ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ "Η ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ" (ΤΗΣ κ. ΡΟΖΑΣ ΙΜΒΡΙΩΤΗ)

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ

Η ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

(ΤΗΣ κ. ΡΟΖΑΣ ΙΜΒΡΙΩΤΗ)

ΚΡΙΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥ  Κ.Δ.ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Δημοσιεύθηκε στην «ΑΥΓΗ» 20 & 21 Οκτώβρη 1955

"ΑΥΓΗ" 20-10-1955

Το σκοταδιστικό μεσαιωνικό πνεύμα θριαμβεύει και πάλι στην παιδεία. Από τη φασιστική διχτατορία του Μεταξά ως σήμερα, και ιδιαίτερα σήμερα, ό,τι προοδευτικό είχε με κόπους και αγώνες χτιστεί στο οικοδόμημα της παιδείας, γκρεμίζεται μεθοδικά. Τα ιδανικά της γίνονται όλο και πιο πολύ παραπλανητικά. Οι σκοποί της όλο και πιο αντιλαϊκοί. Η οργάνωσή της όλο και πιο πολύ αντιδημοκρατική. Τα προγράμματά της μένουν απολιθωμένα. Οι πόρτες της κλειστές για τα παιδιά του λαού. η αμορφωσιά απλώνει. Οι προοδευτικοί λειτουργοί της παιδείας διώχνονται και ξαναδιώχνονται , ταλαιπωρούνται, εκτοπίζονται. Ο εκπαιδευτικός κλάδος, πικραμένος, βυθισμένος στην εξαθλίωση και στην απαισιοδοξία, γελασμένος από την ηγεσία του. Και ο Υπουργός της Παιδείας με την εξυβριστική του εγκύκλιο, καταρρακώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και εξευτελίζει το λαξευτή της παιδικής ψυχής, τον Έλληνα δάσκαλο.

"ΑΥΓΗ" 21-10-1955

Στυλοβάτες αυτής της αντιδημοκρατικής και αντιλαϊκής παιδείας, οι επίσημοι παιδαγωγοί στο Πανεπιστήμιο, στο Υπουργείο της Παιδείας, και σε άλλες ανώτερες θέσεις. Με τις μελέτες, τα βιβλία και τα άρθρα που δημοσιεύουν, προσπαθούν να θεμελιώσουνε το σκοταδισμό και να πνίξουνε κάθε πρόοδο. Συνοδοιπόροι και πολύτιμοι συμπαραστάτες τους πολλοί άλλοι εκπαιδευτικοί μέσα και έξω από το Κράτος. Στα δημοσιεύματά τους παρουσιάζονται προοδευτικοί, και δηλώνουνε, πως είναι οπαδοί του «Νέου Σχολείου». Κλείνουν όμως με πείσμα τα μάτια τους μπροστά στην πραγματικότητα, και αγνοούν ή κάνουνε πως αγνοούνε την πορεία και την κίνηση της κοινωνίας και τους νόμους που τη ρυθμίζουν. Το «Νέο Σχολείο» είναι κούφιο σε περιεχόμενο και αντιλαϊκό στην ουσία, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που προτείνουνε ψευτοεπιστημονική, τα κηρύγματά τους παραπλανητικά και τα συνθήματά τους ψευτοπροοδευτικά. Βοηθοί και καλόδεχτοι υποστηριχτές τους αρκετοί άλλοι λειτουργοί της Παιδείας. Οι τελευταίοι τούτοι, με το κάθε άλλο παρά τιμητικό γι αυτούς επιχείρημα, πως η πολιτική κατάσταση δεν το επιτρέπει, πνίγουνε μέσα τους από φόβο κάθε ουσιαστική διαμαρτυρία για το τραγικό για το λαό κατάντημα της Παιδείας μας και εξαντλούνε τον πόθο τους για τη μεταρρύθμισή της σε μεθοδολογικά μόνο ζητήματα. Οι περισσότεροί τους στα δημοσιεύματά τους μας μιλάνε για την πρώτη ανάγνωση και για την ενιαία συγκεντρωτική διδασκαλία στην πιο άσαρκη και κούφια μορφή της.

