιεροφάντης. Φώτιζε το δρόμο στους συνοδοιπόρους του, αληθινός εργάτης της ζωής, καθοδηγητής των συνανθρώπων του, δημιουργός της ευτυχίας τους.

Δεν ήταν ο αποτραβηγμένος στον ελεφάντινο πύργο του ρωμαντικός οραματιστής της ζωής. Ο Δημήτρης Γληνός ήταν βαθυστόχαστος της ζωής και της κοινωνίας ερευνητής. Έσκυβε συμπονετικά να συλλάβει τον πόνο, την αγωνία και τις λαχτάρες του λαού, και ενσαρκωτής των ιδανικών του λαού, αγωνιζόταν, ακατάβλητος αγωνιστής, για την πραγματοποίησή τους, για ν’ ανοίξει το δρόμο του λυτρωμού. Θέλησε να γίνει καταλυτής του πόνου και οικοδόμος της ευτυχίας. Βαθειά η πίστη του στην αξία της ζωής και του ανθρώπου. Ακλόνητη η αισιοδοξία του. Ηρωική η προσπάθειά του να υψώνεται και να υψώνει και τους άλλους αδιάκοπα στο γνήσιο ανθρωπισμό. Έτσι έγινε ο φωτεινός της νεολαίας και του λαού καθοδηγητής, ο αναμορφωτής, ο μεγάλος του Έθνους δάσκαλος. Η ζωή του αξεκούραστος αγώνας. Γνήσιο παιδί του λαού, έμεινε σ’ όλη του τη ζωή στο πλευρό του. Γι’ αυτό και αγαπήθηκε βαθιά. Μα και άλλο τόσο μισήθηκε από τους εχτρούς, τους εκμεταλλευτές του λαού. Καυτηρίαζε και χτυπούσε ατρόμητα. Τίποτε δεν τον φόβιζε. Ούτε οι συκοφαντίες, ούτε οι διωγμοί, ούτε οι φυλακίσεις, ούτε οι εξορίες. Με ολύμπια γαλήνη τ’ αντιμετώπιζε όλα, πιστός στην εσωτερική φωνή του χρέους. Και όταν πλάκωσε η μαύρη σκλαβιά, πρώτος ανάμεσα στους πρώτους, ένιωσε τον πόνο και τον παλμό της λαϊκής ψυχής και πρώτος ανάμεσα στους πρώτους μπήκε μπροστά στον πονεμένο λαό. Αγωνίστηκε παλικαρίσια μαζί του, και έπεσε στις επάλξεις του λαολυτρωτικού αγώνα, με το νικητήριο παιάνα στο στόμα, με το μεγαλόπρεπο όραμα της τελικής νίκης του λαού.

Ο Γληνός εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1911 αμέσως έπειτα από την τρίχρονη σπουδή στη Γερμανία. Πρωτοδιορίστηκε Ελληνοδιδάσκαλος στο 6^ο Ελληνικό σχολείο της Αθήνας. Παράλληλα η Φιλοεκπαιδευτική Εταιρεία του ανάθεσε να διδάξει τα παιδαγωγικά στο Αρσάκειο. Από την πρώτη στιγμή μπήκε στον «Εκπαιδευτικό Όμιλο» πολύ γλήγορα υψώθηκε σε ηγετικό του στέλεχος και άρχισε την πλούσια, πολύπλευρη και τόσο γόνιμη επιστημονική και εκπαιδευτική του δράση. Την εκπαιδευτική του δράση θα προσπαθήσω να παρουσιάσω σε αδρές γραμμές στη σημερινή σύντομη ομιλία μου.

Τρία στάδια μπορούμε να ξεχωρίσουμε στο ορμητικό ξετύλιγμα της εκπαιδευτικής του δράσης. Προοδευτικός αστός παιδαγωγός στην πρώτη περίοδο 1911-1921, ριζοσπάστης δημοκράτης παιδαγωγός στη δεύτερη 1921-1927, σοσιαλιστής παιδαγωγός, αρχηγός του κοινωνικού δημοτικισμού και μεγάλος του ‘Έθνους δάσκαλος στην Τρίτη περίοδο.

