Ανθρωπιστική παράδοση και Ανθρωπιστική Παιδεία

ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ
1η σελίδα

Διάλεξη του Κ.Δ.ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Η διάλεξη έγινε στις 13 Απρίλη 1965

Η ομιλία δημοσιεύτηκε  στην εφημερίδα «ΑΤΤΙΚΗ ηχώ» τον Μάϊο και τον Ιούνιο του 1965

Στο περιοδικό «Έρευνα» 1965 

Στην «Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση» Εκδόσεις :Προοδευτική Παιδεία Αθήνα 1966

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο

Ζωηρή συζήτηση άναψε πάλι στη Βουλή και στον τύπο για την Παιδεία. Στόχος η Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που άρχισε να εφαρμόζει από τη φετεινή χρονιά η Κυβέρνηση Παπανδρέου.

Τρείς γλωσσοεκπαιδευτικές παρατάξεις εξακολουθούν να αντιπαλαίουν ακόμη και σήμερα, η αντιδραστική φεουδαρχική παράταξη, η συμβιβαστική, και η ριζοσπαστικά προοδευτική. Και οι τρείς αυτές γλωσσοεκπαιδευτικές παρατάξεις θέλουνε να μορφώσουνε το Έθνος, η καθεμιά βέβαια σύμφωνα με την εκπαιδευτική πολιτική της κοινωνικής τάξης, που εκπροσωπεί.

Και οι πιο αντιδραστικοί, που ως τώρα τελευταία αντιδρούσαν και κατόρθωναν να ματαιώνουνε κάθε προσπάθεια για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, άρχισαν να καταλαβαίνουνε, πως οικονομική ανασυγκρότηση και ανάπτυξη δεν μπορεί να γίνει στη χώρα μας, χωρίς να αναδιοργανωθεί η Παιδεία και ιδιαίτερα η τεχνική και επαγγελματική Εκπαίδευση[1].

Βάση όμως για κάθε μεταρρύθμιση της Παιδείας, τονίζουν οι οπαδοί της αντιδραστικής γλωσσοεκπαιδευτικής παράταξης, πρέπει να εξακολουθήσει να είναι η «ανθρωπιστική παράδοση»[2]. Ποια είναι όμως αυτή η «ανθρωπιστική παράδοση»; Και ποια είναι η σχέση της με την «ανθρωπιστική Παιδεία»; «Ανθρωπιστική παράδοση» δεν είναι παρά μεταμφιεσμένη – και παραπλανητική με το καινούργιο της όνομα – η βυζαντινοεκκλησιαστική παράδοση[3] και γι αυτό διαφέρει ριζικά από τη γνήσια ανθρωπιστική Παιδεία. Τη ριζική αναμεταξύ τους διαφορά θα προσπαθήσω να παρουσιάσω, όσο μπορώ συντομότερα.

Η βυζαντινοεκκλησιαστική παράδοση

Η νεοελληνική Παιδεία είναι διαποτισμένη, από την εποχή της τουρκοκρατίας ως σήμερα ακόμη, από την βυζαντινοεκκλησιαστική παράδοση. Δύο είναι τα ουσιαστικά στοιχεία, που συνθέτουν τη βυζαντινοεκκλησιαστική παράδοση. Το φεουδαρχικό θεοκρατικό πνεύμα, και ο αττικισμός.

α! Το φεουδαρχικό θεοκρατικό πνεύμα: Ο Χριστιανισμός με τα θεόπνευστα δόγματά του, δημιούργησε δική του κοσμοθεωρία, τη θεολογία. Οι Πατέρες της Εκκλησίας τη θεολογία παρουσιάζουνε για πραγματική πηγή για κάθε αληθινή γνώση. Βασίζεται, τονίζουνε, στην αλάθητη και θεόπνευστη Αγία Γραφή.