Απέναντι στους στυλοβάτες της αντιλαϊκής παιδείας, απέναντι στους ψευτοπροοδευτικούς  και όλους τους άλλους συμπαραστάτες τους, υψώνουνε το ηθικό τους ανάστημα οι κυνηγημένοι από το Κράτος ζωντανοί προοδευτικοί εκπαιδευτικοί – παιδαγωγοί και δασκάλοι – και αγωνίζονται με πίστη και συνέπεια για τη ριζική μεταρρύθμιση της Παιδείας. Στα δημοσιεύματά τους ζητούνε να ανοίξουν οι πόρτες της παιδείας για όλα τα ικανά παιδιά του λαού. Αγωνίζονται  να γίνει η παιδεία μας γνήσια δημοκρατική, πολύτιμο όργανο στα χέρια του λαού, εξυπηρετική στις υλικές και πνευματικές του ανάγκες. Θέλουνε να μορφώσουνε τα Ελληνόπουλα σε δημιουργικούς οικοδόμους της νέας κοινωνίας και να υψώσουνε τους λειτουργούς της παιδείας σε άξιους οδηγητές της νέας γενιάς.

Στην πιο προχωρημένη γραμμή μαζί με τόσους άλλους, πρώτη ανάμεσα στους πρώτους, χρόνια τώρα αγωνίζεται πάντα αισιόδοξη και ακούραστη, με βαθειά πίστη στα καινούργια, λυτρωτικά για τον «άνθρωπο», ανώτερα ιδανικά, η Κα ΡΟΖΑ ΙΜΒΡΙΩΤΗ,  για τη ριζική, τη γνήσια δημοκρατική, εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Κορύφωμα της βαθειάς φιλοσοφικής, κοινωνιολογικής και παιδαγωγικής της μόρφωσης και της πλούσιας πείρας της είναι το τελευταίο της βιβλίο «ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ».

Η σύντομη και τόσο μεστή τούτη μελέτη της Κας ΙΜΒΡΙΩΤΗ, είδε το φως της δημοσιότητας στην πιο κρίσιμη στιγμή. Σπουδαία είναι η υπηρεσία που προσφέρει. Φωτίζει με το πλούσιο φως της επιστήμης το εκπαιδευτικό μας πρόβλημα, ξεσκεπάζει άλλη μια φορά τις ανασταλτικές δυνάμεις, που αιώνες τώρα το κρατούν άλυτο, θεμελιώνει τη δημοκρατική παιδεία σε γερές και ακλόνητες βάσεις, δίνει το σωστό νόημα της «ανθρωπιστικής παιδείας», ανοίγει φωτεινούς ορίζοντες στους λειτουργούς της παιδείας, ανυψώνει, συγκινεί, ενθουσιάζει, ποτίζει με αισιοδοξία και πείθει τον αναγνώστη. Γιατί η Κα ΙΜΒΡΙΩΤΗ φλέγεται από αγάπη στα Ελληνόπουλα και στον Ελληνικό λαό, πονεί για την κατάντια της παιδείας μας, (σελίδες 41,42,49,50 κλπ), συζητεί ψύχραιμα μα και καυτηριάζει τους υπεύθυνους, και αποδείχνει την ανεπιστημοσύνη και υποκρισία  τους.

Όλοι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διαβάσουνε με προσοχή το βιβλίο τούτο, και να καλοσκεφτούνε όσα γράφει η Κα ΙΜΒΡΙΩΤΗ. Θα λυτρωθούν από πολλές πλάνες και προλήψεις. Μα όχι μόνο οι εκπαιδευτικοί. πρέπει να το διαβάσουν ακόμη και όλοι οι μορφωμένοι, που αγωνιούν μπροστά στον κίντυνο, που απειλεί να εξουθενώσει ηθικά και υλικά τη νεολαία μας. και ιδιαίτερα πρέπει να το διαβάσουν οι γιατροί, οι δικαστές και οι ηθικολόγοι. Πολλά διδάγματα θα αποκομίσουμε όλοι μας. Σημειώνω τα σπουδαιότερα.

