Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ-ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ pdf

Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ- ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ pdf

Του Κ.Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Η ομιλία  δόθηκε στις 10 του Φλεβάρη 1946 στο θέατρο  «Βρετάνια»

Την  οργάνωσε η Εταιρεία «Επιστήμη- Ανοικοδόμηση»

Η ομιλία εκδόθηκε από την Εταιρεία «Τα Νέα Βιβλία» (Μικρή βιβλιοθήκη)

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο.

Οι διαφορές από το βιβλίο είναι πολύ μικρές και όχι ουσιαστικές.  

Πέντε χρόνια μοναρχοφασιστική τυραννία. Τριάμιση χρόνια μαύρη σκλαβιά. Ένα χρόνο μεταδεκεμβριανή διακυβέρνηση. Μπροστά μας σωρός τα ερείπια. Βαρύ το αναδημιουργικό μας έργο. Βαριά και τα καθήκοντα.

Ο ελληνικός λαός, ο δουλευτής λαός, ώριμος από τον τετράχρονο σκληρό εθνικοαπελευθερωτικό και λυτρωτικό του αγώνα, έχει βαθειά συναίστηση για την ιστορική του αποστολή. Λαχταράει να χτίσει μια καινούργια Ελλάδα ελεύτερη, ευτυχισμένη και πρωτοπόρα στον πολιτισμό.

Στην αναδημιουργία αυτή, στην αληθινή αναγέννηση της πατρίδας μας, βασικός παράγοντας θα είναι και η παιδεία. Πρέπει η παιδεία να οδηγήσει τη νεολαία στο δρόμο της προόδου, και να εφοδιάσει τους νέους και τις νέες με όλα τα ψυχικά και πνευματικά όπλα, για να ξετυλίξουν χαρούμενα την πλούσια δημιουργική τους δράση, να γίνουν ειδικευμένοι εργάτες της ζωής και της επιστήμης και να χτίσουν την ευτυχία και τη δική τους και του λαού.

Μπορεί όμως η σημερινή παιδεία μας να εκπληρώσει τον προορισμό της τούτο; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητική. Απ’ οποιαδήποτε πλευρά κι αν την εξετάσουμε, θα καταλήξουμε στο θλιβερό συμπέρασμα, πως η παιδεία μας, από την πρώτη στιγμή που οργανώθηκε από το Κράτος μας, έπειτα από την επανάσταση του 1821, εξακολουθεί ως σήμερα να είναι καθυστερημένη και αντιπροοδευτική, ανίκανη να προετοιμάσει τη νεολαία μας στο διπλό της έργο, το καταλυτικό και το αναδημιουργικό. Οι λιγοστές σοβαρές προσπάθειες που έγιναν στο μεταξύ για τη μεταρρύθμισή της δεν καρποφόρησαν. Οι κάποιες μικρές βελτιώσεις δεν άλλαξαν την ουσία της.

Στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας ο λαός και η νεολαία έμειναν βυθισμένοι στο πνευματικό σκοτάδι. Ζήσαμε στον τόπο μας και δοκιμάσαμε πικρά και την απόλυτη μοναρχία και τη συνταγματική βασιλεία και τη ψευτοδημοκρατία και τη στρατοκρατία και τελευταία και τη φασιστική διχτατορία της 4^ης Αυγούστου. Μέσα σ’ όλα αυτά τα πολιτεύματα ο ελληνικός λαός έζησε μέσα στην πείνα και την εξαθλίωση. Δε γεύτηκε ούτε τα υλικά, και πολύ λιγότερο τα πνευματικά αγαθά. Οι αρώστειες τον έτρωγαν. Το δρεπάνι του χάρου θέριζε αλύπητα παιδικές ψυχές. Δεν έμαθε ο δουλευτής λαός να εκμεταλλεύεται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας. Δε γνώρισε τη γύρω του φύση. Δεν οπλίστηκε στη δημιουργική του δράση  με τα όπλα του σύγχρονου τεχνικού πολιτισμού. Δεν υψώθηκε σε ανώτερο βιοτικό επίπεδο. Δε λυτρώθηκε με την αλήθεια. Οι προλήψεις τον τυραννούσαν, οι δεισιδαιμονίες τον βασάνιζαν. Πυκνό πνευματικό σκοτάδι τον σκέπαζε.

Και δεν μπορούσε να είναι διαφορετικά. Γιατί σ’ όλο αυτό το μακρόχρονο διάστημα ο ελληνικός λαός δεν ήταν νοικοκύρης στον τόπο του. Δεν κρατούσε ο ίδιος την τύχη στα χέρια του. Ήταν θύμα της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας. Αυτή κρατούσε την εξουσία και χρησιμοποιούσε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό για να περιφρουρήσει τα συμφέροντά της. Αποκοίμιζε το λαό με απατηλά συνθήματα, του πρόβαλε τα παραπλανητικά ιδανικά της προγονοπληξίας και πατριδοκαπηλίας, τον κρατούσε στη μοιρολατρεία και την αδράνεια, έβαζε φραγμούς στην πρόοδό του, τον πίεζε, τον τυραννούσε, ώσπου στο τέλος του πέρασε τις αλυσίδες του φασισμού. Για τον ίδιο αντιλαϊκό σκοπό χρησιμοποίησε και την παιδεία. Καθόρισε σύμφωνα με τα δικά της συμφέροντα και τα ιδανικά και το σκοπό της αγωγής, και το περιεχόμενο και την οργάνωση της παιδείας, ακόμη και τα παιδαγωγικά μέτρα που έπρεπε να χρησιμοποιηθούν. Αυτή, η κυρίαρχη πλουτοκρατική ολιγαρχία, κανόνιζε πάντα και την πνευματική τροφή της νεολαίας και τον ιδεολογικό της εξοπλισμό. Έτσι στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας η παιδεία έμεινε και εξακολουθεί να είναι αντιλαϊκή, αντιοικονομική, αντιπροοδευτική. Μα ας ρίξουμε μια ματιά στα αποτελέσματά της. Τραγική είναι και για το λαό και για τη νεολαία.

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Είναι η σπουδαιότερη περίοδος για την ψυχική εξέλιξη του παιδιού, και τη διαμόρφωση του χαραχτήρα. Μπαίνουν οι πρώτες βάσεις για τη δημιουργία της προσωπικότητας. Και όμως η ηλικία αυτή είναι ολότελα αφημένη στην τύχη της. Αμορφωσιά των γονιών, άγνοια για τους κανόνες της διατροφής, αποπνιχτική οικογενειακή ανατροφή, πείνα και υποσιτισμός, έλλειψη κάθε προστασίας, υποσκάβουν την υγεία των παιδιών και βαρβαρώνουν την ψυχή τους. Γεννιούνται και ριζώνουν τα περισσότερα παιδικά ελαττώματα, που τόσο βασανίζουν και τα ίδια τα παιδιά και την κοινωνία. Το Ελληνικό Κράτος θεώρησε την προσχολική ηλικία ατομική υπόθεση.

Καμιά σοβαρή προσπάθεια για την προστασία της μητρότητας. Ούτε βρεφοκομικοί, ούτε συμβουλευτικοί σταθμοί. Οι λιγοστοί παιδικοί σταθμοί που λειτούργησαν τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα και σε δυό τρείς άλλες πόλεις χρησίμεψαν πιο πολύ για κοσμική κίνηση, για να επιδείξουν την φιλανθρωπία τους  γνωστές κυρίες της αριστοκρατίας. Η μόνη σοβαρή προσπάθεια για ην ίδρυση παιδικών σταθμών, έγινε από την ηρωική ΕΠΟΝ. Μα και η προσπάθεια αυτή πνίγηκε από το μεταδεκεμβριανό κράτος.

Κάποια φροντίδα πήρε το Κράτος τα τελευταία τριάντα χρόνια για τα παιδιά 4-6 χρονών. Στα 1938 είχαμε 743 δημόσια νηπιαγωγεία και 23 ιδιωτικά. Φοίτησαν 33.381 νήπια από τις 320 χιλιάδες, δηλαδή μόνο το 10%. Μα και από 743 αυτά δημόσια νηπιαγωγεία λειτούργησαν 534 στη Μακεδονία, 102 στην Ήπειρο, 48 στην Θράκη, και 49 σ’ όλη την άλλη Ελλάδα. Ο λόγος είναι φανερός. Το Ελληνικό Κράτος πύκνωσε τα νηπιαγωγεία στις βορινές επαρχίες για τη γλωσσική αφομοίωση των ξενόφωνων πληθυσμών.

Εγκληματική η αδιαφορία του Κράτους για την  προσχολική ηλικία. Φυσικά, τα παιδιά που υποφέρουν μέσα στην τραγική αυτή κατάσταση είναι τα παιδιά του αγρότη, του εργάτη, του φτωχού υπάλληλου. Η κατάσταση σήμερα είναι αφάνταστα τραγικότερη.

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

 Από την ίδρυση του νέου Κράτους μας από το 1834 ως σήμερα, το τετράχρονο δημοτικό στάθηκε το μοναδικό σχολείο για τα παιδιά του λαού. Παραπεταμένο όπως ήταν, δεν ανταποκρίθηκε στο φτωχικό προορισμό του. Ο αναλφαβητισμός και η αγραμματοσύνη βύθισαν στην αμορφωσιά το δουλευτή λαό.

Αναλφαβητισμός: Στην πατρίδα μας θριαμβεύει ακόμη και σήμερα ο αναλφαβητισμός, κι ας έχει ψηφιστεί από τα 1834 η υποχρεωτική φοίτηση όλων των παιδιών στο σχολείο.