Το Ιερατείο καταδίκαζε κάθε θεωρία, κάθε διδασκαλία, που απομακρυνόταν και αντιστρατευόταν τα δόγματα. Τη θεωρούσε αιρετική και ανατρεπτική. Άχρηστη, βλαβερή και επικίνδυνη θεωρούσε και την επιστημονική έρευνα, (πίστευε και μη ερεύνα) και ανατρεπτική και την επιστήμη. Η φιλοσοφία και η επιστήμη δεν έπρεπε να έχουνε δική τους, ανεξάρτητη, ύπαρξη. Μοναδικός προορισμός τους να υπηρετούνε τη Θεολογία.

Έτσι η ελευθερία στη σκέψη δεσμεύτηκε, η έρευνα εμποδίστηκε, μπήκε φραγμός στην επιστήμη και την πρόοδο και καθιερώθηκε η πίστη στα δόγματα. Άμεση συνέπεια να επικαθήσει στην πνευματική ζωή και φυσικά και στην Παιδεία το απολυταρχικό, θεοκρατικό, αντιπροοδευτικό πνεύμα, και να μένει ο λαός βυθισμένος στο πνευματικό σκοτάδι.

Παράλληλα με το κήρυγμα για τη «βασιλεία των ουρανών» για τη μεταθανάτια ζωή και την περιφρόνηση στην επίγεια ζωή, προβλήθηκε στο λαό το ασκητικό ιδανικό και θεμελιώθηκε η αδιαμαρτύρητη υπακοή στο Ιερατείο και το μονάρχη. Έτσι όταν ο Χριστιανισμός αναγνωρίστηκε επίσημη Θρησκεία, το Ιερατείο και το Παλάτι έγιναν, όπως γράφει ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος «το κέντρο της θεοκρατικής μοναρχίας».

β! Ο αττικισμός. Ο βυζαντινός είναι διαποτισμένος και από την αρχαία και προπάντων την ελληνιστική παράδοση. Από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς αντλούν ορισμένοι Πατέρες της Εκκλησίας φιλοσοφικά στηρίγματα για τη Θεολογία. Κυριαρχεί όμως ο αττικισμός. Ο αττικισμός είναι «ανασταλτικό, αντιπροοδευτικό φαινόμενο». Δεν αξιοποιεί τα γόνιμα στοιχεία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Είναι στείρος. Δε δημιουργεί καινούργιες ιδέες. Φράζει το δρόμο στην πρόοδο. Περιορίζεται στην παθητική μίμηση και το ρομαντικό θαυμασμό. Κύρια γνωρίσματα του αττικισμού, η αττικίζουσα γλώσσα και ο ψευτοκλασικισμός.

Στο Βυζάντιο η κυρίαρχη τάξη περιφρονούσε τη ζωντανή γλώσσα του λαού. τη θεωρούσε χυδαία, όπως χυδαίο θεωρούσε και το λαό. Επίσημη γλώσσα υψώνεται η αττικίζουσα, και το πνευματικό σκοτάδι γίνεται για το λαό πυκνότερο.

Έτσι διαμορφώθηκε η βυζαντινοεκκλησιαστική, η λογία όπως ονομάστηκε, παράδοση, αληθινός βραχνάς για τη νεοελληνική Παιδεία, ως σήμερα ακόμη.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΑNATYΠO απο ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ-pdf

ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ- pdf

Ομιλία του Κ.Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών 9 του Μάη 1963

Στην αίθουσα της Λέσχης των Φιλελευθέρων.

Η ομιλία αυτή νομίζω ότι δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης»

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο

Κυρίες και Κύριοι, αγαπητοί φίλοι,

Η αιτία, που με έφερε στο τόσο τιμητικό για μένα βήμα, της Εταιρίας των Ελλήνων Λογοτεχνών, είναι ο πόνος, που νιώθω κι’ εγώ για την αμορφωσιά του ελληνικού λαού, μα και η υποχρέωσή μου, μπροστά στον εθνικό κίνδυνο από την αμορφωσιά του, ν’ αγωνιστώ κι’ εγώ μαζί με όλους τους προοδευτικούς στη χώρα μας για να λυτρωθεί ο λαός μας από το πνευματικό σκοτάδι.