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

        1. Και πρώτα –πρώτα η Κα ΙΜΒΡΙΩΤΗ μας διδάσκει, πως μόνο άμα αντικρύσουμε την παιδεία με βάση τη διαλεχτική μέθοδο, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε γιατί μένει άλυτο ως σήμερα το εκπαιδευτικό μας πρόβλημα, γιατί απότυχαν όλες οι προσπάθειες να δημοκρατοποιηθεί και να συγχρονιστεί η παιδεία μας, και γιατί ανατρέπεται συστηματικά και αυτή η τόσο ρηχή γλωσσική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Η Κα Ιμβριώτη καθοδηγείται στην έρευνά της από τις βασικές αρχές της διαλεχτικής και εφαρμόζει με δεξιοτεχνία τη διαλεχτική μέθοδο. Βλέπει καθαρά τα πράματα, τα φωτίζει πλούσια, κρίνει βαθυστόχαστα το παλιό σχολείο, αναπτύσσει τα προτερήματα του «δημοκρατικού σχολείου» (σελίδες 15,44,79,81,82,83,89,95,124,153 κτλ) και αποδεικνύει πως δεν υπάρχει υπερταξική «εξωπολιτική» παιδεία (σελίδες 35-38 κτλ). Δύο είναι τα συμπεράσματα από το δίδαγμα τούτο.

α’) Η παιδεία μας είναι σήμερα προνόμιο των λίγων. Συνειδητά κρατούνε το λαό στην αμορφωσιά και απλώνουνε το σκοταδισμό στην παιδεία. Έτσι  θα μπορέσουν ευκολότερα να παραπλανούνε το λαό και να τον εκμεταλλεύονται.

β’) Είναι απόλυτη ανάγκη οι λειτουργοί της παιδείας να οπλιστούνε με τη διαλεχτική μέθοδο και να αντικρύζουνε την παιδεία στην κίνησή  της επάνω , καθώς και όλα τα κοινωνικά φαινόμενα με βάση τον ιστορικό υλισμό. Τότε θα λυτρωθούν από τη μεταφυσική πολυποίκιλη μυστικοπάθεια και τον αγνωστικισμό, όπου μέσα τους βυθίζει ολοένα και περισσότερο το σημερινό Κράτος με τη μόρφωση που τους δίνει και με τα άλλα μέσα, που διαθέτει. Τότε θα ιδούνε το σωστό δρόμο, που πρέπει να βαδίσουνε, αν θέλουνε πραγματικά να είναι οδηγητές και ψυχοπλάστες της νέας γενιάς.

2. Απαραίτητη  είναι η ριζική μεταρρύθμιση της παιδείας. Τούτο είναι το δεύτερο δίδαγμα, που αποκομίζει ο αναγνώστης από τη μελέτη του βιβλίου της Κας ΙΜΒΡΙΩΤΗ. Όλα τα άλλα σχέδια που προτείνονται από τους επίσημους παιδαγωγούς και τους συμπαραστάτες τους ή είναι αντιλαϊκά, ή είναι ψευτοεπιστημονικά και παραπλανητικά, ή είναι ρηχά και δε θίγουνε διόλου την ουσία. Το συμφέρο του Ελληνικού λαού απαιτεί να διωχτεί το σκοταδιστικό, μεσαιωνικό πνεύμα από την παιδεία, και ν’ αλλάξουνε ριζικά οι σκοποί της, το περιεχόμενό της, η οργάνωσή της, οι μέθοδες εργασίας της. Είναι εθνική ανάγκη, η παιδεία μας, από αντιλαϊκή, αντιοικονομική, και ατομιστική που είναι σήμερα, να γίνει πραγματικά λαϊκή, γνήσια δημοκρατική.

Η Κα ΙΜΒΡΙΩΤΗ μας δίνει το σωστό νόημα και περιεχόμενο της γνήσιας δημοκρατικής παιδείας και αναλύει τα χαραχτηριστικά της γνωρίσματα (σελίδες 45-53). Το «δημοκρατικό σχολείο» τονίζει «θα αναθρέψει το δημοκρατικό «άνθρωπο», τον ολόπλευρα «καλλιεργημένο», θα μορφώσει τους οικοδόμους της νέας κοινωνίας, όπου θα βασιλεύει ο γνήσιος ανθρωπισμός (σελίδες 15,16,17….55,82-83…κτλ), θα πλάσει ηθικές προσωπικότητες, που θα αφοσιώσουν όλες τους τις δυνάμεις για την ευτυχία του Ελληνικού λαού και της ανθρωπότητας, ενώ το σημερινό αντιλαϊκό σχολείο, μορφώνει ατομιστές, που συχνά μιλάνε για ηθική και ηθικούς κανόνες, τους παραβαίνουν όμως ασύστολα στην πράξη, και δε διστάζουνε να πατήσουνε και σε πτώματα ακόμη, για να ικανοποιήσουνε τους αντικοινωνικούς  σκοπούς των.

