ΤΟ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ

ΤΟ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ -ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ pdf

"ΑΥΓΗ" 19-2-1958 

"ΑΥΓΗ" 26-2-1958 

"ΑΥΓΗ" 5-3-1958 

Άρθρο του  Κ. Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Αυγή»

 «Μια χρήσιμη συζήτηση»

σε τρία μέρη στις 19-26 Φεβρουαρίου και 5 Μαρτίου 1958

Για το πατριωτικό ιδανικό θέλω να μιλήσω σήμερα μαζί σας, νέοι και νέες. Πληγωμένη βαθειά η εθνική ανεξαρτησία μας. Ταπεινωμένη η εθνική φιλοτιμία μας. Μειωμένα τα κυριαρχικά δικαιώματά μας. Στενάζουνε κάτω από την τυραννία των Άγγλων αποικιοκρατών οι Κύπριοι αδελφοί μας. Και τρομεροί κίντυνοι απειλούνε με αφανισμό την πατρίδα μας και τον ελληνικό λαό. Να γιατί πρέπει να φλογίζει την καρδιά  σας η αγάπη στην πατρίδα και να γίνει ακοίμητο κίνητρο για τη δράση σας το πατριωτικό ιδανικό.

Το πρώτο σημείο, που θέλω να συζητήσω μαζί σας, είναι τούτο: Ποιο είναι το γνήσιο περιεχόμενο, η ουσία του πατριωτισμού; Και είναι ανάγκη να ξεκαθαρίσουμε το σπουδαίο τούτο ζήτημα και να ιδούμε ποιος είναι ο γνήσιος πατριωτισμός, γιατί το πατριωτικό ιδανικό προβάλλεται ακόμη και σήμερα παραμορφωμένο και με νοθευμένο το περιεχόμενο. Πολλές από τις παραμορφώσεις και τις νοθείες αυτές  είναι παλιές και γίνεται προσπάθεια να αναστηλωθούν. Μα και καινούργιες νοθείες, περισσότερο επικίντυνες, προβάλλονται.

*

Πριν προχωρήσουμε στην συζήτηση, θεωρώ απαραίτητες μερικές εισαγωγικές παρατηρήσεις:

Α’) Τι πρέπει γενικά να εννοούμε άμα λέμε ιδανικό; Άμα λέμε ιδανικό – πατριωτικό, δημοκρατικό, σοσιαλιστικό ιδανικό, κλπ – εννοούμε ένα ανώτατο σκοπό, που μας εμπνέει και μας συγκινεί, που μαγνητίζει τη βούλησή μας, γίνεται δραστικό κίνητρο μέσα μας και καθοδηγεί τη δράση μας για να πραγματοποιηθεί ο ανώτατος αυτός σκοπός. Το ιδανικό, λοιπόν, κλείνει μεγάλο δυναμισμό μέσα του.

 Β’) Πρέπει καλά να κρατάμε στο μυαλό μας και κανένας να μη μας ξεγελάσει πως τα κίνητρα για τη δράση μας και τα πιο ευγενικά ακόμη δεν είναι έμφυτα. Τα ελατήρια και τα κίνητρα για τη δράση μας γεννιούνται και τροφοδοτούνται από τις «ανάγκες» του ανθρώπου και αναπτύσσονται μέσα στην κοινωνική ζωή. Επάνω στις «ανάγκες» του ανθρώπου βασίζονται και αναπτύσσονται μέσα στην κοινωνική ζωή τα συναιστήματά του και ιδιαίτερα τα κοινωνικά του συναιστήματα, η αγάπη, η αλληλεγγύη κτλ. Από τις «ανάγκες» και για να ικανοποιηθούν οι «ανάγκες» του ανθρώπου, γεννιούνται τα ενδιαφέροντά του, οι πόθοι και οι λαχτάρες του, μορφώνονται οι σκοποί της ζωής του και τελικά διαμορφώνεται η βιοθεωρία του.

Τα ιδανικά, λοιπόν, δεν είναι ουρανόπεμπτα. Πηγάζουνε και αυτά από τις υλικές και πνευματικές ανάγκες της κοινωνίας, γεννιούνται μέσα στην κοινωνική ζωή και ενσαρκώνουνε και εκφράζουνε πόθους και λαχτάρες της κοινωνίας. Και γι’ αυτό γίνονται τα ιδανικά ισχυρά κίνητρα μέσα μας για τη δράση μας.