***

Στην πρώτη περίοδο πρωτοπαρουσιάζεται ο Γληνός με τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια του 1913. Η πανίσχυρη τότε Κυβέρνηση Βενιζέλου, έχει υποσχεθεί να ανορθώσει και την Παιδεία. Ο τότε Υπουργός της Παιδείας Γιάννης Τσιριμώκος καλεί για συνεργάτη και παιδαγωγικό του σύμβουλο το Γληνό και του αναθέτει τελικά να συντάξει τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια. Ο Γληνός νεότατος τότε μόλις 30 χρονών, δίνει την αρχική μορφή στα νομοσχέδια και γράφει την εισηγητική έκθεση.

Ο Γληνός πιστεύει, πως η αστική τάξη με το κίνημα στο Γουδί, λυτρώθηκε από τη βαρειά κηδεμονία, που ασκούσαν επάνω της τα φεουδαρχικά στοιχεία, οι τσιφλικάδες και τα τζάκια. Πιστεύει πως ο αρχηγός των φιλελευτέρων ενσαρκώνει τον πόθο του λαού για ανόρθωση, και θα την πραγματοποιήσει. Γι’ αυτό και τοποθετείται με φανατισμό, θα έλεγα, στο κόμμα των φιλελευτέρων.

Άμεση συνέπεια από την πίστη του στην προοδευτική εξόρμηση της αστικής τάξης, είναι η συνειδητή προσπάθεια και ο αγώνας του σ’ όλη την πρώτη περίοδο να πραγματοποιήσει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με την αστική τάξη «άνωθεν».

Επάνω σ’ αυτό το κοινωνικό βάθρο τοποθετεί την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ο Γληνός με τα νομοσχέδια του 1913. Και όμως λίγο αν προσέξουμε, θα βρούμε πλούσια γόνιμα στοιχεία για τη ραγδαία «προς τ’ αριστερά» εξέλιξή του. Ο Γληνός δε δέχεται την τόσο όμορφη στην εμφάνιση, μα και τόσο παραπλανητική και αντιδραστική στο περιεχόμενο θεωρία, πως υπάρχει υπερταξική και υπερκομματική παιδεία. Δεύτερο πιστεύει, πως η κάθε κοινωνική τάξη και ιδιαίτερα η λαϊκή τάξη δικαιούται να έχει το δικό της συγχρονισμένο σχολείο, όπου θα παίρνουν τα παιδιά του λαού πλούσια τη μόρφωσή τους. Τρίτο παρουσιάζει τη λειτουργία της παιδείας, στην κριτική ανασκόπηση που κάνει στην εισήγησή του, καθώς και την καθυστέρησή της σε στενή συνάρτηση με τη διάρθρωση και την κατάσταση της Ελληνικής κοινωνίας. Πέντε είναι οι σπουδαιότερες εκπαιδευτικές του θέσεις, στα νομοσχέδια του 1913.

1. Να γίνει το δημοτικό σχολείο εξάχρονο, υποχρεωτικό και ενιαίο για όλα τα Ελληνόπουλα, αγόρια και κορίτσια, ακόμη και για όσα θα προχωρήσουν στη μέση παιδεία, με συγχρονισμένο και εξυπηρετικό για τις ανάγκες του λαού πρόγραμμα, και με μέθοδες προσαρμοσμένες στα πορίσματα της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας.

2. Βαριά πληγή ο ψευτοκλασικισμός με την παθητική μίμηση. Στη θέση του να καλλιεργήσουμε το γνήσιο ανθρωπισμό με βάση το αρχαίο κλασικό πνεύμα και με μέθοδο το δημιουργικό ιστορισμό.

3. Η μονόπλευρη μέση παιδεία δεν εξυπηρετεί τη μεσαία και μικροαστική τάξη. Ανάγκη η μέση παιδεία, βασισμένη στο εξάχρονο δημοτικό, εξάχρονη κι αυτή, να γίνει πολύπλευρη και να διακλαδιστεί στα τέσσερα τελευταία χρόνια. Παράλληλα λοιπόν με το κλασικό τμήμα να λειτουργούν στα γυμνάσια και πραγματιστικά και εμπορικά και άλλα ειδικά τμήματα.

