«ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΡΑΞΗ» –ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ» - Χρονιά Β! Φλεβάρης 1928 Φυλλάδιο 6ο -7ο - Μια συζήτηση ανάμεσα στον Δ. Αλεξάντρου (Δ. Γληνός) και Κ.Α. Μήτρου (Κ. Σωτηρίου)

Απόσπασμα από το βιβλίο «Ο Κώστας Σωτηρίου αφηγείται» σελ. 41-42

«…Στα 1927 γίνεται η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Οι ριζοσπαστικοί προοδευτικοί, οι αριστεροί, πάνε με το μέρος του Γληνού. Εκεί τοποθετήθηκα μαζί τους κι εγώ. Ο Γληνός έχει κάνει το άλμα …..  Εγώ είμαι μαζί μα το Γληνό, μα το άλμα το δικό μου θ’ αργήσει να γίνει. Τότε συντάσσει ο Γληνός την περίφημη διακήρυξη του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Την συνυπογράφουμε χωρίς καμιά συζήτηση όλα τα μέλη της διοικητικής επιτροπής του Ομίλου. Ανάμεσά τους και εγώ. Παρ’ όλα αυτά είμαι μακριά ακόμη από το «άλμα».  Απόδειξη είναι ια συζήτηση που δημοσιεύτηκε και που θα δημοσιευτεί στον τόμο τούτον ή τον άλλον. Μια συζήτηση που έγινε ανάμεσα στον Γληνό κι εμένα.  Του έθεσα το ερώτημα, του  είπα, πως πολλοί εκπαιδευτικοί πιστεύουν πως θα μπορούσαν οι προοδευτικοί δημοκρατικοί και σοσιαλιστές να καθορίσουν μια παιδεία υπεράνω από τις κοινωνικές, τις πολιτικές διαφορές. Ο Γληνός διαμαρτυρήθηκε. Δεν του είπα πως κι εγώ δεν είχα πειστεί ακόμη.»  

Η συζήτηση αυτή πρέπει να είναι αυτή που έγινε από τις στήλες της «Σχολικής Πράξης»

Στο αρχείο του υπάρχουν τα παραπάνω φύλλα της «Σχολικής Πράξης»

Το άρθρο του Δ. Αλεξάντρου (Δ. Γληνού) στη «Σχολική Πράξη» σε pdf: Δ. ΑΛΕΞΑΝΤΡΟΥ  

Το άρθρο του Κ. Α. Μήτρου (Κ. Σωτηρίου)  στη «Σχολική Πράξη» σε pdf: Κ.Α. ΜΗΤΡΟΥ  Δημοσιεύεται παρακάτω  

Κ.Α. ΜΗΤΡΟΥ

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Διάβασα με μεγάλη προσοχή το άρθρο του κ. Αλεξάντρου στο προηγούμενο φυλλάδιο της «Σχολικής Πράξης», και θαύμασα πόσο δεξιότεχνα χειρίστηκε το θέμα και πως μας παρουσίασε ακαταμάχητα τα επιχειρήματά του. Όμως, όσο κιάν συμφωνώ μαζί του στην αφετηριακή του αντίληψη για τη σοβαρή αρώστεια της Μέσης Παιδείας μας και για τα βλαβερότατα αποτελέσματά της και στα παιδιά και στην κοινωνία, δεν μπορώ από το άλλο μέρος να συμφωνήσω ούτε για τη βαθύτερη αιτία της αρώστειας, ούτε για τα μέσα της θεραπείας που προτείνει ο κ. Αλεξάντρου. Πολύ λιγότερο δεν μπορώ να παραδεχτώ το τελικό συμπέρασμα πως «για να είναι κανείς αληθινός εργάτης της παιδείας, πρέπει να είναι σοσιαλιστής».

Φοβάμαι πολύ, πως ο κ. Αλεξάντρου δεν είναι όσο θα έπρεπε αντικειμενικός στην έρευνά του. Σαν να τον παρασέρνει η πίστη του στο σοσιαλισμό. Σαν να βλέπει όλα τα πράματα και τα καθαρά επιστημονικά με τα ματογιάλια του σοσιαλισμού. Η προσχηματισμένη πολιτική του πεποίθηση τον έκανε να υποτάξει την εκπαιδευτική μας μεταρύθμιση σε μια ορισμένη πολιτική, στην επικράτηση του σοσιαλισμού. Γι αυτό πιστέβω, πως στην τόσο ενδιαφερτική μελέτη του δεν έβγαλε αντικειμενικά συμπεράσματα, παρά μας υπέβαλε τις πολιτικές του επιθυμίες σαν αυταπόδεχτες αλήθειες.