Γ’) Φανερό, λοιπόν, πως κάθε κοινωνία στις διάφορες εποχές έχει τα δικά της ιδανικά. Φανερό επίσης πως στην ταξική κοινωνία κάθε κοινωνική τάξη έχει κι’ αυτή τα δικά της ιδανικά. Άλλα ιδανικά και άλλη βιοθεωρία είχαν η αρχαία Αθήνα και η αρχαία Σπάρτη και ξεχωριστά ιδανικά και διαφορετική βιοθεωρία είχαν η φεουδαρχική κοινωνία και η αστική κοινωνία, καθώς και η αστική και η σοσιαλιστική κοινωνία. Και διαφορετικά ιδανικά μέσα στην ίδια κοινωνία είχαν οι δουλοχτήτες και οι δούλοι, οι φεουδάρχες και οι δουλοπάροικοι, καθώς και η αστική και η εργατική τάξη. Γιατί η κάθε κοινωνία στις διάφορες εποχές, καθώς και η κάθε κοινωνική τάξη στην ταξική κοινωνία, έχουν η κάθε μια τους τις δικές της ανάγκες, τις δικές της λαχτάρες.

Προσοχή όμως, να μη γελαστούμε. Συχνά ονομάζονται με τις ίδιες λέξεις ιδανικά με πολύ διαφορετικό περιεχόμενο. Για πατριωτικό ιδανικό, για δημοκρατικό ιδανικό και για ιδανικό της ειρήνης μιλάει η κυρίαρχη τάξη σήμερα. Πατριωτικό ιδανικό, δημοκρατικό ιδανικό και ιδανικό της  ειρήνης προβάλλει και ο δουλευτής λαός. Πόσο, όμως, διαφορετικό περιεχόμενο έχουνε τα ιδανικά αυτά, όταν τα προβάλλει η κυρίαρχη τάξη.

Δ’) Εύκολα μπορούμε τώρα να ξεχωρίσουμε τα ιδανικά, ανάλογα με το περιεχόμενο και την αντίστοιχη αξία τους. Έχουμε τις ακόλουθες τρείς βασικές κατηγορίες:

1. Έχουμε ζωντανά και νεκρά ιδανικά. Ζωντανά είναι όσα πηγάζουν από ανάγκες και εκφράζουνε ζωντανούς πόθους και λαχτάρες. Τα ζωντανά ιδανικά ξεσηκώνουν ορμητική τη δράση του ανθρώπου. Ζωντανά ιδανικά είναι σήμερα το πατριωτικό ιδανικό, το δημοκρατικό, το ιδανικό της ειρήνης και άλλα.

Νεκρά ιδανικά είναι όσα δεν εκφράζουνε ζωντανές λαχτάρες και δεν κινούν άμεσα σε δράση. Νεκρό ιδανικό είναι σήμερα π.χ. το ψευτοκλασσικό ιδανικό, παρ’ όλη την προσπάθεια που γίνεται να το αναστηλώσουνε.

2. Έχουμε ακόμη αληθινά και παραπλανητικά ιδανικά. Αληθινά είναι εκείνα, που το περιεχόμενό τους είναι πραγματικό και μας μιλάνε με τη γλώσσα της αλήθειας. Τέτοια  είναι π.χ. το πατριωτικό ιδανικό, το σοσιαλιστικό ιδανικό και άλλα.

Παραπλανητικά ιδανικά είναι όσα μας ξεγελούνε και μας παρασύρουνε να υπηρετήσουνε σκοπούς πολύ διαφορετικούς από εκείνους που κηρύχνουν. Παραπλανητικό είναι το ψευτοκλασσικό ιδανικό, το ιδανικό της Μεγάλης Ιδέας, γιατί πίσω από τα πατριωτικά κηρύγματά τους κρύβονται πολύ διαφορετικοί σκοποί. Παραπλανητικό είναι και το κοσμοπολίτικο ιδανικό. Πίσω από το κήρυγμά του για την παγκόσμια κυβέρνηση κρύβεται ο ιμπεριαλιστικός πόθος για κοσμοκρατορία.