Το συμπέρασμα βγαίνει μόνο του. όλοι έχουμε την υποχρέωση και περισσότερο απ όλους εμείς οι εκπαιδευτικοί να αγωνιστούμε για να πραγματοποιηθεί η ριζική μεταρρύθμιση της παιδείας. Και μια θυσία δεν είναι μεγάλη μπροστά στην ευτυχία του Ελληνικού λαού και της νέας γενιάς.

3. Η γνήσια δημοκρατική παιδεία ξεκινάει από την προοδευτική ανθρωπιστική αντίληψη, πως μπορούμε να γνωρίσουμε την αντικειμενική αλήθεια, πως έχουμε δηλαδή «τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τον κόσμο και τους νόμους που τον κυβερνούν»(σελίδα 26), και γι αυτό βασικό της όργανο έχει την επιστήμη. Το «δημοκρατικό σχολείο», τονίζει η Κα Ιμβριώτη με την επιστήμη θα διαλύσει το σκοτάδι, με την επιστήμη θα εξοπλίσει τα παιδιά για να γίνουν «οικοδόμοι της δημοκρατικής κοινωνίας» (σελ. 28) και επάνω στα πορίσματα της επιστημονικής κοινωνιολογίας και ψυχολογίας θεμελιώνει την προσπάθειά του να μορφώσει «το δημοκρατικό άνθρωπο» και να τον υψώσει σε ηθική προσωπικότητα. Τούτο είναι το τρίτο δίδαγμα, που θα αποκομίσει ο αναγνώστης, από τη μελέτη του βιβλίου της Κας Ιμβριώτη.

Συμπέρασμα. Στη δημοκρατική παιδεία δεν έχουνε καμιά θέση ούτε ο μεταφυσικός αγνωστικισμός, ούτε οι πολυώνυμοι φιλοσοφικοί μυστικισμοί, (σελίδα 29) ούτε οι βαθειά ριζωμένες στο σημερινό αντιλαϊκό σχολείο ψευτοεπιστημονικές θεωρίες και σκοταδιστικές προλήψεις. Η Κα Ιμβριώτη καυτηριάζει όλες τις μυστικόπαθες θεωρίες που θέλουν να κλονίσουνε το κύρος της επιστήμης και ξεσκεπάζει τα αντιλαϊκά ελατήρια εκείνων , που υφαίνουνε τις θεωρίες αυτές (σελίδες 29,46-47)

4. Η παιδεία για να γίνει ουσιαστικά δημοκρατική, πρέπει να βασιστεί στις ακόλουθες τρεις αρχές: Στην «επιστημονικά οργανωμένη εργασία», στη στενή «σύνδεση του σχολείου με τη ζωή και την πραγματικότητα» και στην ουσιαστική «αυτοδιοίκηση». Πολύτιμο είναι το τέταρτο τούτο δίδαγμα.

Τις τρείς αυτές βασικές αρχές του «δημοκρατικού σχολείου» η Κα Ιμβριώτη τις θεμελιώνει επάνω στα πρίσματα της επιστημονικής κοινωνιολογίας και ψυχολογίας. Πρώτη φορά στη χώρα μας, όσο ξέρω, γίνεται τόσο γερό το επιστημονικό τους θεμελίωμα. Σε ιδιαίτερα κεφάλαια αναλύει η Κα Ιμβριώτη με σαφήνεια το πλούσιο ουσιαστικό περιεχόμενό τους και ζωγραφίζει με ζωηρά χρώματα και ενθουσιασμό την παιδαγωγική τους αξία.

α’. Στον ύμνο της για την εργασία, τονίζει η Κα Ιμβριώτη πως η «εργασία είναι ο βασικός όρος της ανθρώπινης ύπαρξης» (σελ. 57) και πως «το δραστικότερο μέσο για την ηθική μόρφωση» και ανύψωση του ανθρώπου, «είναι η εργασία» (σελ.83). Δεν μπορεί, προσθέτει, το δημοκρατικό σχολείο να πραγματοποιήσει το σκοπό του, αν δε γίνει «κέντρο της σχολικής ζωής η επιστημονικά οργανωμένη εργασία» γιατί μόνο τότε θα πετύχει να «ενώσει τη θεωρία με την πράξη» (σελ. 56,125).