Αναλφάβητοι στην Ελλάδα
1907	Αρσενικοί από 10 χρονών και πάνω 40,48%	Θηλυκοί 79,49%	Μέσος όρος 56,56%
1920	Αρσενικοί από 10 χρονών και πάνω 32,09%	Θηλυκοί 67,20%	Μέσος όρος 49,67%
1928	Αρσενικοί από 10 χρονών και πάνω 23,47%	Θηλυκοί 57,47%	Μέσος όρος 40,72%
Στα 1938 μέσος όρος το λιγότερο 32-33%

Οι αριθμοί αυτοί μιλάνε μόνοι τους. Η Ελλάδα μαζί με την Ισπανία και την Πορτογαλία έχει τα πρωτεία στον αναλφαβητισμό μέσα στις πολιτισμένες χώρες. Σήμερα η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη. Χιλιάδες σχολεία έμειναν κλειστά στα τέσσερα χρόνια της μαύρης σκλαβιάς. Μα κι όσα άνοιξαν, λειτούργησαν μέσα στις πιο χειρότερες συνθήκες με τα μισά το πολύ παιδιά, απ όσα έπρεπε να φοιτήσουν. Οι μεταδεκεμβριανές Κυβερνήσεις εξάρθρωσαν κυριολεκτικά την παιδεία. Τους Υπουργούς της  Παιδείας, τους καθηγητές  Μπαλάνο και Οικονόμου θα τους βαραίνει η κατάρα του Έθνους. Νέο κύμα λοιπόν αναλφαβητισμού πάει να πνίξει στην αμορφωσιά τη χώρα μας. Φυσικά  ο αναλφαβητισμός δεν κατανέμεται αναλογικά στους πλούσιους και στους φτωχούς. Φωλιάζει στη φτωχολογιά, στους εργάτες και στους αγρότες. Κύρια αιτία του η φτώχεια.

Αγραμματοσύνη: Δίπλα στους εκατοντάδες χιλιάδες αναλφάβητους έχουμε και στρατό αμέτρητο τους αγράμματους. Χιλιάδες παιδιά φοιτούν το πολύ ένα δυό χρόνια στο παραπεταμένο δημοτικό σχολείο. Ακόμη στη σχολική χρονιά 1937-1938 έχουμε την ακόλουθη κατάσταση:

α! τάξη φοίτησαν 231.087 παιδιά

β! τάξη φοίτησαν 180.655 παιδιά

γ! τάξη φοίτησαν 169.743 παιδιά

δ! τάξη φοίτησαν 140.432 παιδιά

δ! τάξη φοίτησαν 140.432 παιδιά

δ! τάξη φοίτησαν  82.000 παιδιά

 Ο πίνακας αυτός μας δείχνει καθαρά τη διαρροή. Από τα παιδιά που γράφονται στην α! τάξη τα 2/5 δεν φτάνουν στην δ! τάξη. Η μεγάλη διαρροή γίνεται από την α! στην β! τάξη. Ανεβαίνει στα 22%. Και ως την στ! τάξη φτάνει μόνο το 1/3 των παιδιών. Σήμερα η κατάσταση χειροτέρεψε πολύ. Απ’ όσες πληροφορίες έχουμε και στην κατοχή και σήμερα ακόμη η φοίτηση των παιδιών μόλις φτάνει τα 60% σχετικά με την προπολεμική. Έτσι φουντώνει και το κύμα της αγραμματοσύνης.

Η αγραμματοσύνη όμως και η αμάθεια απλώνεται λίγο πολύ και σ’ όλους που τελείωσαν το δημοτικό σχολείο και δεν πήγανε παραπάνω ή δε μορφώθηκαν από μόνοι τους. Γιατί, τι μπορούσαν να μάθουν και τα παιδιά που τελειώνουν το δημοτικό σχολείο, όταν το μοναδικό αυτό σχολείο για τα παιδιά του λαού λειτουργούσε και λειτουργεί ακόμη και σήμερα μέσα σε αφάνταστα ελεεινές συνθήκες.

Οι μέθοδες της διδασκαλίας ασυγχρόνιστες, αντιπαιδαγωγικές, βάρβαρες. Κύριο χαραχτηριστικό τους γνώρισμα η παθητική ακροαματική διδασκαλία με την αποβλακωτική αποστήθιση. Βέβαια τα τελευταία χρόνια κάμποσοι φωτισμένοι λειτουργοί της παιδείας επιχείρησαν με δική τους πρωτοβουλία να εφαρμόσουν τις νεότερες παιδαγωγικές μέθοδες. Όλοι τους όμως βρήκανε αντιμέτωπο το Κράτος, συκοφαντήθηκαν και καταδιώχτηκαν. Το επίσημο Κράτος πάντα έβλεπε κίντυνο πίσω από κάθε καινοτομία στην παιδεία, κι αν ακόμη η καινοτομία αυτή ήταν απλά μεθοδολογική.   

Το πρόγραμμα πάλι του δημοτικού σχολείου, υπόδουλο στο λογιοτατισμό, πνιγμένο μέσα στον στείρο εγκυκλοπαιδισμό, απολιθωμένο και ασυγχρόνιστο, ολότελα απροσάρμοστο στις υλικές και πνευματικές ανάγκες του λαού, με βαρύ και αχώνευτο υλικό για παιδιά 6 ως 10 ή 12 χρονών. Φορτώνουν τα παιδιά το κεφάλι τους με πλήθος γνώσεις ασύνδετες και ξεκρέμαστες, μα πραγματικά δεν ξέρουν τίποτε, γιατί τίποτε δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν. Και βγαίνουν στη ζωή απροετοίμαστα, ακατατόπιστα, με κάποια κουρέλια γνώσεις, ξεθωριασμένα στολίδια της αμάθειάς τους. Και το χειρότερο, με την καθαρεύουσα, που ζει και βασιλεύει ακόμη και σήμερα, με τη γραμματική και την ορθογραφία, δεν είναι σε θέση ούτε τα πιο απλά διανοήματα να διατυπώσουν, ούτε τα πιο απλά συναιστήματα να εκφράσουν. Παθαίνουν γλωσσοδέτη και αχρηστεύεται η πένα στο χέρι τους.

Αν τώρα λογαριάσουμε πως από τα παιδιά που τελειώνουν το δημοτικό σχολείο το πολύ το 10% πάνε στη μέση παιδεία, βλέπουμε πως το κύμα του αναλφαβητισμού και της αγραμματοσύνης απλώνεται στα 90% του πληθυσμού.

Το διδαχτικό προσωπικό: Συνέπεια της εγκληματικής αδιαφορίας που εξακολουθεί να δείχνει το Κράτος για τη μόρφωση των παιδιών του λαού, είναι και η αδιαφορία του για τον εργάτη του δημοτικού σχολείου, το δάσκαλο. Παραπεταμένο το δημοτικό σχολείο, κακομοιριασμένος, ακατάρτιστος, εξαθλιωμένος, κυνηγημένος και σακατεμένος από τη δουλειά και ο δάσκαλος.

Χαραχτηριστικές  είναι οι ακόλουθες στατιστικές πληροφορίες:

Στα 1938 είχαμε 15.620 δασκάλους και 940.000 μαθητές. Αναλογούν λοιπόν 60 μαθητές σε κάθε δάσκαλο – στην πραγματικότητα όμως εκατοντάδες δάσκαλοι δουλεύουν μέσα σε τάξεις με 80,90,100 και 110 παιδιά – ενώ στη Βουλγαρία την ίδια χρονιά αναλογούν 38 παιδιά για κάθε δάσκαλο, στο Βέλγιο 28, στην Ελβετία 29, στη Σουηδία 20. Αν λογαριάσουμε πως ένας δάσκαλος ποτέ δεν πρέπει να έχει στην τάξη περισσότερα από 35 παιδιά, βλέπουμε πως στα 1938 μας έλειπαν 11.000 δάσκαλοι. Μα ας ρίξουμε ακόμα μια ματιά στη στατιστική του 1938. Βλέπουμε εκεί πως στη χώρα μας υπάρχουν 10.928 πολιτείες και χωριά μικρά και μεγάλα και 8.211 δημοτικά σχολεία. Από τα σχολεία αυτά 140 δεν λειτούργησαν διόλου και άλλα 1.000 είναι συγκεντρωμένα στις 38 μεγαλύτερες πόλεις. Τα υπόλοιπα 7.071 είναι σκορπισμένα στα 10.890 μικρά  και μεγάλα χωριά. Αυτό θα πει, πως (10.890-7.071=3.819) χωριά και συνοικισμοί δεν έχουν δικό τους σχολείο. Ώστε στα 1938 μας έλειπαν το λιγότερο 14 χιλιάδες δασκάλοι. Και όμως το Ελληνικό Κράτος περιόριζε τα διδασκαλεία και άφηνε αδιόριστους δασκάλους, προβάλλοντας για δικαιολογία τον πληθωρισμό του διδαχτικού προσωπικού. Μα αν αυτό δεν είναι συνειδητή απάτη, τι άλλο είναι;

Διαφωτιστικός για τις αφόρητες συνθήκες, όπου μέσα δουλεύουν οι δασκάλοι μας  είναι και ο ακόλουθος πίνακας.

1931-1932	1937-1938
4.931	4.977	Σχολεία με ένα δάσκαλο
1.251	1.522	Σχολεία με δύο δασκάλους
605	685	Σχολεία με τρεις δασκάλους
344	346	Σχολεία με τέσσερεις δασκάλους
203	233	Σχολεία με πέντε δασκάλους
299	448	Σχολεία με έξι δασκάλους
7.633	8.211	Σύνολο

Όπως βλέπουμε 60% από τα σχολεία λειτουργούν ακόμη και σήμερα με ένα δάσκαλο, και άλλα 20% με δυό δασκάλους. Έχουμε λοιπόν όχι πληθωρισμό δασκάλων. Αντίθετα έχουμε πληθωρισμό παιδιών για το δάσκαλο στις πόλεις, και υπερπληθωρισμό σχολείων με ένα δάσκαλο στα χωριά. Μέσα σ αυτές τις συνθήκες, πως μπορούσε να είναι καρποφόρα η δουλειά του δασκάλου;

Σήμερα η κατάσταση είναι τρισχειρότερη. Απολύθηκαν «ως διορισθέντες επί κατοχής» 1.100 δασκάλοι, και ακόμη δεν έχουν όλοι ξαναδιοριστεί. Μπήκανε σε διαθεσιμότητα από το δασκαλοφάγο Υπουργό της Παιδείας Οικονόμου άλλοι 2.000 και ακόμη δεν έχουν ταχτοποιηθεί. Είναι φυλακισμένοι, γιατί πήρανε μέρος στην Εθνική Αντίσταση πάνω από 200 και οι περισσότεροί τους, μένουν ακόμη φυλακισμένοι, παρ’ όλη την «αποσυμφόρηση». Εκατοντάδες άλλοι κυνηγούνται για τον ίδιο λόγο. Και όπως καταγγέλνει το όργανο της «Διδασκαλικής Ομοσπονδίας» το «Διδασκαλικό Βήμα»[1] τα 80% από τους δασκάλους «υφίστανται διώξεις, μεταθέσεις, συλλήψεις, διαπομπεύσεις, μεσαιωνικά βασανιστήρια, φόνους». Πολλά σχολεία είναι κλειστά, γιατί λείπουν ή δεν τολμούν από την τρομοκρατία να πάνε οι δασκάλοι. Ο Νομάρχης Καβάλας τηλεγραφούσε πως σε 322 θέσεις οι 118 είναι κενές. Ο Υπουργός Παιδείας θέλει να διορίσει 2.000 δασκάλους, μα 400 αποκλείονται με βάση την έκθεση της Ειδικής Ασφάλειας.