3. Έχουμε τέλος προοδευτικά και αντιδραστικά ιδανικά. Προοδευτικά είναι όσα ξεπηδούν από προοδευτική  βιοθεωρία, όσα λοιπόν ανοίγουνε το δρόμο για την πρόοδο και κινούνε τους λαούς να ικανοποιήσουνε τις ανάγκες τους και να χτίσουνε την ευτυχία τους. Προοδευτικά ιδανικά είναι, ανάμεσα στα άλλα, το γνήσιο ανθρωπιστικό ιδανικό, το πατριωτικό ιδανικό, το ιδανικό της ειρήνης κλπ.

Αντιδραστικά ιδανικά είναι όσα φράζουνε το δρόμο στην πορεία της κοινωνίας, όσα τροφοδοτούνε τη δυστυχία των λαών. Αντιδραστικά ιδανικά είναι το μεσαιωνικό ασκητικό ιδανικό, το σωβινιστικό ιδανικό, που σπέρνει την έχθρα ανάμεσα στους λαούς και τροφοδοτεί τον πόλεμο, το φασιστικό ιδανικό και άλλα.

Τα ιδανικά, πού πρέπει να φλογίζουνε την καρδιά σας και να μαγνητίζουνε τη βούλησή σας, νέοι και νέες, πρέπει να είναι ζωντανά, αληθινά και προοδευτικά. Ζωντανό και προοδευτικό πρέπει να είναι και το πατριωτικό ιδανικό μέσα στις τραγικές συνθήκες, όπου βρίσκεται ο  ελληνικός λαός σήμερα.

Ας σταματήσουμε εδώ. Θα συνεχίσουμε τη συζήτησή μας  την ερχόμενη Τετάρτη.

Β’

Ζωντανό και προοδευτικό – σ’ αυτό το συμπέρασμα καταλήξαμε – πρέπει να είναι το πατριωτικό ιδανικό. Τις δυό όμως αυτές ιδιότητες τις έχει μόνο ο γνήσιος πατριωτισμός. Θα συνεχίσουμε σήμερα τη συνομιλία μας, για να ιδούμε ποιο είναι το πραγματικό περιεχόμενο και ποια τα ουσιαστικά γνωρίσματα του γνήσιου πατριωτισμού.

 Υπενθυμίζω πως το πατριωτικό ιδανικό, όπως όλα τα ιδανικά, δεν είναι ουρανόπεμπτο. Πηγάζει και αυτό από ορισμένες ανάγκες της κοινωνίας, εκφράζει τους αντίστοιχους με τις ανάγκες αυτές πόθους, τις αντίστοιχες λαχτάρες, και γίνεται ισχυρό κίνητρο για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες και οι λαχτάρες που εκφράζει.

α!. Τροφοδότρα πηγή για το πατριωτικό ιδανικό είναι η αγάπη στη πατρίδα. Η αγάπη στην πατρίδα γεννιέται από ορισμένες ανάγκες της κοινωνίας και αναπτύσσεται μέσα στην κοινωνική ζωή.

Αφετηρία της έχει η αγάπη στην πατρίδα την αγάπη του μικρού παιδιού στους γονείς και στο πατρικό σπίτι. Και γεννιέται η αγάπη του παιδιού στους γονείς και ιδιαίτερα στη μητέρα, γιατί οι γονείς το φροντίζουνε, το περιποιούνται και του ικανοποιούνε βασικές βιολογικές ανάγκες. Από τους γονείς ξεχύνεται η αγάπη του παιδιού στο πατρικό σπίτι. Το πατρικό σπίτι γίνεται στο παιδί «οικείο», κάτι δικό του γιατί μέσα στο πατρικό σπίτι το παιδί νοιώθει τον εαυτό του προστατευμένο και εκεί μέσα ζούνε τα πρόσωπα που το περιποιούνται και το προστατεύουνε.

