ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

Η μελέτη αυτή του Κώστα Σωτηρίου γράφτηκε μετά από τη μελέτη του

 «Η παιδεία μας στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας» (1945)Α' Μέρος -Β' Μέρος και πριν από την

 «Εισήγηση για την παιδεία στο πρώτο συνέδριο της ΕΠΟΝ»(Γενάρης 1946)ΕΙΣΗΓΗΣΗ

Το πρώτο μέρος της μελέτης είναι μια περίληψη της μελέτης του

«Η παιδεία μας στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας»
 αλλά στη μελέτη αυτή προσθέτει και αναλύει
  και τα άλλα δύο χαραχτηριστικά της παιδείας μας.

Τα άλλα δύο χαραχτηριστικά είναι : «Γ’ Η παιδεία μας είναι αντιεπιστημονική» και

«Δ’ Η παιδεία μας είναι κατασταλτική και ατομιστική»

Στο δεύτερο μέρος  με τίτλο : «Τι πρέπει να γίνει» παρουσιάζει τις «εκπαιδευτικές θέσεις».

Η «Εισήγηση για την παιδεία στο πρώτο συνέδριο της ΕΠΟΝ»

  αυτή τη μελέτη είχε σαν βάση.

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο 

Το χειρόγραφο σε pdf:ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

Μέρος πρώτο: Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΣΤΑ 120 ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΤΕΡΗΣ ΖΩΗΣ ΜΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μέσα στη φωτιά του τετράχρονου σκληρού εθνικοαπαελευθερωτικού και λαολυτρωτικού αγώνα ξεπροβάλει αιματόβρεχτη και δαφνοστεφανωμένη η ηρωική νεολαία μας. Αγωνίστηκε και μεγαλούργησε. Ο ηρωισμός της άφταστος. Παραδειγματική η αυτοθυσία της. Μπροστά μας σήμερα σωρός τα ερείπια. Βαρύ το αναδημιουργικό μας έργο. Βαριά και τα καθήκοντα. Η νεολαία μας, ώριμη από τον αγώνα, έχει βαθιά συναίστηση για την ιστορική της αποστολή.

Στην αναδημιουργία αυτή, στην αληθινή αναγέννηση της πατρίδας μας βασικό ρόλο θα παίξει η παιδεία. Πρέπει ν οδηγήσει τη νεολαία στο δρόμο της προόδου και να εφοδιάσει τους νέους και τις νέες με όλα τα ψυχικά και πνευματικά όπλα, για να ξετυλίξουν χαρούμενα όλη τη δημιουργική τους δράση, να γίνουν ειδικευμένοι εργάτες της ζωής και της επιστήμης και να χτίσουν την ευτυχία και τη δική τους και του λαού.

Μπορεί όμως η σημερινή παιδεία μας να εκπληρώσει τον προορισμό της τούτο; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητική. Από οποιαδήποτε πλευρά κι αν την εξετάσουμε, πάντα θα καταλήγουμε στο θλιβερό συμπέρασμα, πως η παιδεία μας από την πρώτη στιγμή που οργανώθηκε από το νέο Κράτος μας έπειτα από την επανάσταση του 1821 μπήκε στον αντιπροοδευτικό της δρόμο και εξακολουθεί ως σήμερα να είναι καθυστερημένη και αντιπροοδευτική, ανίκανη να προετοιμάσει τη νεολαία μας για το διπλό της έργο, το καταλυτικό και το αναδημιουργικό. Οι λιγοστές προσπάθειες που έγιναν στο μεταξύ για τη μεταρύθμισή της δεν καρποφόρησαν. Οι κάποιες μικρές βελτιώσεις δεν άλλαξαν την ουσία της.

Στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας ο λαός και η νεολαία έμειναν βυθισμένοι στο πνευματικό σκοτάδι .Ζήσαμε στον τόπο μας και δοκιμάσαμε πικρά και την απόλυτη μοναρχία και τη συνταγματική βασιλεία και την ψευτοαστική δημοκρατία και τη στρατοκρατία και τελευταία και τη μοναρχοφασιστική διχτατορία της 4^ης Αυγούστου. Μέσα σ’ όλα αυτά τα πολιτεύματα ο ελληνικός λαός, ο δουλευτής λαός έζησε μέσα στην πείνα και την εξαθλίωση. Δε γεύτηκε ούτε τα υλικά, και πολύ λιγότερο  τα πνευματικά αγαθά. Οι αρώστειες τον έτρωγαν, το δρεπάνι του χάρου θέριζε αλύπητα παιδικές ψυχές. Δεν έμαθε ο δουλευτής λαός να εκμεταλλεύεται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας. Δε γνώρισε τη γύρω του φύση. Δεν οπλίστηκε στη δημιουργική του δράση με τα όπλα του σύγχρονου τεχνικού πολιτισμού. Δεν υψώθηκε στο ανώτερο βιοτικό επίπεδο. Δε φωτίστηκε με το φως της επιστήμης. Δε λυτρώθηκε με την αλήθεια. Οι προλήψεις τον τυραννούσαν, οι δεισιδαιμονίες τον βασάνιζαν. Πυκνό πνευματικό σκοτάδι τον σκέπαζε.

Και δεν μπορούσε να είναι διαφορετικά. Γιατί σ’ όλο αυτό το μακρόχρονο διάστημα ο ελληνικός λαός δεν ήταν νοικοκύρης στον τόπο του. Δεν κρατούσε ο ίδιος την τύχη στα χέρια του. Ήταν θύμα της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας. Αυτή κρατούσε την εξουσία και χρησιμοποιούσε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό για να περιφρουρήσει τα συμφέροντά της. Αποκοίμιζε το λαό με απατηλά συνθήματα, του πρόβαλε τα παραπλανητικά ιδανικά της προγονοπληξίας και πατριδοκαπηλίας, τον έριξε στη μοιρολατρία και την αδράνεια, έβαλε φραγμούς στην πρόοδό του, τον πίεζε, τον τυραννούσε, ώσπου στο τέλος του πέρασε τις αλυσίδες του φασισμού. Για τον ίδιο αντιλαϊκό σκοπό χρησιμοποίησε και την παιδεία. Καθόρισε σύμφωνα με τα συμφέροντά της και τα ιδανικά και το σκοπό της αγωγής, και το περιεχόμενο και την οργάνωση της παιδείας, ακόμη και τα παιδαγωγικά μέσα, που έπρεπε να χρησιμοποιηθούν. Αυτή κανόνιζε πάντα και την πνευματική τροφή της νεολαίας και τον ιδεολογικό της εξοπλισμό. Έτσι στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας η παιδεία έμεινε αντιπροοδευτική. Μα ας παρακολουθήσουμε την ιστορία της. Τραγική είναι και για το λαό και για τη νεολαία.

Α! Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΛΑΪΚΗ

1. Προσχολική ηλικία

Όλοι οι ψυχολόγοι και παιδαγωγοί παραδέχονται σήμερα, πως η ηλικία αυτή των 0-6 χρονών είναι η σπουδαιότερη περίοδος για τη σωματική και ψυχική εξέλιξη του παιδιού και τη διαμόρφωση του χαραχτήρα του. Μπαίνουν οι πρώτες καταβολές για την προσωπικότητα. Και όμως η ηλικία αυτή ήταν και είναι ολότελα αφημένη στην τύχη της. Αμορφωσιά των γονιών, άγνοια των κανόνων υγιεινής, αποπνιχτική οικογενειακή ανατροφή, πείνα και υποσιτισμός, ορφάνια, έλλειψη κάθε προστασίας, υποσκάβουν την υγεία των παιδιών και βαρβαρώνουν την ψυχή τους. Γεννιούνται και ριζώνουν τα περισσότερα παιδικά ελαττώματα, που τόσο βασανίζουν και τα ίδια τα παιδιά και την κοινωνία. Το ελληνικό Κράτος θεώρησε την προσχολική ηλικία ατομική υπόθεση. Εγκληματική η αδιαφορία του για τα παιδιά του λαού.