Έχω, βέβαια, την υποχρέωση να αποδείξω τη γνώμη μου. Κι αυτό θα προσπαθήσω να κάνω σε τούτο μου το άρθρο.

Η επιχειρηματολογία  του κ. Αλεξάντρου είναι η ακόλουθη: Η αστική τάξη στην Ευρώπη, μας λέει, στην επαναστατική της ορμή, ζήτησε να αναγεννήσει την παιδεία, γιατί τότε της χρειαζόταν η παιδεία για να επικρατήσει οριστικά στον αγώνα της ενάντια στο φεουδαρχισμό. Γι’ αυτό τότε χτύπησε την εκκλησία, και την παπαδοκρατία, το σπουδαιότερο όπλο της φεουδαρχίας, αγκάλιασε τη θετική επιστήμη, και κήρυξε το ιδανικό του ανθρωπισμού. Σήμερα όμως αλάζει ολότελα η σκηνοθεσία. Σήμερα αρχίζει ν’ ανεβαίνει μια άλλη τάξη. Το προλεταριάτο αρχίζει να ξεκινάει και ζητάει τα δικαιώματά του. Η αστική λοιπόν τάξη γίνεται συντηρητική, αντιδραστική. Θέλει να συγκρατήσει την οικονομική της κυριαρχία και βλέπει ύποπτα και χτυπάει κάθε καινούργια ιδέα. Η αστική τάξη φοβάται πια την πρόοδο. Γι’ αυτό συμμαχεί με τους προτερινούς εχθρούς της, με την εκκλησία και την ιδεαλιστική φιλοσοφία, που και οι δυό τους της είναι της αστικής τάξης  πολύτιμοι σύμμαχοι, γιατί μορφινίζουν το λαό με τη βασιλεία των ουρανών. Από το άλλο μέρος το προλεταριάτο θέλει να γκρεμίσει το ψέφτικο οικοδόμημα του αστισμού, και γίνεται ο φορέας κάθε προόδου, γίνεται ο φορέας της οριστικής αναγέννησης του κόσμου. Μέσα στον κοινωνικό αυτόν αγώνα, στην πάλη των τάξεων, ένα από τα πιο επίκαιρα σημεία για την οριστική νίκη, είναι η παιδεία. Η αστική τάξη θέλει να τη χρησιμοποιήσει για να πνίξει κάθε καινούργια ιδέα. Προβάλει λοιπόν ψέφτικα περασμένα ιδανικά, που αυτή η ίδια τα χτύπησε και τα κλόνισε στην επαναστατική της ορμή, πισωδρομίζει την παιδεία σ’ αυτά τα ιδανικά, στενέβει τον ορίζοντά της και την περικλείνει μέσα σ’ ένα ορισμένο κύκλο ηθικές αξίες, που τις κηρύχνει αιώνιες και αναλοίωτες. Το προλεταριάτο πάλι θέλει κι αυτό να πάρει στα χέρια του την παιδεία. Πιστέβει, πως με την παιδεία θα ξυπνήσει τη λαϊκή μάζα, θα κλονίσει τον πνευματικό ζυγό της αστικής τάξης. Γι αυτό ανοίγει διάπλατα τις πόρτες να μπουν οι πραγματικές αλήθειες μέσα στην παιδεία, δηλαδή τα πορίσματα της επιστήμης, γιατί με την επιστήμη θα ξετινάξει στον αέρα τα φρούρια του πνευματικού ζυγού και θα φέρει την οικονομική απολύτρωση. Ώστε, μας λέει, ο κ. Αλεξάντρου, «κάθε μικρότερη διόρθωση της παιδείας είναι μάταιη. Ο σοσιαλισμός θα φέρει τη σωτήρια αλλαγή. Άρα οι λειτουργοί της παιδείας πρέπει ν’ αγκαλιάσουν το σοσιαλιστικό ιδανικό και η παιδεία ν’ αναδιοργανωθεί σοσιαλιστικά».