β’. Μα η βασική αρχή της «επιστημονικά οργανωμένης εργασίας» θα μείνει κρεμασμένη στον αέρα, αν δε συνδεθεί στενά το σχολείο με τη ζωή και την πραγματικότητα. Στο «δημοκρατικό σχολείο» τονίζει η Κα Ιμβριώτη, πρέπει «ο μαθητής να ζυμωθεί με τη ζωή» και να πάρει «τη σωστή θέση μέσα στην κοινωνία» για να γίνει ικανός να «συντελέσει και αυτός στην πρόοδο»(σελ. 101, 103). Το «δημοκρατικό σχολείο» προσθέτει, πρέπει να προσαρμοστεί στις υλικές και πνευματικές ανάγκες του λαού κι αυτό θα το πετύχει ουσιαστικά όταν γίνει «ο χώρος, όπου τα παιδιά θα μπούνε στην υλική και κοινωνική δραστηριότητα της πραγματικής ζωής» (σελ.95). Τότε οι επιστημονικές γνώσεις θα μπορέσουν με τον πιο φυσικό τρόπο να συνδεθούνε με τη ζωή «και πάνω στην πράξη θα γίνεται η επαλήθεψή τους» (σελίδα 127).

γ’. «Η παθητική, τυφλή υπακοή που σκοτώνει την προσωπικότητα, και εξευτελίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια» είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του αντιλαϊκού σχολείου. Αυτό, σύμφωνα με τον προορισμό του, δούλους θέλει να μορφώσει. Το δημοκρατικό όμως σχολείο «θα αναθρέψει τα παιδιά με το πνεύμα της ελευθερίας», θα πλάσει δηλαδή «ελεύθερα άτομα, που θα έχουν συνείδηση του ρόλου τους μέσα στην κοινωνική ζωή και της ευθύνης σαν πολίτες» (σελίδα 155).

Και αυτό θα το πετύχει με την ουσιαστική αυτοδιοίκηση. «Η αυτοδιοίκηση δηλαδή θα είναι η μαθητεία στη δημοκρατική ηθική και πολιτική αγωγή» (σελ. 158). Η αυτοδιοίκηση λοιπόν «δεν είναι αυτοσκοπός» «είναι το δραστικό μέσο να πετύχουμε τη δημοκρατική αγωγή…» (σελ. 166). Αν η αυτοδιοίκηση δεν πάρει ουσιαστικό περιεχόμενο, αν, τονίζει η Κα Ιμβριώτη «κατατρίβεται σε πειθαρχικές ρήτρες και τιμωρίες»- και έτσι εφαρμόστηκε στη χώρα μας με ελάχιστες εξαιρέσεις – τότε «ξεπέφτει σε επικίνδυνη πολιτικολογία και λογοκοπία» και καλύτερα να λείπει (σελ.183).

δ’. Μα και οι τρείς αυτές βασικές αρχές χρειάζονται το κατάλληλο έδαφος, για ν ανθίσουνε και να καρποφορήσουνε. Και το κατάλληλο έδαφος, ιδιαίτερα για την αυτοδιοίκηση, είναι η σχολική κοινότητα. Η σχολική κοινότητα όμως, η καλά οργανωμένη και πλούσια σε ουσιαστικό περιεχόμενο και ζωντάνια, και όχι κούφια και τυπική και ξεκρέμαστη, όπως συχνά την παρουσίασαν στη χώρα μας και τη ρεζίλεψαν.

Από τις πιο ζωντανές είναι οι σελίδες εκείνες στο βιβλίο της, όπου η Κα Ιμβριώτη μας δίνει το ουσιαστικό περιεχόμενο, τις ασχολίες και την οργάνωση της σχολικής κοινότητας (σελ.167-187). Η σχολική κοινότητα, τονίζει, πρέπει να είναι «οργανικά τοποθετημένη μέσα στη μεγάλη κοινότητα» πρέπει να είναι «η οργανωμένη κοινωνία των παιδιών μέσα στο πλαίσιο της οργανωμένης κοινωνίας των μεγάλων» (σελ.42).

