Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ

Η ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ- pdf

TO ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ- pdf

Του σ. Κώστα Σιδερίτη

Ψευδώνυμο του Κ.Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ  

Η μελέτη αυτή γράφτηκε με αφορμή  την ανασύσταση του 
Εκπαιδευτικού Ομίλου το 1946. 
Δεν δημοσιεύθηκε από ότι γνωρίζω.

Εδώ δημοσιεύεται το χειρόγραφο κείμενο.

  

        Χαιρετίζουμε με ικανοποίηση την ανασύσταση του Εκπαιδευτικού Ομίλου, με την πεποίθηση, πως και στη δεύτερη περίοδό του, που τόσο καλά εγκαινίασε με τις δευτεριάτικες εκπαιδευτικές συγκεντρώσεις, θα συνεχίσει τον προοδευτικό του δρόμο και θα βοηθήσει μ’ όλη του τη δύναμη στην αληθινή αναγέννηση της παιδείας στη χώρα μας.

Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος ύψωσε, πολύ δειλά στην αρχή, μα ολοένα και ψηλότερα, τη σημαία της προόδου. Ενσάρκωσε τον πόθο για το πνευματικό ανέβασμα του λαού, και συγκέντρωσε όλη του την προσπάθεια στη μεταρρύθμιση της παιδείας. Πλούσια η εικοσάχρονη δράση του. Σκληροί οι αγώνες του. Δε φοβήθηκε τα αναθέματα της εκκλησίας, δε δείλιασε εμπρός στις συκοφαντίες. Αντιμετώπισε όλα τα χτυπήματα της πολύμορφης αντίδρασης. Και μέσα από το σκληρό αγώνα του βρήκε το σωστό δρόμο. Πολύτιμη η συμβολή του. Έδωσε το αληθινό νόημα και το γνήσιο λαϊκό περιεχόμενο στη ριζική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Ανάπτυξε στις επάλξεις του άξιους αγωνιστές. Φώτισε τους λειτουργούς της παιδείας. Διακήρυξε τις αληθινές αιτίες για την πνευματική και εκπαιδευτική καθυστέρηση του τόπου μας και συνειδητοποίησε τις βασικές αρχές για τη λύση του άλυτου ακόμη ως σήμερα εκπαιδευτικού προβλήματος.

Όποιος θέλει να παρακολουθήσει και να κατανοήσει τη βασανιστική πορεία της παιδείας μας, τα βήματά της προς τα μπρος και τις πισωδρομές της, στα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια, καλά θα κάνει να μελετήσει την ιστορία του Εκπαιδευτικού Όμιλου.
Τρία στάδια μπορούμε να ξεχωρίσουμε στην ιστορία του: α! Το στάδιο του γλωσσοεκπαιδευτικού δημοτικισμού: Κύρια προσπάθεια η γλωσσική μεταρρύθμιση στη δημοτική παιδεία και ο συγχρονισμός της στη μέθοδο της διδασκαλίας.  β! Το στάδιο του εκπαιδευτικού δημοτικισμού: Κύρια επιδίωξη η αστική μεταρρύθμιση της δημοτικής και μέσης παιδείας. γ! Το στάδιο του κοινωνικού δημοτικισμού: Ο Όμιλος θεμελιώνει επιστημονικά και κοινωνικά τη ριζική μεταρρύθμιση της παιδείας και αγωνίζεται για την πραγματοποίησή της.

Το πρώτο στάδιο 1910-1913. Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος ιδρύθηκε το Μάη του 1910, λίγους μήνες έπειτα από το κίνημα στο Γουδί, και εκφράζει αντίστοιχα το κίνημα αυτό στον πνευματικό τομέα. Είναι συνέπειά του. Μα τι ήταν το στρατιωτικό αυτό κίνημα;

Ενενήντα περίπου χρόνια έπειτα από την επανάσταση του 1821, παρ’ όλους τους αγώνες που έγιναν στο μεταξύ, ο ελληνικός λαός εξακολουθεί να ζει μέσα στην εξαθλίωση και το πνευματικό σκοτάδι. Όλα τα προβλήματα έχουν μείνει άλυτα. Η χώρα μας βρίσκεται καθυστερημένη και οικονομικά και πνευματικά. Οι κυρίαρχες τάξεις εκμεταλλεύονται άγρια το λαό. Τον δένουν στο άρμα του ξένου κεφάλαιου, τον απομυζούν, του προβάλλουν παραπλανητικά ιδανικά, του εξιδανικεύουν τη φτώχεια και την κακομοιριά με την αρετή της «λιτότητας», τον αφιονίζουν με το μεγαλείο της «Μεγάλης Ιδέας» με την ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και την ανάσταση της αρχαίας γλώσσας. Ακριβά πληρώνει ο λαός σε αίμα και σε ιδρώτα το άπιαστο πουλί. Έτσι μέρα με την ημέρα η αντίθεση ανάμεσα στις κυρίαρχες τάξεις και το λαό ολοένα και δυναμώνει. Και έρχεται το 1897. Μεγάλα τα χτυπήματα. Ο εθνικός ξεπεσμός. Η ολοκληρωτική υποδούλωση στο ξένο κεφάλαιο, με το διεθνικό οικονομικό έλεγχο. Η εσωτερική κρίση εντονότερη. Η φαυλοκρατική διοίκηση οργιάζει. Ο αναβρασμός ολοένα και φουντώνει. Η στιγμή να ξεσπάσει έφτασε.