4. Εθνική ανάγκη να υψωθεί κοινωνικά και να καταρτιστεί επιστημονικά ο λειτουργός της παιδείας μέσα σε συγχρονισμένα Διδασκαλεία.

5. Να λυτρωθεί ο εκπαιδευτικός κλάδος από τη φαυλοκρατική συναλλαγή και το φατριασμό. Ανάγκη να αναδιοργανωθούν τα εποπτικά συμβούλια και να ιδρυθεί Ανώτατο Εκπαιδευτικό Συμβούλιο για να μελετάει τα προβλήματα της Παιδείας και να προτείνει τα κατάλληλα μέτρα, και για να εξασφαλίσει την αποκέντρωση στη διοίκηση της παιδείας.

Τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια συνάντησαν την λυσσασμένη αντίδραση ακόμη και από τους κόλπους των φιλελευτέρων. Η Κυβέρνηση Βενιζέλου υποχώρησε και τα εγκατέλειψε «δι’ ευθετώτερον χρόνον».

Στα 1917 εκθρονίζεται ο Κωνσταντίνος, η Κυβέρνηση Βενιζέλου κατεβαίνει στην Αθήνα και ο Γληνός τοποθετείται Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο της Παιδείας. Σκοπός του και πάλι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ο Γληνός πιστεύει, πως ο επαναστάτης Βενιζέλος αυτή τη φορά θα την πραγματοποιήσει. Βλέπει βέβαια πως δεν είναι η κατάλληλη στιγμή μέσα στην αγωνία και τη φωτιά του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, και γι αυτό περιορίζει το πλάτος της μεταρρύθμισης και συγκεντρώνει όλη του τη προσοχή στο συγχρονισμό του δημοτικού σχολείου.

Με νομοθετικό διάταγμα εισάγεται η δημοτική στο δημοτικό σχολείο. Η αντίδραση ξεσπάει. Κινητοποιεί όλες της τις δυνάμεις. Δεσποτάδες φωνασκούν, μεγαλόσχημοι καθηγητές ασχημονούν και μαζί με τους γνωστούς πατριδοκάπηλους εκτοξεύουν τις γνωστές συκοφαντίες. Η Κυβέρνηση όμως δεν υποχωρεί αυτή τη φορά και η δημοτική γλώσσα μπαίνει στα δημοτικά σχολεία.

Παράλληλα μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα γράφονται με την έμπνευση και την καθοδήγηση του Γληνού από παιδαγωγούς και λογοτέχνες καινούργια «Αναγνωστικά» για το δημοτικό σχολείο. Τα νέα αυτά Αναγνωστικά παρουσιάζουν σημαντική πρόοδο και στην εμφάνιση και στη γλώσσα και στο περιεχόμενο. «Εδώ υπάρχει ανατολή νέου κόσμου» γράφει ο ίδιος ο Γληνός. Και πραγματικά ένας καινούργιος κόσμος ανατέλλει. Είναι οι πρώτες αχτίνες στην παγερή ατμόσφαιρα του σχολείου. Με τα νέα Αναγνωστικά γίνεται και στην πράξη το πέρασμα από το γλωσσικό στον εκπαιδευτικό δημοτικισμό.

Έρχονται όμως οι εκλογές της 1 του Νοέμβρη 1920. Ο Βενιζέλος πέφτει! Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση γκρεμίζεται συθέμελα. Η περίφημη «κριτική επιτροπεία» που συγκρότησε η βασιλική Κυβέρνηση των επίστρατων – πρόεδρος της επιτροπής ο σοφός καθηγητής Εξαρχόπουλος – γνωματεύει πως πρέπει να καούν δημόσια τα νέα αναγνωστικά «ως έργα απάτης και κακοβούλου προθέσεως». Ο Γληνός και οι συνεργάτες του διώχνονται από την υπηρεσία. Το χτύπημα βαρύ. Δέκα χρόνια αγώνες. Η θυσία μεγάλη. Ο τρυγητός άκαρπος. Η κριτική ανασκόπηση ιδιαίτερα της τρίχρονης δράσης μέσα στο Υπουργείο δείχνει στο Γληνό το δρόμο προς τ’ αριστερά! Τον βαδίζει με θάρρος και συνέπεια. Ο Γληνός καταλήγει στ’ ακόλουθα πορίσματα.