***

Είναι όμως στην πραγματικότητα τα ζητήματα έτσι όπως μας τα παρουσιάζει  ο κ. Αλεξάντρου;

Α!  Δεν έχω σκοπό ν’ ανοίξω συζήτηση, αν οι σοσιαλιστικές θεωρίες είναι καλύτερες ή όχι, αν η πολιτειακή μεταβολή, που ζητάει ο σοσιαλισμός, μπορεί να πραγματοποιηθεί, και αν τη στιγμή που θα επικρατήσει θα εγκαθιδρύσει στον κόσμο την αληθινή ισότητα και δικαιοσύνη. Βέβαια, στη σημερινή κοινωνία υπάρχουν πολλά, που πρέπει να διορθωθούν, και κάμποσες ανισότητες και αδικίες, που πρέπει να λείψουν.  Μα οι αδικίες αυτές θα λείψουν με την επικράτηση του σοσιαλισμού; Ή θα διορθωθούν, όπως πιστέβω εγώ, σιγά-σιγά με την εξέλιξη και την πρόοδο, όσο δηλαδή ψυχικά ωριμάζει ο άνθρωπος, και όσο γίνονται πιο χειροπιαστά τα βλαβερά αποτελέσματά τους στο κοινωνικό σύνολο; Μπορεί κανείς απροκατάληπτος συζητητής ν’ αμφισβητήσει την καθημερινή πρόοδο; Δε τη βλέπουμε ακόμη και σήμερα μπρος στα μάτια μας; Κάθε μέρα δεν καλυτερέβει η θέση του εργάτη, κάθε μέρα δεν καταχτάει και πλατύτερους κύκλους  η ιδέα της ειρήνης,  κάθε μέρα δε μεστώνει το ψυχικό ωρίμασμα του πολιτισμένου ανθρώπου, για ν’ αφομοιώσει τις καινούργιες ιδέες; Πού βλέπει ο κ. Αλεξάντρου την αντιδραστικότητα της αστικής τάξης; Στην άμυνα της ενάντια στον κομμουνισμό; Μα αυτό είναι υποχρέωσή της. Μήπως σταμάτησε η πρόοδος και η εξέλιξη; Μήπως δεν γίνονται κάθε μέρα καινούργιες ανακαλύψεις; Εμπόδισε η αστική τάξη την ελευτερία της σκέψης; Βλέπει ο κ. Αλεξάντρου την αρχή νέου μεσαίωνα; Είναι σήμερα στην Ευρώπη, όπως λέει, «η επιστήμη θεράπαινα της θεολογίας»; Δε γίνεται  παντού ολόγυρά μας φιλοσοφικός αναβρασμός; Δε ζητάει η αστική ψυχή να δημιουργήσει σήμερα καινούργιους δρόμους και δεν ιδρύει κάθε μέρα καινούργιους θεσμούς ολοένα πιο ανθρώπινους, ολοένα πιο προοδευτικούς; Έχουμε σήμερα πισωδρόμισμα ή πρόοδο; Έχω λοιπόν δίκιο, όταν λέω, πως η πολιτική πεποίθηση, η πίστη του στο σοσιαλισμό τον κάνει να βλέπει τα πράματα όχι αντικειμενικά; Για μένα η αλήθεια είναι, πως σήμερα η κοινωνία, ζαλισμένη κάπως από τον ευρωπαϊκό πόλεμο, συνέρχεται και συμμμαζέβει τη δύναμή της για να ορμήσει με γοργότερο ρυθμό στην πρόοδο. Ώστε μπορεί μια χαρά να μην είμαι σοσιαλιστής, φτάνει να είμαι προοδευτικός, φτάνει να πιστέβω στην εξέλιξη, φτάνει να μην έχω σκουριασμένες ιδέες, φτάνει να μην είμαι σκλάβος της λογής- λογής παράδοσης, και να είμαι αληθινός εργάτης της Παιδείας.

Β! Μα κι ένα άλλο παραγνώρισμα της πραγματικότητας κάνει ο κ. Αλεξάντρου, συμπαρμένος από την πολιτική του πεποίθηση. Λίγο άμα προσέξει κανείς την επιχειρηματολογία του, θα ξεχωρίσει στο βάθος την προσχηματισμένη αντίληψή του, πως η παιδεία είναι κάθε φορά όργανο της άρχουσας τάξης. Είναι σωστή η θεωρία αυτή; Έχει τη δύναμη και την αυθεντία κοινωνιολογικού νόμου, όπως μας την παρουσιάζει ο κ. Αλεξάντρου; Άμα αντικρύσουμε αμερόληπτα την Ιστορία της παιδείας, θα ιδούμε πως ο κ. Αλεξάντρου παραβιάζει την πραγματικότητα, για να βγάλει το συμπέρασμα που ταιριάζει στην πολιτική του πεποίθηση.