Σχολικά χτίρια. Ως τα 1930 το 65% είναι τρώγλες. Στα 1938  281 σχολεία είναι άστεγα, και πάνω από 4.000 σχολεία δεν έχουν δικό τους διδαχτήριο. Στεγάζονται τα περισσότερα σε ιδιωτικά οικήματα. Αν προσθέσουμε και τα 3.800 χωριά και χωριουδάκια που δεν έχουν ακόμη δικό τους σχολείο, βλέπουμε πως στα 1938 μας έλειπαν κάπου 8.000 διδαχτήρια. Σήμερα η κατάσταση είναι τραγικότερη. Οι βάρβαροι καταχτητές κάψανε πάνω από 1.000 διαδαχτήρια, και ρήμαξαν τα περισσότερα από τα άλλα, που γλύτωσαν από το κάψιμο. Στις μεγάλες πόλεις πάρα πολλά είναι επιταγμένα από τις αγγλικές και τις ελληνικές υπηρεσίες. Το μεταδεκεμβριανό κράτος προσπαθεί, λέει, μα δεν μπορεί να τα αποδεσμέψει. Και στα χωριά που ξαναχτίζονται, καμιά φροντίδα να ξαναχτιστούν και τα σχολεία. Μένει λοιπόν άλυτο το διδαχτηριακό πρόβλημα, βαριά κληρονομιά κι αυτό για τη λαϊκή Δημοκρατία.

Η υγεία των παιδιών. Και παράλληλα χιλιάδες παιδιά πεινούν, χιλιάδες παιδιά ζούνε μέσα στη γύμνια και την ξυπολυσιά, χιλιάδες παιδιά αδικοπεθαίνουν. Το δρεπάνι του χάρου θερίζει κάθε χρόνο αλύπητα παιδικές ζωές, ωραία μπουμπούκια, πριν ακόμη ανοίξουν να χαρούν τον ήλιο, πριν ακόμη μοσκοβολήσουν τον αέρα. Η χώρα μας έχει τη μεγαλύτερη θνησιμότητα στη βρεφική και παιδική ηλικία. Η φυματίωση τη θερίζει. Η ελονοσία την πιρουνιάζει. Το τράχωμα θεριεύει και πάλι. Εγκληματική η απονιά, που εξακολουθεί να δείχνει το Κράτος για την υγεία και τη ζωή των παιδιών. Από τα 160.000 παιδιά που εξετάστηκαν στη Θεσσαλονίκη, μόλις τα 1.450 βρέθηκαν γερά. Η νέα γενιά, η ηρωική νεολαία, που τόσα πρόσφερε στον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, κιντυνεύει. Και το μεταδεκεμβριανό κράτος παρ’ όλες τις υποσχέσεις του, ακόμη δεν κατόρθωσε να οργανώσει τα παιδικά και μαθητικά συσσίτια.

Τι ξοδεύει το Κράτος για την παιδεία. Για να συμπληρώσω την εικόνα, παραθέτω ακόμη τους δυό παρακάτω πίνακες. Μιλάνε μόνοι τους. Δε χρειάζεται κανένα σχόλιο.

Συγκριτικός πίνακας για την κρατική δαπάνη για την παιδεία
Χώρα	Χρονιά	% από τον κρατικό προϋπολογισμό
Σουηδία	1938	19,00%
Αγγλία	1937	13,00%
Πολωνία	1938	15,60%
Ιταλία	1937	8,50%
Γιουγκοσλαβία	1936	8,20%
Αλβανία	1937	13,00%
Βουλγαρία	1938	12,70%
Ελλάδα	1938	5,89%

  

   

Ο κρατικός μας προϋπολογισμός 1937-38
Σύνολο σε έξοδα	16.374.500.000
Για το υπουργείο παιδείας	944.400.000	5,89%
Για τα πολεμικά υπουργεία	4.986.400.000	31,00%
Για το υπουργείο οικονομικών μαζί και για το δημόσιο χρέος	5.423.400.000	32,50%

Συμπέρασμα. Φανερό λοιπόν, ύστερα από όσα είπαμε, πόσο καθυστερημένη και αντιλαϊκή είναι η δημοτική παιδεία. Το Ελληνικό Κράτος εξακολουθεί να θεωρεί άχρηστη την πραγματική, την αληθινή μόρφωση για τον ελληνικό λαό. Πιστεύει πως για τα παιδιά του λαού φτάνουν τα λίγα κολυβογράμματα και πάλι πολλά τους είναι.

ΜΕΣΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Ο ελληνικός λαός περίμενε από τη μέση παιδεία να του δώσει τα εφόδια για να υψωθεί σε ανώτερο πνευματικό και υλικό επίπεδο. Περίμενε οι απόφοιτοί τους να γίνουν δημιουργικοί συντελεστές και ειδικευμένοι εργάτες στο χτίσιμο μιας καλύτερης πολιτισμένης ζωής. Οι ελπίδες του διαψεύστηκαν. Η μέση παιδεία συνέχισε την αντιπροοδευτική βυζαντινίστικη παράδοση, το σχολαστικό, θεοκρατικό, αρχαιόπληχτο πνεύμα. Δεν γονιμοποιήθηκε  από τα ζωντανά πνευματικά στοιχεία. δε δραστηριοποίησε τις δημιουργικές δυνάμεις του λαού. Αγνόησε τα καινούργια προβλήματα και τις ανάγκες του λαού, σα να είχε σταματήσει η ζωή. Κλείστηκε στο μεσαιωνικό πύργο της, δεν έβλεπε τη γύρω πραγματικότητα, και απολιθώθηκε, προσδοκώντας την ανάσταση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Μα ας σταθούμε λίγο, να ρίξουμε μια κριτική ματιά.

Προνόμιο των λίγων. Το ελληνικό κράτος δεν αναγνωρίζει στα παιδιά το δικαίωμα να μορφωθούν. Δεν παρέχει σ’ όλα τα παιδιά τα απαραίτητα μέσα για τη μόρφωσή τους. Βάζει αξεπέραστους φραγμούς. Η παιδεία έχει γίνει προνόμιο των λίγων.

Οι πόρτες της μέσης παιδείας τυπικά ανοιχτές, είναι στην πραγματικότητα κλειστές για τα παιδιά του λαού. Η επίσημη στατιστική μας λέει πως από τα παιδιά που φοιτούν στα δημοτικά σχολεία, το πολύ 10% πάνε στη μέση παιδεία. Μη νομίσουμε πως αυτά τα 10% είναι τα ικανά για ανώτερη μόρφωση παιδιά. Είναι, όλοι μας το ξέρουμε, στη μεγάλη πλειονότητα τα παιδιά των «ευκατάστατων». Γιατί η μοναδική αιτία που εμποδίζει τα παιδιά του λαού να φοιτήσουν στη μέση παιδεία είναι η φτώχεια, και οι οικονομικοί φραγμοί που βάζει το κράτος. Μαθητικά συσσίτια, σπίτια για τους ξενιτεμένους μαθητές, κρατικά οικοτροφεία, κρατικές και κοινοτικές υποτροφίες δεν υπάρχουν. Και από το άλλο μέρος βαριά εκπαιδευτικά τέλη, λογής-λογής χαρτόσημα, πανάκριβα βιβλία κ.τ.λ. «Η μεγάλη συρροή μαθητών» είναι «εθνικός κίνδυνος» και «εμβάλλει τον καλόν μελετητήν εις παντοειδείς ανησυχίας» γιατί βοηθεί στη δημιουργία του «διανοητικού προλεταριάτου» φωνάζουν οι εκπρόσωποι του κράτους παιδαγωγοί. Γι αυτό μάλιστα μερικοί δε δίστασαν να ζητήσουν να βάλει η Κυβέρνηση βαριά δίδαχτρα και να καλύψει όλα του τα έξοδα για τη μέση παιδεία, ή να την κάνει «ιδιωτική» . Έτσι, φυσικά, θα αποκλειστούν οι ανεπιθύμητοι, τα παιδιά του λαού.

Φοιτούν, βέβαια, και ένα ποσοστό παιδιά όχι «ευκατάστατων». Όλων όμως αυτών των παιδιών, που οι γονείς τους δεν έχουν τα οικονομικά μέσα, παίρνει ολοένα και πιο βασανιστική μορφή η πορεία τους στη γυμνασιακή μόρφωση. Διαφωτιστικός είναι ο ακόλουθος πίνακας:

Σχολική χρονιά 1936-37
	Ημιγυμνάσια και αστικά σχολεία		Γυμνάσια, πραχτικά λύκεια κτλ		Ανώτερα παρθεναγωγεία	Σύνολο
	Αγόρια	Κορίτσια	Αγόρια	Κορίτσια
α! τάξη	4.453	963	12.164	6.714	331	24.629
β! τάξη	2.812	543	8.723	4.563	222	16.863
γ! τάξη			7.077	4.089	172	11.340
δ! τάξη			6.380	3.139	140	9.659
ε! τάξη			5.465	2.642		8.107
στ! τάξη			4.311	1.828		6.139

Η διαρροή των παιδιών είναι ολοφάνερη. Και είναι πολύ μεγαλύτερη στα δύο πρώτα χρόνια. Τα ¾ από τα παιδιά στην α! τάξη δεν φτάνουν στην τελευταία, την έχτη. Ξέκοψαν στο μεταξύ όλα εκείνα τα παιδιά, και ανάμεσά τους πολλά ικανά, που οι γονιοί τους δεν μπόρεσαν ν’ ανθέξουν στα βαριά έξοδα. Η μέση παιδεία λοιπόν έχει ερμητικά κλείσει τις πόρτες στα φτωχά παιδιά. Τόσες ικανότητες, τόσες ιδιοφυίες πάνε χαμένες.

