ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ

Του παιδαγωγού Κ.Δ.ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΑΥΓΗ»

 Σε δύο μέρη το Α’ στις 10 & το Β’ στις 12 Οκτωβρίου 1954

ΑΥΓΗ -pdf  

ΝΕΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ -pdf 

Α’

Με τη λέξη «ανθρωπισμός» στην καθημερινή μας ομιλία εννοούμε τη γεμάτη καλωσύνη και πλούσια σε ευγενικά συναιστήματα συμπεριφορά, την ανώτερη ψυχική καλλιέργεια, και προπάντων την πρόθυμη και εξυπηρετική αγάπη προς τους συνανθρώπους μας.

Αντίθετα στον «ανθρωπισμό» μ’ αυτή τη σημασία, είναι η σκληρή και απάνθρωπη συμπεριφορά, οι σκληροί και βάρβαροι τρόποι, όπου κυριαρχούν, ολότελα ακαλλιέργητες οι πρωτόγονες εγωιστικές ορμές, και περισσότερο απ’ όλα η σκληρή, απάνθρωπη και εξαθλιωτική εκμετάλλευση, που κάνει ο άνθρωπος στο συνάνθρωπό του. Στις περιπτώσεις αυτές, ο άνθρωπος λέμε, που συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο, δεν έχει εξανθρωπιστεί, δεν είναι «άνθρωπος».

Στην ιστορία του νεότερου πολιτισμού, και ιδιαίτερα στην ιστορία της παιδείας, ο όρος «ανθρωπισμός» πήρε πλατύτερο και πλουσιότερο περιεχόμενο και υψώθηκε σε ιδανικό.

«Ανθρωπισμός» (Ουμανισμός) ονομάστηκε το προοδευτικό, ιδεολογικό ρεύμα, η βιοθεωρία και ακόμη πλατύτερα η κοσμοθεωρία, που ανάπτυξε η αστική τάξη, από τα πρώτα της βήματα, στο 14^ο και 15^ο αιώνα. Ο «ανθρωπισμός» είναι το πρώτο ιδανικό της.

Το ανθρωπιστικό ιδανικό[1] μέσα στην πορεία, που βάδισε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, πέρασε από διάφορες φάσεις. Παρ’ όλες όμως τις πισωδρομές, όλο και περισσότερο μεστώνει, όλο και περισσότερους λαούς ηλεχτρίζει. Όλο και περισσότερο αναγνωρίζεται η αξία του ανθρώπου, όλο και περισσότερο φουντώνει ο αγώνας για τη λευτεριά, ο αγώνας να καταχτήσει ο άνθρωπος τα ανθρώπινα δικαιώματά του, και ο πόθος των λαών να λυτρωθούν από την πολιτική, οικονομική και πνευματική σκλαβιά τους.

Όλο και περισσότερο δυναμώνει η αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους και ανάμεσα  στους λαούς, και ωριμάζει η συναίσθηση και ριζώνει βαθύτερα η πεποίθηση, πως όλοι οι άνθρωποι, χωρίς καμιά φυλετική διάκριση, πρέπει με την αδελφική συνεργασία τους, να γίνουνε δημιουργικοί συντελεστές στο χτίσιμο του καινούργιου ανθρωπιστικού πολιτισμού. Έτσι ο «ανθρωπισμός» έχει υψωθεί σήμερα σε πανανθρώπινο ιδανικό, και φλογίζει την καρδιά όλων των λαών και όλων των προοδευτικών ανθρώπων, ακοίμητο κίνητρο για την ευγενική δράση τους. Η σημαία του ανθρωπισμού κυματίζει σήμερα περήφανη και εμπνέει το ρωμαλέο κίνημα των λαών για την παγκόσμια ειρήνη.

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ

Για να καθορίσουμε το σημερινό περιεχόμενο του ανθρωπιστικού ιδανικού, για να κατανοήσουμε την ουσία του γνήσιου ανθρωπισμού είναι απαραίτητο να ανασκοπήσουμε τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Τέσσερα είναι τα βασικά.

ΠΡΩΤΟ ΓΝΩΡΙΣΜΑ: Η αναγνώριση, ο σεβασμός και η εχτίμηση στην αξία και αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Κορύφωμα: το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου, μα και το χρέος του να καταχτήσει την ελευτερία του μέσα στη φύση και μέσα στην κοινωνία. Ο άνθρωπος βρίσκεται στο ανώτερο σκαλοπάτι, όπου έχει φτάσει η ζωή στην εξέλιξή της. Ο άνθρωπος αξίζει για την ανθρώπινη του υπόσταση. Είναι το «πιο πολύτιμο κεφάλαιο» είναι «καθολική αξία». Προικισμένος με πλούσιες πνευματικές ικανότητες, και με πανίσχυρο όργανό του την επιστήμη, που ο ίδιος με μόχθο και ιδρώτα δημιούργησε, υψώνεται ο άνθρωπος κυρίαρχος μέσα στη φύση, την υποτάσσει γνωρίζοντάς την ολοένα και βαθύτερα, και γίνεται δημιουργός. Αξίζει λοιπόν ο άνθρωπος όλη την εχτίμηση, και όλο το σεβασμό.