Καμιά σοβαρή προσπάθεια να προστατέψει τη μητρότητα. Καμιά πρόνοια για τη βρεφική ηλικία. Ούτε μαιευτικές κλινικές για τις άπορες επίτοκες, ούτε λαϊκά ιατρεία στα χωριά, για να παρακολουθούν και να συμβουλεύουν τις επίτοκες γυναίκες, ούτε πουθενά βρεφοκομικοί σταθμοί, ούτε συμβουλευτικοί. Καμιά επίσης πρόνοια για τη νηπιακή ηλικία. Οι λιγοστοί παιδικοί σταθμοί που λειτούργησαν τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα και σε δυό τρείς άλλες πόλεις ήσαν στάχτη στα μάτια του λαού. Χρησίμεψαν πιο πολύ για κοσμική κίνηση, για να επιδείξουν τη φιλανθρωπία (!) τους γνωστές κυρίες της αριστοκρατίας. Η μόνη σοβαρή προσπάθεια για την ίδρυση παιδικών σταθμών έγινε από την ΕΠΟΝ. Μα και η προσπάθεια αυτή πνίγηκε από το μεταδεκεμβριανό φασιστικό Κράτος.

Η παιδεία μας στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας - Β' Μέρος

Β’ Μέρος

Η μελέτη αυτή του Κώστα Σωτηρίου γράφτηκε  το 1945.

Τμήμα της μελέτης αυτής για το διδαχτικό προσωπικό (σελ 17-21 του χειρόγραφου)

 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ» στις 17-18 του Μάη 1945

με τίτλο «Η ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ της παιδείας μας- ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ»

Και όπως αναφέρει ο ίδιος στα «ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ» στο βιβλιαράκι «Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ»

«Το πρώτο μέρος της ομιλίας μου, η κριτική ανασκόπηση της σημερινής παιδείας μας,

 είναι πολύ σύντομη περίληψη από την πλατειά μελέτη μου «Η παιδεία μας στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας».

Βλέπε σχετική ανάρτηση : Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο σε δύο μέρη

Το χειρόγραφο σε pdfΗ παιδεία μας στα 120 χρόνια

(σημείωση: το δεύτερο μέρος ξεκινά από τη σελ. 42 του χειρόγραφου)

2! Η παιδεία μας είναι αντιοικονομική

Αυτό  είναι το δεύτερο χαραχτηριστικό γνώρισμα της παιδείας μας, βασική αιτία και στήριγμα της αντιλαϊκότητάς της. Διαποτισμένη με το ασκητικό ιδανικό δεν έγινε η παιδεία μας παράγοντας στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας. Κλεισμένη μέσα στον πύργο της αριστοκρατίας του «πνεύματος» δεν καταδεχόταν να προσαρμοστεί στις υλικές ανάγκες του λαού. Αγνοούσε και περιφρονούσε το γεωργικό και τεχνικό πολιτισμό. Δεν προσανατολίστηκε στις βασικές μορφές της ελληνικής ζωής. Κρατούσε τα νιάτα μακριά από την άμεση πραγματικότητα, μακριά από τη ζωή και τα προβλήματά της. καλλιεργούσε την περιφρόνηση στην παραγωγική εργασία, και στον εργάτη. Δεν εξόπλιζε το λαό για τη ζωή. Δε μόρφωνε ειδικευμένους εργάτες της ζωής και της επιστήμης. Ανεκμετάλλευτες οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας. Πείνα , εξαθλίωση, οικονομική σκλαβιά. Πνεύμα σχολαστικισμού είχε «επικαθήσει» στην παιδεία μας από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο. Ο λογιωτατισμός και η «γνωσεοπληξία» αποξέραναν τη ζωτικότητα της ελληνικής φυλής. Στρατός οι λογοκόποι θεσιθήρες, βδέλλες μέσα στην κοινωνία. Η παιδεία μας, δεν έγινε παράγοντας για την πρόοδο του λαού. Ήταν και έμεινε αντιοικονομική. Σ’ αυτό το δεύτερο θλιβερό συμπέρασμα θα καταλήξει και ο πιο καλόβουλος μελετητής της ιστορίας της παιδείας μας στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής.

α’. ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Είδαμε παραπάνω [1]πως οι μισοί το λιγότερο Έλληνες είναι αναλφάβητοι και ολότελα αγράμματοι. Όλοι αυτοί, φυσικά, μπήκανε στη ζωή απροετοίμαστοι και ακατάρτιστοι. Είδαμε ακόμη [2] πως και όσοι τελικά τελειώνουν το δημοτικό σχολείο, βγαίνουν κι’ αυτοί στη ζωή με λίγα κολυβογράμματα και κάποια κουρέλια γνώσεις, μα πραγματικά άοπλοι. Είδαμε ακόμη πως η παρασιτική ολιγαρχία, που κυβερνάει τον τόπο μας από την επανάσταση του 1821, έκανε και τη δημοτική παιδεία προνόμιό της, με την υποτέλεια, όπου την είχε καταδικάσει. Το Ελληνικό Κράτος ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε να μορφώσει τα παιδιά του λαού, και να τα εξοπλίσει για τη ζωή. Βύθισε το λαό στο πνευματικό σκοτάδι, για να του περάσει ευκολότερα τις αλυσίδες της οικονομικής σκλαβιάς.

Ως τα 1895 ο μοναδικός σκοπός του δημοτικού σχολείου ήταν «η ηθική και θρησκευτική μόρφωσις των μαθητών». Θα  ιδούμε  παρακάτω τι πραγματικά κρύβεται κάτω από τον «υψηλόν» αυτό σκοπό. Για πρώτη φορά στα 1895 ο νόμος ΒΤΜΒ’ θέτει για δεύτερο σκοπό και «την διδασκαλίαν των εις τον βίον χρησίμων στοιχειωδών γνώσεων». Μα και ο πραχτικός τούτος σκοπός ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε. Ο λογιωτατισμός, ταμπουρωμένος στον προμαχώνα της καθαρεύουσας, απομυζούσε όλη την εργασία του δημοτικού σχολείου. Κέντρο της δουλιάς και του δασκάλου και των παιδιών η γλωσσική διδασκαλία και η τεχνολογία. Οι λιγοστές «στοιχειώδεις» γνώσεις, σκόρπιες, ξεκρέμαστες, ασύνδετες αναμεταξύ τους, μεταφυσικές οντότητες έξω και επάνω από τη ζωή, δε γίνονται εξυψωτικά όπλα για τη ζωή. Βαρύ φορτίο στη μνήμη. Η διδασκαλία παθητική, ακροαματική και αφηρημένη. Μεσότοιχος αδιαπέραστος χωρίζει το σχολείο από τη ζωή. Καμιά εφαρμογή στην πράξη. Καμιά συμμετοχή των παιδιών στην παραγωγή. Βάση η ποσοτική μάθηση με όργανο την αποστήθιση, και όχι η ανθρώπινη εργασία η κοινωνικά ωφέλιμη. Ούτε ο αντίλαλός της δεν έφτανε στο σχολείο. Ακόμη και σήμερα τα περισσότερα δημοτικά σχολεία δεν έχουνε σχολικό κήπο. Και όσα έχουνε, χρωστιέται στην πρωτοβουλία των προοδευτικών δασκάλων, που πονούσαν το λαό. Το Κράτος της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας, σπάταλο σε αντιπαραγωγικές δαπάνες, δεν κατόρθωσε να «εξοικονομήσει τα χρηματικά μέσα» για την εγκατάστασή τους. Δεν «απεφάσιζε να εφαρμόσει έστω και τμηματικώς, την διάταξιν του σχετικού νόμου περί διαθέσεως δια την εγκατάστασιν σχολικού κήπου πέντε χιλιάδων δραχμών δι’ έκαστον»[3]. Έτσι βλέπουμε ακόμη και σήμερα χιλιάδες αμέτρητες αγριελιές και άγριοαπιδιές, χιλιάδες αγριοδαμασκηνιές και αγριοκαστανιές, - τόσος χαμένος πλούτος – και τους χωρικούς να μην έχουν φρούτο να φάνε[4]. Ακόμη και σήμερα η σπιτική ζωοκομία σε πρωτόγονη κατάσταση. Εκατομμύρια αυγά εισάγουμε κάθε χρόνο από το εξωτερικό. Ακόμη και σήμερα οι χτηνοτρόφοι μας, εξαθλιωμένοι, δεν ξέρουν να εκμεταλλεύονται τα πολύτιμα προϊόντα τους, δεν ξέρουν ούτε τυρί να κάνουν. Και οι χωρικοί μας καλλιεργούν τη γη με τα πατροπαράδοτα πρωτόγονα μέσα, καίνε τα δάση, ρημάζουν το τόπο τους, δεν ξέρουν να τρέφουν μελίσσια και μεταξοσκώληκες, τσακίζονται στη δουλιά, πεινούνε και ζούνε εξαθλιωμένοι κι αυτοί μέσα στη βρώμα και τη λάσπη, εύκολα θύματα στα χέρια των εκμεταλλευτών τους. Οι αρώστιες τους θερίζουν, οι προλήψεις τους τυραννούν. Δε φωτίστηκαν με το φως της αληθινής μόρφωσης. Η δημοτική παιδεία δεν τους εξοπλίζει για τη ζωή.