Η οργάνωση της μέσης παιδείας. Στην οργάνωσή της η μέση παιδεία εξακολουθεί ως σήμερα να είναι μονοκόμματη, μονόπλευρη, χωρίς καμιά διαφοροποίηση, και ψευτοαριστοκρατική. Θεμελιωμένη από την ίδρυσή της στα 1836, με μια μικρή μόνο διακοπή από τα 1930 ως τα 1937, στο τετράχρονο δημοτικό σχολείο, έπνιξε την αυτοτέλειά του – το δημοτικό σχολείο ένα σκοπό είχε, να προετοιμάζει τα παιδιά που θα πήγαιναν στη μέση παιδεία, και αυτό είναι ένας από τους λόγους που στενάζει το δημοτικό σχολείο κάτω από το λογιοτατισμό και ρίχνει όλο το βάρος του στη γλωσσική διδασκαλία- μα έχασε και τη δική της αυτοτέλεια, και υποτάχτηκε στην ανώτερη παιδεία, γιατί και η μέση παιδεία μοναδικό σκοπό εξακολουθεί να έχει, να προετοιμάζει τα παιδιά, που θα πάνε στο πανεπιστήμιο και τις άλλες ανώτατες σχολές. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι έτσι οργανωμένο, ώστε να εξυπηρετεί μόνο τα προνομιούχα παιδιά, που ανεβαίνουν στην ανώτερη παιδεία. Θυσιάζονται τα 99% των παιδιών για το χατήρι του ενός, που πάει στο πανεπιστήμιο.

Μα και τον περιορισμένο αυτό σκοπό της δεν κατορθώνει να ικανοποιήσει η μέση παιδεία, έτσι όπως λειτουργεί σήμερα.

Οι μέθοδες διδασκαλίας. Όπως στη δημοτική, έτσι και ακόμη χειρότερα στη μέση παιδεία οι μέθοδες διδασκαλίας εξακολουθούν να είναι απαρχαιωμένες, αντιπαιδαγωγικές και βάρβαρες, συνταιριασμένες με το σχολαστικό πνεύμα, που την έχει ολόκληρη διαποτίσει. Και στη μέση παιδεία κυριαρχεί ως σήμερα η παθητική αποδοχή από μέρους των παιδιών της κούφιας σοφίας, που αγωνίζονται να τους μεταδώσουν οι καθηγητές με σύνεργά τους τούς διαγωνισμούς, τις εξετάσεις, τους βαθμούς, τις απειλές, τις τιμωρίες.

Το πρόγραμμα. Τρία είναι τα κύρια χαραχτηριστικά τους. Ο ψευτοκλασικισμός, ο ιστορισμός, και ο στείρος εγκυκλοπαιδισμός.

Απόλυτος κυρίαρχος στη μέση παιδεία ο ψευτοκλασικισμός. Ακλόνητη ως σήμερα η ειδωλολατρική αρχαιοπληξία. Κυριαρχικά μαθήματα στη μέση παιδεία τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά.

Βέβαια το αρχαίο ελληνικό δημοκρατικό πνεύμα, ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, κλείνουν μέσα τους πολύτιμα γόνιμα στοιχεία. Αυτά θ’ αποτελέσουν τη ζωντανή κληρονομιά και πρέπει να τα χρησιμοποιήσουμε πολύπλευρα στη γενική μόρφωση της νεολαίας.

Τι γίνεται όμως στη μέση παιδεία; Καμιά κατανόηση του αρχαίου πνεύματος. Καμιά γνωριμία με τους αρχαίους κλασικούς. Δεν ενδιαφέρει τη μέση παιδεία το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Την ενδιαφέρει ο νεκρός τύπος. Οι αρχαίο κλασικοί κατάντησαν στα σχολεία μας σκιάχτρα της χαράς, σκιάχτρα της ζωής. Καλός μαθητής στ’ αρχαία ελληνικά, όποιος ξέρει ορθογραφία, και αποθήκεψε στο μυαλό του τους κανόνες της γραμματικής και του συνταχτικού. Η βασανιστική θεματογραφία κριτήριο για την αξία και την πνευματική υπεροχή του μαθητή.

Θλιβερές οι συνέπειες. Βαριά η θυσία που προσφέρει η νεολαία στο βωμό του αποστεωμένου λογιοτατισμού. Ώρες ατέλειωτες βασανίζονται τα παιδιά. Μα δεν ένοιωσαν τον παλμό της αρχαίας Ελλάδας, δεν έζησαν το «αρχαίο θαύμα» δεν αναφτερώθηκαν στη δράση τους, δεν υψώθηκαν δε μορφώθηκαν. Ο λογιοτατισμός αποξεραίνει την εσωτερική πηγή τους.

Σημαντικό συμπλήρωμα του ψευτοκλασικισμού, ο ιστορισμός, η δεύτερη κατάρα ολόκληρης της παιδείας, το καλύτερο όργανό της, για να αποξενώσει τα παιδιά από τη σύγχρονη ζωή και τα προβλήματά της.

Κλεισμένη η μέση παιδεία στο φεουδαρχικό πύργο της, με το πρόσωπο γυρισμένο στα περασμένα, και με άγρυπνη την προσοχή της να μη μπει στο κάστρο της ούτε ο αντίλαλος από τη γύρω τραγική πραγματικότητα, καταγίνεται να αποθηκέψει στο μυαλό των παιδιών γνώσεις, πολύ συχνά αμφισβητήσιμες επιστημονικά, από τις πιο απομακρυσμένες εποχές, και υψώνει σινικά τείχη προς τη ζωή. Φοβάται, μη τυχόν ιδούν τα παιδιά ό,τι σάπιο, ό,τι γερασμένο και νεκρό, και γι αυτό εμπόδιο στην πρόοδο, έχει η γύρω πραγματικότητα, και νιώσουν την όρεξη και το χρέος να το γκρεμίσουν, για να βαδίσουν στο χτίσιμο μιας καλύτερης ζωής. Ο ιστορισμός λοιπόν φραγμός στην πρόοδο. Η μέση παιδεία δεν προετοιμάζει τη νεολαία στο αναδημιουργικό της έργο. Ενώ είναι παραγεμισμένο το πρόγραμμα της μέσης παιδείας με τόσο άχρηστο και βλαβερό υλικό, λείπουν ολότελα τα στοιχεία από τις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες, και η ιστορία όπως διδάσκεται και όπως συχνά παραμορφώνεται, κάθε άλλο παρά βοηθεί τα παιδιά να κατανοήσουν τη σημερινή κατάσταση. Δε διαφωτίζει τα παιδιά, γιατί δε λύθηκαν τα ζωτικά προβλήματα του ελληνικού λαού, ούτε ποιες είναι οι πραγματικές αιτίες, που εμποδίζουν την προοδευτική τους λύση τους.

Στο βάθος ο ιστορισμός, όπως και ο ψευτοκλασικισμός, είναι φυγή από την πραγματικότητα. Σκοπός του να απομονώσει και ν’ αποξενώσει τα παιδιά από τη σημερινή πραγματικότητα.

Η Τρίτη κατάρα της παιδείας μας, ο στείρος εγκυκλοπαιδισμός. Τρία είναι τα ουσιαστικά γνωρίσματά του: Η ποσοτική, διακοσμητική μάθηση, το στατικό αντίκρυσμα της ζωής και της επιστήμης, και το διαζύγιο της θεωρίας με την πράξη. 

Όπως στη δημοτική έτσι και χειρότερα και στη μέση παιδεία, μπήκανε σιγά-σιγά όλοι οι κλάδοι της επιστήμης, ο καθένας όμως για λογαριασμό του και ανεξάρτητα από τον άλλον, χωρίς ν αναταράξουν τα πρασινισμένα νερά του ψευτοκλασικισμού, χωρίς να στρέψουν το πρόσωπο της παιδείας προς τη σύγχρονη ζωή και τα προβλήματά της.

Τα παιδιά πρέπει όλα να τα μάθουν, να καταχτήσουν ολόκληρη την επιστήμη με τη μνήμη. Αγκομαχούν και ιδροκοπούν να σηκώσουν το ασήκωτο φορτίο και χίλιων ειδών τεχνάσματα σοφίζονται, για να ξεφύγουν. Και βγαίνουν από το γυμνάσιο, πολύμαθα μα άσοφα και ανήξερα ν’ αντιπαλαίσουν  στη ζωή. Οι πνευματικές τους ικανότητες μένουν ακαλλιέργητες, ακόμη χειρότερα συνθλίβονται με τα αγγαρευτικά μαθήματα. Ο πλούσιος δυναμισμός τους διοχετεύεται στον παρασιτισμό. Τα παιδιά μας μπορεί, όσα ανθέξουν, να γίνονται κατάφορτα εγκυκλοπαιδικά λεξικά, δε μορφώνονται όμως ποιοτικά, δεν εξοπλίζονται για τη ζωή. Τόσοι κόποι τόσα βάσανα, και ο τρυγητός άκαρπος.

Πολύτιμο στήριγμα της ποσοτικής μάθησης, του διδαχτικού ματεριαλισμού, όπως τη λένε, το στατικό αντίκρυσμα της ζωής και της επιστήμης. Όλοι οι κλάδοι της επιστήμης στα μονοκόμματα γυμνάσιά μας. Κομματιασμένη όμως η επιστήμη. Σωστό ανατομικό μουσείο οι αίθουσες της παιδείας. Τα παιδιά δεν παίρνουν συνθετική εικόνα, δεν κατανοούν την επιστήμη. Λείπει η ενωτική γραμμή. Βλέπουν τα δέντρα, μα δε βλέπουν το δάσος. Σταματημένη, νεκρωμένη η ζωή μπροστά τους. Δε βλέπουν τα παιδιά τη ζωή στην εξάρτησή της με τα περασμένα και στην προοπτική, που ξανοίγεται. Δε βλέπουν, πως η ζωή σε κάθε στιγμή είναι καρπός κάποιας εξέλιξης, που βαδίζει με αναγκαιότητα. Γιατί, όπως είπα, δεν πρέπει με κανένα τρόπο να νιώσουν, πως κρατούν την τύχη στα χέρια τους, για να μην γίνουν καταλυτές και οικοδόμοι. Γι αυτό ο ιστορισμός, γι αυτό η πολυμάθειά τους –κούφια και εξωτερική διακόσμηση – γι αυτό το διαζύγιο της θεωρίας με την πράξη.