Μα καμιά αναγνώριση της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου δεν είναι νοητή, χωρίς το δικαίωμα και το χρέος του να καταχτήσει την ελευτερία του, χωρίς το λυτρωμό του από τον πολιτικό, οικονομικό και πνευματικό καταναγκασμό, χωρίς λοιπόν την απελευθέρωσή του από κάθε ζυγό, από κάθε καταπίεση, ταπείνωση και εκμετάλλευση. Ο λυτρωμός του από κάθε σκλαβιά, είναι η πρώτη προϋπόθεση, για να πραγματώνεται η ανθρώπινη υπόστασή του. Αλλιώς ο άνθρωπος είναι δούλος, δεν πολυδιαφέρει από τα ζώα, ξεπέφτει και χάνει το καθαυτό ανθρώπινο μέσα του.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Ο γνήσιος ανθρωπισμός κηρύχνει, πως δεν επιτρέπεται η ελευτερία να είναι προνόμιο των λίγων. Και πολύ περισσότερο δεν επιτρέπεται να είναι προνόμιο εκείνων, που καρπώνονται την παραγωγική εργασία των άλλων. Το γνήσιο ανθρωπιστικό ιδανικό εμπνέει, φλογίζει και καθοδηγεί τους λαούς και τα άτομα στον αγώνα τους να λυτρωθούν από την πολύπλευρη σκλαβιά και  την εκμετάλλευση.

ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ ΚΑΙ Η ΠΑΙΔΕΙΑ

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ

Ομιλία του Κ.Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

στον Ελληνοσοβιετικό Σύνδεσμο των Νέων στην αίθουσα του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου

 οδός Σόλωνος 46 στις 19 του Σεπτέμβρη 1946

Η ομιλία αυτή δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό «ΑΝΤΑΙΟΣ» στο τεύχος ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΪΟΣ 1947

Ο ΤΑΣΟΣ ΒΑΦΕΙΑΔΗΣ[1]  αναφέρει : «Η μελέτη αυτή αναδημοσιεύτηκε το φθινόπωρο του 1948 στο Μαρξιστικό περιοδικό του Λονδίνου «THE MODERN QUARTERLY» (τεύχος 4 του Γ τόμου ) μεταφρασμένη από το μαρξιστή καθηγητή της κλασικής φιλολογίας G. THOMSON . Στο προλογικό του σημείωμα ο THOMSON υπογραμίζει πως «είναι μελέτη που τοποθετεί σωστά και με σαφήνεια τη μαρξιστική άποψη για τον ανθρωπισμό»».

Η μελέτη αυτή είναι μέρος της μελέτης του για τον «ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΟΜΙΛΟ» η οποία έχει ήδη αναρτηθεί.

 

  

ΑΝΤΑΙΟΣ

Βασικό πρόβλημα για ολόκληρη την παιδεία και ιδιαίτερα για τη μέση παιδεία είναι το πρόβλημα: Ποια αξία έχουν οι ανθρωπιστικές σπουδές μέσα στο νέο κόσμο «που ακούμε το μήνυμα και τις λαχτάρες του». Αποτελούν τη βάση για τη γενική μόρφωση, είναι αναπόσπαστο τμήμα της αγωγής; Και το πρόβλημα τούτο γίνεται οξύτερο μέσα στον πολυκλαδισμό, που ζητάμε όλοι, της μέσης παιδείας. Στους διάφορους τύπους των σχολείων στο γεωργικό, βιομηχανικό, τεχνικό, ναυτικό κλπ γυμνάσιο, όπου παράλληλα με την ειδική μόρφωση πρέπει να καλλιεργείται και η γενική μόρφωση, ποια θέση θα πάρουν οι ανθρωπιστικές σπουδές; Όσοι τελειώσουν τα Γυμνάσια αυτά και γνωρίζουν επιστημονικά το φυσικό κόσμο και κατανοούν σωστά την πορεία και τη σύνθεση της κοινωνίας, δεν έχουν όμως διδαχθεί τους αρχαίους συγγραφείς ακόμη και σε μετάφραση – φυσικά θα έχουν πάρει γνώση του αρχαίου πολιτισμού, όπως και κάθε πολιτισμού με τη μελέτη της ιστορίας και της κοινωνίας – αυτοί δε θα θεωρούνται μορφωμένοι και δε θα μπορούν ν’ αναπτύξουν τη δημιουργική τους δράση; - Και ακόμη μέσα στον πολυκλαδισμό της μέσης παιδείας είναι απαραίτητο και για πόσο καιρό το κλασικό Γυμνάσιο, όχι βέβαια με τη σημερινή μορφή του;

Είναι αλήθεια, πολλοί τονίζουν, πως «οι δυό κυριώτατες μορφές της σημερινής ζωής είναι ο γεωργικός και ο τεχνικός πολιτισμός»- και γι αυτό ζητάνε τον πολυκλαδισμό στη μέση παιδεία. Παράλληλα όμως δίνουν μεγάλη σημασία και στις ανθρωπιστικές σπουδές και σα να δέχονται εκτός από την καθαρή επιστημονική αντίληψη του αρχαίου κόσμου και το «συγχρονισμένο νεοκλασικισμό».