β’. ΜΕΣΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Όλοι οι προοδευτικοί εκπαιδευτικοί βλέπουν τα αντικοινωνικά αποτελέσματα της μέσης παιδείας και ομολογούν την αποτυχία της. Ο Ελληνικός λαός περίμενε με λαχτάρα να του δώσει η μέση παιδεία τα όπλα για να υψωθεί σε ανώτερο πνευματικό και υλικό επίπεδο. Περίμενε οι απόφοιτοί της να γίνουν δημιουργικοί συντελεστές και εργάτες στο χτίσιμο μιας καλύτερης πολιτισμένης ζωής. Οι ελπίδες του διαψεύστηκαν. Η μέση παιδεία, όπως και ολόκληρη η παιδεία, χάλκευε τις αλυσίδες της κοινωνικής και οικονομικής σκλαβιάς του. Κλειστές οι πόρτες της, για τα παιδιά του δουλευτή λαού. Το Κράτος, όπως είδαμε[5] όρθωσε αξεπέραστους φραγμούς. Αυτό απαιτούσαν τα συμφέροντα της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας. Η μέση παιδεία έγινε κι αυτή προνόμιό της. Μα, ας σταθούμε λίγο να ρίξουμε μια γοργή ματιά στην οργάνωση και το περιεχόμενό της.

Οργάνωση: Η μέση παιδεία ιδρύθηκε στα 1836. Παρουσιάζεται σαν προοδευτική για τα χρόνια εκείνα. Η οργάνωσή της και η λειτουργία της στηρίχτηκε στο αρκετά για τότε προοδευτικό βαβαρικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στην πραγματικότητα όμως η μέση παιδεία συνεχίζει στο περιεχόμενό της την αντιδραστική βυζαντινιστική  παράδοση, τη σχολαστική και αρχαιόπληχτη παιδεία μας την εποχή της τουρκοκρατίας.

Η παιδεία μας στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας -Α' Μέρος

Η μελέτη αυτή του Κώστα Σωτηρίου γράφτηκε  το 1945.

Τμήμα της μελέτης αυτής για το διδαχτικό προσωπικό (σελ 17-21 του χειρόγραφου)

 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ» στις 17-18 του Μάη 1945

με τίτλο «Η ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ της παιδείας μας- ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ»

Και όπως αναφέρει ο ίδιος στα «ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ» στο βιβλιαράκι «Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ»

«Το πρώτο μέρος της ομιλίας μου, η κριτική ανασκόπηση της σημερινής παιδείας μας,
 είναι πολύ σύντομη περίληψη από την πλατειά μελέτη μου «Η παιδεία μας στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας».

Βλέπε σχετική ανάρτηση :Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο σε δύο μέρη

Το χειρόγραφο σε pdfΗ παιδεία μας στα 120 χρόνια:

 

Α’ Μέρος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

17 Μάη 1945-1

Μέσα από τη φωτιά του τετράχρονου σκληρού εθνικοαπελευθερωτικού και λαολυτρωτικού αγώνα,  ξεπροβάλλει αιματόβρεχτη και δαφνοστεφανωμένη  η ηρωική νεολαία μας. Αγωνίστηκε μ’ όλη τη νεανική της φλόγα και μεγαλούργησε. Ο ενθουσιασμός της ασυγκράτητος. Ο ηρωισμός της άφταστος. Παραδειγματική η αυτοθυσία της.

Μπροστά μας σήμερα σωρός τα ερείπια. Βαρύ το αναδημιουργικό μας έργο. Βαριά και τα καθήκοντα. Η νεολαία μας  ώριμη από τον αγώνα ακούει την εσωτερική φωνή του χρέους. Έχει βαθειά συναίστηση για την ιστορική της αποστολή. Λαχταράει να βαδίσει πρωτοπόρα στο χτίσιμο μιας νέας Ελλάδας, ελεύτερης, ανεξάρτητης και ευτυχισμένης, και θα αγωνιστεί με τον ίδιο ενθουσιασμό, με την ίδια αποφασιστικότητα να γκρεμίσει όλους τους φραγμούς και να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια.

17 Μάη 1945-1α

18 Μάη

Στην αναδημιουργία αυτή, στην αληθινή αναγέννηση της πατρίδας μας, βασικό ρόλο θα παίξει η παιδεία μας. Πρέπει να καθοδηγήσει τη νεολαία μας στο δρόμο της προόδου, και να εφοδιάσει τους νέους και τις νέες μας με όλα τα ψυχικά και πνευματικά όπλα, για να ξετυλίξουν χαρούμενα όλη τη δημιουργική τους δράση, να γίνουν ειδικευμένοι εργάτες της ζωής και της επιστήμης και να χτίσουν την ευτυχία και τη δική τους και του λαού.

Μπορεί όμως η σημερινή παιδεία μας να εκπληρώσει τον προορισμό της τούτο, και να γίνει δημιουργικός παράγοντας στην πρόοδο του λαού και της νεολαίας; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητική. Απ’ οποιαδήποτε πλευρά κι’ αν την εξετάσουμε, πάντα θα καταλήξουμε στο θλιβερό συμπέρασμα, πως η σημερινή παιδεία μας είναι καθυστερημένη και αντιπροοδευτική, ανίκανη να προετοιμάσει τη νεολαία μας για το διπλό της έργο, το καταλυτικό και το αναδημιουργικό. Μα η κατάσταση αυτή της παιδείας μας δε γεννήθηκε ξαφνικά σήμερα, ούτε πήγασε από τωρινές μόνο αιτίες. Από την πρώτη στιγμή που οργανώθηκε η παιδεία μας από το νέο Κράτος μας έπειτα από την επανάσταση του 1821, μπήκε στον αντιπροοδευτικό δρόμο, και εκεί βάδισε με βήμα χελώνας. Οι λιγοστές σοβαρές προσπάθειες που έγιναν στο μεταξύ, για τη μεταρρύθμισή της δεν καρποφόρησαν. Οι κάποιες μικρές βελτιώσεις δεν άλλαξαν την ουσία της.

Στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας και ο λαός και η νεολαία έμειναν βυθισμένοι στο πνευματικό σκοτάδι. Ζήσαμε στον τόπο μας και δοκιμάσαμε πικρά και την απόλυτη μοναρχία, και τη συνταγματική βασιλεία, και την αστική ψευτοδημοκρατία και τη στρατοκρατία, και τελευταία και τη μοναρχοφασιστική διχτατορία της 4^ης Αυγούστου. Μέσα σ’ όλα αυτά τα πολιτεύματα, ο ελληνικός λαός, ο δουλευτής λαός έζησε μέσα στην πείνα και την κακομοιριά, μέσα στην εξαθλίωση και το πνευματικό σκοτάδι. Δε γεύτηκε ούτε τα υλικά, και πολύ λιγότερο τα πνευματικά αγαθά. Οι αρώστειες τον έτρωγαν. Το δρεπάνι του χάρου θέριζε αλύπητα παιδικές ψυχές. Δεν έμαθε ο δουλευτής λαός να εκμεταλλεύεται τις πλούσιες παραγωγικές πηγές της χώρας του. Δε γνώρισε τη γύρω του φύση. Δεν οπλίστηκε στη δημιουργική του δράση με τα όπλα του σύγχρονου τεχνικού πολιτισμού. Δεν υψώθηκε σε ανώτερο βιοτικό επίπεδο. Δε φωτίστηκε με το φως της επιστήμης. δε λυτρώθηκε με την αλήθεια. Οι προλήψεις τον τυραννούσαν, οι δυσειδεμονίες τον βασάνιζαν. Πυκνό πνευματικό σκοτάδι τον σκέπαζε. Κανένα από τα βασικά του προβλήματα δε λύθηκε. Ούτε το εθνικό, κι ας έχυσαν ο λαός και η νεολαία ποτάμι το αίμα τους, κυνηγώντας το άπιαστο πουλί της «Μεγάλης Ιδέας», ούτε το οικονομικό, ούτε το αγροτικό, ούτε το εκπαιδευτικό, ούτε αυτό το γλωσσικό.