1. Διαπιστώνει τη μεγάλη επίδραση που είχαν τα Αναγνωστικά της δημοτικής στους λειτουργούς της Παιδείας. Οι προοδευτικοί δασκάλοι φωτίστηκαν. Οι συκοφαντίες διαλύθηκαν.

2. Διαπιστώνει ακόμη από τα ίδια τα πράματα, πως δεν υπάρχει υπερκομματική Παιδεία. Τα συντηρητικά κόμματα που συγκεντρώθηκαν γύρω από τον Κωνσταντίνο θέλουν αριστοκρατική την Παιδεία, θέλουν να κρατήσουν το λαό στο πνευματικό σκοτάδι, για να τον παραπλανούν εύκολα. Την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση μόνον τα προοδευτικά δημοκρατικά κόμματα μπορούν να την πραγματοποιήσουν. Επιβάλλεται λοιπόν, τονίζει ο Γληνός, ν’ αγωνιστούμε για το θεμέλιωμα της δημοκρατίας.

3. Μεγάλο λάθος να θέλουμε να πραγματοποιήσουμε τη μεταρρύθμιση μόνον «άνωθεν». Μπροστά στην αντίδραση λυγίζουν και τα προοδευτικά κόμματα. Χρειάζεται η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση να στηριχτεί σε όσο μπορεί πλατύτερη λαϊκή μάζα και να γίνει αίτημα του λαού. Χρειάζεται λοιπόν να διαφωτίσουμε το λαό με όλα τα μέσα και να του συνειδητοποιήσουμε το εκπαιδευτικό πρόβλημα. Το έργο τούτο πρέπει ν’ αναλάβει ο Εκπαιδευτικός Όμιλος. Και πραγματικά καινούργιος αέρας φύσηξε τότε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο. Ψυχή του ο Γληνός.

4. Μα για να ριζώσει η Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση χρειάζεται να πάρει πλούσιο περιεχόμενο. Δεν αρκεί η δημοτική γλώσσα. Δεν αρκεί πια ο συγχρονισμός της δημοτικής Παιδείας. Χρειάζεται ακόμη να πάρει η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και κοινωνικό περιεχόμενο, ν’ αναγεννηθεί η Παιδεία με τα ζωντανά και προοδευτικά ιδανικά, να γίνει πραγματικά δημοκρατική και εξυπηρετική του λαού. Έτσι λοιπόν ο Γληνός προχωρώντας προς τα’ αριστερά, περνάει όχι μόνο στη θεωρία παρά και στην πράξη από την εκπαιδευτικό στον κοινωνικό δημοτικισμό.

Αυτό είναι το πρόγραμμα σε πολύ αδρές γραμμές που καθόρισε ο Γληνός. Σύμφωνα μ’ αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές ξετυλίγει την πλούσια εκπαιδευτική του δράση σ’ όλη τη δεύτερη περίοδο από το 1911 ως τα 1927. Είναι τώρα ο ριζοσπάστης δημοκράτης παιδαγωγός.

Η πρώτη προσπάθεια να εφαρμοστεί ο κοινωνικός δημοτικισμός γίνεται στην Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή, που ίδρυσε ο Γληνός στα 1921 μαζί με τρείς άλλους συνεργάτες του. Η Ανωτέρα Γυναικεία σχολή προβάλλει, όπως γράφει ο Γληνός, «ένα νέο ιδανικό παιδείας» βγαλμένο «από ένα νέο ιδανικό ζωής». Και το καινούργιο αυτό ιδανικό είναι ο γυναικείος ανθρωπισμός. «Η γυναίκα να μείνει γυναίκα, μα συνάμα να γίνει άνθρωπος τέλειος».