Αξίωμα για την επίσημη παιδεία μας, ιδιαίτερα για τη μέση και την ανώτερη, το διαζύγιο της θεωρίας με την πράξη. Η επιστήμη για την επιστήμη και όχι για τη ζωή. Οι γνώσεις παίρνουν μεταφυσική οντότητα, υπάρχουν έξω και πάνω από τη ζωή, είναι αποροές από το παγκόσμιο υπερφυσικό πνεύμα, και γι αυτό έχουν δική τους εσωκείμενη αξία, έξω και πάνω από τη χρησιμοποίησή τους χρέος των παιδιών να τις αποθηκέψουν μέσα τους. Θα υψωθούν τότε στην ουράνια πνευματική σφαίρα, και θα απολάψουν την αληθινή ευτυχία, μακριά από κάθε ταπεινή απασχόληση. Νέα είδωλα μέσα στον ασκητικό αυτόν παράδεισο.

Τα παιδιά μ’ όλη την πολυμάθεια, δεν κατανόησαν τον αληθινό προορισμό της επιστήμης. Δεν ένοιωσαν, πως η επιστήμη γεννήθηκε από τη ζωή και μέσα στη ζωή, μέσα στην τραγική πάλη του ανθρώπου να χτίσει την ευτυχία του επάνω στη γη. Δεν είδαν πως αξία έχει η πράξη, πως η θεωρία είναι όργανο για την πράξη, και πως κριτήριο για την αλήθεια και την αξία της θεωρίας είναι η πράξη. Μ’ άλλα λόγια, πως τότε οι γνώσεις έχουν αξία, άμα με τη χρησιμοποίησή τους προάγουν τη ζωή και ανοίγουν το δρόμο της προόδου.

Έπειτα από το διαζύγιο της θεωρίας με την πράξη, δεν μπορούσε παρά να κατρακυλήσει η παιδεία στο τελευταίο σκαλοπάτι της αντιλαϊκότητας. Έτσι έφτασε να καλλιεργεί στα παιδιά τον ψευτοαριστοκρατισμό, να τα κάνει να περιφρονούν κάθε αποδοτική εργασία και ιδιαίτερα την πραχτική, την παραγωγική εργασία του χεριού. Οι γνώσεις θεωρούνται, όπως είπα, υπεργήινες και αυθύπαρχτες. Υποτιμητική λοιπόν η χρησιμοποίησή τους. όποιος τις αποχτάει, ή καλύτερα, όποιος πήρε «ενδεικτικόν» πως τις απόχτησε, είναι αναξιόπρεπο να καταγίνεται με πραχτική παραγωγική εργασία. Ξεπέφτει. Δεν έμαθε γράμματα για να δουλεύει. Φορτώθηκε γνώσεις για να υψωθεί κοινωνικά.

Η ψευτοαριστοκρατική αυτή διαπαιδαγώγηση ταιριάζει φυσικά, στα παιδιά της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας. Αυτοί προορίζονται να ζήσουν παρασιτικά. Είναι όμως εγκληματική για τα παιδιά εκείνα, που οι γονιοί τους δεν είναι «ευκατάστατοι». Σπρώχνονται κι αυτά στον παρασιτισμό και τη θεσιθηρία, και γι αυτό και στον ψυχικό ξεπεσμό.

Τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση. Πόσο αντιλαϊκή είναι η σημερινή παιδεία μας και ιδιαίτερα η μέση παιδεία, το δείχνει και η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση. Όλοι ομολογούν, πως είναι σχεδόν ανύπαρχτη. Ας μη μας φανεί παράξενο. Είναι αντίστοιχη με την οικονομική καθυστέρηση της χώρας μας. Το Ελληνικό Κράτος  ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε για την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση. Πιστεύει απόλυτα πως δεν χρειάζεται. Και το πιστεύει, πρώτα γιατί, όπως είδαμε, η παιδεία είναι προνόμιο των λίγων, και τα προνομιούχα αυτά παιδιά δε χρειάζονται καμιά πραχτική μόρφωση, αφού ούτε γεωργοί θα γίνουν, ούτε τεχνίτες, ούτε εργάτες. Τα παιδιά πάλι του λαού παίρνουν την επαγγελματική τους προετοιμασία από τον πατέρα τους, από το μάστορή τους. Τους φτάνει αυτό. Έπειτα τι να τους κάνουμε τους χημικούς, τους γεωπόνους, τους ειδικευμένους τεχνίτες και εργάτες, όταν η χώρα μας βρίσκεται σε τόσο χαμηλή οικονομική ανάπτυξη, όταν μένουν ανεκμετάλλευτες οι πλουτοπαραγωγικές πηγές του τόπου μας, και η πλουτοκρατική ολιγαρχία, που όργανό της είναι το Κράτος, δεν ενδιαφέρεται για την παραγωγική ανάπτυξη της χώρας, επειδή ζει παρασιτικά, και από τη σημερινή κατάσταση αποκομίζει τεράστια κέρδη;

Ας ρίξουμε μια γοργή ματιά και στην τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση.

Το Ελληνικό Κράτος ξοδεύει 0,3% από τον προϋπολογισμό της παιδείας για την επαγγελματική και τεχνική εκπαίδευση, 17 φορές λιγότερο από τη Βουλγαρία, και 48 φορές λιγότερο από το Βέλγιο. Έπειτα ενώ σήμερα καταγίνονται από τους κατοίκους στην Ελλάδα

Σ ελεύθερα επαγγέλματα 8,59% έχουμε 391 γυμνάσια, ημιγυμνάσια κτλ με 77.723 μαθητές

Στο εμπόριο και ανταλλαγή 9,46% έχουμε 51 εμποροσχολές με 7.500 μαθητές

Στη βιομηχανία κ βιοτεχνία 23,86% έχουμε 63 τεχνικά και επαγγελματικά σχολεία με 9.271 μαθητές.

Και οι αγροτικές εργασίες 58,09% έχουμε 15 γεωργικά σχολεία με 593 μαθητές.

Διαπιστώνουμε λοιπόν, πως οι τύποι τούτων των σχολείων είναι αντίστροφα ανάλογοι με την ασχολία των κατοίκων, με τις πραγματικές δηλαδή ανάγκες του λαού. Ολοφάνερο πόσο παρασιτική και αντιοικονομική είναι η μέση παιδεία. έτσι οι αγρότες στο σύνολό τους δεν παίρνουν καμιά γεωργική μόρφωση. Από τις 464 χιλιάδες τεχνίτες και επαγγελματίες, που – σύμφωνα με τη στατιστική του 1929 – εργάζονται σε 35 από τα 74 βιοτεχνικά επαγγέλματα στην Ελλάδα, 90% είναι ολότελα αμόρφωτοι, δεν έχουν καμιά ειδική μόρφωση. Και παράλληλα στα σχολεία της γυμνασιακής μέσης παιδείας, θριαμβεύει ο ψευτοκλασικισμός και καλλιεργείται ο παρασιτισμός, η θεσιθηρία και η περιφρόνηση στην παραγωγική εργασία.

Μα και τα λίγα αυτά τεχνικά και επαγγελματικά σχολεία που έχουμε, λειτουργούν μέσα σε ελεεινές συνθήκες, με αποτελέσματα κάθε άλλο, παρά ικανοποιητικά. Και να γιατί:

α! Παραμελείται ολότελα η γενική μόρφωση. Τα παιδιά βγαίνουν κοντόθωροι τεχνίτες, στεγνοί επαγγελματίες. Και είναι παιδαγωγικό έγκλημα να παραμελούμε τη γενική μόρφωση, γιατί, τα παιδιά αυτά περνούν την εφηβική ηλικία και χρειάζονται όλη τη στοργή και την πιο προσεχτική καθοδήγηση.

β! Μα και ο επαγγελματικός καταρτισμός τους δεν είναι ικανοποιητικός. Το διδαχτικό προσωπικό ακατάλληλο, χωρίς καμιά παιδαγωγική μόρφωση. Λείπουν τα εποπτικά μέσα. Τα εργαστήρια, αν υπάρχουν, είναι σε πρωτόγονη κατάσταση.

γ! Αν εξαιρέσουμε 21 εμπορικές σχολές, και μερικά κατώτερα επαγγελματικά σχολεία στα δημόσια ορφανοτροφεία, όλα τα άλλα είναι ιδιωτικά και σωματειακά. Η κρατική παρακολούθηση και εποπτεία ασυνάρτητη. Υπάγονται σε εφτά Υπουργεία, ο ίδιος μάλιστα τύπος σχολείων εξαρτιέται από τρία και τέσσερα Υπουργεία. Και δεν υπάρχει καμιά κεντρική αρχή, ένα ειδικό συμβούλιο, που να ρυθμίζει ενιαία τη λειτουργία, να δίνει ενιαία κατεύθυνση, να κανονίζει στις βασικές γραμμές το πρόγραμμα.

δ! Η κρατική δαπάνη είναι ασήμαντη και αστεία η κρατική επιχορήγηση. Για 49 νυχτερινές εμπορικές, τεχνικές και επαγγελματικές σχολές –και είναι όλες σωματειακές – που υπάγονται στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας η κρατική επιχορήγηση στα 1939 έφτασε τις 650 χιλιάδες δραχμές. Τα παιδιά που φοιτούν, πληρώνουν βαριά δίδαχτρα (400-2.000 δρχ. το χρόνο προπολεμικά). Οι πόρτες λοιπόν της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης είναι κι αυτές κλειστές για τα άπορα παιδιά.

ε! Σ όλες αυτές τις σχολές γράφονται 6.000 περίπου μαθητές το χρόνο. Από αυτούς οι 4.500 φοιτούν στις νυχτερινές από τις 7-10 το βράδυ. Σωστό ξεθέωμα για τα παιδιά που δουλεύουν όλη την ημέρα. Το Ελληνικό Κράτος της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας αδιαφορεί μπροστά στον ηρωισμό αυτών των παιδιών, που διψούν για μόρφωση, και δεν παίρνει κανένα προστατευτικό μέτρο.

Συμπέρασμα: Το γενικό συμπέρασμα για τη μέση παιδεία έρχεται μόνο του. Η μέση παιδεία, διαποτισμένη με το σχολαστικό , αντιπροοδευτικό πνεύμα, είναι πέρα για πέρα αντιοικονομική. Καμιά προσαρμογή στις υλικές και πνευματικές ανάγκες του λαού. Καμιά διαφοροποίηση. Ένας τύπος σχολείου, το ψευτοκλασικό γυμνάσιο. Όλα τα παιδιά παίρνουν την ίδια ανούσια, ποσοτική και διακοσμητική μάθηση.

