Του παιδαγωγού Κ.Δ.ΣΩΤΗΡΙΟΥ
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΑΥΓΗ»
Σε δύο μέρη το
Α’ στις 10 & το Β’ στις 12 Οκτωβρίου 1954
Α’
Με τη λέξη «ανθρωπισμός» στην καθημερινή
μας ομιλία εννοούμε τη γεμάτη καλωσύνη και πλούσια σε ευγενικά συναιστήματα
συμπεριφορά, την ανώτερη ψυχική καλλιέργεια, και προπάντων την πρόθυμη και
εξυπηρετική αγάπη προς τους συνανθρώπους μας.
Αντίθετα στον «ανθρωπισμό» μ’ αυτή τη
σημασία, είναι η σκληρή και απάνθρωπη συμπεριφορά, οι σκληροί και βάρβαροι
τρόποι, όπου κυριαρχούν, ολότελα ακαλλιέργητες οι πρωτόγονες εγωιστικές ορμές,
και περισσότερο απ’ όλα η σκληρή, απάνθρωπη και εξαθλιωτική εκμετάλλευση, που
κάνει ο άνθρωπος στο συνάνθρωπό του. Στις περιπτώσεις αυτές, ο άνθρωπος λέμε,
που συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο, δεν έχει εξανθρωπιστεί, δεν είναι
«άνθρωπος».
Στην ιστορία του νεότερου πολιτισμού, και
ιδιαίτερα στην ιστορία της παιδείας, ο όρος «ανθρωπισμός» πήρε πλατύτερο και
πλουσιότερο περιεχόμενο και υψώθηκε σε ιδανικό.
«Ανθρωπισμός»
(Ουμανισμός) ονομάστηκε το προοδευτικό, ιδεολογικό ρεύμα, η βιοθεωρία και ακόμη
πλατύτερα η κοσμοθεωρία, που ανάπτυξε η αστική τάξη, από τα πρώτα της βήματα,
στο 14ο και 15ο αιώνα. Ο «ανθρωπισμός» είναι το πρώτο
ιδανικό της.
Το ανθρωπιστικό ιδανικό[1]
μέσα στην πορεία, που βάδισε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, πέρασε από διάφορες
φάσεις. Παρ’ όλες όμως τις πισωδρομές, όλο και περισσότερο μεστώνει, όλο και
περισσότερους λαούς ηλεχτρίζει. Όλο και περισσότερο αναγνωρίζεται η αξία του
ανθρώπου, όλο και περισσότερο φουντώνει ο αγώνας για τη λευτεριά, ο αγώνας να
καταχτήσει ο άνθρωπος τα ανθρώπινα δικαιώματά του, και ο πόθος των λαών να
λυτρωθούν από την πολιτική, οικονομική και πνευματική σκλαβιά τους.
Όλο και περισσότερο δυναμώνει η αλληλεγγύη
ανάμεσα στους ανθρώπους και ανάμεσα
στους λαούς, και ωριμάζει η συναίσθηση και ριζώνει βαθύτερα η πεποίθηση,
πως όλοι οι άνθρωποι, χωρίς καμιά φυλετική διάκριση, πρέπει με την αδελφική
συνεργασία τους, να γίνουνε δημιουργικοί συντελεστές στο χτίσιμο του καινούργιου
ανθρωπιστικού πολιτισμού. Έτσι ο «ανθρωπισμός» έχει υψωθεί σήμερα σε
πανανθρώπινο ιδανικό, και φλογίζει την καρδιά όλων των λαών και όλων των
προοδευτικών ανθρώπων, ακοίμητο κίνητρο για την ευγενική δράση τους. Η σημαία
του ανθρωπισμού κυματίζει σήμερα περήφανη και εμπνέει το ρωμαλέο κίνημα των
λαών για την παγκόσμια ειρήνη.
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ
Για να καθορίσουμε το σημερινό περιεχόμενο
του ανθρωπιστικού ιδανικού, για να κατανοήσουμε την ουσία του γνήσιου ανθρωπισμού
είναι απαραίτητο να ανασκοπήσουμε τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Τέσσερα
είναι τα βασικά.
ΠΡΩΤΟ ΓΝΩΡΙΣΜΑ: Η αναγνώριση, ο σεβασμός
και η εχτίμηση στην αξία και αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Κορύφωμα: το δικαίωμα
του κάθε ανθρώπου, μα και το χρέος του να καταχτήσει την ελευτερία του μέσα στη
φύση και μέσα στην κοινωνία. Ο άνθρωπος βρίσκεται στο ανώτερο σκαλοπάτι, όπου
έχει φτάσει η ζωή στην εξέλιξή της. Ο άνθρωπος αξίζει για την ανθρώπινη του
υπόσταση. Είναι το «πιο πολύτιμο κεφάλαιο» είναι «καθολική αξία». Προικισμένος
με πλούσιες πνευματικές ικανότητες, και με πανίσχυρο όργανό του την επιστήμη,
που ο ίδιος με μόχθο και ιδρώτα δημιούργησε, υψώνεται ο άνθρωπος κυρίαρχος μέσα
στη φύση, την υποτάσσει γνωρίζοντάς την ολοένα και βαθύτερα, και γίνεται
δημιουργός. Αξίζει λοιπόν ο άνθρωπος όλη την εχτίμηση, και όλο το σεβασμό.