Η δεύτερη προσπάθεια είναι τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια στην τριετία 1922 ως 1925 που κατάρτισε ο Γληνός με παλιούς και νέους συνεργάτες του, όταν με την επανάσταση του Πλαστήρα ξαναγύρισε στη θέση του Εκπαιδευτικού Συμβούλου στο Υπουργείο. Ο Γληνός είχε πιστέψει, πως με την εγκατάσταση της δημοκρατίας, είχαν δημιουργηθεί ευνοϊκές συνθήκες για ριζοσπαστικότερη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Η αισιοδοξία του μεγάλη. Η επιμονή του ακατάβλητη.

Στην πρώτη δημοκρατική Κυβέρνηση του μακαρίτη Παπαναστάση ψηφίστηκαν μερικά εκπαιδευτικά νομοσχέδια – η πρώτη σειρά – προπαρασκευαστικά στο βάθος για τη ριζοσπαστικότερη μεταρρύθμιση. Μα κι απ’ αυτά τα σπουδαιότερα δεν πρόφτασαν να εφαρμοστούν. Η Κυβέρνηση λιγοψύχησε μπροστά στην αντίδραση υποχώρησε και δέχτηκε για λόγους οικονομίας να ανασταλεί η εφαρμογή τους. Έτσι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση τορπιλίζεται στα πρώτα της βήματα.

Η Τρίτη παράλληλη προσπάθεια είναι η ίδρυση της Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Διευθυντής ο Γληνός. Δίπλα του αρκετοί συνεργάτες του. Ο Γληνός διδάσκει εκεί τα δυό αγαπημένα του μαθήματα. Εισαγωγή στη Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία. Το βάδισμά του προς τ’ αριστερά έχει ακόμη προχωρήσει. Πλησιάζει στο τέρμα. Στη διδασκαλία είναι τώρα ριζοσπαστικότερος. Γίνεται ο κήρυκας της κοινωνικής ανάπλασης του «κοινωνικού ξαναγεννημού του Έθνους». Η Παιδαγωγική Ακαδημία υψώνεται προπύργιο της αναγέννησης της παιδείας.

Στο μεταξύ όμως οι συντηρητικοί φιλελεύτεροι και οι ψευτοδημοκρατικοί και μαζί τους και η βασιλική φατρία, όλοι ενωμένοι θέλουν να πνίξουν το λαϊκό κίνημα, που έχει ξεσπάσει έπειτα από τη μικρασιατική καταστροφή και την τραγική αποτυχία της «Μεγάλης Ιδέας» και όλοι μαζί προετοιμάζουν το φασισμό. Φουντώνει τότε και η αντίδραση προς την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, και δημιουργεί τα «Μαρασλειακά». Η συκοφαντία οργιάζει. Ο διχτάτορας Πάγκαλος μισοδιώχνει τη δημοτική από τα δημοτικά σχολεία και γκρεμίζει το προπύργιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, την Παιδαγωγική Ακαδημία. Ο Γληνός παύεται. Από τότε δεν ξαναγύρισε στη δημόσια υπηρεσία. Δεν το θέλησε. Ένοιωσε πόσο είναι μάταιη κάθε προσπάθεια να πραγματοποιήσει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση μέσα στο αστικό κράτος.

Μα δεν έχασε το θάρρος του. Ένοιωσε βαθύτερα μέσα του τον πόνο, και τον πόθο ν’ αγωνιστεί. Η θέλησή του ατσαλώνεται. Η δύναμή του πυργώνει. Και ξεχειλίζει η αποφασιστικότητά του. τάχτηκε ανεπιφύλαχτα στο πλευρό του πονεμένου και παραπλανημένου λαού.

Ιδρύει μαζί μ’ έναν στενό συνεργάτη του το περιοδικό «Αναγέννηση». Είναι το βήμα, για τον καινούργιο αγώνα του. Το βήμα για το κήρυγμα της κοινωνικής ανάπλασης του Έθνους, και της πνευματικής αναγέννησης. «Το σύμβολό μας, γράφει, δεν είναι επαγγελία. Είναι αίτημα. Είναι πόνου και πόθου κραυγή». Και καλεί όλους «όσοι νιώθουν να ζει μέσα τους του λαού ο πόνος και θέλουν ν’ αγωνιστούν».