Η σωστή απάντηση στο πρόβλημά μας εξαρτιέται από το τι εννοούμε και τι πρέπει, να εννοούμε, άμα λέμε «ανθρωπισμό και ανθρωπιστικό ιδανικό».

Τι πρέπει λοιπόν να εννοούμε σήμερα, άμα λέμε «ανθρωπισμός»; Δύο είναι τα κύρια χαραχτηριστικά γνωρίσματα:

 α) Η αναγνώριση της αξίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Κορύφωμα το δικαίωμα της ελευτερίας του. Ο άνθρωπος αξίζει σαν άνθρωπος. Βρίσκεται στο ανώτερο σκαλοπάτι της εξέλιξης της ζωής. Είναι πολύτιμος συντελεστής, το πιο πολύτιμο κεφάλαιο. Μα καμιά αναγνώριση της αξίας του δεν είναι νοητή, χωρίς το σεβασμό στην αξιοπρέπειά του, χωρίς το δικαίωμα της ελευτερίας του, χωρίς το λυτρωμό του από κάθε οικονομικό, κοινωνικό και πνευματικό καταναγκασμό. Μόνον τότε πραγματώνεται η ανθρώπινη υπόστασή του.

 β) Η αναγνώριση της αξίας της ανθρώπινης ζωής. Κορύφωμα η κατάχτηση της ευτυχίας επάνω στη γη. Η ανθρώπινη ζωή δεν είναι τιμωρία, δεν είναι σφάλμα της δημιουργίας, που πρέπει να εξαγοραστεί με τον πόνο και τη στέρηση, όπως κηρύχνει, το ασκητικό ιδανικό. Ο άνθρωπος αξίζει να χαρεί πολύπλευρα τη ζωή του, να χαρεί τη δημιουργική χαρά και την ομορφιά, να καταχτήσει την ευτυχία του, να δημιουργήσει με τη δημιουργική του εργασία τον παράδεισο στη γη.

Το ανθρωπιστικό ιδανικό φανερώνεται για πρώτη φορά με μορφή προοδευτική την εποχή της Αναγέννησης στη Δυτική Ευρώπη. Είναι τότε πραγματικά ζωντανό ιδανικό. Εκφράζει τους πόθους και τις λαχτάρες της αστικής τάξης, που ανεβαίνει. Η αστική τάξη λαχταράει να σπάσει τις αλυσίδες του φεουδαρχισμού, λαχταράει να καταχτήσει την οικονομική και πολιτική ελευτερία της και να απολάψει τη ζωή, τα υλικά και πνευματικά αγαθά, που συγκεντρώνει στα χέρια της. Θέλει να χτίσει το δικό της παράδεισο. Ζητάει ν’ αναγνωριστεί η αξία του ανθρώπου και η αξία της ανθρώπινης ζωής και προβάλλει σε αντίθεση με το ανασταλτικό και πιεστικό μεσαιωνικό ασκητικό ιδανικό, το δικό της, το προοδευτικό ανθρωπιστικό ιδανικό με τα δυό κύρια γνωρίσματά του, την ελευτερία του  ατόμου και τη χαρά της ζωής. Πολύτιμο στήριγμα για το ιδανικό της βρίσκει στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και προπάντων στον πολιτισμό της αρχαίας Αθήνας του Ε’ και Δ’ αιώνα. Ο πολιτισμός αυτός, δημιούργημα και εποικοδόμημα των οικονομικών συνθηκών της εποχής εκείνης, έκλεινε μέσα του πλούσια γόνιμα στοιχεία. Έδινε λοιπόν πολύτιμα όπλα στην αστική τάξη για τον ιδεολογικό της αγώνα. Τέσσερα είναι τα σπουδαιότερα: Η ελευτερία του ατόμου – του αθηναίου πολίτη- και η πολιτική και η οικονομική μέσα στο δημοκρατικό πολίτευμα. Δεύτερο: Το γκρέμισμα της αυθεντίας, ο λυτρωμός του ατόμου από τις δεισιδαιμονίες και το πνευματικό σκοτάδι, η πνευματική του ελευτερία με όπλο το φως του λογικού, με τη φιλοσοφία και την ελεύτερη επιστημονική έρευνα. Τρίτο: Η χαρά της ζωής και η χαρά της ομορφιάς με τα υπέροχα έργα του λόγου και της τέχνης. Και τέταρτο η αρμονική καλλιέργεια του σώματος και της ψυχής, των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του για να γίνει το άτομο ικανό να χαρεί βαθειά τη ζωή.