Τραγικές οι συνέπειες για το λαό μας και τη νεολαία. Η μέση παιδεία δεν εξοπλίζει το λαό για τη ζωή. Δεν έγινε συντελεστής στην ευημερία του. Δεν τον βοήθησε ν’ αξιοποιήσει τον εθνικό πλούτο. Αντίθετα η μέση παιδεία καλλιεργεί τον παρασιτισμό, την αποστροφή από την παραγωγική εργασία. Η νεολαία μας σπρώχνεται στη θεσιθηρία. Δε μετουσιώνεται ο δυναμισμός της σε γόνιμη δημιουργική δράση. Η ζημία αφάνταστα μεγάλη.

Ζούμε το θλιβερό φαινόμενο, να έχουμε υπερτροφία στην ψευτοκλασική μέση παιδεία, και επικίκτυνη ατροφία στη γεωργική, τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση. Ο κίντυνος από την κατάσταση αυτή πραγματικά εθνικός. Όχι βέβαια με το νόημα, που του δίνει το επίσημο Κράτος και οι σύμβουλοί του, όχι επειδή δημιουργεί υπερτροφία στην ανώτερη παιδεία – ενώ στην πραγματικότητα μας λείπουν χιλιάδες επιστήμονες – ούτε επειδή προλεταροποιεί τους επιστήμονες. Αλλού είναι ο πραγματικός εθνικός κίντυνος. Βρίσκεται στον παρασιτισμό και τη θεσιθηρία που καλλιεργεί και στην ολοκληρωτική ανικανότητά της να δραστηριοποιήσει τη δημιουργική δύναμη του λαού για την ευημερία του, για την παραγωγική ανάπτυξη της χώρας.

Παρ’ όλη την επιθυμία μου, δε θα μιλήσω σήμερα για την ανώτερη παιδεία. Δε με παίρνει ο χρόνος. Άλλωστε στη σειρά τούτη των ομιλιών που οργανώνει η Εταιρεία «ΕΠ-ΑΝ» άλλος ομιλητής θα μας ζωγραφίσει το θλιβερό ξεπεσμό, το τραγικό κατάντημα της ανώτερης παιδείας, και θα μας υποδείξει τα μέτρα για την άμεση ανάρρωσή της και για τη ριζική αναγέννησή της.

Σκόπιμο όμως νομίζω για να ολοκληρώσω την εικόνα της σημερινής παιδείας μας, να σας παρουσιάσω με δυό λόγια και ένα άλλο ακόμη από τα βασικά ελαττώματά της.

Η ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

Στην ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς, η παιδεία μας εξακολουθεί και σήμερα να είναι κατασταλτική και ατομιστική. Χρησιμοποιεί αποκλειστικά τη βάρβαρη εξωτερική πειθαρχία και καλλιεργεί τον εγωισμό των παιδιών.

Με την αυστηρή εξωτερική πειθαρχία πνίγει την πρωτοβουλία των παιδιών, αλυσοδένει την ελευτερία τους, παραλύει τη θέλησή τους και τη χαρούμενη δημιουργική τους δράση, πιέζει την προσωπικότητά τους και καλλιεργεί το δουλικό φρόνημα. Απόλυτος κυρίαρχος ο δάσκαλος. Τα παιδιά ετεροκίνητα, σα να είναι άψυχα πλάσματα. Τα μαθήματα αγγαρεία. Ολόκληρη η σχολική ζωή κανονισμένη ως την τελευταία λεπτομέρεια, χωρίς να λογαριάζονται οι σωματικές και ψυχικές ανάγκες της παιδικής και νεανικής ηλικίας. Οι σχολικοί νόμοι άκαμπτοι και αμετάβλητοι. Το σχολείο φυλακή. Πνιγηρή η ατμόσφαιρά του. Η χαρά αποδιωγμένη. Υπέρτατη αρετή για το παιδί η τυφλή υπακοή.

Είναι φανερό που αποβλέπει το επίσημο Κράτος με την κατασταλτική αυτή διαπαιδαγώγηση. Θέλει να μορφώσει δούλους. Θέλει να κάνει τα παιδιά άβουλα, να δέχονται παθητικά και να εκτελούν δουλικά κάθε εντολή από τον ανώτερό τους. Και δεν μπορούσε να είναι διαφορετικά. Γιατί το ελληνικό Κράτος, σ’ όλες τις μορφές που πήρε ως σήμερα, και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια τέτοιους άβουλους και ψυχικά ανάπηρους πολίτες χρειάζεται.

Και τα παιδιά πως αντιδρούν μέσα στο βάρβαρο τούτο σύστημα της εξωτερικής πειθαρχίας; Τα παιδιά, για να ελαφρώσουν κάπως τις αλυσίδες της σκλαβιάς τους, καταφεύγουν στην υποκρισία και στη σεμνοτυφία, στο ψέμα, στην αυθάδεια και την αναίδεια. Έτσι η παιδεία μας με τα πιεστικά της μέτρα διαστρεβλώνει την ψυχική εξέλιξη των παιδιών, τα σπρώχνει στο ψυχικό ρεμπελιό, και τροφοδοτεί πλούσια τα παιδικά ελαττώματα, τα αμυντικά αυτά όπλα των παιδιών, που τα φέρνουν μαζί τους από το σπίτι, διαμορφωμένα από τη στενόκαρδη πολλές φορές οικογενειακή ανατροφή, γιατί και η οικογενειακή ανατροφή στην εξωτερική πειθαρχία στηρίζεται.

Δεν είναι τώρα η ώρα να συζητήσω τα επιχειρήματα που προβάλλουν οι παιδαγωγοί, οι οπαδοί της εξωτερικής πειθαρχίας. Και υπάρχουν τέτοιοι πολλοί στη χώρα μας και ξεφυτρώνουν και άλλοι, νοσταλγοί και αυτοί της σπαρτιατικής αγωγής με την τυφλή υπακοή. Είδαμε το βαθύτερο ελατήριό τους. Θέλουν να μορφώσουν δούλους. Γιατί μόνον έτσι, πιστεύουν, θα συγκρατήσουν το σημερινό οικοδόμημα της κοινωνικής αδικίας και εξαθλίωσης. Τούτο μόνο τονίζω, πως η βασική, ιδιότητα της παιδικής ηλικίας είναι η ενεργητικότητα, και όχι η παθητικότητα, και πως το παιδί έχει προπάντων δικαιώματα, και όχι μόνο υποχρεώσεις. Και τα δικαιώματά τους αυτά είναι επιταχτικά, γιατί πηγάζουν από τις βασικές βιολογικές του ανάγκες, και ίσα-ίσα χρησιμοποιεί την πλούσια ενεργητικότητά του για να ικανοποιήσει τα δικαιώματά του, τις βιολογικές του ανάγκες. Είναι λοιπόν εγκληματικό να του πνίγουμε την ενεργητικότητα, την εσωτερική του ώθηση, και χρέος εμάς των ενήλικων να σεβαστούμε τα δικαιώματά του. Και το αξίζει περισσότερο από κάθε άλλη φορά η σημερινή νεολαία μας. Αγωνίστηκε ηρωικά και μεγαλούργησε. Πρέπει να σταθούμε με θαυμασμό στο πλευρό της και να την καθοδηγήσουμε, για να βαδίσει θαρραλέα και ελεύτερη τον ανηφορικό της δρόμο.

Δεν ξέρει βέβαια, το παιδί τι το ωφελεί, τι του είναι κατάλληλο για την ανάπτυξη και το μέστωμά του, γιατί του λείπει, όπως λέμε, η ιστορική πείρα. Γι αυτό χρειάζεται αναμφισβήτητα την καθοδήγηση από μέρος του ενήλικου. Μα πιο πολύ χρειάζεται τον ήλιο της ενσυνείδητης αγάπης μας, και το δροσερό αέρα της ελευτερίας του.

Παράλληλα η παιδεία μας, και ιδιαίτερα η μέση και η ανώτερη είναι ατομιστική. Παρουσιάζει στα μάτια των νέων για ηθικό ιδανικό την ευτυχία του ατόμου, στην πιο αντικοινωνική μορφή, τον εύκολο δηλαδή πλουτισμό και την πρόστυχη καλοπέραση σε βάρος των άλλων. Και μη μας φανεί παράξενο. Γιατί και η προνομιούχα εκείνη μερίδα της κοινωνίας, που όργανό της είναι και η παιδεία, στηρίζεται στον πιο άκρατο και υλιστικό ατομισμό.

Καλλιεργεί λοιπόν η παιδεία μας στη σχολική ζωή συστηματικά τον εγωισμό των παιδιών με όλα τα γνωστά μέσα, με τις αμοιβές και τις διακρίσεις, με τους βαθμούς και τους επαίνους, με τα ατομικά βραβεία και τους διαγωνισμούς. Και από το άλλο μέρος παρεμποδίζει, θα έλεγα, απαγορεύει τη συνεργασία των παιδιών – έγκλημα είναι να βοηθάει το ένα παιδί το άλλο στα μαθήματα και τις γραφτές εργασίες – δεν καθορίζει ποτέ ομαδικά έργα, ούτε καλλιεργεί το ομαδικό πνεύμα. Δε λογαριάζει τα κοινά ενδιαφέροντα, που πηγάζουν από τις κοινές βασικές βιολογικές ανάγκες της παιδικής ηλικίας, και αφήνει αχρησιμοποίητα, τα καταδικάζει λοιπόν σε μαρασμό και ατροφία τα κοινωνικά συναιστήματα της ευθύνης και αυτοθυσίας για το γενικό καλό. Και όμως οι κοινωνικές αυτές αρετές φλογίζουν τη νεανική ψυχή, όπως μας το απόδειξε άλλη μια φορά, ο ηρωικός αγώνας της νεολαίας μας για την ανάχτηση της λευτεριάς και το ξερίζωμα του φασισμού και από τη χώρα μας.

Κι ας μη μου ειπεί κανείς, πως διδάσκονται τα παιδιά στο σχολείο και την αγάπη στον πλησίον, τη φιλανθρωπία, την αυτοθυσία. Το ξέρω πως διδάσκονται και παραδιδάσκονται. Γεμάτα είναι τα «αναγνωστικά» με ηθικοπλαστική διδασκαλία. Η αλήθεια όμως είναι, πως μέσα στα σχολεία μας έχει εγκαθιδρυθεί – και δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς – η διπλή ηθική της σημερινής κοινωνίας, η ηθική της φαινομενικής, της υποκριτικής αγάπης και της επιδειχτικής φιλανθρωπίας με παχιά λόγια, παράλληλα με την ηθική του πιο σκληρού και ανήθικου εγωισμού. Η περίφημη ηθικοδιδασκαλία στα σχολεία μας περιορίζεται μόνο σε λόγια. Μα από τα λόγια δεν βγαίνει τίποτε. Η σχολική ζωή είναι έτσι οργανωμένη ώστε να καλλιεργείται με την πράξη ο εγωισμός των παιδιών. Ποτέ δεν παρουσιάζεται η ευκαιρία να εφαρμόσουν τα παιδιά τις κοινωνικές αρετές.