Μα καμιά αναγνώριση της αξίας και της
αξιοπρέπειας του ανθρώπου δεν είναι νοητή, χωρίς το δικαίωμα και το χρέος του
να καταχτήσει την ελευτερία του, χωρίς το λυτρωμό του από τον πολιτικό,
οικονομικό και πνευματικό καταναγκασμό, χωρίς λοιπόν την απελευθέρωσή του από
κάθε ζυγό, από κάθε καταπίεση, ταπείνωση και εκμετάλλευση. Ο λυτρωμός του από
κάθε σκλαβιά, είναι η πρώτη προϋπόθεση, για να πραγματώνεται η ανθρώπινη
υπόστασή του. Αλλιώς ο άνθρωπος είναι δούλος, δεν πολυδιαφέρει από τα ζώα,
ξεπέφτει και χάνει το καθαυτό ανθρώπινο μέσα του.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Ο γνήσιος ανθρωπισμός
κηρύχνει, πως δεν επιτρέπεται η ελευτερία να είναι προνόμιο των λίγων. Και πολύ
περισσότερο δεν επιτρέπεται να είναι προνόμιο εκείνων, που καρπώνονται την
παραγωγική εργασία των άλλων. Το γνήσιο ανθρωπιστικό ιδανικό εμπνέει, φλογίζει
και καθοδηγεί τους λαούς και τα άτομα στον αγώνα τους να λυτρωθούν από την
πολύπλευρη σκλαβιά και την εκμετάλλευση.
ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΝΩΡΙΣΜΑ: Η πίστη στον άνθρωπο, η
πίστη στις ικανότητές του, στην τεράστια δύναμή του, και ιδιαίτερα στο λογικό
του, και η αξιοποίησή τους. Κορύφωμα: Το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου, μα και το
χρέος του να μορφωθεί πολύπλευρα. Η παθητική πίστη και εχτίμηση στον άνθρωπο
και τις ικανότητές του, χωρίς την πλούσια ανάπτυξή τους, χωρίς την αξιοποίησή
τους, δεν έχει καμιά αξία. Είναι πολύ συχνά παραπλανητικός θαυμασμός και
προπαγανδιστικό σύνθημα, που προβάλλουν οι εχθροί του «ανθρώπου», οι καταπιεστές του, όταν
θέλουν να τον εκμεταλλευθούν εντονότερα ή να τον ρίξουνε σε βασανιστικές και
επικίντυνες περιπέτειες.
Ο γνήσιος ανθρωπισμός ζητάει να
αξιοποιήσει ο άνθρωπος τον εαυτό του, γιατί μόνον τότε θα είναι σε θέση να
εκπληρώσει τον κοινωνικό προορισμό του. Γι αυτό ο γνήσιος ανθρωπισμός προβάλλει
το δικαίωμα που έχει ο κάθε άνθρωπος να καλλιεργεί και να αναπτύσσει αρμονικά
όλες του τις ικανότητες, και τις σωματικές και τις ψυχικές, για να ανθίσει μέσα
του και να καρποφορήσει πλούσια η προσωπικότητά του. Με την ανάπτυξη και το
άνθισμα της ανθρώπινης υπόστασης και την πολύπλευρη μόρφωση βοηθιέται
αποτελεσματικά να μεστώσει η ανθρώπινη συνείδηση, και γεννιέται στον άνθρωπο ο
αυτοσεβασμός και η αυτοεπίγνωση. Ο
άνθρωπος τώρα είναι σε θέση πολύ καλύτερα να συνειδητοποιήσει τα δικαιώματά
του, και πρώτα απ’ όλα το δικαίωμα της ελευτερίας του, και να λυτρωθεί από το
σκοτάδι και από τις κάθε λογής προλήψεις, που με όλα τα μέσα προσπαθούν να τις
διατηρούν και να τις τροφοδοτούν οι καταπιεστές του, για να τον έχουμε πειθήνιο
όργανο στα χέρια τους. Ο άνθρωπος θα μπορεί να γίνει τώρα «άνθρωπος». Θα μπορεί
να κρατάει την τύχη στα χέρια του και να γίνει δημιουργικός συντελεστής στην
πρόοδο και την ευημερία της κοινωνίας.