Και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Γιατί σ’ όλο αυτό το μακρόχρονο διάστημα, ο ελληνικός λαός δεν ήταν νοικοκύρης στον τόπο του. Δεν κρατούσε ο ίδιος την τύχη του στα χέρια του. Ήταν θύμα των λίγων εκμεταλλευτών του, της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας. Αυτή κρατούσε στα χέρια της την εξουσία. Αυτή είχε το Κράτος όργανό της και χρησιμοποιούσε ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό, για να περιφρουρήσει τα συμφέροντά της, και να εξασφαλίσει τα προνόμιά της. Αποκοίμιζε το λαό με απατηλά συνθήματα, του πρόβαλε τα παραπλανητικά ιδανικά της προγονοπληξίας και πατριδοκαπηλίας, τον έριξε στη μοιρολατρεία και στην αδράνεια, έβαζε φραγμούς στην πρόοδό του, τον πίεζε, τον τυραννούσε, ως που στο τέλος του πέρασε τις  αλυσίδες του φασισμού. Φρόντιζε με κάθε τρόπο να μην ξυπνήσει ποτέ ο λαός, να μη σηκώσει το κεφάλι του, για να μη διεκδικήσει τα δικαιώματά του. Για τον ίδιο αντιλαϊκό σκοπό χρησιμοποίησε και την παιδεία. Η παιδεία – κι ας φωνάζουν οι κρυφοφασίστες παιδαγωγοί, τα πράματα τους διαψεύδουνε – είναι πάντα πολύτιμο όπλο στα χέρια της τάξης που κρατάει την εξουσία, που έχει όργανό της το Κράτος. Αυτή καθορίζει πάντα σύμφωνα με τα συμφέροντά της, και τα ιδανικά και το σκοπό της αγωγής, και το περιεχόμενο και την οργάνωση της παιδείας, ακόμη και τα παιδαγωγικά μέσα, που πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Αυτή κανονίζει πάντα και την πνευματική τροφή της νεολαίας και τον ιδεολογικό της εξοπλισμό. Έτσι στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας η παιδεία μας έμεινε αντιπροοδευτική. Μα ας εξετάσουμε αναλυτικότερα την παιδεία μας σ’ όλο αυτό το διάστημα. Τραγική είναι η ιστορία της και για το λαό και τη νεολαία μας.

Α’. ΤΑ ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΑ ΧΑΡΑΧΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΜΑΣ

1. Η παιδεία μας είναι αντιλαϊκή

Το βασικό γνώρισμα της παιδείας μας είναι η αντιλαϊκότητά της ως την τελευταία λεπτομέρεια. Το Ελληνικό Κράτος από την πρώτη στιγμή που οργάνωσε την παιδεία, ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε πραγματικά  για την ανατροφή και τη μόρφωση των παιδιών του λαού. Δεν είναι υπερβολή να ειπούμε πως έκανε ό,τι μπορούσε να κρατήσει το δουλευτή λαό στην αμορφωσιά και την εξαθλίωση. Και όταν ο Ελληνικός λαός τα τελευταία χρόνια άρχισε να διεκδικεί μαζί με τ’ άλλα και το δικαίωμά του να μορφωθεί, και πάλι το Ελληνικό Κράτος, όργανο στα χέρια του κεφαλαιοκρατισμού, αντιπάλαιε βήμα με βήμα, και υποχωρώντας μπροστά στην πίεση σε μικρές και ασήμαντες παραχωρήσεις, δεν έπαυε να υψώνει καινούργιους φραγμούς στη μόρφωση και την πνευματική ανύψωση του λαού. Σ’ αυτό το συμπέρασμα θα καταλήξει κι ο πιο καλόβουλος μελετητής της ιστορίας της παιδείας μας στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας.

Εισήγηση για την παιδεία στο πρώτο συνέδριο της ΕΠΟΝ

Δελτίο Αντιπροσώπου 

Εισήγηση για την Παιδεία  του Κώστα Σωτηρίου

Στο  Α! ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΙΚΟ

 ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΠΟΝ

13-20 ΓΕΝΑΡΗ 1946

Δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο.

Λήψη το χειρόγραφο σε pdf: ΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ   

Μέσα από τη φωτιά του τετράχρονου σκληρού εθνικοαπελευθερωτικού και λαολυτρωτικού αγώνα ξεπροβάλλει αιματόβρεχτη και δαφνοστεφανωμένη η ηρωική νεολαία μας. Αγωνίστηκε και μεγαλούργησε. Μπροστά μας σωρός τα ερείπια. Βαρύ το αναδημιουργικό μας έργο. Βαριά και τα καθήκοντα. Η νεολαία μας, ώριμη από τον αγώνα, έχει βαθιά συναίστηση για την ιστορική της αποστολή.

Στην αναδημιουργία αυτή, στην αληθινή αναγέννηση της πατρίδας μας, βασικός παράγοντας θα είναι και η παιδεία. Μπορεί όμως η σημερινή παιδεία να εκπληρώσει τον προορισμό της, να προετοιμάσει και να οπλίσει τη νεολαία μας στο διπλό της έργο, το καταλυτικό και το ανοικοδομητικό; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά αρνητική! Η παιδεία μας από την πρώτη στιγμή που ιδρύθηκε, έπειτα από την επανάσταση του 1821 εξακολουθεί να είναι καθυστερημένη και αντιπροοδευτική. Οι λιγοστές προσπάθειες, που έγιναν στο μεταξύ για τη μεταρρύθμιση δεν καρποφόρησαν. Οι κάποιες μικρές βελτιώσεις δεν άλλαξαν την ουσία της.

Α! Κριτική ανασκόπηση της παιδείας

α! Η παιδεία μας είναι αντιλαϊκή

   Προσχολική ηλικία. Είναι η σπουδαιότερη περίοδος για την ψυχική εξέλιξη του παιδιού και τη διαμόρφωση του χαραχτήρα. Μπαίνουν οι πρώτες καταβολές για τη δημιουργία της προσωπικότητας. Και όμως η ηλικία αυτή ήταν και είναι ολότελα αφημένη στην τύχη της. Καμιά σοβαρή προσπάθεια για την προστασία της μητρότητας. Ούτε βρεφοκομικοί ούτε παιδικοί σταθμοί. Καμιά φροντίδα για τα παιδιά των 4-6 χρονών. Στα 1937-38 είχαμε 743 δημόσια και 123 ιδιωτικά νηπιαγωγεία. Φοίτησαν 33.381 παιδιά από τις 340 χιλιάδες, δηλαδή 10%. Μα και από τα 743 δημόσια νηπιαγωγεία λειτούργησαν 534 στη Μακεδονία, 102 στην Ήπειρο, 48 στη Θράκη και 49 σ’ όλη την άλλη Ελλάδα. Ο λόγος φανερός. Το Ελληνικό Κράτος πύκνωσε τα νηπιαγωγεία στις βόρειες επαρχίες για την γλωσσική αφομοίωση των ξενόφωνων πληθυσμών. Εγκληματική η αδιαφορία του Κράτους για την προσχολική ηλικία. Φυσικά, τα παιδιά που υπόφεραν ήσαν τα παιδιά του αγρότη, του εργάτη, του φτωχού υπάλληλου. Η κατάσταση είναι σήμερα ακόμη τραγικότερη.

Αναλφαβητισμός. Στην πατρίδα μας θριαμβεύει ακόμη και σήμερα ο αναλφαβητισμός, κι ας έχει ψηφιστεί από τα 1834 η υποχρεωτική φοίτηση.

Αναλφάβητοι στην Ελλάδα

1907   αρσενικοί πάνω από 10 χρονών   40,48%   θηλυκοί 79,49%                    μέσος όρος 56,56%

1920   αρσενικοί πάνω από 10 χρονών   32,09%   θηλυκοί 32,09%                    μέσος όρος 49,67%

1928   αρσενικοί πάνω από 10 χρονών   23,47%  θηλυκοί  57,47%                     μέσος όρος 40,72%

1938    μέσος όρος 32-33%

Σήμερα η κατάσταση πολύ χειρότερη. Χιλιάδες σχολεία στα χρόνια της μαύρης σκλαβιάς. Οι μεταδεκεμβριανές Κυβερνήσεις εξάρθρωσαν κυριολεχτικά την παιδεία[1]. Νέο κύμα αναλφαβητισμού πάει να πνίξει στην αμορφωσιά τη χώρα μας. φυσικά ο αναλφαβητισμός φωλιάζει στη φτωχολογιά. Κύρια αιτία η φτώχεια.