Από τους γονείς απλώνεται η αγάπη του παιδιού στα γύρω του πρόσωπα στους συγχωριανούς του, στους συμπολίτες, ώσπου αγκαλιάζει ολόκληρο τον ομόεθνο λαό. Και παράλληλα απλώνεται η αγάπη του παιδιού από το πατρικό σπίτι στη γειτονιά, στο χωριό ή στην πόλη όπου γεννήθηκε, ώσπου αγκαλιάζει ολόκληρο το εθνικό έδαφος, ολόκληρη την πατρίδα. Και γίνεται το άπλωμα αυτό, γιατί μέσα στην κοινωνική ζωή, με τα άλλα παιδιά και τους άλλους ανθρώπους ικανοποιούνται ορισμένες ανάγκες του παιδιού καλύτερα και κυλάει η ζωή του με μεγαλύτερη ασφάλεια. Και όσο περνούνε τα χρόνια και μεγαλώνει το παιδί και μπαίνει στην ώριμη ηλικία, η αγάπη του στην πατρίδα ενισχύεται και από άλλα εποικοδομητικά συναιστήματα , καλλιεργείται πλούσια μέσα στην κοινωνική ζωή, προπάντων με τη μόρφωση και ρίχνει βαθιά τις ρίζες της. Αγκαλιάζει τώρα όχι μόνο ολόκληρο το λαό, αγκαλιάζει ακόμη και την εθνική κληρονομιά, την ιστορία, τις εθνικές παραδόσεις του ηρωϊσμού και τις αυτοθυσίες και τα δημιουργήματα του λαού. Έτσι πλουτίζεται και μεστώνει η αγάπη στην πατρίδα, και παίρνει τη μορφή του πατριωτισμού. Και όσο συνειδητοποιείται η αγάπη στην πατρίδα, τόσο και η εθνική φιλοτιμία φωτίζεται, τόσο ο πατριωτισμός φουντώνει και φλογίζει τις καρδιές.

Από τη σύντομη τούτη ανάλυση βγαίνει τούτο το συμπέρασμα: Η αγάπη στην πατρίδα είναι στην ουσία πρώτα απ’ όλα αγάπη στον ομόεθνο λαό και παράλληλα χάρη στο λαό και αγάπη στα δημιουργήματα του λαού και στο εθνικό έδαφος, όπου ζεί ο λαός.

Αγάπη, λοιπόν, στην πατρίδα θα ειπεί στην ουσία αγάπη στο λαό και αληθινή αγάπη στο λαό, είναι η φλογερή λαχτάρα και η ακοίμητη προσπάθεια να προκόψει ο λαός και να αναπτύξει όλη του τη δημιουργική του δράση για να ικανοποιούνται οι υλικές και πνευματικές του ανάγκες. Μα αδύνατο να προκόψει ο λαός, άμα χάσει την ανεξαρτησία του και έχει ξένο αφέντη και εκμεταλλευτή στο κεφάλι του, άμα λοιπόν είναι δούλος, άμα δεν είναι ελεύθερος και νοικοκύρης στον τόπο του. Δραστικό κίνητρο για να μη χάσει την ανεξαρτησία του ο λαός ή για να καταχτήσει την εθνική λευτεριά του και να προκόψει, είναι το πατριωτικό ιδανικό. Γι’ αυτό το πατριωτικό ιδανικό πρέπει να είναι ζωντανό και προοδευτικό.  

Ας ανακεφαλαιώσουμε:

1.) Η αγάπη στο λαό και χάρη στο λαό και στο εθνικό έδαφος είναι το πρώτο ουσιαστικό στοιχείο του γνήσιου πατριωτικού ιδανικού.

2.) Το γνήσιο πατριωτικό ιδανικό πηγάζει από τη βασική ανάγκη του λαού να προκόψει και να ευημερήσει. Ειδικά, όμως, το πατριωτικό ιδανικό εκφράζει και ενσαρκώνει την ανάγκη και τη λαχτάρα για την εθνική λευτεριά και την εθνική ανεξαρτησία του λαού, καθώς και για την ακεραιότητα της πατρίδας. Κάθε τι που δεσμεύει την εθνική λευτεριά και πληγώνει την εθνική ανεξαρτησία με οποιαδήποτε μορφή κι’ αν παρουσιάζεται είναι αντιπατριωτικό.

Η λαχτάρα και ο αγώνας για την εθνική λευτεριά και την ανεξαρτησία είναι το ειδικό  ουσιαστικό στοιχείο του γνήσιου πατριωτικού ιδανικού.