Υψώνει λοιπόν ο Γληνός την «Αναγέννηση» προμαχώνα του κοινωνικού διαφωτισμού. Και πραγματικά στάθηκε η «Αναγέννηση» σταθερή και άκαμπτη στην πρωτοπορειακή εξόρμηση. Η γραμμή της ριζοσπαστικά προοδευτική. Δε βάζει κανένα όριο προς τ’ αριστερά. Καίει μέσα της η «ιερή φλόγα». Η «Αναγέννηση» μας δείχνει το πέρασμα του Γληνού από τη δεύτερη στην Τρίτη περίοδο. Μέσα στις σελίδες της ολοκληρώνεται ο ριζοσπάστης παιδαγωγός και διαμορφώνεται ο επαναστάτης σοσιαλιστής, ο πνευματικός ηγέτης του Έθνους.

Στα 1927 ο Γληνός στο θεωρητικό αντίκρισμα της ζωής και της κοινωνίας έχει σχεδόν φτάσει, βαδίζοντας ολοένα προς τ’ αριστερά, στον επιστημονικό σοσιαλισμό. Δεν μένει παρά ένα βήμα για να περάσει τις γραμμές του και να υψώσει τη σημαία του. Το δεύτερο γκρέμισμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης τον σπρώχνει να επιταχύνει την πορεία. Η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου τον ωθεί να κάνει το αποφασιστικό βήμα.

Στη Διοικητική Επιτροπή του Εκπαιδευτικού Ομίλου παρουσιάστηκε σοβαρή διχογνωμία. Ο αντίχτυπός της έφτασε και στα μέλη και βρήκε κατάλληλο έδαφος ύστερα από τη ζύμωση που γινόταν. Έτσι ξεχώρισαν δυό μερίδες: Η συντηρητική με αρχηγό της τον παιδαγωγό Αλέκο Δελμούζο, και η ριζοσπαστική σοσιαλιστική μερίδα με αρχηγό της το Δημήτρη Γληνό. Παρ’ όλη την προσπάθεια που έγινε να μη διασπαστεί ο Όμιλος, για ν’ αντιμετωπίσουν όλοι οι δημοτικιστές ενωμένοι την καινούργια επίθεση, αφήνοντας για αργότερα το ιδεολογικό ξεκαθάρισμα του Ομίλου, η συντηρητική μερίδα – τόση ήταν η «προοδοφοβία» όπως γράφει ο Γληνός- έφερα το ζήτημα στη συνέλευση του Ομίλου το Φλεβάρη του 1927, υποστήριξε με πείσμα τις συντηρητικές αντιδραστικές θέσεις και ανάπτυξε την πισωδρομική γραμμή, που έπρεπε να ακολουθήσει ο Εκπαιδευτικός Όμιλος.

Ο Γληνός, ακατάβλητος αγωνιστής, δέχτηκε τη μάχη. Θα μείνει αλησμόνητο σ’ όσους τον άκουσαν, το κήρυγμά του. Είχε φτάσει η αποφασιστική στιγμή. Με ματωμένη καρδιά, γιατί ένιωθε μέσα του να ζει του Ελληνικού λαού ο πόνος, λυτρωμένος από αστικά υπολείμματα, που κρυφοζούσαν ως τότε μέσα του, λευτερωμένος από κάθε συναιστηματικό δεσμό, που τον συγκρατούσε ωε τότε η κατασταλτική φιλία του προς τον παλιό του συνεργάτη, το Δελμούζο, κήρυξε ο Γληνός με παλμό, που δόνιζε την ψυχή των ακροατών του, τα σοσιαλιστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, και υψώθηκε στα μάτια όλων μας αρχηγός του κοινωνικού δημοτικισμού.