Αγραμματοσύνη. Χιλιάδες παιδιά φοιτούν το πολύ ένα, δυό ή τρία χρόνια στο παραπεταμένο δημοτικό σχολείο. Ακόμη στη σχολική χρονιά 1937-38 έχουμε την ακόλουθη κατάσταση.

	Φοίτησαν	Απορίφτηκαν
α! τάξη	231.087	70.126    31%
β! τάξη	180.655	31.615    18%
γ! τάξη	169.743	32.447    20%
δ! τάξη	140.432	19.584     7%
ε! τάξη	100.000
στ! τάξη	82.000

Ο πίνακας αυτός μας δείχνει καθαρά τη διαρροή. Τα μισά παιδιά απ’ όσα γράφτηκαν στην α! και στην β! τάξη δεν φτάνουν στην δ! τάξη. Η μεγαλύτερη διαρροή γίνεται από την α! στη β! τάξη. Φτάνει τα 20%. Και στην στ! τάξη φτάνει μόνο το 1/3 των παιδιών. Έτσι δίπλα στους χιλιάδες αναλφάβητους, στρατός αμέτρητος και οι αγράμματοι. Σήμερα η κατάσταση χειροτέρεψε πολύ. Από πληροφορίες έχουμε και στην κατοχή και σήμερα η φοίτηση των παιδιών μόλις φτάνει τα 60% σχετικά με την προπολεμική.

Η αγραμματοσύνη όμως και η αμάθεια απλώνεται λίγο πολύ και σ όλους που τελειώνουν το δημοτικό σχολείο και δεν πήγανε παραπάνω, ή δε μορφώθηκαν από μόνοι τους. Οι μέθοδες της διδασκαλίας ασυγχρόνιστες, αντιπαιδικές και βάρβαρες. Τιμωρίες και ξυλοδαρμός. Παθητική ακροαματική διδασκαλία με την αποβλακωτική αποστήθιση. Το πρόγραμμα  του δημοτικού σχολείου υπόδουλο στο λογιοτατισμό, πνιγμένο μέσα στο στείρο εγκυκλοπαιδισμό, ολότελα απροσάρμοστο στις υλικές και πνευματικές ανάγκες του λαού, με βαρύ και αχώνευτο υλικό για παιδιά 6-10 ή 12 χρονών. Οι γνώσεις που μαθαίνουν ασύνδετες, ξεκρέμαστες, δε γίνονται κίνητρα για δράση. Γραμματική, καθαρεύουσα. Τα παιδιά τελειώνουν το σχολείο απροετοίμαστα για τη ζωή, ακατάρτιστα, με κάποια κουρέλια γνώσεις, ξεθωριασμένα στολίδια της αμάθειάς τους. Γιατί το Ελληνικό Κράτος και αυτό το σχολείο που είχε προορίσει για τα παιδιά του λαού το είχε στην πραγματικότητα υποτάξει στη μέση παιδεία. Γι αυτό στενάζει κάτω από το λογιοτατισμό. Γι αυτό ρίχνει όλο το βάρος στη γλωσσική διδασκαλία.

Συμπέρασμα. Το κύμα του αναλφαβητισμού και της αγραμματοσύνης απλώνεται στα 90% του πληθυσμού (από τα παιδιά που τελειώνουν το δημοτικό σχολείο το πολύ το 10% πάνε στη μέση παιδεία). Το Ελληνικό Κράτος θεώρησε άχρηστη την παιδεία για τον ελληνικό λαό. Τον κράτησε συνειδητά στο πνευματικό σκοτάδι, μοιρολατρικό θύμα στην πολιτική και οικονομική εκμετάλλευση.

Διδαχτικό προσωπικό. Παραπεταμένο το δημοτικό σχολείο, κακομοιριασμένος, ακατάρτιστος, εξαθλιωμένος και κυνηγημένος ο δάσκαλος και σακατεμένος από τη δουλειά.

Μέσα σε ποιες συνθήκες δουλεύουν οι δασκάλοι, μας το δείχνουν οι δυό παρακάτω πίνακες:

1938 – 15.620 δασκάλοι για 940.000 μαθητές, αναλογούν 60 σε κάθε δάσκαλο. Στην Βουλγαρία όμως την ίδια χρονιά αναλογούν 38 μαθητές σε κάθε δάσκαλο. Μας έλειπαν λοιπόν 11.000 περίπου. Την ίδια χρονιά είχαμε 4.977 σχολεία με έναν δάσκαλο, 1.522 με δυό, 685 με τρείς, 346 με τέσσερεις, 233 με πέντε, και 448 με έξι δασκάλους. Σήμερα η κατάσταση είναι τρισχειρότερη. Απολύθηκαν «ως διορισθέντες επί κατοχής» 1.000 δασκάλοι, μπήκαν σε διαθεσιμότητα άλλοι 2.000. Είναι φυλακισμένοι γιατί πήραν μέρος στην Εθνική αντίσταση πάνω από 200. Εκατοντάδες άλλοι καταδιώκονται για τον ίδιο λόγο. Τρείς χιλιάδες περίπου βρίσκονται σε μετάθεση. Και όπως καταγγέλλει το όργανο των δασκάλων «Το Διδασκαλικό Βήμα» (αρ. 15, 12 Δεκέμβρη 1945) τα 80% των δασκάλων «υφίστανται διώξεις, μεταθέσεις, συλλήψεις, διαπομπεύσεις, μεσαιωνικά βασανιστήρια, φόνους». Πολλά σχολεία είναι κλειστά από έλλειψη δασκάλων. Ο νομάρχης Καβάλας τηλεγραφεί, πως σε 322 θέσεις, οι 118 είναι κενές. Στην περιφέρεια Κερκύρας μένουν κλειστά 34 σχολεία. Ο Υπουργός της Παιδείας θέλει να διορίσει 2.000 δασκάλους. Μα 400 απολύονται με βάση την έκθεση της Ασφάλειας.

Σχολικά κτίρια. Ως τα 1930 τα 65% είναι τρώγλες. Στα 1938 μας έλειπαν 4.100 διδαχτήρια. Αν λογαριάσουμε πως 3.800 χωριουδάκια και συνοικισμοί δεν είχαν δικό τους σχολείο, άρα μας έλειπαν κάπου 8.000 διδαχτήρια. Σήμερα η κατάσταση είναι τραγικότερη. Οι βάρβαροι καταχτητές κάψανε πάνω από 1.000 από τα κρατικά διδαχτήρια. Ερείπωσαν περισσότερα ακόμη. Στις μεγάλες πόλεις είναι πάρα πολλά υποταγμένα από τις αγγλικές και ελληνικές υπηρεσίες. Και το μεταδεκεμβριανό Κράτος δεν παίρνει καμιά φροντίδα. Στα χωριά που ξαναχτίζονται, καμιά πρόβλεψη να ξαναχτιστούν σχολεία.

Η υγεία των παιδιών μας. Η προηγούμενη εισήγηση ξετύλιξε μπροστά στα μάτια μας όλη την τραγική εικόνα. Ο πόνος μας πνίγει και ξεχυλίζει ο θυμός μας.

Τι ξοδεύει το Κράτος για την παιδεία. Λιγότερο δυό και τρείς φορές από όλα τα πολιτισμένα Κράτη. Τα μισά από τη Βουλγαρία. Ξοδεύει μόνο τα 6% από τον κρατικό προϋπολογισμό. Στα 1938, 5,89%.

Συμπέρασμα. Φανερό λοιπόν ύστερα από όσα είπαμε, πόσο αντιλαϊκή είναι η παιδεία μας. για τα παιδιά του ελληνικού λαού το Ελληνικό Κράτος πιστεύει πως φτάνουν τα λίγα κολυβογράμματα και πάλι πολλά τους είναι.

ΠΑΙΔΕΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ Από την άλωση της Πόλης ως σήμερα (1964) Δ' Μέρος (1912 ως σήμερα (1964))

ΠΑΙΔΕΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ

Από την  άλωση της Πόλης ως σήμερα (1964)*

Μελέτη του Κ.Δ .Σωτηρίου που δημοσιεύτηκε

 στο «Νεοελληνικό Λεξικό» Ελευθερουδάκη

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο

*Η μελέτη είναι αρκετά μεγάλη  και γι αυτό θα ολοκληρωθεί δε τέσσερεις συνεχόμενες αναρτήσεις.