β’. Είπαμε πως η βασική  ανάγκη απ’ όπου πηγάζει το πατριωτικό ιδανικό είναι η προκοπή του λαού. Βασικό, λοιπόν, κίνητρο για την πατριωτική δράση πρέπει να είναι η προκοπή του λαού και ειδικά η εθνική λευτεριά και ανεξαρτησία και όχι τα ατομικά κέρδη. Η πατριωτική δράση δεν πρέπει να είναι σκαλοπάτι για αξιώματα. Ξεπέφτει τότε και νοθεύεται. Ο αληθινός πατριώτης είναι ολοκληρωτικά αφοσιωμένος  στην αγάπη του λαού. Δε σκέπτεται τον εαυτό του, δεν υπολογίζει τι έχει αυτός να κερδίσει. Καλός και αληθινός πατριώτης είναι εκείνος που αγαπάει το λαό χωρίς καμιά υστεροβουλία, εκείνος που δεν περιορίζεται σε λόγια και μπροστά στον κίντυνο κοιτάζει πώς να γλυτώσει, εκείνος, λοιπόν, που τα δίνει όλα και δε διστάζει μπροστά στην υπέρτατη θυσία.

Υπέροχα παραδείγματα ηρωισμού και αυτοθυσίας μας έδωσε ο λαός και η νεολαία και στο 1821 και στις επαναστάσεις στην Κρήτη –Αρκάδι- και στην εποποιία στα αλβανικά βουνά και στην κατοχή και στην Εθνική Αντίσταση, και μας δίνουνε σήμερα τα αδέλφια μας στην Κύπρο, που αγωνίζονται για να αποτινάξουνε την αγγλική τυραννία.

Η αγάπη, λοιπόν, στην πατρίδα, στο λαό, πρέπει να είναι άδολη, ανυστερόβουλη. Η ολοκληρωτική ως την αυτοθυσία και χωρίς καμιά υστεροβουλία αφοσίωση στο λαό και στην πατρίδα είναι κι’ αυτή ουσιαστικό στοιχείο και βασικό γνώρισμα του γνήσιου πατριωτικού ιδανικού.

Στο σημείο τούτο πρέπει να σταματήσουμε. Ο χώρος που έχουμε στη διάθεσή μας για τις συνομιλίες μας είναι περιορισμένος. Θα συνεχίσουμε την ερχόμενη Τετάρτη.

Γ’

Θα συνεχίσουμε σήμερα τη συνομιλία μας για το πραγματικό περιεχόμενο και τα ουσιαστικά γνωρίσματα του πατριωτικού ιδανικού.

γ’. Η άδολη αγάπη στην πατρίδα, στο λαό, δεν πρέπει να μας παρασύρει να ωραιοποιούμε, να εξυμνούμε και να θεωρούμε ιερά όλα τα «πάτρια», όλα τα «δικά μας». Το πατριωτικό ιδανικό ξεπέφτει τότε σε τυφλό φανατισμό, φράζει το δρόμο στη προκοπή του λαού και καταντάει αντιπροοδευτικό.

Αντιπροοδευτικά είναι τα κηρύγματα εκείνων, που με διάφορα συνθήματα ωραιοποιούν και εξυμνούν ακόμη και προλήψεις και κακομοιριές και τις προβάλλουνε για εθνικές αρετές. Δε δίστασαν μάλιστα να προβάλλουνε για υπέρτατη εθνική αρετή  «το λιτοδίαιτο  του Έλληνος»  και να θεωρούμε γι’ αυτό το λόγο ανώτερο και «περιούσιο» τον ελληνικό λαό. Παρόμοια αντιπροοδευτικά ρεύματα βλέπουμε να ογκώνονται  σήμερα και στην παιδεία και στην τέχνη και σε ορισμένους κλάδους της βιοτεχνίας.

Καταλαβαίνετε, είμαι βέβαιος, τι κρύβεται πίσω από τα κηρύγματα αυτά. Ωραιοποιούν και εξυμνούν για εθνικές αρετές ορισμένες προλήψεις και κακομοιριές, για να παραπλανήσουνε τον λαό, να τον κρατάνε βυθισμένο στις προλήψεις, να τον κάνουνε να καμαρώνει και να υπερηφανεύεται και να φράξουν έτσι το δρόμο για την πρόοδο.