Η Ιστορία λοιπόν μας λέει, πως πραγματικά το «μεσαίωνα η μόρφωση, ήταν προνόμιο των λίγων». Είμαι σύμφωνος, πως το μεσαίωνα μόνον ο ανώτερος κλήρος και λίγοι ευγενείς έπαιρναν κάποια μόρφωση. Κι ακόμη είμαι σύμφωνος, πως η παιδεία απλώθηκε με το ανέβασμα της αστικής τάξης. Μα από το σημείο αυτό ως το σημείο να παρασταίνουμε την παιδεία όργανο της άρχουσας τάξης υπάρχει μεγάλη απόσταση. Γιατί το μεσαίωνα μόνο ο ανώτερος κλήρος και ελάχιστοι ευγενείς έπαιρναν ανώτερη μόρφωση; Γιατί αυτοί ήσαν «η άρχουσα τάξη»; Δεν πιστέβω. Γιατί τότε θα έπρεπε πρώτα να παίρνουν μόρφωση όλοι οι ευγενείς και έπειτα να παίρνουν την πρεπούμενη μόρφωση και προπάντων στη γλώσσα που μιλούσαν και όχι στη Λατινική. Τότε λοιπόν γιατί; Απλούστατα γιατί στη βαρβαρότητα και στο αλληλοφάγωμα εκείνης της εποχής δεν είχε γίνει ακόμη αισθητή η ανάγκη της παιδείας. Δεν τους χρειαζόταν η παιδεία. Δεν ικανοποιούσε καμιά έντονη ψυχική ανάγκη. Ήταν κάτι περιτό και στους ευγενείς και στο λαό. Ήταν μια κενόδοξη διακόσμηση, που δεν άδειαζε ούτε είχε όρεξη ο καθένας να την ακολουθήσει. Μπορεί κανείς σοβαρά να υποστηρίξει, πως το μεσαίωνα οι φεουδάρχες επίτηδες στερούσαν το λαό, τους δουλοπάροικους κάθε μόρφωση; Μα στο κάτω-κάτω αυτό ήταν αντίθετο στα συμφέροντά τους. Γιατί άμα τους μόρφωναν και καλύτεροι καλλιεργητές της γης θα γίνονταν και καλύτεροι πολεμιστές. Δεν τους μόρφωναν όμως, γιατί ούτε οι ίδιοι οι φεουδάρχες δεν ένοιωθαν την ανάγκη της παιδείας, ούτε η  επιστήμη καλά-καλά υπήρχε για να δώσει ωφέλιμο και πραχτικό περιεχόμενο στην παιδεία. Δεν έδιναν λοιπόν πνευματική τροφή στο λαό, όχι από  φόβο μην ξυπνήσει και τους πάρει την κυριαρχία, ούτε από φιλαργυρία, παρά επειδή το είδος τούτο της τροφής δεν είχε καλά-καλά ακόμη αποκαλυφτεί. Οι μόνοι, που ένιωθαν τότε την ανάγκη της παιδείας, ήσαν οι ανώτεροι κληρικοί, για να ανταποκρίνονται στα καθήκοντά τους, και γι αυτό μόνον αυτοί καλλιεργούσαν στα  μοναστήρια τα εκκλησιαστικά γράμματα με την εκκλησιαστική, τη Λατινική, γλώσσα.