Α’ Μέρος –Από την άλωση της Πόλης μέχρι τον Όθωνα -  http://arxeiokdsotiriou.blogspot.gr/2015/03/1964.html

Β’ Μέρος – «1832 -1889»-http://arxeiokdsotiriou.blogspot.gr/2015/03/1964_1.html

Γ’ Μέρος – «1889-1912»- http://arxeiokdsotiriou.blogspot.gr/2015/03/1964-1889-1912.html

Δ’ Μέρος – «1912-μέχρι σήμερα (1964)»

                                                          

Δ’ Μέρος

Τρίτη περίοδος (1912 ως σήμερα)

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Δ Μέρος (1912-1964)
Λήψη pdf: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ -Δ' Μέρος (1912-1964)

Και στην τρίτη περίοδο αντιπαλαίουν και οι τρείς γλωσσοεκπαιδευτικές παρατάξεις. Τρείς φορές από το 1912 ως το 1925 υπερίσχυσε η προοδευτική παράταξη μα το έργο της και τις τρείς φορές το γκρέμισε η αντίδραση. Για λίγο καιρό (1927-1934) επικράτησε η δεύτερη, η συμβιβαστική παράταξη. Έργο της η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1929. Μα μέσα στις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες,  που δημιουργήθηκαν με το πολιτικοστρατιωτικό κίνημα του 1935 και τη φασιστική διχτατορία του Μεταξά, και κατόπιν με τη χιτλερική κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο, πήρε την εξουσία στα χέρια της η αντιδραστική δεξιά, κυριάρχησε και πάλι απόλυτα από το 1934 ως το 1964 η αντιδραστική γλωσσοεκπαιδευτική παράταξη και ο λαός εξακολούθησε να μένει βυθισμένος στην εξαθλίωση και στο πνευματικό σκοτάδι. Ας παρακολουθήσουμε τη γλωσσοεκπαιδευτική διαμάχη μέσα στα πενήντα αυτά χρόνια (1912-1964). Πολλά διδάγματα θα αποκομίσουμε και – το σπουδαιότερο – θα κατανοήσουμε και θα εχτιμήσουμε σωστά τη σημερινή κατάσταση της παιδείας.

Α! Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος

Το σπουδαιότερο παιδαγωγικό και αγωνιστικό κέντρο των δημοτικιστών για την προοδευτική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση είναι ο Εκπαιδευτικός Όμιλος. Ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1909, λίγους μήνες έπειτα από το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί. Ιδρυτές του προοδευτικοί αστοί παιδαγωγοί, επιστήμονες, λογοτέχνες και πολιτευτές. Σκοπός του: η προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος αγωνίστηκε να συγχρονιστεί η παιδεία και στο περιεχόμενό της σύμφωνα με τις πνευματικές και υλικές ανάγκες του ελληνικού λαού, και στις μέθοδες, σύμφωνα με τα πορίσματα της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας. Και αγωνίστηκε ακόμη πιο σκληρά για να καθιερωθεί η δημοτική γλώσσα στην παιδεία και γενικά στο γραφτό λόγο σε όλα τα είδη του. Για να διαφωτίσει το λαό και ιδιαίτερα τους εκπαιδευτικούς, εκτός από τις διαλέξεις και τις εβδομαδιάτικες συγκεντρώσεις, που οργάνωνε, άρχισε από το 1911 να εκδίδει το τριμηνιαίο όργανό του, το «Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου».

Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος στα πρώτα δεκαεφτά χρόνια της ζωής του –ως τη διάσπασή του – είναι σωματείο καθαρά αστικό. Στις επάλξεις του αγωνίστηκαν μαχητές με πίστη και αφοσίωση. Ηγετικά στελέχη για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση  στα πρώτα δέκα χρόνια, ο αναμορφωτής και ακατάβλητος αγωνιστής στο πλευρό του λαού Δημήτρης Γληνός, ο παιδαγωγός Αλέκος Δελμούζος και ο γλωσσολόγος Μανώλης Τριανταφυλλίδης.

Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος από τα πρώτα του βήματα γίνεται το κέντρο, του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Από κει μέσα αναβλύζει 30 και πάνω χρόνια η προοδευτική γλωσσοεκπαιδευτική κίνηση στην Ελλάδα. Η εκπαιδευτική δράση του Ομίλου αρχίζει από τα πρώτα του βήματα.

Β! Τέσσερεις προσπάθειες για προοδευτική αστικοδημοκρατική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση

Στα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της ζωής του Εκπαιδευτικού Ομίλου, τέσσερεις φορές προσπάθησε η προοδευτική δημοτικιστική γλωσσοεκπαιδευτική παράταξη να εφαρμόσει το εκπαιδευτικό της πρόγραμμα. Μα και τις τέσσερεις φορές το έργο της το γκρέμισε η αντίδραση.

α! Πρώτη προσπάθεια τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια του Υπουργού της Παιδείας Γιάννη Τσιριμώκου στα 1913. Η πανίσχυρη Κυβέρνηση Βενιζέλου είχε υποσχεθεί με το στόμα του αρχηγού της να ανορθώσει και την παιδεία. Ο τότε Υπουργός της Παιδείας Τσιριμώκος φιλοδοξεί να γίνει ο μεταρρυθμιστής της. Καλεί σύμβουλο και συνεργάτη το Γληνό και  του αναθέτει τελικά να συντάξει τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια. Ο Γληνός, νεότατος τότε, δίνει την αρχική μορφή στα νομοσχέδια, και γράφει την πολυσέλιδη γενική εισήγηση, πλούσια για την εποχή εκείνη και σοβαρή επιστημονική μελέτη, όπου με την κριτική του ανασκόπηση και την κοινωνιολογική του ανάλυση, παρουσιάζει ανάγλυφες τις βασικές αδυναμίες και ελλείψεις της παιδείας, και τα θλιβερά για το λαό και τη νεολαία αποτελέσματά της στη χώρα μας.

Οι δημοτικιστές του Εκπαιδευτικού Ομίλου πιστεύανε στην προοδευτική εξόρμηση της αστικής τάξης. Πιστεύανε δηλαδή, πως η αστική τάξη, αφού με το κίνημα στο Γουδί, το 1909, λυτρώθηκε από τα ντόπια φεουδαρχικά στοιχεία, τα «παλαιοκομματικά» όπως τα ονομάζανε, τώρα που πήρε την εξουσία θα πραγματοποιούσε την αστική δημοκρατική αλλαγή. Άμεση συνέπεια από την πίστη των δημοτικιστών στην προοδευτικότητα της αστικής τάξης, είναι η συνειδητή και επίμονη προσπάθειά τους να πραγματοποιηθεί η προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση από την αστική τάξη. Επάνω σ’ αυτό το κοινωνικό βάθρο στηρίζεται η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με τα νομοσχέδια του 1913.

Σημαντική η προσπάθεια μα τα εκπαιδευτικά αυτά νομοσχέδια για την εκπαιδευτική αναγέννηση. Τέσσερεις είναι οι σπουδαιότερες βασικές θέσεις – και οι τέσσερεις προοδευτικές για την εποχή εκείνη – και τέσσερα τα αντίστοιχα αιτήματα:

1. Το τετράχρονο – τότε – δημοτικό σχολείο, ολότελα παραμελημένο, δεν εξυπηρετεί το λαό. Ο αναλφαβητισμός και η αγραμματοσύνη θριαμβεύουνε. Το δημοτικό σχολείο, για να ανταποκριθεί στον προορισμό του, πρέπει να γίνει εξάχρονο, υποχρεωτικό και ενιαίο για όλα τα ελληνόπουλα, με συγχρονισμένο για τις ανάγκες του λαού πρόγραμμα.

2. Βαθειά πληγή στην παιδεία μας ο ψευτοκλασικισμός με τη μοιρολατρική προγονοπληξία. Η παιδεία πρέπει να γίνει αληθινά και γόνιμα ανθρωπιστική, να καλλιεργεί δηλαδή το γνήσιο ανθρωπισμό, με βάση το αρχαίο κλασικό πνεύμα και με μέθοδο το δημιουργικό ιστορισμό.

3. Η μέση παιδεία μονόπλευρη με μοναδικό τύπο σχολείου το τετράχρονο ψευτοκλασικό γυμνάσιο και την προβαθμίδα του το τρίχρονο Ελληνικό σχολείο, δεν εξυπηρετεί τη μεσαία αστική τάξη. Ανάγκη η μέση παιδεία, βασισμένη, στο εξάχρονο δημοτικό σχολείο, εξάχρονη και αυτή, να γίνει πολύπλευρη και να διακλαδιστεί στα τέσσερα τελευταία χρόνια.