Η παιδεία μας λοιπόν με την ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση, που δίνει στη νεολαία μας, σπρώχνει τα παιδιά στον ανήθικο αριβισμό, στην εγωιστική φιλοδοξία, στην επικράτηση του ατόμου με κάθε μέσο. Πλάθει τον τύπο του δουλόπρεπου αναρριχητή, τον τύπο δηλαδή του ανθρώπου, που φροντίζει αποκλειστικά για τα δικά του συμφέροντα, που προσπαθεί μ’ όλα τα μέσα ν’ αναρριχηθεί, που σκύβει δουλικά το κεφάλι και διπλώνει τη μέση του εμπρός στον ισχυρό, ενώ συμπεριφέρεται σκληρά και βάναυσα στον κατώτερό του. Από τέτοιους ανθρώπους γεμάτη είναι η σημερινή «καλή» όπως την λένε κοινωνία.

Γενικό συμπέρασμα. Μπορούμε τώρα, ύστερα από την κριτική ανασκόπηση, όσο σύντομη κι αν ήταν, να καταλήξουμε στο γενικό συμπέρασμα: Η παιδεία μας είναι ιδιαίτερα σήμερα αντιλαϊκή, αντιοικονομική, ανίκανη να εξοπλίσει τη νέα γενιά για τη ζωή, και να την οδηγήσει στο δρόμο της προόδου, για να ξετυλίξει η νεολαία μας την πλούσια δημιουργική της δράση. Χρειάζεται λοιπόν να μεταρρυθμιστεί ριζικά η παιδεία μας, για να επιτελέσει τον προορισμό της.

Μα για να διαποτιστεί η παιδεία μας με τα ζωντανά προοδευτικά λαϊκά ιδανικά – κι αυτά είναι το ιδανικό της εθνικής λευτεριάς και ανεξαρτησία, το αντιφασιστικό ιδανικό της λαϊκής δημοκρατίας, το αντιιμπεριαλιστικό ιδανικό της ειρήνης, το δημιουργικό ιδανικό του νεοελληνικού πολιτισμού, όπου το ανώτατο κοινωνικό λειτούργημα θα είναι η δημιουργική, παραγωγική εργασία για την ευτυχία του συνόλου – για να γίνει η παιδεία μας αληθινά λαοκρατική και να εξυπηρετεί τα συμφέροντα του δουλευτή λαού, για να προσαρμοστεί στις πραγματικές υλικές και πνευματικές ανάγκες του λαού και να γίνει πολύτιμος συντελεστής στην υλική ευημερία και στην πνευματική ανύψωση της πατρίδας μας, για να πραγματοποιηθεί λοιπόν η ριζική αναγέννηση της παιδείας μας, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να πάρει ο Ελληνικός λαός, ο δουλευτής λαός την εξουσία στα χέρια του, να εγκαθιδρυθεί και να θεμελιωθεί η γνήσια λαϊκή δημοκρατία.

Μην ακούτε τα κρυφοφασιστικά κηρύγματα, των παλιών και μερικών νεοφώτιστων παιδαγωγών, πως υπάρχει υπερκομματική και υπερταξική παιδεία. Η ιστορία της παιδείας μας, τους διαψεύδει. Κάθε σοβαρή προσπάθεια για τη μεταρρύθμισή της ματαιώθηκε ή γκρεμίστηκε. Μα και οι ίδιοι ξεσκεπάζουν τον εαυτό τους με τα μέτρα που εισηγήθηκαν στις μεταδεκεμβριανές Κυβερνήσεις. Και απόδειξαν, πως κάτω από τα απατηλά κηρύγματά τους κρύβουν τον πόθο και την αγωνία τους να διατηρήσουν την παιδεία όργανο στα χέρια της κυρίαρχης ολιγαρχίας.

Γι αυτό πρώτιστο χρέος όλων που ποθούν τη ριζική αναγέννηση της παιδείας, και ιδιαίτερα των εκπαιδευτικών, ν’ αγωνιστούν για τη λαϊκή δημοκρατία. Μόνον η λαϊκή δημοκρατία θ’ αναγνωρίσει όλα τα δικαιώματα του παιδιού και της νεολαίας, και θα βαδίσει θαρραλέα, αποφασιστικά στην πραγματοποίηση της ριζικής εκπαιδευτικής αναγέννησης.

Άμεσα μέτρα

 Μα ως τότε δεν πρέπει να μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια. Ο κίντυνος, που απειλεί τη νεολαία μας, άμεσος. Η παιδεία μας περνάει σοβαρότατη κρίση. Πρέπει ν’ αγωνιστούμε να τη συγκρατήσουμε από το κατρακύλισμά της και να τη βοηθήσουμε να μπει στο σωστό δρόμο. Έτσι θα προετοιμάσουμε το έδαφος για τη ριζική της αναγέννηση.

Δε μου επιτρέπουν τα στενά όρια μιας ομιλίας να αναπτύξω όλα τα απαραίτητα μέτρα. Αρκετά άλλωστε σας κούρασα. Θα περιοριστώ να αναφέρω τα σπουδαιότερα.

1! Και πρώτα-πρώτα πρέπει να παρθούν άμεσα μέτρα για την υγεία και τη διατροφή της νέας γενιάς. Τόσα χρόνια υποσιτίζεται. Η φυματίωση την τρώει. Η ελονοσία την πιρουνιάζει. Συθέμελα κλονισμένη η υγεία της. Απόλυτη ανάγκη:

Να οργανωθούν μαθητικά συσσίτια. Να χορηγηθούν ρούχα και παπούτσια σ’ όλα τα άπορα παιδιά. Ιδιαίτερα το Κράτος –είναι χρέος τιμής – πρέπει να περιθάλψει τα παιδιά-θύματα της μαύρης σκλαβιάς και του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, κα με ξεχωριστή στοργή τα ορφανά των αγωνιστών της εθνικής αντίστασης.

Πρέπει ακόμη να γίνει συστηματική ιατρική εξέταση όλων των παιδιών και να οργανωθεί το γληγορότερο η ιατρική παρακολούθηση και η δωρεάν φαρμακευτική περίθαλψη. Επιταχτική η φωνή της νεολαίας μας. αγωνίζεται σήμερα να καταχτήσει τα δικαιώματά της, και πρώτα απ’ όλα το δικαίωμά της να ζήσει, για ν’ ανθίσει και να δράσει. Χρέος όλων μας να σταθούμε με στοργή στο πλευρό της στον τίμιο εθνικό αγώνα της.

2! Να πάψει η εγκληματική αδιαφορία του Κράτους για την προσχολική ηλικία. Να απλωθούν τα νηπιαγωγεία σ’ όλη τη χώρα. Και παράλληλα ν’ αρχίσουν να ιδρύονται παιδικοί σταθμοί για τα παιδιά των εργατών στις πόλεις και των αγροτών στα χωριά. Για την ίδρυση και την κανονική λειτουργία τους πρέπει να συνεισφέρουν το Κράτος, οι δήμοι, οι κοινότητες, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί και ιδιαίτερα οι εργοδότες, που επί τέλους πρέπει να καταλάβουν, πως το συμφέρο τους είναι να διαθέτουν ένα μερίδιο από τα κέρδη τους για τα παιδιά εκείνων, που με τη σκληρή δουλειά τους τούς πλουτίζουν.

3! Για την υγεία και τη μόρφωση της νέας γενιάς είναι ανάγκη: Να λυθούν από την επίταξη τα επίταχτα διδαχτήρια. Και είναι ακόμη τόσα πολλά. Οι Υπουργοί της Παιδείας, που δεν έλυσαν το απλό τούτο ζήτημα, είναι εχτροί της νεολαίας και του λαού. Ο σημερινός Υπουργός της Παιδείας πρέπει να εντείνει την προσπάθειά του. Αλλιώς να καταγγείλει στο λαό ποιοι  -όποιοι κι αν είναι – παρεμποδίζουν τη λύση, και να φύγει από το Υπουργείο. Υπάρχουν τόσα άλλα οικήματα, όπου μπορούν να στεγαστούν οι δημόσιες και ξένες αρχές, που κατακρατούν τα σχολικά χτίρια.

Είναι ανάγκη να επισκευαστούν τα μισοκαταστρεμμένα διδαχτήρια. Και να χτιστούν καινούργια στα καμένα χωριά που ξαναχτίζονται. Να επισκευαστούν τα σχολικά έπιπλα, να φτιαχτούν καινούργια, όπου λείπουν και να εφοδιαστούν τα σχολεία με εποπτικά μέσα και όργανα και από τις επανορθώσεις που θα πάρουμε και με την ενίσχυση της Ούνρα. Να ιδρυθούν σχολικοί κήποι σ’ όλα τα χωριά, και να εφοδιαστούν με τα απαραίτητα  για τα παιδιά εργαλεία με την βοήθεια της Ούνρα.

4! Άμεσα μέτρα πρέπει να παρθούν για να ξεριζωθεί ο φασισμός από τα σχολεία μας, και να διαποτιστεί η παιδεία μας με το δημοκρατικό πνεύμα. Είναι απόλυτη ανάγκη. Ν’ απαγορευθεί τελειωτικά η κυκλοφορία των φασιστικών βιβλίων της 4^ης Αυγούστου. Το Κράτος να προκηρύξει διαγωνισμό για να γραφούν στο συντομότερο χρονικό διάστημα τα νέα βιβλία, διαποτισμένα με το δημοκρατικό πνεύμα. Και στα διδαχτικά βιβλία και στα διδασκαλεία πρέπει πρώτα απ’ όλα ν’ αξιοποιηθεί ο ηρωικός εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του λαού και της νεολαίας. Πρέπει ακόμη στα σχολεία μας να χτυπηθεί το φυλετικό μίσος και να καλλιεργηθεί η ειρηνική συμβίωση και η συνεργασία με τους άλλους λαούς στο χτίσιμο του νέου πολιτισμού. Ιδιαίτερα στη διδασκαλία της ιστορίας να τονιστεί ο λαϊκός παράγοντας, ο αγώνας των λαών για το λυτρωμό τους και την πρόοδο της ανθρωπότητας.