Συμπέρασμα. Οριστικά λοιπόν, πρέπει να καταδικάσουμε το σημερινό αντιλαϊκό σχολείο. Εκτός από τα άλλα αντιλαϊκά και αντιπαιδικά «προσόντα» του, είναι ουτοπικό, χωρίζει τη θεωρία από την πράξη, περιφρονεί την εργασία του χεριού, απομονώνει τα παιδιά από τη ζωή, τα αποχωρίζει από τη ζωντανή πραγματικότητα και τα προβλήματά της, πνίγει κάθε πρωτοβουλία και μορφώνει δούλους. Και οριστικά πρέπει να καταδικάσουμε και το «νέο σχολείο» έτσι όπως το παρουσιάζουνε κούφιο σε περιεχόμενο και ξεκρέμαστο, μακριά από τη ζωή και τις ανάγκες της, οι ψευτοοπαδοί του. Ξεγελούνε τους συναδέλφους των με τα παραπλανητικά τους συνθήματα και οι περισσότεροί τους ξεγελούνε και τον εαυτό τους.

5. Μα για να γίνουν οι νέοι και οι νέες μας δημιουργικοί οικοδόμοι μέσα στη γνήσια δημοκρατική κοινωνία, χρειάζεται να πάρουνε πλατειά και πολύπλευρη γενική μόρφωση και να εξοπλιστούνε με την «πολυτεχνική μόρφωση» και μέσα στη ζωή και με την πράξη, την παραγωγική εργασία, να αναπτύξουνε όλες τις σωματικές και πνευματικές  ικανότητές τους.

«Υποχρεωτική λοιπόν γενική και πολυτεχνική μόρφωση για όλα τα παιδιά αγόρια και κορίτσια ως τα 17 με 18 χρόνια τους» είναι το επιταχτικό αίτημα της δημοκρατικής κοινωνίας, ο βαθύτερος σκοπός, το ιδανικό του δημοκρατικού σχολείου» (σελ. 52,55). Τούτο είναι το πέμπτο, πολύ αξιοπρόσεχτο δίδαγμα, που αποκομίζει ο αναγνώστης από τη μελέτη του βιβλίου της Κας Ιμβριώτη.

Πρώτη φορά στην Ελλάδα, όσο ξέρω, παρουσιάζεται το επιστημονικό και κοινωνιολογικό θεμελίωμα της πολυτεχνικής μόρφωσης. Η Κα Ιμβριώτη ξεκαθαρίζει και στο σπουδαίο τούτο ζήτημα όλες τις παρεξηγήσεις και τις σχετικές προλήψεις. Και πετυχαίνει να δώσει στον αναγνώστη να καταλάβει τι είναι η πολυτεχνική μόρφωση, που βασίζεται, ποιος είναι ο αληθινός προορισμός της, ποιες ανάγκες της δημοκρατικής κοινωνίας θα ικανοποιήσει και γιατί είναι «ουσιαστικό μέρος» της σωστής γενικής μόρφωσης (σελ. 59).

«Ο πολυτεχνισμός, τονίζει, δεν είναι ιδιαίτερο μάθημα, ιδιαίτερος κλάδος διδασκαλίας» ούτε επαγγελματική ειδίκεψη, όπως φαντάζονται μερικοί. Είναι ένας ολόκληρο σύστημα, και «πρέπει να διαποτίζει ολόκληρο το πρόγραμμα»του δημοκρατικού σχολείου» (σελ.59). Κάθε προσπάθεια «να χωρίσουμε την πολυτεχνική μόρφωση από τη συστηματική απόχτηση των επιστημών και κυρίως της φυσικής, της χημείας, των μαθηματικών, είναι χοντροκομμένη παραμόρφωσή της» (σελ.60). Η πολυτεχνική μόρφωση, προσθέτει η Κα Ιμβριώτη, ξαναδίνει τις επιστημονικές γνώσεις, που θα μάθουνε τα παιδιά, τον αληθινό προορισμό τους. Τους δείχνει πως «η επιστήμη είναι η αποφασιστική κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στις φυσικές δυνάμεις» (σελ.125). Οι επιστημονικές γνώσεις δε θα είναι άψυχες, άχρηστο πολλές φορές φορτίο, παρά θα βρούνε τη ζωντανή τους εφαρμογή και επαλήθεψή τους μέσα στην εθνική παραγωγή.

6. Μήπως όμως το δημοκρατικό σχολείο με το πλούσιο ζωντανό πρόγραμμά του και την πολυτεχνική μόρφωση, μήπως ιδιαίτερα με την «επιστημονικά οργανωμένη εργασία» είναι αντίθετο προς την παιδική φύση και καταπιέζει την ατομικότητα του παιδιού, όπως υποστηρίζουνε πολλοί αντίπαλοι του δημοκρατικού σχολείου; Η απάντηση, που δίνει η Κα Ιμβριώτη (σελίδες61-93) είναι αρνητική και είναι η μόνη σωστή.