4. Εξαθλιωμένος και ακατάρτιστος για το έργο του ο λειτουργός της παιδείας. Εθνική ανάγκη να υψωθεί κοινωνικά, να καταρτιστεί επιστημονικά και αποχτήσει την απαραίτητη παιδαγωγική μόρφωση για το μεγάλο του έργο.

Η πρώτη αυτή προσπάθεια ναυάγησε. Ο πανίσχυρος Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, όπως πριν από δύο χρόνια είχε υποχωρήσει και ψηφίστηκε το ειδικό για την καθαρεύουσα άρθρο στο Σύνταγμα, υποχώρησε και τώρα μπροστά στην αντίδραση και εγκατέλειψε τα προοδευτικά αυτά νομοσχέδια «δι ευθετώτερον χρόνον». Η αστική τάξη, αφού με το κίνημα στο Γουδί πήρε την εξουσία, πριν προφτάσει να κάνει μερικά προοδευτικά βήματα,  συμβιβάζεται και πάλι με τα φεουδαρχικά, τα «παλαιοκομματικά» στοιχεία και γίνεται σε μεγάλη πλειοψηφία, συντηρητική. Δε τόλμησε να προχωρήσει στην αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που τόσο και την ίδια θα εξυπηρετούσε. Φοβήθηκε το φωτισμό του λαού.

β! Η δεύτερη προσπάθεια έγινε πέντε χρόνια αργότερα στα 1917. Ο Βενιζέλος βρισκότανε τότε στην επαναστατική του ορμή με το κίνημα, που οργάνωσε στα 1916 στη Θεσσαλονίκη, υιοθέτησε τώρα το πρόγραμμα του Εκπαιδευτικού Ομίλου και πήρε για να το εφαρμόσει συνεργάτη του το Δημήτρη Γληνό. Γίνεται τότε το πρώτο σημαντικό βήμα. Με το νομοθετικό Διάταγμα 2585 στις 11 του Μάη του 1917 καθιερώνεται η ζωντανή γλώσσα, η δημοτική στις 4 τάξεις του τετράχρονου δημοτικού σχολείου. Με τη δημοτική λυτρώνονται τα παιδιά από το βραχνά της καθαρεύουσας και φυσάει «ο ζωογόνος αέρας εις την πενιχράν και ομιχλώδη ατμόσφαιραν του σχολείου» για να εισορμήσει το  φως και η ζωή. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα γράφονται με την καθοδήγηση του Γληνού τα «νέα Αναγνωστικά». Καινούργιος ήλιος ανατέλλει. Το «νέα Αναγνωστικά» και ιδιαίτερα τα «Ψηλά Βουνά» - αυτό είναι το καλύτερο – διαποτισμένα με προοδευτικό πνεύμα, μιλούνε στην καρδιά των παιδιών και καλλιεργούνε μέσα στη χειροπιαστή ζωή τα ευγενικά συναιστήματα. Έτσι γίνονται τα πρώτα βήματα για να αποχτήσει περιεχόμενο η γλωσσική μεταρρύθμιση. Με τα «νέα Αναγνωστικά» γίνεται στην πράξη το πέρασμα στον εκπαιδευτικό δημοτικισμό.

ΠΑΙΔΕΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ Από την άλωση της Πόλης ως σήμερα (1964) - Γ' Μέρος (1889-1912)

ΠΑΙΔΕΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ

Από την  άλωση της Πόλης ως σήμερα (1964)*

Μελέτη του Κ.Δ .Σωτηρίου που δημοσιεύτηκε

 στο «Νεοελληνικό Λεξικό» Ελευθερουδάκη

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο

*Η μελέτη είναι αρκετά μεγάλη  και γι αυτό θα ολοκληρωθεί ε τέσσερεις συνεχόμενες αναρτήσεις.

Α’ Μέρος –Από την άλωση της Πόλης μέχρι τον Όθωνα-http://arxeiokdsotiriou.blogspot.gr/2015/03/1964.html

Β’ Μέρος – «1832 -1889»-http://arxeiokdsotiriou.blogspot.gr/2015/03/1964_1.html

Γ’ Μέρος – «1889-1912»-

Δ’ Μέρος – «1912-μέχρι σήμερα (1964)»

                                   

                                                          

Γ’ Μέρος

Δεύτερη περίοδος (1889-1912)

ΝΕΟΕΕΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Γ' Μέρος
Λήψη pdf: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Γ' Μέρος (1889-1912)

α! Ποσοτική και ποιοτική ανάπτυξη του Δημοτικισμού. Στην περίοδο τούτη η προοδευτική γλωσσοεκπαιδευτική παράταξη προχωρεί ραγδαία. Παίρνει τώρα το κίνημά της το όνομα «Δημοτικισμός».

Το Έθνος, όπως είδαμε[1], βρίσκεται σε τρομαχτική καθυστέρηση. Η κατάσταση με τη βαθειά οικονομική κρίση γεννάει μεγάλη ανησυχία. Η «Μεγάλη Ιδέα» έχει καταντήσει τυχοδιωχτισμός με το δίσκο της επαιτείας στο χέρι. Οι γειτονικοί βαλκανικοί λαοί ανασυγκροτούνται και η ανησυχία κορυφώνεται έπειτα από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Μέσα σ’ αυτή την πολιτική και εθνικιστική ανησυχία ακούεται το γλωσσικό κήρυγμα του Γιάννη Ψυχάρη με το πολύκροτο βιβλίο του «το Ταξίδι». Με το σάλπισμα του Ψυχάρη ο γλωσσικός αγώνας φουντώνει και η επίθεση εναντίον στην αρχαιοπληξία και το σχολαστικισμό δυναμώνει. Όλοι οι νέοι λογοτέχνες και πρώτος ανάμεσά τους ο μεγάλος μας ποιητής Παλαμάς, και όλοι οι προοδευτικοί που θέλουν να μορφωθεί το Έθνος τρέχουνε κάτω από τη σημαία του δημοτικισμού.

Ο «δημοτικισμός» ρίχνει βαθιές ρίζες. Η ανάπτυξή του και ποσοτική και ποιοτική. Οι οπαδοί του πληθαίνουν. Η αχτινοβολία του απλώνεται στην Αθήνα, στον Πειραιά, στην Κρήτη, στην Πόλη, στη Σμύρνη, σ’ όλα τα μεγάλα αστικά κέντρα και στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Γιατροί, δικηγόροι, δασκάλοι, λογοτέχνες και τόσοι άλλοι παλαίουν στις επάλξεις του δημοτικισμού, για την προοδευτική αστική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση.

Μα η πρόοδος του δημοτικισμού στην περίοδο τούτη είναι και ποιοτική. Η δημοτική γλώσσα καταχτάει οριστικά στα είκοσι αυτά χρόνια την ποίηση, το θέατρο, το διήγημα, μ’ άλλα λόγια τη λογοτεχνία.

Ο Εμ. Ροΐδης με το γνωστό του έργο «Τα Είδωλα» κουρελιάζει τους αρχαϊστές. Ο Αλεξ. Πάλλης, διευθυντής στον εμπορικό οίκο των αδελφών Ράλλη στο Λονδίνο, μεταφράζει την «Ιλιάδα» του Ομήρου στη γλώσσα λαού, στη δημοτική. Η ρωμαλέα λογοτεχνική μετάφρασή του, δίπλα στη μετάφραση της «Οδύσσειας» από τον Ιακ. Πολυλά και σε τόσες άλλες κατοπινές λογοτεχνικές μεταφράσεις κλασικών ποιητών και πεζογράφων, μας δείχνουνε καθαρά πως οι δημοτικιστές θέλουν να κάνουνε χτήμα του Ελληνικού λαού τους κλασικούς συγγραφείς, να τους υψώσουνε δηλαδή σε αξίες δημιουργικές για τη μόρφωσή του.