Τέλος πρέπει τα παιδιά μας να ζήσουν μέσα στη σχολική ζωή τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις κοινωνικές αρετές, την αλληλεγγύη, την αμοιβαία αγάπη και τη συνεργασία. Γι αυτό είναι ανάγκη να οργανωθεί η σχολική ζωή με βάση την αυτοδιοίκηση των παιδιών. Τα παιδιά ν’ αναλάβουν τη φροντίδα για τον ευπρεπισμό και την καθαριότητα του σχολείου, για τη λειτουργία των μαθητικών συσσιτίων, την οργάνωση εκδρομών, ψυχαγωγία κ.τ.λ.

5! Άμεσα μέτρα πρέπει επίσης να παρθούν για να αρχίσει να γίνεται η παιδεία μας, από αντιλαϊκή που ένιαι, λαϊκή. Και πρώτα να οργανωθεί η μάχη κατά του αναλφαβητισμού και της αγραμματοσύνης. Είναι εξαιρετικά ευχάριστη η ίδρυση της «Εταιρείας για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού». Όλοι όσοι πονούμε το λαό πρέπει να τη βοηθήσουμε να πραγματοποιήσει τον εθνικό της σκοπό.

Για να χτυπηθεί ο αναλφαβητισμός, πρέπει, εκτός από τα άλλα, να ιδρυθούν σχολεία σ’ όλα τα χωριά και χωριουδάκια, όπου δεν υπάρχουν ως τώρα, και να προαχτούν τα πληθωρικά σχολεία, ώστε ένας δάσκαλος να έχει το πολύ 40 μαθητές.

Ανάγκη ακόμη να γκρεμιστούν οι οικονομικοί φραγμοί, που έχει ορθώσει το Κράτος με την αντιλαϊκή εκπαιδευτική του πολιτική. Να καταργηθούν τα χαρτόσημα, ένσημα και όλες οι άλλες ειδικές φορολογίες στη δημοτική παιδεία, για να γίνει πραγματικά δωρεάν. Ν’ απαλλαχτούν στη μέση παιδεία από τα εκπαιδευτικά τέλη και τα χαρτόσημα όλα τα άπορα παιδιά. Να δίνονται τα σχολικά βιβλία και η γραφική ύλη δωρεάν σ’ όλα τα παιδιά. Να καθιερωθούν υποτροφίες για τη μέση και ανώτερη παιδεία για όλα τα ικανά άπορα παιδιά αρχίζοντας από τα άπορα παιδιά των αγωνιστών στην εθνική αντίσταση.

Για να αρχίσει να γίνεται λαϊκή η παιδεία μας, πρέπει ακόμη να οργανωθούν σχολικές, μαθητικές και λαϊκές βιβλιοθήκες, και να γίνει το σχολείο ιδιαίτερα στα χωριά κέντρο διαφωτισμού και εκπολιτισμού (καθαριότητα του χωριού, υγεία, λαϊκές εορτές, θέατρο, χορωδία, ομιλίες, συζητήσεις). Στη σημερινή ιστορική στιγμή για την ανοικοδόμηση της πατρίδας μας, ο δάσκαλος στο χωριό πρέπει να είναι ο διαφωτιστής και αγωνιστής στο πλευρό του λαού.

6! Άμεσα μέτρα πρέπει να παρθούν και για την προσαρμογή της παιδείας στις ανάγκες του λαού. Τα σπουδαιότερα είναι τα ακόλουθα:

Να νομοθετηθεί επίσημη γλώσσα και για τη δημοτική και για τη μέση η ζωντανή γλώσσα του λαού, η δημοτική.

Να ξεκαθαριστεί αμέσως το άχρηστο υλικό από το αναλυτικό πρόγραμμα της δημοτικής και μέσης παιδείας και να μπει καινούργιο χρήσιμο και από την κοινωνιολογία και από τον τεχνικό πολιτισμό. Να ξεκαθαριστεί προπάντων η γεωγραφία από το άχρηστο υλικό και η ιστορία από τις ψευτοεπιστημονικές γνώσεις που παραμορφώνουν την αλήθεια.

Ιδιαίτερα στη μέση παιδεία να περιοριστεί όσο μπορεί περισσότερο η γραμματική και το συνταχτικό της αρχαίας. Να καταργηθεί η θλιβερή και άχρηστη θεματογραφία. Να γίνουν τα λατινικά προαιρετικό μάθημα. Να διδάσκονται οι κλασικοί προπάντων σε μετάφραση με βάση την κατανόηση και την αξιολόγηση του αρχαίου πολιτισμού.

Να έχουν σχετική ευχέρεια οι λειτουργοί και της δημοτικής και της μέσης παιδείας  να κάνουν τη διδασκαλία μέσα στην πράξη- στην παραγωγή, και με την πράξη. Να εισαχθεί στη μέση παιδεία η φροντιστηριακή διδασκαλία με την ομαδική συνεργασία των παιδιών σύμφωνα με προμελετημένο σχέδιο. Να καθιερωθούν ακόμη τα ελεύτερα απογέματα για ομιλίες από μαθητές, για διαλέξεις και συζητήσεις καθώς και για την ψυχαγωγία των παιδιών.

Να χτυπηθεί η ποσοτική μάθηση. Ανάγκη ν’ αλλάξει το σημερινό βάρβαρο σύστημα των διαγωνισμών και εξετάσεων. Οι εξετάσεις να ελέγχουν την ποιοτική μόρφωση των παιδιών.

Να ιδρυθούν κατώτερες και μέσες τεχνικές και επαγγελματικές σχολές στην αρχή στα μεγάλα κέντρα, και ιδιαίτερα μέσα στα εργοστάσια. Να υπαχθεί η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση στο Υπουργείο της Παιδείας. Για να έχει ενιαία κατεύθυνση και πρόγραμμα να ιδρυθεί ιδιαίτερο Συμβούλιο. Να επιχορηγήσει το Κράτος τα σημερινά σωματειακά τεχνικά και επαγγελματικά σχολεία και να καταργηθούν τα βαριά δίδαχτρα και εκπαιδευτικά τέλη. Τα νυχτερινά τεχνικά και επαγγελματικά σχολεία να γίνουν απογεματινά. Οι ώρες διδασκαλίας να είναι ώρες δουλειάς και να πληρώνονται από τον εργοδότη.

7! Το σχολείο, είπαμε, είναι φυλακή σήμερα. Μεσότοιχος το χωρίζει από τη ζωή. Η χαρά αποδιωγμένη. Μα η χαρά είναι μια από τις βασικές βιολογικές ανάγκες της παιδικής ηλικίας, και γι αυτό δικαίωμα του παιδιού. Είναι η αιθέρια τροφή του. Τα παιδιά πρέπει να χαρούν τη χαρά, και παράλληλα και την ομορφιά της τέχνης. Να μπει λοιπόν η χαρά και η τέχνη στο σχολείο απ’ όλες τις πόρτες, με τη δημιουργική δράση των παιδιών, με τις εκδρομές, με τη λογοτεχνία, τη μουσική, το παιδικό θέατρο. Η εσωτερική πηγή των παιδιών θα αναβλύσει, και θ’ ανοίξουν τα φτερά τους.

8! Μα τίποτε απ’ όσα παρέθεσα παραπάνω δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, όσο δεν παίρνονται τα απαραίτητα μέτρα για να αποκατασταθεί και να ενισχυθεί ηθικά και υλικά το διδαχτικό προσωπικό και της δημοτικής και της μέσης. Φριχτή, τραγική είναι η σημερινή κατάσταση.

Και πρώτα απ’ όλα επιβάλλεται να ξεκαθαριστεί το γληγορότερο ο εκπαιδευτικός κλάδος από τα σάπια στοιχεία του. Δεν επιτρέπεται – ο ηθικός κίντυνος για τη νεολαία είναι ολοφάνερος – να μπαίνουν στο ναό της παιδείας, λειτουργοί που πρόδωσαν την αποστολή τους και κατρακύλησαν ως το σημείο να συνεργαστούν με τον καταχτητή. Δεν επιτρέπεται να μείνουν στην υπηρεσία Επιθεωρητές, που σύσταιναν με εγκυκλίους στους δασκάλους να βοηθούν και να συνεργάζονται με το βάρβαρο καταχτητή. Δεν επιτρέπεται να μείνουν στην υπηρεσία Επιθεωρητές που καταδίωξαν τους ήρωες εκπαιδευτικούς της Εθνικής Αντίστασης.

Πρέπει ακόμη να πάψει ο πρωτάκουστος διωγμός των λειτουργών της παιδείας που τάχτηκαν στο πλευρό του λαού στον απελευτερωτικό και λυτρωτικό του αγώνα. Να σταματήσει ο διωγμός των δημοκρατικών δασκάλων και να κατοχυρωθεί η ζωή και η ασφάλειά τους. Ν’ ακυρωθούν  όλες οι μεταθέσεις που έγιναν για πολιτικούς λόγους. Να ξαναγυρίσουν στη θέση τους όσοι παύτηκαν για τα φρονήματά τους και να επανέλθουν στην υπηρεσία όσοι μπήκανε σε διαθεσιμότητα. Να διοριστούν όλοι οι αδιόριστοι. Και τέλος είναι άμεση ανάγκη να ανασυγκροτηθούν τα διοικητικά εποπτικά Συμβούλια. Να φύγουν οι στρατιωτικοί και να μπουν αιρετοί αντιπρόσωποι των λειτουργών της παιδείας, σ’ όλα τα Συμβούλια, ως το ανώτατο εκπαιδευτικό.

Αυτά είναι τα σπουδαιότερα απαραίτητα μέτρα, για ν’ αναρώσει η παράλυτη παιδεία μας. Θα χρειαστεί επίμονος αγώνας για να εφαρμοστούν. Στον αγώνα αυτόν πρέπει να πάρουν μέρος όλα τα προοδευτικά εκπαιδευτικά σωματεία, οι δασκαλικοί σύλλογοι, οι προοδευτικές οργανώσεις της νεολαίας, και όλοι όσοι πονούν για το παιδί. Αυτό μας επιβάλλει η αγάπη μας στην Ελλάδα, η αγάπη μας στον Ελληνικό λαό.


       

                  

---

[1] Αρ. 15, 12 του Δεκέμβρη 1945