Παράλληλα οξύνεται και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις δυό κυρίαρχες τάξεις. Η χώρα μας έχει μπει στο στάδιο της κεφαλαιοκρατικής εξέλιξης. Όσο κι αν είναι αργοκίνητη, έχουμε όμως κάποια ανάπτυξη και στο εμπόριο και στη βιομηχανία. Το εμπορικό και βιομηχανικό κεφάλαιο έχει δυναμώσει. Οι έμποροι, οι βιομήχανοι, οι εφοπλιστές θέλουν ν απαλλαγούν από την κηδεμονία των κοτζαμπάσηδων και των τσιφλικάδων (τζάκια) να πάρουν αυτοί την ηγεσία, για ν’ απλώσουν την δράση τους και να αποκομίσουν περισσότερα κέρδη. Η αστική λοιπόν τάξη εκμεταλλεύεται τον αναβρασμό του λαού και κάνει το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί τον Αύγουστο του 1909. Για να πάρει το λαό μαζί της προβάλλει δημοκρατικά συνθήματα και δίνει πλούσιες υποσχέσεις. Μα μόλις πέτυχε την πολιτική μεταβολή που ποθούσε, σπεύδει να συμβιβαστεί με τα τζάκια, κρατώντας φυσικά αυτή την ηγεσία, και ξεγελάει το λαό με επιφανειακές μεταρρυθμίσεις – την περίφημη «ανόρθωση». Δε χτύπησε ούτε τη βασιλεία, που τόσο επίμονα ζητούσαν τα λαϊκά στρώματα. Έτσι το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί, κορύφωμα της κρίσης που ξέσπασε έπειτα από το 1897, είναι ένα αστικό κίνημα προοδευτικό ως ένα σημείο, γιατί δεν μπορούσε παρά να γίνουν ορισμένες «παροχές για να καθησυχάσουν τα πνεύματα και να στερεώσουν την αστική τάξη» μένει όμως στο βάθος συντηρητικό, αντιλαϊκό, γιατί η αστική τάξη «δε θα λύσει ριζικά κανένα από τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα».

Την ίδια βασική τάση της αστικής τάξης εκφράζει και ο Εκπαιδευτικός Όμιλος στα πρώτα του βήματα. Τα πνευματικά προβλήματα που συντάραξαν την ελληνική κοινωνία ήσαν το γλωσσικό και το εκπαιδευτικό. Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος αναγράφει και τα δυό στο πρόγραμμά του, προβάλλει όμως στο πρώτο του ξεκίνημα την πιο συντηρητική λύση τους. Σκοπός του είναι (άρθρο α! του πρώτου καταστατικού) «να ιδρύσει ένα Πρότυπο Δημοτικό Σχολείο στην Αθήνα, και να βοηθήσει να αναμορφωθεί, με τον καιρό, η ελληνική εκπαίδευση». Στην πρώτη του διακήρυξη «εξωτερικεύοντας τον πόθο των πολλών για την αναμόρφωση των σχολείων» αναγνωρίζει πως «η δημοτική παιδεία τίποτε δεν κατορθώνει» κηρύχνει πως δυό είναι οι σπουδαιότερες αιτίες για την καθυστέρησή της, η καθαρεύουσα και η αντιπαιδαγωγική μέθοδος της διδασκαλίας, και προτείνει δυό μέτρα για τη μεταρρύθμισή της, την εισαγωγή της λαϊκής γλώσσας, της δημοτικής, μόνο στις 4 τάξεις του δημοτικού σχολείου, και την ίδρυση ενός πρότυπου δημοτικού σχολείου, για ν’ αποδειχτεί πειραματικά με πιο πρόγραμμα, με ποια μέθοδο, με ποια βιβλία, το ΠΩΣ θα μπορούσε το δημοτικό σχολείο, το νεοελληνικό, να εκπληρώσει τον τρισμεγάλο σκοπό του». (Δελτίο Εκπαιδ. Όμιλου αριθμός Α! Ιανουάριος 1911 σελ. 3)

  Υψώνει λοιπόν ο Εκπαιδευτικός Όμιλος τη σημαία της γλωσσικής και εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Θέλει όμως να μη βιαστούμε, να γίνει «με τον καιρό» και την περιορίζει στη δημοτική μόνο παιδεία, μα κι εδώ τη στενεύει πάλι στην αλλαγή της γλώσσας και στον αργοκίνητο πειραματικό συγχρονισμό της μεθόδου διδασκαλίας. Και για να μη τυχόν αλλάξει ή πλατύνει το πρόγραμμά του από τα καινούργια μέλη του «τους πολλούς» - πραγματικά σε λίγους μήνες μέσα είχαν γραφτεί τετρακόσια καινούργια μέλη – παίρνονται ασφαλιστικά μέτρα. Σύμφωνα με τα άρθρα 5 και 6 του πρώτου καταστατικού «τον Όμιλο τον διευθύνει Επιτροπή από εφτά Ιδρυτάς…..Την Επιτροπήν την επιλέγουν οι –σαράντα περίπου- Ιδρυταί κάθε τρία χρόνια».