Γίνεται όμως και ένα ακόμη βήμα για τη μόρφωση του λαού. Η δημοτική γλώσσα εισχωρεί και στην επιστήμη. Οι προοδευτικοί δημοτικιστές δε φοβούνται τις συκοφαντίες, ούτε διστάζουνε μπροστά στις δυσκολίες, που συναντάνε. Και στις μεταφράσεις, και στις μελέτες τους, και στα επιστημονικά άρθρα και στα φιλοσοφικά δοκίμια συνεχίζουνε το έργο των προοδευτικών δασκάλων του Έθνους, και καλλιεργούν και στην επιστήμη με επιμονή και αγάπη τη δημοτική γλώσσα. Ανοίξανε με κόπο το δρόμο, έτσι που σήμερα πολλοί κλάδοι της επιστήμης γράφονται άνετα και ζωντανά στη δημοτική γλώσσα. Η επιστήμη γίνεται κατανοητή από το λαό και με το φως της τον λυτρώνει από τις προλήψεις. Εθνική , αλήθεια, είναι η υπηρεσία τούτη, που προσφέρουν οι δημοτικιστές επιστήμονες.

β! Η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση παίρνει έντονο εθνικό και εθνικιστικό χρωματισμό. Στην περίοδο τούτη η ανάγκη για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση συνειδητοποιείται βαθύτερα. Και οι τρεις γλωσσοεκπαιδευτικές παρατάξεις – και η φεουδαρχική αντιδραστική, και η συμβιβαστική, και η προοδευτική – θέλουν να μορφώσουνε το Έθνος, η καθεμιά όμως σύμφωνα με την εκπαιδευτική πολιτική της κοινωνικής μερίδας που εκπροσωπεί[2].

Οι αρχαϊστές – κύριοι εκπρόσωποί τους οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Κ. Κόντος, Νεοκλής Καζάζης, Γ. Μιστριώτης, Γ. Χατζηδάκης και άλλοι – θέλουνε κι αυτοί να μορφωθεί το Έθνος, για να μπορέσει να επικρατήσει η ελληνική φυλή στα Βαλκάνια, κηρύχνουν όμως, πως  μόνο με την αρχαΐζουσα και τη συνταχτική και γραμματική νεκροτομία των αρχαίων Ελλήνων και λατίνων κλασικών, θα μορφωθεί πραγματικά το Έθνος.

Ρίχνουνε τότε το σύνθημα για τη γλωσσική αφομοίωση στη Μακεδονία. Υποστηρίζουνε, πως η γλωσσική αφομοίωση μόνο με την αρχαϊκή γλώσσα, την υπερκαθαρεύουσα μπορεί  και πρέπει να γίνει. Κύριο επιχείρημά τους: η αρχαϊκή γλώσσα είναι ο συνδετικός δεσμός του Ελληνικού Γένους. Και κατηγορούνε τους δημοτικιστές – τους «μαλλιαρούς» όπως τους βαφτίσανε – προδότες και πράχτορες των Σλάβων, γιατί με τη «χυδαία» γλώσσα σπάνε το δεσμό προς το «ένδοξον παρελθόν» και διαλύουνε την εθνική ενότητα. Ο καθηγητής Μιστριώτης σε μια κρίση του στο Σεβαστοπούλειο διαγωνισμό γράφει[3]: «η (αρχαϊζουσα γλώσσα είναι της εθνικής υπάρξεως το απόρθητον φρούριον….είναι το αμυντήριον κατά των ξένων επιδρομών…. Δεν υπάρχει εχθρός ολεθριώτερος του ημετέρου Γένους, όσον οι χυδαϊσταί, οίτινες εβουλήθησαν, όπως απαοσπάσωσι χώρας, οις το ημέτερον Γένος οικεί χιλιετηρίδας» (δηλαδή τη Μακεδονία)[4].

Η δεύτερη – η συμβιβαστική – γλωσσοεκπαιδευτική παράταξη, εκφράζει, όπως είδαμε, τη συμβιβαστική γλωσσοεκπαιδευτική πολιτική της πλειοψηφίας της αστικής τάξης. Θέλει και η παράταξη τούτη να μορφωθεί το Έθνος, για να βγει από την αμάθεια, και αγωνίζεται για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Δεν δέχεται την αρχαϊζουσα γλώσσα, χτυπάει τον ψευτοκλασικισμό και προτείνει συμβιβαστική λύση: την απλοποιημένη καθαρεύουσα και κάποιο συγχρονισμό στο πρόγραμμα της παιδείας. Κύριοι εκπρόσωποί της οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Βερναρδάκης, Ν. Πολίτης, Σπ. Λάμπρος, Χρ. Τσούντας και άλλοι.

Οι οπαδοί της τρίτης, της προοδευτικής αστικής γλωσσοεκπαιδευτικής παράταξης, οι δημοτικιστές, συνεχίζουν με θάρρος και επιμονή τον αγώνα για την προοδευτική αστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ζητούσαν να καθιερωθεί στην εκπαίδευση η λαϊκή γλώσσα – η δημοτική – να λυτρωθεί η παιδεία από τη βυζαντινοεκκλησιαστική παράδοση, να φωτιστεί ο λαός με το φως της επιστήμης, και να μορφωθεί πολύπλευρα και να εξοπλιστεί για το δημιουργικό της έργο η νέα γενιά. Μόνον τότε θα προκόψει το Έθνος, και η ελληνική φυλή θα επικρατήσει στα βαλκάνια. Αποκρούουν με αγανάχτηση τη συκοφαντία, που εκτοξεύουν εναντίον τους οι αρχαϊστές και αποδείχνουν με γλωσσολογικά και παιδαγωγικά επιχειρήματα, πως η γλωσσική αφομοίωση στη Μακεδονία μόνο με τη λαϊκή γλώσσα, τη δημοτική, μπορεί να γίνει, και όχι με τη νεκρή αρχαϊζουσα. «Το μεγάλο όπλο του Έθνους στη Μακεδονία είναι το σχολείο» γράφει η Εταιρία «Εθνική γλώσσα», «και το σχολείο θα ήταν φοβερό στους εχθρούς αν τα Ελληνόπουλα της Μακεδονίας μάθαιναν τη μητρική γλώσσα».

Διαπιστώνουμε λοιπόν άλλη μια φορά, πως η προοδευτική αστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, συνυφασμένη πάντα με το γλωσσικό αγώνα για τη δημοτική, παίρνει ακόμη πιο έντονο Εθνικό χρωματισμό, και όπως θα ιδούμε, θα παίρνει στη βασανιστική πορεία της, ως σήμερα χρωματισμό αντίστοιχο με την πολιτική και κοινωνική κατάσταση.

γ! Ταραχές και συγκρούσεις. Οι αρχαϊστές για να σταματήσουνε το δημοτικισμό, και οι φεουδαρχικοί «παλαιοκομματικοί» για να υποσκάψουνε την πρόοδο, χρησιμοποιούν αδίσταχτα τη συκοφαντία και το συνειδητό ψέμα, εκμεταλλεύονται τον πατριωτισμό της φοιτητικής νεολαίας, φανατίζουνε το λαό και προκαλούνε ταραχές και συγκρούσεις. Τέσσερεις οχλοκρατικές ταραχές σκηνοθετήσανε μέσα σε δέκα χρόνια (1901-1911).

Πρώτη τα «Ευαγγελικά». Το πρωτοπαλήκαρο του δημοτικισμού ο Αλεξ. Πάλλης μετάφρασε στα 1901 την Καινή Διαθήκη στη δημοτική γλώσσα. Σκοπός του, να τονώσει το θρησκευτικό συναίστημα στον ελληνικό λαό, και να εμπεδώσει την πίστη του στη χριστιανική θρησκεία. Για τον ίδιο σκοπό και η βασίλισσα Όλγα, και με έγκριση του Μητροπολίτη, ανάθεσε να μεταφράσουνε το Ευαγγέλιο στην απλή καθαρεύουσα. Η αντίδραση σιγόβραζε για τις δυό αυτές «ανίερες» όπως τις χαραχτηρίσανε, μεταφράσεις. Και όταν η εφημερίδα «Ακρόπολις» άρχισε να δημοσιεύει τη «μαλλιαρή» μετάφραση του Πάλλη, ξέσπασε ασυγκράτητη. Θεολόγοι, ιερωμένοι, γλωσσαμύντορες ξεσπαθώσανε. Κατηγορούσανε τους «μαλλιαρούς» (δημοτικιστές) πως είναι άθεοι, μασώνοι, πουλημένοι πράχτορες των Σλάβων, και πως συνομωτήσανε με τη σλάβα βασίλισσα Όλγα και βαλθήκανε να υπονομεύσουνε τη θρησκεία και να βεβηλώσουνε τα ιερά και όσια. Λαϊκός αναβρασμός, οχλοκρατία, φοιτητικές μαχητικές διαδηλώσεις το Νοέμβρη του 1901. Συγκρούσεις, αιματοχυσία