Με τη σημερινή ομιλία θέλω να ξαναθέσω το γλωσσικό πρόβλημα να δείξω τη μεγάλη του σημασία για την παιδεία, και να τονίσω το χρέος που έχουμε όλοι μας να επιταχύνουμε τη σωστή λύση του, απαραίτητη προϋπόθεση, για να προκόψει ο λαός, και να υψωθεί πνευματικά.

Το θέμα μου όμως είναι πολύ πλατύ. Για να μπορέσω να περιοριστώ στο χρονικό όριο μιας ομιλίας, και να μην αφήσω με την αναγκαστική βραχυολογία μου σκοτεινά πολλά σημεία, θεωρώ σκόπιμο να παρουσιάσω τώρα στην αρχή επιγραμματικά τις κεντρικές θέσεις και τις λύσεις, που θα προτείνω.

Μα πρώτα- πρώτα μια σύντομη απαραίτητη παρατήρηση. Τη λέξη, τον όρο «Παιδεία» τον χρησιμοποιώ στη σημερινή ομιλία μου, και στην στενή του σημασία. «Παιδεία» στην πλατιά σημασία είναι ο φωτισμός, η πολύπλευρη μόρφωση του λαού με την Επιστήμη, με την τεχνική και με την Τέχνη. «Παιδεία» στη στενή σημασία είναι η Εκπαίδευση, η μόρφωση δηλαδή που δίνει το σχολείο, από το νηπιαγωγείο ως το Πανεπιστήμιο, στη νέα γενιά.

Και έρχομαι τώρα στις θέσεις .

α’. Το γλωσσικό ζήτημα παρουσιάζεται έντονα μαζί με το νεοελληνικό διαφωτισμό, στην αρχή του 19^ου αιώνα, όταν πια έχει αρκετά συγκροτηθεί και η ελληνική αστική τάξη. Από την πρώτη στιγμή που παρουσιάστηκε, το γλωσσικό ζήτημα είναι στενά συνυφασμένο με την «Παιδεία» με την μόρφωση του Λαού.

Από τότε ως σήμερα όλοι οι προοδευτικοί κηρύχνουν, πως ο Λαός μόνο με όργανο τη ζωντανή γλώσσα του μπορεί να μορφωθεί. Αντίθετα όλοι όσοι ξεχωρίζουν τον εαυτό τους από το Λαό και τον περιφρονούν, όλοι οι αριστοκρατικοί με φεουδαρχική νοοτροπία και όλοι οι συντηρητικοί αυτοί περιφρονούνε και τη γλώσσα του λαού και υποστηρίζουν με όλα τα μέσα την αρχαϊκή γλώσσα και σήμερα την καθαρεύουσα στις διάφορες μορφές της.

β’. Μεγάλη η οικονομική εξαθλίωση και ο ψυχικός μαρασμός του λαού από τη σημερινή αμορφωσιά. Δεν υπάρχει ελευθερία ούτε προκοπή χωρίς πραγματική μόρφωση. Καθυστερημένος, όπως είναι, και αμόρφωτος ο λαός μας θα περιφέρεται δούλος στα σκλαβοπάζαρα, για να φυτοζωεί.

Επιταχτική λοιπόν η ανάγκη, να μορφωθεί πολύπλευρα ο Ελληνικός Λαός, να εξοπλιστεί με την επιστήμη και την τεχνική, να αναπτύξει όλες του τις ικανότητες, για να χαρεί με τη δημιουργική του δράση την ευτυχία επάνω στη γη, μαζί με όλους τους άλλους λαούς.