Η Κα Ιμβριώτη δείχνει με απόλυτη πειστικότητα, πόσο γερά είναι θεμελιωμένο επιστημονικά το δημοκρατικό σχολείο και πόσο ανεδαφικοί είναι οι ισχυρισμοί των αντίπαλων. Τα επιχειρήματά της τα αντλεί από την κοινωνιολογία και από την υλιστική ψυχολογία. Ιδιαίτερα στηρίζεται στις τόσο λίγο γνωστές στη χώρα μας επιστημονικές καταχτήσεις του μεγάλου Ρώσου βιολόγου Παυλώφ. Παρουσιάζει με σαφήνεια τα πιο ουσιαστικά για την ψυχολογία και την παιδαγωγική σημεία από τη θεωρία του Παυλώφ, αναπτύσσει μα χαραχτηριστική συντομία τη μόνη σωστή επιστημονικά ερμηνεία για τον ψυχικό βίο του ανθρώπου –«το ψυχικό είναι ιδιότητα της κατά ιδιαίτερο τρόπο οργανωμένης ύλης. Στους ανθρώπους και στα ανώτερα ζώα ο ψυχικός βίος είναι μια ιδιότητα του εγκεφάλου (σελ. 64) – αναλύει πως αναπτύσσεται και πως μορφώνεται η νόηση και η βούληση, αναπτύσσονται μέσα στην πράξη – «δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τη σκέψη του παιδιού από την πράξη κι από τον τρόπο που καταχτάει τις γνώσεις (σελ. 70) «η ισχυρή βούληση μορφώνεται πάνω στην πράξη, δεν πλάθεται παθητικά, μορφώνεται μέσα στη δράση, στην καθημερινή εργασία και πάλη» (σελ. 84, 86). Με βάση τη θεωρία του Παυλώφ αναλύει η Κα Ιμβριώτη πως γεννήθηκε η γλώσσα, πόσο στενά είναι δεμένη με τη νόηση και πόσο αδιάσπαστη και αδιάκοπη είναι η αλληλεπίδρασή τους (σελ. 67,69,71) και προσθέτει «μέσα στην πράξη γίνεται η γλώσσα το όργανο που αναπτύσσει τη σκέψη και κάνει δυνατές τις σύνθετες νοητικές λειτουργίες» (σελ. 71). Παρουσιάζει ακόμη η Κα Ιμβριώτη «το φυσικό δρόμο της μάθησης». «Ο άνθρωπος, τονίζει, αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσα στην πορεία της πραχτικής δράσης, κατά την ενέργειά του πάνω στη φύση και τη συνεργασία του με τους άλλους ανθρώπους». Ξεκαθαρίζει επίσης το πολυσυζήτητο και μπλεγμένο με διάφορες προλήψεις ζήτημα για τις «προδιαθέσεις» , τις ατομικές «ιδιαιτερότητες», τονίζει πως δεν υπάρχουν στον άνθρωπο ιδιότητες που δεν μεταβάλλονται» και καταλήγει στο συμπέρασμα πως «οι προδιαθέσεις δεν προκαθορίζουν ποτέ τη διαμόρφωση της ατομικότητας» πως δεν είναι αμετάβλητες, πως εξελίσσονται και «με βάση οποιεσδήποτε ορισμένες προδιαθέσεις, μπορούν να γεννηθούν διάφορες ψυχικές ιδιότητες, ανάλογα με τη ζωή που κάνει ο άνθρωπος» (σελ. 75,76).

Συμπέρασμα. «Συμφωνεί λοιπόν απόλυτα η αρχή της επιστημονικά οργανωμένης εργασίας με την παιδική φύση» και ούτε καταπιέζει την ατομικότητα του παιδιού. Αντίθετα «δίνει ευκαιρίες στην κάθε ατομικότητα να ανθίσει και να καρπίσει» (σελ. 81).

Η Κα Ιμβριώτη θεμελιώνει γερά το «δημοκρατικό σχολείο» και υψώνει μπροστά μας μεγαλόπρεπα το οικοδόμημα της δημοκρατικής παιδείας. Η προσφορά της είναι πολύτιμη και για τον λειτουργό της Παιδείας, και για το Ελληνόπουλο και για τον Ελληνικό λαό.