Όσοι, είπε, θέλουν να αποχρωματίσουν την παιδεία, όσοι δέχονται την παιδεία υπερταξική- ή είναι – κι αυτό στην καλύτερη περίπτωση – απροσανατόλιστοι επιστημονικά και κοινωνιολογικά, ανεδαφικοί ουτοπιστές που ξεγελούν τον εαυτό τους, ή μεταφυσικοποιούν την παιδεία που επιβάλλει η κυρίαρχη τάξη και θεληματικά παραπλανούν το λαό με τις μεθοδολογικές και καθαρά εξωτερικές μεταρρυθμίσεις που προτείνουν, χωρίς να θίγουν σε τίποτε την ουσία. «Κάθε σημαντική κοινωνική μεταρρύθμιση, τόνισε, άρα και η εκπαιδευτική γίνεται με μέσο την πάλη των τάξεων». Η λαϊκή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να έχει άλλο φορέα και πρόμαχο, παρά τις κοινωνικές εκείνες τάξεις, που σαν αδικημένες αγωνίζονται να λυτρωθούν και αν καταχτήσουν τα δικαιώματά τους.

Δυό δρόμοι, είπε, ανοίγονται μπροστά μας. Ο ένας είναι ο δρόμος του συμβιβασμού και της υποταγής στην αντίδραση, ο δρόμος της προδοσίας του λαού, ο δρόμος προς τα δεξιά. Ο δεύτερος είναι ο δρόμος του κοινωνικού δημοτικισμού, ο δρόμος της ριζικής αναγέννησης της παιδείας, ο δρόμος της πάλης, ο δρόμος προς τ’ αριστερά. Όλοι όσοι νιώθουμε τον πόνο του λαού θα βαδίσουμε το δεύτερο δρόμο. Αυτό μας επιβάλλει η αγάπη στον Ελληνικό λαό, η αγάπη στην Ελλάδα.

Ο Γληνός έκανε το αποφασιστικό βήμα. Η αισιοδοξία τον πλημμυρίζει. Οραματίζεται την τελική νίκη. Βαθειά τώρα η πίστη του στη δημιουργική δύναμη του πονεμένου λαού. Σκοπός του και στη νέα του εξόρμηση η ριζική αναγέννηση της παιδείας. Πρώτος μαχητής στις επάλξεις ο Γληνός. Ακατάβλητος αγωνιστής. Αναπτύσσει από την «Αναγέννηση» και έπειτα από το σταμάτημά της, από το περιοδικό «Νέοι Δρόμοι» το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και προβάλλει με συνέπεια τη μόνη σωστή λύση του εκπαιδευτικού προβλήματος, που στάθηκε ανίκανη να το λύσει η αστική τάξη. Αγωνίζεται ο Γληνός με αλύγιστη επιμονή να υψώσει την παιδεία, όργανο εξυπηρετικό στα πραγματικά συμφέροντα του Ελληνικού λαού.

Παντού χτυπάει την αντίδραση, όπου κι αν φανερώνεται στην πνευματική ζωή στη χώρα μας. Ξεσκεπάζει και τους παλιούς και νεοφερμένους κήρυκές της, που ζητούν με απατηλά συνθήματα να περάσουν τις αλυσίδες του φασισμού στον Ελληνικό λαό. Με ομιλίες, με συζητήσεις σε στενό και πλατύ κύκλο, με άρθρα σε πρωτοπόρα περιοδικά διαφωτίζει τον Ελληνικό λαό. Η φωνή του αντηχεί από τη μια άκρη ως την άλλη της Ελλάδας. Μα εκεί που συγκεντρώνει την προσοχή του είναι η νεολαία. Στη νεολαία στρέφεται. Γίνεται ο καθοδηγητής της. Μιλάει με όλη τη φλόγα της καρδιάς του στη φοιτητική νεολαία. Κηρύχνει τα καινούργια ιδανικά, ανοίγει το δρόμο της κοινωνικής ανάπλασης. Το κήρυγμά του πείθει, λυτρώνει, φωτίζει, ενθουσιάζει, συναρπάζει, ανυψώνει. Και υψώνεται ο Γληνός στη συνείδηση όλων πνευματικός ηγέτης του λαού στο σκληρό του λυτρωτικό αγώνα, μεγάλος του Έθνους δάσκαλος.