γ’. Απαράγραφτο δικαίωμα κάθε λαού η μόρφωση και θεμελιακή υποχρέωση του Κράτους. Κράτος, που αρνιέται να εκπληρώσει το χρέος του τούτο δεν είναι δημοκρατικό. Είναι Κράτος φεουδαρχικό, αντιλαϊκό. Θέλει την παιδεία προνόμιο για τους λίγους, τους «εκλεχτούς». Βασικό λοιπόν γνώρισμα της γνήσιας Δημοκρατίας, είναι η αναγνώριση και η ικανοποίηση του δικαιώματος του Λαού για την πολύπλευρη μόρφωσή του.

δ’. Μα ο Λαός και η νέα γενιά, όπως μας διδάσκει η ψυχολογία και η παιδαγωγική, μόνο με όργανο τη λαϊκή, τη μητρική γλώσσα, μπορούν να μορφωθούν. Η αναγνώριση λοιπόν και η καθιέρωση της γλώσσας του Λαού είναι κι’ αυτή βασικό γνώρισμα της Δημοκρατίας. Παιδεία χωρίς όργανό της τη λαϊκή γλώσσα είναι εμπαιγμός, απάτη σε βάρος του Λαού. Δημοκρατία, πολύπλευρη μόρφωση του Λαού και της νέας γενιάς και λαϊκή γλώσσα είναι αδιάσπαστα συνυφασμένα. Αν περιφρονηθεί και καταπιεστεί η γλώσσα του Λαού, τότε η Δημοκρατία είναι παραπλανητική και η παιδεία αντιλαϊκή και σκοταδιστική.

ε’. Η καθαρεύουσα φράζει το δρόμο στο Λαό και τη νέα γενιά για την πολύπλευρη μόρφωσή τους. Είναι βραχνάς στο στήθος του λαού, γλωσσοδέτης στη νέα γενιά, στυλοβάτης στο σκοταδισμό. Είναι λοιπόν αντιλαϊκή και αντεθνική η καθαρεύουσα. Και λέω «αντεθνική» γιατί «Έθνος» είναι ουσιαστικά ο δουλευτής Λαός, και όχι οι λίγοι, οι «εκλεχτοί» όπως αυτοονομάζονται.

στ’. Γι’ αυτό όλοι οι γνήσιοι δημοκρατικοί, όλοι οι πραγματικά προοδευτικοί -και όλοι αυτοί θεωρούν την παιδεία αφετηρία, μα και βάση για την προκοπή του Λαού – είναι και πρέπει να είναι ορθόδοξοι δημοτικιστές. Αλλιώς γελούν τον εαυτό τους και τους άλλους, άμα λένε, πως είναι προοδευτικοί, δεν αναγνωρίζουν όμως τη γλώσσα του Λαού.

Αντίθετα, όσοι φοβούνται την πρόοδο, οι συντηρητικοί, οι αντιδραστικοί, αυτοί θέλουνε το Λαό βυθισμένο στην αμορφωσιά και υψώνουν επίσημη γλώσσα την καθαρεύουσα. Οι καθαρευουσιάνοι, που φωνάζουνε, πως ενδιαφέρονται για τη μόρφωση του Λαού, οι καλόπιστοι απ’ αυτούς δεν έχουνε συλλάβει το βαθύτερο νόημα του γλωσσικού ζητήματος, και παρασύρονται, ενώ όλοι οι άλλοι, και δεν είναι λίγοι, εμπαίζουν το Λαό με τις απατηλές υποσχέσεις τους.

ζ’. Κάθε γνήσιος δημοκράτης, χρέος έχει να αγωνιστεί για τη λαϊκή, την εθνική γλώσσα. Και το χρέος τούτο γίνεται επιταχτικότερο μέσα στη σημερινή γλωσσική αναρχία. Μια η λύση: Να γίνει η λαϊκή γλώσσα, η εθνική,  επίσημη και μοναδική γλώσσα και στον προφορικό και στο γραφτό λόγο σ’ όλα του τα είδη.

Τις θέσεις αυτές, αγαπητοί φίλοι, θα προσπαθήσω τώρα, όσο μπορώ συντομότερα, να  τις υποστηρίξω και να δείξω  πως είναι σωστές.