Χωρίς την πλούσια ανάπτυξη των ικανοτήτων
του ανθρώπου, χωρίς την αξιοποίησή τους, η αξία του δεν θα αποδώσει και πολλές
φορές θα πάει χαμένη. Ο άνθρωπος θα είναι δούλος του περίγυρου και του φυσικού
και του κοινωνικού, όπως οι άγριοι και πρωτόγονοι λαοί, που δεν έχουν ακόμη
καταχτήσει τον ανθρωπισμό τους. Το άνθισμα και το κάρπισμα της προσωπικότητας,
με την πολύπλευρη μόρφωση είναι η δεύτερη προϋπόθεση για να πραγματώνεται η
ανθρώπινη υπόσταση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Ο γνήσιος ανθρωπισμός κηρύχνει
την επιταχτική υποχρέωση, που έχει η κοινωνία να δημιουργεί όλες τις ευνοϊκές
συνθήκες και να χορηγεί τα απαραίτητα μέσα σ’ όλα τα μέλη της, για ν’
αναπτύσσουν τις ικανότητές τους, και να μορφωθούν πολύπλευρα. Αλλιώς η ζημία
είναι αφάνταστα μεγάλη για την ίδια την κοινωνία. Τεράστιες δυνάμεις θα μένουν
αχρησιμοποίητες και θα πάνε χαμένες.
Β’
Τόνισα, πως τέσσερα είναι τα βασικά
γνωρίσματα του γνήσιου ανθρωπιστικού ιδανικού.
Πρώτο γνώρισμα, είδαμε, είναι: η
αναγνώριση και η εχτίμηση στην αξία και αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Άμεση
συνέπεια : το δικαίωμα μα και το χρέος τού κάθε ανθρώπου να καταχτήσει την
ελευτερία του.
Δεύτερο γνώρισμα, όπως είδαμε, η πίστη
στον άνθρωπο και στις ικανότητές του, και η αξιοποίησή τους. Άμεση συνέπεια: Το
δικαίωμα μα και το χρέος που έχει κάθε άνθρωπος να μορφωθεί πολύπλευρα, για ν’
ανθίσει η ανθρώπινη υπόστασή του και να καρποφορήσει πλούσια η προσωπικότητά
του, γιατί μόνο τότε θα είναι σε θέση να εκπληρώσει τον κοινωνικό προορισμό
του.
ΤΡΙΤΟ ΓΝΩΡΙΣΜΑ: Η αναγνώριση και η
εκτίμηση στην αξία της ανθρώπινης ζωής. Κορύφωμα: Το δικαίωμα μα και το χρέος κάθε
ανθρώπου να καταχτήσει την ευτυχία του επάνω στη γη. Η ανθρώπινη ζωή δεν είναι
τιμωρία, δεν είναι αμάρτημα, που πρέπει να το εξαγοράσει ο άνθρωπος με τον πόνο
και τη θλίψη, με τη στέρηση και την εξαθλίωση όπως κηρύχνει το ασκητικό
ιδανικό. Τα ασκητικά τούτα κηρύγματα,
που προβάλλονται εντατικά πάλι σήμερα και με διάφορες μορφές και στον τόπο μας ,
ως το σημείο, που να εξυμνείται και να θεωρείται χαραχτηριστική αρετή, και
συνυφασμένη με την εθνική υπόσταση της Ελληνικής φυλής, η πείνα και η
κακομοιριά, («το λιτοδίαιτον του Έλληνος»), τα καταδικάζει ο γνήσιος
ανθρωπισμός. Είναι αντιανθρωπιστικά και παραπλανητικά. Και μοναδικό σκοπό έχουν
να τονώσουμε την ανίερη εκμετάλλευση και να εξυπηρετούνε τα συμφέροντα της
κυρίαρχης τάξης.
Ο γνήσιος ανθρωπισμός καταδικάζει ακόμη
και τα γνωστά απαισιόδοξα κηρύγματα, πως ο κόσμος είναι ανεπανόρθωτα κακός, πως
η ζωή δεν έχει κανένα νόημα και δεν αξίζει να τη ζήσει κανείς γιατί στη γη ούτε
υπάρχει, ούτε μπορεί να υπάρξει ευτυχία, και γι αυτό η ανυπαρξία, το να μη ζει
κανείς είναι προτιμότερο από το να ζει. Ο γνήσιος ανθρωπισμός καταδικάζει όλα
αυτά τα απαισιόδοξα κηρύγματα. Είναι και τούτα αντιανθρωπιστικά, παραπλανητικά
και αποσυνθετικά. Σκοπός τους, να σπείρουνε την αδιαφορία, να πνίξουνε τον πόθο
και να παραλύσουνε κάθε δράση για αλλαγή. Έτσι παρεμποδίζουνε να πραγματώνεται
η ανθρώπινη υπόσταση και να υψώνεται ο άνθρωπος.