Όταν όμως το ανθρώπινο πνεύμα άρχισε να βγαίνει από το πνευματικό σκοτάδι του μεσαίωνα, και ανήσυχο ζήτησε να εξηγήσει τα φαινόμενα, προπάντων τα φυσικά, και έτσι άρχισε να δημιουργεί την επιστήμη, και μαζί της να προβάλει την απαίτηση της ελευτερίας στη σκέψη, όταν λοιπόν άρχισε να διοχετέβει τα πορίσματα της επιστήμης στην καλυτέρεψη της ζωής, τότε μέρα μα τη μέρα γίνηκε ολοένα και αισθητότερη και η ανάγκη της παιδείας, και πήρε η παιδεία περιεχόμενο τέτιο, που εξευγένιζε και ανύψωνε τον άνθρωπο και εκατονταπλασίαζε τη δύναμή του. Γι αυτό και η αστική τάξη, που τόσο αγωνίστηκε για να επιβάλει τα απαράγραφτα δικαιώματα, άμα γκρέμισε τη φεουδαρχία, έστησε δίπλα από την ελευτερία και την Παιδεία. Ο 19^ος αιώνας μπορεί πολύ καλά να ονομαστεί ο αιώνας της Επιστήμης και της Παιδείας. Είναι, βέβαια, πολύ φυσικό η νέα κοινωνία να εκμεταλέβεται την επιστήμη στον αγώνα της ζωής. Αυτός άλλωστε είναι και ο προορισμός της επιστήμης. Μα να ερχόμαστε και την εκμετάλεψη αυτή της επιστήμης, την εφαρμογή δηλαδή των πορισμάτων την καλυτέρεψη της ζωής, να την ονομάζουμε κυριαρχία των πνευματικών αγαθών από την αστική τάξη, δε νομίζετε πως δεν είμαστε αμερόληπτοι ερευνητές; Μπορεί κανείς να υποστηρίζει πως η αστική τάξη – ή καλύτερα – ο καπιταλισμός μονοπώλησε για τον εαυτό του τα πνευματικά αγαθά και κράτησε συνειδητά και επίτηδες το λαό, τον εργάτη, στο σκοτάδι; Δε θα είναι η αντίληψη αυτή φανερό στραγγάλισμα της αλήθειας;

Σ’ όλο το 19 αιώνα, ολοένα εντονότερα, και σήμερα εντατικότερα από άλλοτε, δεν εργάζονται αληθινοί παιδαγωγοί και μεγάλοι ψυχολόγοι για να ανυψώσουν την παιδεία; Αντικρίζουν τάχα αυτοί τα πλουσιόπαιδα και παραβλέπουν τα φτωχά παιδιά των εργατών; Υπάρχει τάχα ξεχωριστή ψυχολογία για τα παιδιά των αστών,  και ξεχωριστή αστική Παιδαγωγική; Φατριάζει λοιπόν η επιστήμη; Και δεν ανακαλύπτονται κάθε μέρα καινούργιες μέθοδες για τη μόρφωση και την αγωγή του παιδιού; Έπειτα μονοπώλησε για τον εαυτό του ο καπιταλισμός την παιδεία, τη στιγμή που σ’ όλη την Ευρώπη και στην Αμερική ανθούν τα οχτατάξια και πάνω λαϊκά σχολεία, εγκατεστημένα σε μεγαλόπρεπα χτίρια, πλουτισμένα με εργαστήρια, προικισμένα μα μαθητικά συσίτια, ιατρεία κ.τ.λ. Και δε μας διδάσκει διόλου η στατιστική, όταν μας λέει πως δεν υπάρχουν αναλφάβητοι, πως η υποχρεωτική φοίτηση εφαρμόζεται παντού; Μπορεί κανείς να κατηγορήσει την αστική τάξη για μεροληψία στην παιδεία, αφού αυτή ανύψωσε τη λαϊκή παιδεία, σε σημείο που δύσκολα θα μπορούσε κανείς εδώ και 100 χρόνια να το συλλάβει με την πιο τολμηρή φαντασία;

Ακούω μια αντίρηση: Καλά για τη λαϊκή παιδεία, μα τη Μέση Παιδεία την κράτησε η αστική τάξη για τον εαυτό της.

Ώστε τότε όχι η Παιδεία, παρά η Μέση Παιδεία είναι το «όργανο της άρχουσας τάξης». Μα κι αυτό το συμπέρασμα δεν είναι σωστό. Γιατί στη Μέση Παιδεία πηγαίνουν ελεύτερα όλα τα παιδιά, είτε είναι  γαλαζοαίματα, είτε όχι. Οι πόρτες τους είναι ανοιχτές για όλους. Κιάν δεν έχουν πολλά φτωχά παιδιά τα μέσα, οι κοινότητες βοηθούν, κληροδοτήματα υπάρχουν, και τώρα τελευταία μέσα στους κόλπους της αστικής τάξης γίνεται η τόσο όμορφη κίνηση να διαλέγονται μόνο τα έξυπνα παιδιά, τα προικισμένα με ιδιοφυίες, και μόνον αυτά, είτε φτωχά, είτε πλούσια, να πηγαίνουν στη Μέση Παιδεία και στην ανώτερη.

Ακούω μια δεύτερη αντίρηση. Και στην Ελλάδα; Τι γίνεται από όλα αυτά; Είμαι σύμφωνος πως δεν γίνεται τίποτε. Μα το ζήτημα μας δεν είναι αυτό. Το ζήτημά μας είναι, πως θα έχουμε κι εμείς την εκπαιδευτική αναγέννηση. Βέβαια, η σκλαβιά στους Τούρκους, η ερήμωση και η φτώχεια του τόπου, η σκλαβιά των αλύτρωτων μας απορόφησαν και μείναμε έτσι καθυστερημένοι. Μα για ποιόν τάχα λόγο να κηρύχνουμε, πως στην Ελλάδα μόνο ο σοσιαλισμός θα φέρει την εκπαιδευτική αναγέννηση; Γιατί αυτή η ολιγοπιστία μας; Αν έχουμε ακόμη στον τόπο μας φεουδαρχικά απομεινάρια, είτε στα τζάκια, είτε στην παπαδοκρατία, αν μας πνίγει η σχολαστική παράδοση, αυτά όλα να τα γκρεμίσουμε. Δεν είναι σωστό όμως δογματικά να αρνούμαστε στην ελληνική αστική τάξη τον προοδεφτισμό της. Και στον τόπο μας, μόλις συνέλθουμε από τις πληγές, θα ξαναορμήσουμε στην κατάχτηση της ζωής και ολοένα θα απλώνουμε την παιδεία και θα τη συγχρονίσουμε. Συγχρονισμό ζητάμε και θα τον πετύχουμε. Και η αντίδραση της αστικής τάξης, η συντηρητικότητά της; Μα που τη βλέπετε αυτήν την αντίδραση; Σα να είναι, μου φαίνεται ο μπαμπούλας στα χέρια των σοσιαλιστών. Βέβαια η αστική τάξη αμύνεται ενάντια στη συθέμελη ανατροπή του κομμουνισμού και παίρνει τα μέτρα της. Αυτό όμως είναι άμυνα και όχι αντίδραση. Και για να έρθω στην παιδεία, που βλέπετε στην Ευρώπη και Αμερική την «αντιδραστική αναπροσαρμογή» της παιδείας; Σε ποια μέτρα; Είναι αντιδραστισμός το νέο ιδανικό, που προβάλουν στην παιδεία, το ιδανικό της παγκόσμιας ειρήνης; Είναι αντιδραστισμός το άλλο ιδανικό της αυτόνομης προσωπικότητας, που προβάλουν στο σύστημά τους σπουδαίοι παιδαγωγοί; Είναι αντιδραστισμός η κίνηση για την πολιτική αγωγή, η καλιέργεια του κοινωνικού συναιστήματος, η ευθύνη για την καλυτέρεψη του σύνολου, και τόσα άλλα προοδευτικά κινήματα μέσα στη νέα παιδαγωγική; Ένας Dewey, ένας Kerschensteiner, ένας Bovet, ένας Claparede και τόσοι άλλοι είναι αντιδραστικοί παιδαγωγοί; Ή μη τυχόν είναι αντιδραστική η «αρχή της εργασίας» και η αρχή της «μαθητικής κοινότητας»; Ή είναι αντιδραστικά τα πορίσματα της νέας ψυχολογίας του παιδιού, η καταμέτρηση των ικανοτήτων του, και ο επαγγελματικός προσανατολισμός; Μου κάνει, αλήθεια, κατάπληξη να μιλάμε για αντιδραστική παιδεία, σήμερα που από παντού πλημυρίζουν παιδαγωγικά ρέματα το ένα πιο προοδευτικό από το άλλο. Αν στον τόπο μας, είμαστε ακόμη κάτω από τη σκλαβιά του λογιωτατισμού, το χρέος όλων μας των προοδευτικών είναι να ενωθούμε, να παλαίψουμε, να διαφωτίσουμε ΟΛΑ τα πολιτικά κόματα, να διαδώσουμε τις ιδέες μας στο λαό και τότε θα γκρεμίσουμε το φρούριο του μεσαιωνισμού και θα συγχρονίσουμε το ρυθμό και το περιεχόμενο της παιδείας μας.

Γ! Και προπάντων να μην υποτάξουμε την παιδεία στην πολιτική. Γιατί αυτός είναι ο απόκρυφος σκοπός του κ. Αλεξάντρου, να κάνει την παιδεία και το δάσκαλο όργανο μιάς ορισμένης πολιτικής, ενός ορισμένου κόματος, του σοσιαλισμού. Κι αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίντυνος της εκπαιδεφτικής μας αναγέννησης. Έγινε μια φορά το λάθος να δεθεί χειροπόδαρα η μεταρύθμιση στο άρμα του Βενιζέλου. Και κάνουν πολύ καλά τα δημοκρατικά κόματα, που φαινομενικά παράδωσαν το Υπουργείο της Παιδείας στους βασιλικούς. Η χειρονομία τους αυτή είναι σοφή. Γιατί είχε η μεταρύθμιση της παιδείας γενήσει δυσπιστία, κόλησε βενιζελίτιδα, και ήταν καιρός να πάψει αυτό το μονοπώλιο. Θα ήταν όμως ασυγχώρητο λάθος να δέσουμε τώρα την εκπαιδευτική μεταρύθμιση στο άρμα του σοσιαλισμού. Θα κινούσαμε μεγάλη δυσπιστία. Θα επιβραδύναμε την επιβολή της. Θα κλονίζαμε την εμπιστοσύνη, Και αυτό έκανε ο Εκπαιδευτικός Όμιλος με την τροπή προς τα’ αριστερά. Μεγάλο  λάθος, με συνέπειες πολύ δυσάρεστες.

Γιατί πρέπει επί τέλους να καταλάβουμε πως η παιδεία, επειδή ίσα-ίσα είναι κοινωνική λειτουργία, πρέπει να ενδιαφέρεται για ολόκληρη την κοινωνία, και όχι για μια τάξη, έστω κιάν η τάξη αυτή είναι η πολυαριθμότερη. Η παιδεία πρέπει να υπηρετεί το σύνολο. Αυτό πρέπει να είναι ο οδηγός στη σκέψη μας. Για τον Παιδαγωγό υπάρχει το παιδί, το παιδί είναι το κέντρο, και πέρα από το αληθινό συμφέρο του παιδιού τίποτε δεν πρέπει να μας επηρεάζει. Ας αφήσουμε τις πολιτικές μας θεωρίες και προτιμήσεις έξω από το Ναό του Παιδιού.

Δ! Και πράγματι υπάρχουν πνευματικά αγαθά, σαν να πούμε έξω τόπου και χρόνου, που ενδιαφέρουν το σύνολο και που αποτελούν το βασικό περιεχόμενο της παιδείας κάθε τόπου και κάθε χρόνου. Υπάρχουν μερικές ηθικές αξίες, που είναι αιώνιες και απόλυτες και που θα λατρέβονται μέσα σε οποιοδήποτε πολιτειακό συγκρότημα, όσο ο άνθρωπος δεν ξεφτυλίζεται σε χτήνος. Υπάρχουν μερικές ψυχικές ανάγκες, έμφυτες, που οποιαδήποτε μορφή κιάν πάρει η κοινωνία, πρέπει να καλιεργούνται με την παιδεία γιατί αλλιώς η ανάπτυξη του παιδιού θα είναι μονόπλευρη. Τέτιες ηθικές αξίες είναι οι ηθικές αρετές που φέρνουν μαζί τους το χτύπημα των αντίστοιχων ελατωμάτων, π.χ. φιλαλήθεια και ψέμα, τιμιότητα και κλοπή, αξιοπρέπεια και δουλοφροσύνη. Τέτια πνευματικά αγαθά, που θα ρυθμίζουν το περιεχόμενο της παιδείας, είναι πρώτα απ’ όλα η επιστήμη. Και τέτιες έμφυτες ψυχικές ανάγκες είναι η εξευγένιση των συναιστημάτων, η ανύψωση του παιδιού σε κάτι ανώτερο, πνευματικότερο, η καλιέργεια της αυτενέργειας κ.τ.λ.. Μα για όλα αυτά θα μου δοθεί η ευκαιρία να μιλήσω στη συζήτηση που άνοιξε η «Σχολική Πράξη» . Τούτο τονίζω τώρα, πως η ικανοποίηση των πανανθρώπινων αυτών ψυχικών αναγκών, η μετάδοση των πνευματικών αγαθών στο σύνολο, σ’ όλη την κοινωνία, και το στήριγμα των απόλυτων ηθικών αξιών είναι η καθαυτό, η ουσιαστική υποχρέωση της παιδείας, και των λειτουργών της.