Μα ο Γληνός δεν είναι μόνο ο εμπνευσμένος από τον πόνο του λαού θεωρητικός καθοδηγητής. Είναι πρώτα απ’ όλα ο διεκδικητής, ο αγωνιστής, ο «κατ’ εξοχήν» άνθρωπος της δημιουργικής δράσης. Χτίζει το θεωρητικό αντίκρυσμα της ζωής και της κοινωνίας, λιθάρι με λιθάρι από την πράξη και δοκιμάζει τη θεωρία του μέσα στην πράξη. Η πράξη του ανοίγει το δρόμο τα αριστερά. Η πράξη του βαθαίνει τη σκέψη και του ωριμάζει την κοσμοθεωρία του. Και βλέπει ο Γληνός με τα μάτια φωτισμένα από το σκληρό εικοσάχρονο αγώνα του, πως η ριζική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μόνο μέσα και μαζί με τη σοσιαλιστική ανοικοδόμηση της πατρίδας μας. Και ακούεται τότε – στα 1932 – το λυτρωτικό κήρυγμα, πως μόνο ο λαός με πρωτοπόρα την εργατική τάξη, που ανεβαίνει, θα δώσει τη σωστή λύση και στο εκπαιδευτικό πρόβλημα. Και γι αυτό πρέπει ο λαός να πάρει ολοκληρωτικά την εξουσία στα χέρια του, γκρεμίζοντας και με τη βία άμα το καλέσει η ανάγκη, κάθε εμπόδιο που θα σταθεί μπροστά του. Έτσι ο Γληνός με απόλυτη συνέπεια γίνεται κομμουνιστής και στη θεωρία και στην πράξη, μπαίνει στο κομμουνιστικό κόμμα της χώρας μας, και γοργά υψώνεται σε ανώτατο ηγετικό στέλεχός της. Εκεί μέσα στο κομμουνιστικό κόμμα, ολοκληρωτικά λυτρωμένος, ζει, όπως μου έλεγε, την προσωπική ελευτερία στην πιο ανώτερη, στην πιο δημιουργική μορφή της, στη αρμονική μορφή της εσωτερικής πειθαρχίας. Εκεί μέσα στο κομμουνιστικό κόμμα ολοκληρώνει την προσωπικότητά του.

Βήμα με βήμα βάδισε ο Γληνός τον τραχύ και δραματικό δρόμο. Κάθε σταμάτημα και νέα εξόρμηση. Κάθε αμφιβολία και βαθύτερη πίστη. Κάθε δισταγμός και καινούργιο πέταγμα. Αρνήθηκε ο Γληνός την αστική τάξη. Περιφρόνησε τα αξιώματα που του πρόσφεραν. Η αστική τάξη τον ήθελε δικό της. Θαύμαζε τις ικανότητες και την πολύπλευρη δυναμικότητά του. Ο Γληνός τα περιφρόνησε όλα, πιστός στην εσωτερική φωνή του χρέους. Θυσίασε την άνεσή του, την εύκολη ανάδειξη, την εγωιστική φιλοδοξία. Δόθηκε ολόκληρος στον αγώνα του λαού, και έπεσε τιμημένος μαχητής στις επάλξεις του. Η ηθική του προσωπικότητα καταυγάζει. Έγινε σύμβολο, που ηλεχτρίζει και φλογίζει.

Ας το ατενίσουμε με σεβασμό και αγάπη το έργο του. Ρίζωσε στην ψυχή μας και στην ψυχή του λαού. Ο ακατάβλητος αγωνιστής, ο υπέροχος ανθρωπιστής, ο καταλυτής και οικοδόμος δείχνει σ’ όλους το δρόμο της τιμής και του χρέους. Θα τον ακολουθήσουμε όσο τραχύς και ανηφορικός είναι. Το έργο του θα μας εμπνέει. Η πολύπλευρη δράση του θα μας καθοδηγεί. Το παράδειγμά του θα μας χαλυβδώνει. Τα διδάγματά του θα μας φωτίζουν. Η μεγάλη του μορφή θα συμπαραστέκεται μαζί μας.