Η άδολη αγάπη στην πατρίδα μας επιβάλλει να αντικρίζουμε, με κριτικό μάτι, την εθνική ιστορία, τον εθνικό πολιτισμό, το ιδεολογικό εποικοδόμημα και τις συνθήκες όπου μέσα ζει ο λαός. Ο γνήσιος πατριωτισμός μας επιβάλλει να καταδικάζουμε κάθε τι που είναι κακό στον τόπο μας , μ’ οποιοδήποτε φόρεμα κι’ αν το παρουσιάζουνε, και φράζει το δρόμο στην προκοπή του λαού. Χρέος μας να αγωνιζόμαστε  να βγάλουμε από τη μέση όλα αυτά τα εμπόδια. Τότε ο πατριωτισμός μας υψώνεται.

Το κριτικό αντίκρυσμα των «πατρίων» και όχι η ψεύτικη ωραιοποίησή τους , η κριτική, λοιπόν, η όχι τυφλή αγάπη στην πατρίδα και το λαό είναι το δεύτερο βασικό γνώρισμα του πατριωτικού ιδανικού.

δ’. Η άδολη αγάπη στην πατρίδα δεν πρέπει επίσης να μας παρασύρει να θαυμάζουμε παθητικά «περασμένα μεγαλεία» και περήφανοι να επαναπαυόμαστε στις «δάφνες των ένδοξων προγόνων». Ξεπέφτει  τότε το πατριωτικό ιδανικό και γίνεται αντιπροοδευτικό.

Ο άκρατος αυτός παθητικός θαυμασμός, συνδυασμένος μάλιστα με την ωραιοποίηση – τώρα μόλις μιλήσαμε γι’ αυτήν- υψώνει σημαία του την άγονη τυπολατρεία , δημιουργεί υπερτροφική , μα κούφια στην ουσία, εθνική φιλοτιμία και μειώνει, και πολλές φορές πνίγει , την εχτίμηση σε άλλους λαούς. Οι συνέπειες αντεθνικές. Το πατριωτικό ιδανικό συχνά παραλύει και ακινητοποιείται. Άλλοτε παραστρατίζει και εξαντλείται στον άγονο αγώνα για την τυπολατρεία. Και άλλοτε με την υπερτροφική, μα κούφια, εθνική φιλοτιμία, το πατριωτικό ιδανικό γίνεται όργανο στα χέρια εκείνων, που με διάφορα παραπλανητικά κηρύγματα, θέλουνε να παρασύρουνε το λαό σε μεγαλοϊδεάτικες αντιπατριωτικές επικίντυνες περιπέτειες. Θυμηθείτε τη συμμετοχή μας στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία στην Κορέα.

Στον άκριτο παθητικό τυπολατρικό θαυμασμό στα «περασμένα μεγαλεία» βασίζεται το τόσο αντιπροοδευτικό ψευτοκλασσικό ιδανικό  και στην παλιά και στην καινούργια του μορφή με το φόρεμα του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Μα για το ψευτοκλασσικό ιδανικό θα μας δοθεί , σύντομα, ελπίζω, η ευκαιρία να μιλήσουμε.

Ο γνήσιος πατριωτισμός καταδικάζει τον άγονο παθητικό θαυμασμό στα «περασμένα μεγαλεία». Καλός πατριώτης είναι εκείνος, που με την πατριωτική του δράση, με τον ηρωισμό και την αυτοθυσία για την προκοπή του λαού, για την εθνική λευτεριά και την εθνική ανεξαρτησία, προσθέτει νέα αίγλη στα «περασμένα μεγαλεία» και γίνεται άξιος απόγονος «ενδόξων προγόνων».

Η καταδίκη του άκριτου παθητικού θαυμασμού στα περασμένα και η έντονη πατριωτική δράση, η ολοκληρωτική, λοιπόν, και ενεργητική αφοσίωση στο λαό και στην πατρίδα  είναι το τρίτο βασικό γνώρισμα του πατριωτικού ιδανικού.

ε’. Το πατριωτικό ιδανικό πρέπει να είναι ακοίμητο, πάντα άγρυπνο. Δεν πρέπει να εκδηλώνεται μόνο άμα κιντυνεύει η εθνική ανεξαρτησία, ή άμα ξεσπάει ο απελευθερωτικός αγώνας. Τότε, βέβαια, φουντώνει. Πρέπει, όμως, να εκδηλώνεται μέσα στην καθημερινή δράση και ακοίμητο να φλογίζει τις καρδιές. Ο καλός πατριώτης δεν αφήνει ποτέ σε αδράνεια τον πατριωτισμό του. Όλη του η δράση μέσα στην οικογενειακή και την κοινωνική ζωή πρέπει να εμπνέεται και να καθοδηγείται από την άδολη αγάπη του στο λαό και στην πατρίδα. Κάθε του ενέργεια πρέπει να συγκλίνει προς την προκοπή και την ευτυχία του λαού. Κάθε άλλη αντίθετη ενέργεια είναι αντιπατριωτική, αντεθνική.

Η ακοίμητη, λοιπόν, η πάντα άγρυπνη αγάπη στο λαό, στην πατρίδα, είναι το τέταρτο βασικό γνώρισμα του γνήσιου πατριωτικού ιδανικού.

στ’. Η αγάπη στην πατρίδα, στο λαό, δεν αποκλείει, αντίθετα την τροφοδοτεί, την αγάπη στους άλλους λαούς, στις άλλες πατρίδες. Ο γνήσιος πατριωτισμός δε χωρίζει, αντίθετα ενώνει τους λαούς. Αναγνωρίζει σε όλους τους λαούς τα δικαιώματά τους και προπάντων το δικαίωμα να είναι ελεύθεροι και ανεξάρτητοι και να ρυθμίζουνε τη ζωή τους χωρίς ξένη επέμβαση και ανάμιξη. Γιατί μόνον τότε όλοι οι λαοί, με την αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία, θα αναπτύξουν όλη τους τη δημιουργική δράση και θα προσφέρουνε στον πανανθρώπινο πολιτισμό τα λουλούδια του δικού τους πολιτισμού.

Ο γνήσιος πατριωτισμός απορρίπτει και καταδικάζει κάθε φυλετική θεωρία. Καταδικάζει απερίφραστα τα κηρύγματα των αποικιοκρατών και ιμπεριαλιστών πως υπάρχουν ανώτεροι προνομιούχοι λαοί, προορισμένοι από τη Θεία Πρόνοια να κυβερνούνε και να εκμεταλλεύονται τους άλλους λαούς, και κατώτεροι λαοί, καταδικασμένοι από τη Θεία Πρόνοια να υπηρετούνε τους ανώτερους προνομιούχους λαούς. Ο γνήσιος πατριωτισμός καταδικάζει τους αποικιοκράτες και ιμπεριαλιστές με οποιοδήποτε σύνθημα και «δόγμα» κι αν παρουσιάζονται και αναγνωρίζει δίκαιους και υποστηρίζει τους απελευθερωτικούς αγώνες.

Η αγάπη λοιπόν και στις άλλες πατρίδες και η αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία των λαών είναι κι αυτή ουσιαστικό στοιχείο του γνήσιου πατριωτικού ιδανικού.

Άδολη, ολοκληρωτική ως την αυτοθυσία και χωρίς καμιά  ατομική υστεροβουλία, κριτική χωρίς καμιά ψεύτικη ωραιοποίηση ενεργητική, χωρίς τυπολατρικό παθητικό θαυμασμό και ακοίμητη πρέπει να είναι, νέοι και νέες, η αγάπη μας στην πατρίδα, στο λαό, αδιάσπαστα δεμένη με την αγάπη και τι σεβασμό στους άλλους λαούς. Και φλογερή η λαχτάρα μας και ο αγώνας για την εθνική λευτεριά και ανεξαρτησία.

Κρατήστε γερά στα χέρια σας τη σημαία του γνήσιου πατριωτισμού και πρώτοι στις επάλξεις, νέοι και νέες, για να αποχτήσει ο λαός τα κυριαρχικά του δικαιώματα, να αναστηλώσει  την εθνική ανεξαρτησία του και να γίνει πραγματικά ελεύθερος και ευτυχισμένος.