Αντίθετα ο γνήσιος ανθρωπισμός κηρύχνει,
πως ο άνθρωπος αξίζει να χαρεί πολύπλευρα τη ζωή του, αξίζει να χαρεί τη
δημιουργική χαρά και την ομορφιά. Λυτρωμένος ο άνθρωπος από τη σκλαβιά και την
εκμετάλλευση, και με πλούσια αναπτυγμένες όλες του τις ικανότητες, υπέρτατο
χρέος έχει να χτίσει με τη δημιουργική του εργασία τον πανανθρώπινο παράδεισο
επάνω στη γη. Και μπορεί να το κατορθώσει. Κρατάει στα χέρια του την επιστήμη.
Και αυτόν τον προορισμό έχει η αληθινή επιστήμη: Να κάνει κυρίαρχο και
πραγματικά ευτυχισμένο τον άνθρωπο. Επάνω στην επιστήμη θεμελιώνεται το
ανθρωπιστικό ιδανικό. Και από την επιστήμη ο άνθρωπος αντλεί την θετική
αισιοδοξία του. Είναι βέβαιος, πως με
την αδιάκοπη προσπάθεια θα ανοίγει ολοένα και πλατύτερα το δρόμο για την πρόοδο
και θα χτίζει την ευτυχία του.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Ο γνήσιος ανθρωπισμός
κηρύχνει, πως δεν επιτρέπεται να καρπώνονται οι λίγοι, οι προνομιούχοι, τα
υλικά και πνευματικά αγαθά, σε βάρος εκείνων, που τα δημιουργούν με την
παραγωγική τους εργασία. Και είναι δίκαιη και ανθρωπιστική η προσπάθεια, για να
ξεπεραστούν όλα τα εμπόδια και όλοι οι οικονομικοί και κοινωνικοί φραγμοί, που
έχουνε στηθεί, για να εμποδίζουνε να καταχτηθεί για όλους τους ανθρώπους η
ευτυχία επάνω στη γη.
ΤΕΤΑΡΤΟ ΓΝΩΡΙΣΜΑ: Η ανυπόκριτη, η
ανυστερόβουλη αγάπη στον άνθρωπο. Κορύφωμα: Το επιταχτικό χρέος, που έχει κάθε
άνθρωπος να συντελέσει με όλη του τη δύναμη να βασιλέψει στον κόσμο η κοινωνική
δικαιοσύνη και η κοινωνική ευτυχία.
Η εγωιστική ατομική ευτυχία, η εγωιστική
ανάδειξη του ατόμου σε βάρος των άλλων, το ατομικό κέρδος και η εκμετάλλευση
είναι προσπάθειες και ενέργειες αντιανθρωπιστικές. Σπέρνουνε την δυστυχία γύρω
τους και τις καταδικάζει κάθε αληθινός ανθρωπιστής. Ο γνήσιος ανθρωπισμός
κηρύχνει, πως βασικό κίνητρο στην κοινωνική ζωή πρέπει να είναι τα ανώτερα και
ευγενικά ανθρωπιστικά συναιστήματα της αγάπης στον άνθρωπο, η αμοιβαία
κατανόηση και ο αλληλοσεβασμός ανάμεσα σ’ όλα τα άτομα και σ’ όλους τους λαούς,
μικρούς και μεγάλους, η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια, η αδελφοσύνη, η συνεργασία
και η ευγενική άμιλλα αναμεταξύ τους για το γενικό καλό. Ο γνήσιος ανθρωπισμός
προβάλει την κοινωνική δικαιοσύνη και την κοινωνική ευτυχία, πιστεύει στην πραγματοποίησή
τους, και διδάσκει, πως μόνο μέσα στην ευτυχία ολόκληρης της κοινωνίας μπορεί
να ριζώσει και ν’ ανθίσει και η ατομική ευτυχία.
Μα για να πραγματώνεται ολοένα και
καλύτερα η ανθρώπινη υπόσταση, για να λάμψει το καθαυτό ανθρώπινο και ν’ ανθίσει
ο ανθρωπιστικός πολιτισμός, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να επικρατήσει στον
κόσμο η πανανθρώπινη ειρήνη. Τότε θα σβήσει το μίσος, τότε θα σταματήσει ο
εξοντωτικός ανταγωνισμός, και θα λυτρωθούνε τεράστιες δυνάμεις, τότε η
παραστρατημένη σε πολλές χώρες επιστήμη θα αφοσιωθεί στον αληθινό προορισμό της
και θα γίνει σωστή ευλογία για τον άνθρωπο, τότε η πρόοδος θα είναι
ανεμπόδιστη, ακατάπαυστη η ανύψωση του ανθρώπου, και αδιάκοπος ο εξευγενισμός,
ο εξανθρωπισμός του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου