Η συμβολή της Ρωσίας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα

Ομιλία του Κ. Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

 στην εορτή του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου για την 25 του Μάρτη

Έγινε στο θέατρο «Κεντρικό»  στις 23 του Μάρτη 1947

Το χειρόγραφο κείμενο

Κατεβάστε σε pdf:

23-03-1947 Το χειρογραφο

23-03-1947 Το δακτυλογραφημένο

Χρέος μας να τιμήσουμε τους προγόνους μας, τους ήρωες του 1821. Έγραψαν με το αίμα τους τις πιο φωτεινές και ένδοξες σελίδες στον ατέλειωτο ακόμα εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Χρέος μας να δοξάσουμε τον ηρωικό ελληνικό λαό. Συμπληρώνονται σήμερα 126 χρόνια από την ημέρα, που με το σύνθημα «νίκη ή θάνατος», πήρε τα όπλα, για να καταλύσει την πολύπλευρη τυραννία και να καταχτήσει τη λευτεριά του. Σύσσωμος ξεσηκώθηκε ο ελληνικός λαός. Παραδειγματική η αυτοθυσία του. Αλύγιστο το φρόνημά του. Και έπειτα από οχτάχρονο σκληρό ηρωικό αγώνα λευτέρωσε από τον Τούρκο τύραννο το πρώτο κομμάτι της σκλαβωμένης πατρίδας μας.

Μα και δικαίωμά μας να δοξάσουμε τους προγόνους μας του 1821. Φανήκαμε άξιοι απόγονοί τους. Η σημερινή γενιά και προπάντων η ηρωική νεολαία μας συνέχισε αντάξια το ένδοξο έργο τους. Έγραψε και η σημερινή γενιά με το αίμα της τη διπλή εποποιία, την εποποιία στα αλβανικά βουνά και την ακόμη πιο ένδοξη εποποιία της «εθνικής αντίστασης». Ξεσηκώθηκε με ασυγκράτητο ενθουσιασμό και πρόβαλε νικηφόρα το στήθος της για να φράξει το δρόμο στον ιταλό επιδρομέα. Και όταν οι βάρβαροι φασίστες καταχτητές πάτησαν τα αιματοποτισμένα χώματα της πατρίδας μας, ύψωσε τη σημαία της Εθνικής Αντίστασης με το ίδιο σύνθημα «νίκη ή θάνατος» και αγωνίστηκε με την ίδια αυτοθυσία και αποφασιστικότητα για να σπάσει τις αλυσίδες της σκλαβιάς, για να ξεριζώσει το φασισμό από τη χώρα μας, και να χτίσει μια καινούργια Ελλάδα λεύτερη, ανεξάρτητη και πρωτοπόρα στον πολιτισμό.

Δε μπορούμε όμως να πανηγυρίσουμε στη σημερινή μας σεμνή εορτή. Ο πόνος ξεχειλίζει. Δυόμιση χρόνια έπειτα από το διώξιμο του βάρβαρου καταχτητή, συγκλονίζεται η πατρίδα μας από τη μια άκρη ως την άλλη. Η ελευτερία αποδιωγμένη και πάλι. Πλημμυρισμένος ο βωμός της από το ελληνικό αίμα που χύνεται. Καινούργια ερείπια επάνω στα ερείπια. Καινούργιες καταστροφές. Οι φλόγες του εμφυλίου πολέμου μας περιζώνουν.

Στις τραγικές στιγμές που περνάμε, μπροστά στον κίντυνο, που απειλεί να μας αφανίσει, ας ξαναφέρουμε ευλαβικά στη μνήμη μας τους προγόνους μας του 1821. Πολλά διδάγματα θ’ αποκομίσουμε από τον σκληρό ηρωικό αγώνα τους. Θα φωτιστεί ο δρόμος, που πρέπει αποφασιστικά να βαδίσουμε. Και θ’ ακούσουμε τη βροντερή φωνή τους να μας προστάζει: Έλληνες, όλοι όσοι πονάτε την Ελλάδα, ενωθείτε. Σβήστε τις φλόγες του εμφυλίου πολέμου. Υπερασπιστείτε με μια ψυχή την ελευτερία και την ανεξαρτησία. Παλαίψτε ενωμένοι, για να ξαναχτίσετε πανέμορφη την διπλοερειπωμένη πατρίδα μας.    

***

Η ελληνική επανάσταση του 1821, «κομμάτι της επαναστατικής κίνησης που ξεπήδησε από το 1789», είναι σταθμός μέσα στην πορεία του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, και αφετηρία για καινούργιους εθνικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες, που με ακλόνητη αποφασιστικότητα έκανε ο αδούλωτος ελληνικός λαός ολόκληρο το 18^ο αιώνα ως σήμερα.

Μακρόχρονη και αιματηρή είναι η προετοιμασία της. Πολλά κινήματα προηγήθηκαν. Από τη μεγάλη ναυμαχία στη Ναύπαχτο στα 1571 και σ όλο το 17^ο αιώνα, τοπικές εξεγέρσεις στο Γαλαξίδι, στο Λιδωρίκι, στη Μάνη, στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στη δυτική Ελλάδα. Οι σπουδαιότερες έγιναν στην Πελοπόννησο και στη Στερεά, ταυτόχρονα με την εκστρατεία, που έκαναν στα 1684 οι Ενετοί και κατάχτησαν την Πελοπόννησο και την Αττική. Δύο είναι τα χαραχτηριστικά σ’ όλα αυτά τα κινήματα. Έχουν ιδιαίτερη σημασία.

Πρώτο: Δεν έχουν μαζικό, λαϊκό χαραχτήρα. Είναι κινήματα τοπικά και μονωμένα. Δεν είναι ξεσηκωμός του λαού. Είναι εξεγέρσεις, που τις οργανώνουν για τα δικά τους συμφέροντα τα ελληνικά φεουδαρχικά στοιχεία, οι τσιφλικάδες, και οι αρματωλοί για να απλώσουν την επιρροή τους.

Δεύτερο: Δεν είναι αληθινές λαϊκές επαναστάσεις. Δεν έχουν ακόμη ωριμάσει οι κατάλληλες συνθήκες. Λείπει απ’ όλα αυτά τα κινήματα η πίστη στη δύναμη του λαού. Τα υποκινούσαν οι ξένοι και ιδιαίτερα στο τέλος του 17^ου αιώνα η θαλασσοκράτειρα εκείνη την εποχή Βενετία, για να εξυπηρετήσουν την καταχτητική τους πολιτική. Οι Ενετοί κατείχαν σταθερά τα Εφτάνησα. Ο στόλος τους αλώνιζε σ’ όλη τη Μεσόγειο. Οι νησιώτες Έλληνες και τα φεουδαρχικά στοιχεία στην Ελλάδα πάντα πίστευαν πως θα έφτανε η βοήθεια από τη Δύση, αν ο Πάπας αποφάσιζε να οργανώσει καινούργια σταυροφορία. Όσες απόπειρες έγιναν από τη Δύση για να ελευτερωθεί η Ελλάδα ένα σκοπό είχαν: Ν’ αλλάξουν οι λαϊκές μάζες τον κυρίαρχό τους, και όχι να ξεσκλαβωθεί ο ελληνικός λαός.

Είναι λοιπόν όλα τα κινήματα αυτά αναπόσπαστα συνδεμένα με τους καταχτητικούς πολέμους και τα συμφέροντα των ξένων, που διεκδικούσαν και αυτοί την κυριαρχία στις ελληνικές χώρες. Έτσι τα τοπικά και απομονωμένα, χωρίς μαζικό λαϊκό χαραχτήρα όπως ήσαν τα κινήματα αυτά, εύκολα τσακίστηκαν και πνίγηκαν στο αίμα. Οι ελπίδες διαψεύστηκαν. Η πίκρα και η απογοήτεψη φώλιαξε στην καρδιά. Άλλωστε όπου οι ξένοι, κατόρθωσαν με την βοήθεια και το αίμα των Ελλήνων να αποσπάσουν κάποιο κομμάτι από τους Τούρκους, η συμπεριφορά τους ήταν τόσο απάνθρωπη και η καταπίεσή τους τόσο σκληρή, που οι Έλληνες καταριόντουσαν την ώρα και τη στιγμή που συνεργάστηκαν μαζί τους. Οι Ενετοί με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς στα 1699 κράτησαν την κυριαρχία μόνο στην Πελοπόννησο. Την κράτησαν λίγα χρόνια ως τα 1715. Εκμεταλλεύτηκαν  όμως τόσο άγρια τον τόπο. Ο «παπικός κλήρος που κουβάλησαν μαζί τους με τις πιέσεις άναψε τον παλιό ανταγωνισμό ανάμεσα σε ορθοδόξους και καθολικούς». Η καθολική εκκλησία με κάθε τρόπο προσπαθούσε να υποτάξει την ορθόδοξη. Τέτοιος ήταν ο κατατρεγμός και η καταπίεση, ώστε οι Έλληνες, όπως γράφει ο Σάθας «εκ μέσης ψυχής ηυχήθησαν την επάνοδον του τουρκικού ζυγού».

Την εποχή εκείνη παίρνει μέρος στον αγώνα για το διώξιμο των Τούρκων και η Ρωσία. Ζητάει να ικανοποιήσει την πιο ζωτική και γι’ αυτό δικαιολογημένη ανάγκη, να πάρει διέξοδο στη Μαύρη θάλασσα και στη Μεσόγειο. Η ορθόδοξη Ρωσία παρουσιάζεται τώρα από θέλημα Θεού η μεγάλη δύναμη, που θα ξεσκλαβώσει τους ραγιάδες χριστιανούς. Με τη Ρωσία έχουν αναπτυχτεί στενοί εμπορικοί, εκκλησιαστικοί και εκπολιτιστικοί δεσμοί. Οι ελληνικές παροικίες στη Μόσχα, στο Κίεβο, στην Οδησσό και σ’ άλλες πόλεις αναπτύσσονται και ακμάζουν. Μα οι σχέσεις με τη Ρωσία κρατούν από πολύ παλιά. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώρισαν από την αρχή της ιστορίας τους λαούς που κατοικούσαν τη σημερινή νότια Ρωσία και ίδρυσαν πλούσιες ακμαίες αποικίες. Αναπτύχτηκε εκεί αξιόλογος τοπικός ελληνοσκυθικός πολιτισμός. Οι ελληνικές πολιτείες στη μητρόπολη Ελλάδα από την περιοχή της Μαύρης θάλασσας προμηθεύονταν τα κυριότερα είδη διατροφής τους.

Στενές σχέσεις και φιλικοί δεσμοί αναπτύσσει και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Και όπως λέει ένα σύγχρονος έλληνας ιστορικός «το Βυζάντιο βρήκε στο ρωσικό λαό φιλία και συνεργασία, ενώ αντίθετα η Δύση συνετέλεσε στη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και στο σκλάβωμα του ελληνικού λαού στους Τούρκους». Ο πρίγκιπας του Κιέβου Βλαδίμηρος ασπάζεται το χριστιανισμό στα 988. Έλληνες παπάδες βαφτίζουν τους κατοίκους στα νερά του Δνείπερου. Και μαζί με το χριστιανισμό διαδίδεται στους Σλαύους  και ο ελληνικός πολιτισμός. Μορφωμένοι έλληνες μοναχοί δημιουργούν το σλαυικό αλφάβητο και μεταφράζουν στα σλαυικά εκκλησιαστικά βιβλία. Ο Ιβανόης ο τρίτος έπειτα από το πάρσιμο της Πόλης από τους Τούρκους παντρεύεται την Ελληνίδα πριγκίπισσα Σοφία Παλαιολόγου, και δέχθηκε πρόθυμα τους πρόσφυγες, που κατόρθωσαν να γλυτώσουν από τον τούρκο καταχτητή και να καταφύγουν στη Ρωσία. Ο Πατριάρχης Ιερεμίας ο Β! πηγαίνει στη Μόσχα στα 1588 και ιδρύει το ρωσικό Πατριαρχείο, ισότιμο με τα άλλα Πατριαρχεία της Ανατολής. «Ο Πατριάρχης Ιερεμίας, γράφει ο ιστορικός Καρολίδης, έτυχε εξαιρετικών τιμών. Εις προϋπάντησίν του εξήλθεν ο Τσάρος μετά παντός του ανωτέρου κλήρου και μετά πάντων των μεγιστάνων της αυλής αυτού και ευλαβώς υπεδέξατο τον Πατριάρχην». Οι στενές σχέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου με τη ρωσική εκκλησία και τη τσαρική αυλή αποτελούν σπουδαίο πολιτικό στήριγμα για το σκλαβωμένο ελληνικό λαό. Πολλοί Έλληνες ξενιτεύονται στη Ρωσία. Συσταίνονται ελληνικά σχολεία στη Μόσχα και στο Κίεβο. Στα 1681 η ελληνοσλαβική σχολή στο Κίεβο έχει τόσο προοδέψει και γίνεται ακαδημία. Όσο περνούν τα χρόνια, τόσο οι Έλληνες μεταναστεύουν στη Ρωσία, πληθαίνουν και ευημερούν.

Στα 1711 ο μέγας Πέτρος, για να εφαρμόσει την εξωτερική πολιτική του, βγάζει τη γνωστή προκήρυξή του στους χριστιανούς της Τουρκίας, και τους καλεί να ξεσηκωθούν και να χτυπήσουν μαζί του τους άπιστους. «Εγώ σας κράζω, έλεγε στην προκήρυξή του, εις το ασκέρι μου και εις το μεγάλο τάμπουρό μου και σεις να φέρετε πιστούς φίλους. Με την δύναμιν του σπαθιού μου να εύρετε ησυχίαν και να γλυτώσετε από τους Τούρκους…..δια την λύτρωσίν σας εμπαίνω εις τα βάσανα και θέλω να με βοηθήσετε». Ένα χρόνο πρωτύτερα στα 1710 τυπώνει στο Άμστερνταμ χαλκογραφίες του με τον τίτλο «Πέτρος Ρωσογραικών Αυτοκράτωρ». «Εκατοντάδες ρώσοι πράχτορες, γράφει ο Μαρξ, στέλνονταν συστηματικά στην Τουρκία και προσπαθούσαν να συγκεντρώσουν την προσοχή των ελλήνων χριστιανών στο πρόσωπο του ορθόδοξου αυτοκράτορα. Τον παρουσίαζαν φυσικό υπερασπιστή και απελευθερωτή της καταπιεζόμενης ανατολικής εκκλησίας».

Με την επέμβαση λοιπόν της Ρωσίας οι ελπίδες των ραγιάδων αναφτερώνονται. Το «ξανθό γένος» παρουσιάζεται στα μάτια τους σωτήρας των σκλαβωμένων χριστιανών. Τους πόθους και τις ελπίδες τους  αντικαθρεφτίζει το γνωστό δημοτικό τραγούδι, «το πρώτο εγερτήριο σάλπισμα».

Ακόμη τούτ’ την άνοιξη /ραγιάδες ραγιάδες

τούτο το καλοκαίρι /καϋμένη Ρούμελη.

Όσο που να ρθεί ο Μόσκοβος / ραγιάδες ραγιάδες,

να φέρει το σεφέρι / Μωριά και Ρούμελη.

Δυό λόγοι έκαναν να ριζοβολήσει στον ελληνικό λαό η πεποίθησή του για το ξεσκλαβωμό του με τη δύναμη της Ρωσίας. Πρώτα το ότι οι Ρώσοι ήσαν χριστιανοί ορθόδοξοι και μισούν τους άπιστους και θα βοηθήσουν τους ομόθρησκους να ξεσκλαβωθούν. Και δεύτερο η σταθερή αντιτουρκική πολιτική που εγκαινίασε ο Μέγας Πέτρος και επίμονα εφάρμοζε η τσαρική Ρωσία για να διώξει τους Τούρκους από την Ευρώπη.

Από τότε αρχίζει η συμβολή της Ρωσίας στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του ελληνικού λαού. Πολύπλευρη και αποτελεσματική είναι η επιρροή της, και ευεργετική η γοητεία της στη λαϊκή μάζα. Ανεξάρτητα από τα ελατήρια της τσαρικής πολιτικής, η Ρωσία αναφτέρωσε το φρόνημα του λαού, και βοήθησε σημαντικά να αναπτυχτεί ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του. Την εποχή αυτή διαμορφώνεται το ανατολικό πρόβλημα. Η Ρωσία προβάλλει πρωταγωνιστής στη λύση του, και η διπλωματία της και οι στρατοί της έρχονται αντιμέτωποι με τη δυτική Ευρώπη. Οι σκλαβωμένοι Έλληνες βλέπουν στη Ρωσία «το μοναδικό τους στήριγμα, τον απελευθερωτή τους, το μεσσία τους». Και μπορούμε να ειπούμε, πως χωρίς την επέμβαση της Ρωσίας, τη στιγμή που οι άλλες προστάτιδες δυνάμεις υπεράσπιζαν με πείσμα την ακεραιότητα της Τουρκίας, δε θα είχε πετύχει ούτε η επανάσταση του 1821.

Την πολιτική του μεγάλου Πέτρου τη συνεχίζει με μεγάλη επιμονή η Αικατερίνη η Β!. Σχεδιάζει να  ξανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με αυτοκράτορα τον εγγονό της Κωνσταντίνο. Για να πραγματοποιήσει το σχέδιό της και να διαλύσει την τουρκική αυτοκρατορία, δυό φορές πολέμησε τους Τούρκους. Στο Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1768 ισχυρός ρωσικός στόλος με αρχηγούς τους αδελφούς Ορλώφ κατέβηκε στα νησιά του Αιγαίου. Ξέσπασαν τότε εξεγέρσεις σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ξεσηκώθηκαν στη Μάνη, στην Κόρινθο, στην Πάτρα, στα Σφακιά της Κρήτης πολλοί πρόκριτοι, δεσποτάδες και αρματωλοί. Μα τα κινήματα αυτά είναι τοπικά, δεν παίρνουν μαζικό λαϊκό χαραχτήρα. Οι Τούρκοι τα έπνιξαν στο αίμα. Στην Πελοπόννησο κατέβηκαν 60χιλιάδες αρβανίτες και ρήμαξαν τον τόπο. «Η Ρωσία, από την αντίδραση της Αγγλίας, που κατάτρεξε την εξέγερση στο Μωριά, άφησε ανυπεράσπιστους τους Έλληνες» (Κορδάτος: «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής επαναστάσεως» Δ! έκδοση 1946 σελ. 104). Με τη συνθήκη όμως του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή η Ρωσία εξασφάλισε πολλά προνόμια στο ελληνικό εμπόριο και στην ελληνική ναυτιλία. Από τότε αρχίζει η ραγδαία ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας. Τα ελληνικά καράβια μπήκανε κάτω από την προστασία της Ρωσίας, και ταξίδευαν ελεύτερα υψώνοντας τη ρωσική σημαία. «Υπό την σκέπην της ρωσικής σημαίας, γράφει ο στρατηγός Ν. Καλομενόπουλος, ηδυνήθησαν να εξοπλισθώσιν ως πολεμικά τα ελληνικά πλοία και να προπαρασκευασθώσι ούτω δια τον μεγάλον αγώνα. Άνευ της ρωσικής εκείνης προστασίας δεν θα είχομεν πολεμικόν στόλον το 1821. Άνευ δε στόλου πολεμικού δεν θα ήτο δυνατή η έκρηξις της επαναστάσεως». Στα 1788 η Αικατερίνη η Μεγάλη κηρύχνει πάλι τον πόλεμο στην Τουρκία. Στην Ελλάδα κατεβαίνει ο Λάμπρος Κατσώνης,  αξιωματικός σε ελληνικό τάγμα, που είχαν ιδρύσει οι Ρώσοι. Ξέρουμε πως πολλοί Έλληνες φοιτούσαν σε στρατιωτικές σχολές. Στο Ρωσικό στόλο του Ευξείνου και της Μεσογείου υπηρετούσαν Έλληνες αξιωματικοί και πολλοί Έλληνες ναύτες. Ο Κατσώνης αρματώνει τρία καράβια στη Τεργέστη, κατεβαίνει στο Αιγαίο, χτυπάει τα Τούρκικα πλοία, λεηλατεί τα οθωμανικά παράλια, αφανίζει το οθωμανικό εμπόριο. Γίνεται ο τρόμος των Τούρκων. Ναυμαχεί ηρωικά με τον τούρκικο και αλγερίνικο στόλο κοντά στην Άνδρο. Καταστρέφονται σχεδόν όλα τα πλοία του, μα παρ’ όλη την καταστροφή δεν απελπίζεται. Συνεχίζει τον αγώνα του. Θέλει να ξεσηκώσει τους ρωμιούς. Μα οι πρόκριτοι και ιδιαίτερα ο ηγεμόνας της Μάνης Τζανέτος Γρηγοράκης τον πιέζουν να φύγει, τον απειλούν, και αναγκάζεται να παρατήσει τον αγώνα και να γυρίσει στη Ρωσία. Με το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη, κλείνουν τα τοπικά και μονωμένα κινήματα, και αρχίζει «η περίοδος των εθνικοαπελευθερωτικών επαναστάσεων». Στην προοδευτική αυτή πορεία βοήθησε αποτελεσματικά η Γαλλική επανάσταση.

Ενώ εξακολουθούσε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος (1787-1792) ξέσπασε η Γαλλική επανάσταση. Η Γαλλική επανάσταση άνοιξε καινούργια εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι η πιο βαρυσήμαντη επανάσταση στη νεότερη εποχή δίπλα πριν από την Οχτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία. Δίνει συντριφτικό χτύπημα στο φεουδαρχικό σύστημα. Σπάει τις φεουδαρχικές αλυσίδες, και ανοίγει το δρόμο να αναπτυχτούν οι καινούργιες παραγωγικές δυνάμεις του καπιταλισμού. Η Γαλλική επανάσταση είχε συγκλονιστική απήχηση και έξω από τη Γαλλία. Τα συνθήματά της, ελευτερία, ισότητα, αδελφοσύνη, οι επαναστατικές ιδέες, τα δημοκρατικά κηρύγματα διαδόθηκαν σ’ όλες τις χώρες. Οι λαϊκές μάζες αναγαλλιάζουν, δυναμώνουν τα επαναστατικά στοιχεία, φουντώνουν τα εθνικά κινήματα στις σκλαβωμένες χώρες. Τεράστια ήταν η επίδραση στη διαμόρφωση και στην ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος στη σκλαβωμένη Ελλάδα. «Η Γαλλική επανάσταση και ο Ναπολέων έκαμε, κατά τη γνώμη μου, ν’ ανοίξουν τα μάτια του κόσμου» γράφει ο Κολοκοτρώνης.

Και τότε ακούεται από το Δούναβη ως το Ταίναρο και την Κρήτη το εγερτήριο σάλπισμα του πρωτομάρτυρα της βαλκανικής δημοκρατίας, του εθναπόστολου Ρήγα Βελενστινλή. Ο Ρήγας – Αντώνης Κυριαζής είναι το πραγματικό του όνομα – δεν είναι ονειροπόλος τραγουδιστής. Φλογερός επαναστάτης, ρεαλιστής πατριώτης, πυρπολημένος από τα κηρύγματα της γαλλικής επανάστασης, βάζει σκοπό της ζωής του να ξεσκλαβώσει την Ελλάδα και να καταλύσει την τουρκική τυραννία. Το σχέδιό του είναι να μετασχηματίσει επαναστατικά την τουρκική αυτοκρατορία σε δημοκρατική ομοσπονδία. Δεν πρόφτασε όμως να πραγματοποιήσει το μεγάλο του σκοπό. Περνώντας από την Τεργέστη για να κατέβει στην Ιταλία και να συναντήσει το Ναπολέοντα, προδόθηκε από τον κοζανίτη έμπορο Οικονόμου. Πιάστηκε στις 31 του Δεκέμβρη του 1797. Η Αυστριακή Κυβέρνηση, τρομοκρατημένη από τις επαναστατικές ιδέες, τον παράδωσε στους Τούρκους. Πέθανε μάρτυρας στο βωμό της ελευτερίας. Αθάνατη θα μείνει η δόξα του. Το μαρτύριό του συγκίνησε βαθειά το υπόδουλο Έθνος και βοήθησε έτσι να αναπτυχτεί το εθνικό κίνημα. Τρείς είναι οι ιστορικές υπηρεσίες του Ρήγα:

Πρώτο: Αυτός άνοιξε την εποχή για τις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις στα Βαλκάνια. Δεύτερο: Είδε σωστά την πορεία της πάλης ανάμεσα στις δυνάμεις της προόδου και στις δυνάμεις της αντίδρασης. Τοποθέτησε την ελληνική και τη βαλκανική επανάσταση στη γραμμή της προοδευτικής πορείας, και τις σύνδεσε με τις δημοκρατικές ιδέες και με τις δυνάμεις της επαναστατημένης Γαλλίας. Τρίτο: Όσο κι αν ήθελε την υλική και ηθική υποστήριξη της Γαλλίας, κατάλαβε καλά πως το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα πρέπει να στηριχτεί στις δυνάμεις των λαών της βαλκανικής με πρωταγωνιστή το πιο προδομένο στοιχείο, τον ελληνικό λαό. Γι αυτό καλεί τους Βουλγάρους και τους Σέρβους, τους αρβανίτες και τους ρωμιούς να συνεργαστούν, και ταυτόχρονα ζητεί να εξεγερθούν όλα τα στρώματα του Ελληνικού λαού, οι κλέφτες και οι ναύτες, οι σουλιώτες και οι μανιάτες.

Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες και οι στρατιωτικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις, για να ξεσπάσει και να πετύχει η εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση, βαδίζουν με την τεράστια επίδραση της γαλλικής επανάστασης γοργά στο ωρίμασμά τους, και ωριμάζουν στο σύντομο διάστημα που μεσολαβεί ως το 1821. Ας ρίξουμε μια ματιά στις σπουδαιότερες από τις προϋποθέσεις αυτές.

Και πρωτ’ απ’ όλα η τουρκική αυτοκρατορία βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση. Τρείς είναι οι σπουδαιότερες αιτίες. Πρώτη:  Οι τοπικοί τιμαριούχοι πλουτίζουν, αποχτούν δύναμη. Απομυζούν και καταπιέζουν το λαό τον σπρώχνουν με τα καταπιεστικά μέτρα τους να πάρει συνείδηση για την τραγική του κατάσταση και τον κάνουν να λαχταράει το λυτρωμό του και να αγωνιστεί να αποτινάξει την τυραννία. Παράλληλα οι τοπικοί πασάδες γίνονται πανίσχυροι και ζητούν να σπάσουν την πολιτικό-οικονομική ενότητα της αυτοκρατορίας και να δημιουργήσουν καινούργια φεουδαρχικά κρατίδια. Παράδειγμα ο Αλή Πασάς. Διατηρεί δικό του στρατό και έχει διπλωματικές σχέσεις με τα ξένα Κράτη, σα να ήταν ανεξάρτητος ηγεμόνας. Ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β! ζήτησε χτυπήσει τους τοπικούς δυνάστες και τα χωριστικά τους κινήματα, όπως τον Αλή Πασά στα 1820. Μα ίσα-ίσα αυτό ευνόησε την Ελληνική επανάσταση.

Δεύτερη αιτία: Είναι η αντιτουρκική πολιτική της Ρωσίας. Στα 1807 με τη συνθήκη του Τιλσίτ ο Αλέξανδρος της Ρωσίας και ο Ναπολέων σχεδίαζαν να διαλύσουν την τουρκική αυτοκρατορία. Την έσωσε η πολιτική της Αγγλίας. Η Αγγλία υποστήριζε πεισματικά την ακεραιότητα της Τουρκίας, για να την εκμεταλλεύεται η ίδια.

Τρίτος σπουδαίος παράγοντας στην αποσύνθεση της τουρκικής αυτοκρατορίας είναι τα εθνικά κινήματα μέσα στα σπλάχνα της, και ιδιαίτερα τα εθνικά κινήματα, που ετοιμάζουν οι έλληνες και οι Σέρβοι. Η σουλτανική εξουσία αδυνατισμένη, ασυγχρόνιστη και αντιδραστική, είναι ανίσχυρη να πάρει τα κατάλληλα μέτρα.

Παράλληλα με την αποσύνθεση της τουρκικής αυτοκρατορίας βαδίζει η οικονομική ανάπτυξη της ελληνικής αστικής τάξης και η στρατιωτική προετοιμασία της επανάστασης. Δυνάμωσε το εμπορικό κεφάλαιο. Δημιουργήθηκαν οι εμποροκαραβοκυραίοι στα τρία νησιά, στην Ύδρα, στις Σπέτσες και στα Ψαρά και συσσωρεύθηκαν πλούτη. Η εμπορική ναυτιλία θησαυρίζει. Το εμπόριο στη Μεσόγειο πέρασε στα χέρια των Ελλήνων ναυτικών. Οι παροικίες στο εξωτερικό ακμάζουν και ιδιαίτερα στη Ρωσία.

Μα και η στρατιωτική προετοιμασία προχωρεί. Από το ένα μέρος τα ελληνικά καράβια, για ν’ αντιμετωπίσουν τους τρομερούς κουρσάρους της βόρειας Αφρικής, εξοπλίζονται, και τα πληρώματά τους γυμνάζονται μέσα στη φωτιά της μάχης. Έτσι ετοιμάζεται με τους θαλασσινούς αγώνες ο πολεμικός στόλος. Από το άλλο μέρος η μεταφορά του πολέμου από την επαναστατημένη Γαλλία στην Ιταλία, στην Αίγυπτο και σ’ Ελληνικές χώρες, η αλληλοδιάδοχη κατοχή στα Εφτάνησα από τους Γάλλους, τους Ρώσους και σε λίγο από τους Άγγλους, καθώς και ο δεκάχρονος πόλεμος του Αλή Πασά με τους Σουλιώτες, όλα αυτά τα δραματικά γεγονότα βοηθούν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα να ωριμάζει και του προετοιμάζουν και τη στρατιωτική δύναμη. Στην Αίγυπτο μαζί με το στρατό του Ναπολέοντα πολεμάει και η Ελληνική λεγεώνα. Στα Εφτάνησα οι Ρώσοι, και έπειτα και οι Άγγλοι συγκροτούν Ελληνικά τάγματα. Σουλιώτες, κλέφτες, αρματωλοί, νησιώτες, σπουδαστές, και πλήθος μετανάστες και πρόσφυγες Έλληνες παίρνουν μέρος στους αγώνες, και πολεμούν μαζί με Ευρωπαϊκούς στρατούς. Μπήκαν στο νόημα της πειθαρχίας, της στρατιωτικής τέχνης. Ο Αναγνωσταράς, ο Τζαβέλας, ο Νικηταράς, ο Μπότσαρης, ο Κολοκοτρώνης και τόσοι άλλοι πολέμαρχοι και στρατηγοί, που έδρασαν και δοξάστηκαν στην Ελληνική επανάσταση, εκεί, στα στρατιωτικά σώματα, στα Ελληνικά τάγματα που συγκροτήθηκαν, εκεί έμαθαν τη στρατιωτική τέχνη.

Δύο ήσαν οι συνέπειες, πολύ σημαντικές: Η πρώτη: Οι επαναστατικές και πολεμικές αυτές συρράξεις τόνωσαν το φρόνημα και δυνάμωσαν την εθνική συνείδηση και αυτοπεποίθηση του Ελληνικού λαού. Δεύτερο: Οι ναπολεόντειοι πόλεμοι τέλειωσαν στα 1815 και η Ελλάδα εξακολουθούσε να στενάζει κάτω από τις αλυσίδες της σκλαβιάς. Η σκληρή λοιπόν πείρα δίδαξε τους Έλληνες, πως δεν πρέπει να περιμένουν να λευτερωθεί η πατρίδα τους με τη βοήθεια των ξένων. Είδαν πως πριν απ’ όλα πρέπει να στηριχτούν στις δικές τους επαναστατικές δυνάμεις. «Είδα τότε, γράφει ο Κολοκοτρώνης, πως ό,τι κάμωμε, θα το κάμωμε μονάχοι και δεν έχουμε ελπίδα καμιά από τους ξένους».

Μα και πνευματικά προετοιμάζεται η επανάσταση του 1821. Οι μεγάλοι του Έθνους δασκάλοι, και στην πρώτη γραμμή οι δημοτικιστές Κωνσταντάς, Φιλιππίδης, Ψαλίδας, και δίπλα σ’ αυτούς ο Κοραής, ο Άνθιμος Γαζής και τόσοι άλλοι φλογεροί πατριώτες, στο πλευρό του σκλαβωμένου λαού, διαλύουν το πυκνό πνευματικό σκοτάδι με το φως της παιδείας και της επιστήμης, προβάλουν τα ιδανικά της ισότητας και της λευτεριάς, γαλουχούν την Ελληνική νεολαία με τις δημοκρατικές ιδέες, και φλογίζουν την ψυχή του λαού με την αγάπη στην πατρίδα και την αυτοθυσία για το διώξιμο του τύραννου καταχτητή. Το εθνικό κίνημα από την εποχή του Ρήγα παίρνει ολοένα και περισσότερο εθνικοαπελευθερωτικό και δημοκρατικό χαραχτήρα, και συγκεντρώνει κάτω από τη σημαία του όλα τα πρωτοπόρα στοιχεία του Ελληνικού λαού.

Ωριμάζουν λοιπόν γοργά όλες οι προϋποθέσεις για να ξεσπάσει η Ελληνική επανάσταση. Δε λείπει παρά η συστηματική οργάνωσή της. Το σπουδαίο τούτο έργο το πήρε στα χέρια της η «Φιλική Εταιρεία». Το έργο της αποτελεί μια από τις λαμπρότερες ιστορικές δημιουργίες του Ελληνικού λαού. Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε στην Οδησσό στα 1814. Είναι μια μυστική συνωμοτική εθνικοεπαναστατική οργάνωση. Τέτοιες μυστικές επαναστατικές οργανώσεις είχαν ιδρυθεί σε πολλές χώρες. Τις είχαν οργανώσει οι πατριώτες και οι πρωτοπόροι στις χώρες εκείνες για την εθνική αποκατάσταση και το γκρέμισμα του μοναρχοφεουδαρχισμού.

Η Φιλική Εταιρεία κρατάει σταθερά τη γραμμή που χάραξε ο Ρήγας. Ο σκοπός της είναι η εθνική απελευτέρωση, και επιδιώκει να την πετύχει με επαναστατική δράση, στηριγμένη στη δύναμη του λαού. Αναπτύσσει πλατειά δράση και στις γραμμές της μπαίνουν άνθρωποι απ’ όλα τα στρώματα του Έθνους. Θέλει ακόμη τη συνεργασία των άλλων βαλκανικών λαών. Μεγαλόπρεπο το έργο της. Και αιώνια θα μείνει η ευγνωμοσύνη του Ελληνικού Έθνους στους άσημους ιδρυτές της και τα πρωτοπόρα μέλη της.

Η συνωμοτική αυτή Εταιρεία, που οργάνωσε το εθνικοαπελευτερωτικό κίνημα και κήρυξε το Φλεβάρη του 1821 την Ελληνική επανάσταση, στη Ρωσία βρήκε τους υλικούς πόρους που χρειαζόταν και από την Ρωσία άπλωσε  σ’ όλη τη Βαλκανική την πλούσια και πολύπλευρη δράση της. Το ρωσικό έδαφος ήταν το πιο κατάλληλο για την ανάπτυξή της. Οι Έλληνες που ήσαν εγκαταστημένοι στη Ρωσία ξεπερνούσαν τις 200χιλιάδες. Οι Ελληνικές παροικίες στη Ρωσία ανθούσαν. Η Ρωσική Κυβέρνηση με την αντιτουρκική πολιτική της ευνοούσε με όλα τα μέσα την πρόοδο του Ελληνικού στοιχείου στο ρωσικό έδαφος. Διευκόλυνε  το ελληνικό εμπόριο, ενίσχυε την ίδρυση και τη λειτουργία των ελληνικών σχολείων. Το εμπόριο του σταριού το είχαν στα χέρια Έλληνες, και Έλληνες ίδρυσαν την πρώτη ρωσική ατμοπλοΐα. Πολλοί Έλληνες έγιναν βαθύπλουτοι. Άλλοι πάλι πήραν ανώτερες θέσεις στον κρατικό μηχανισμό, και άλλοι έγιναν ναύαρχοι και στρατηγοί στο ρωσικό στόλο και στρατό. Φυσικό λοιπόν να ιδρυθεί η Φιλική Εταιρεία. Εκεί υπήρχαν οι πιο κατάλληλες συνθήκες. Η συμπάθεια της ρωσικής Κυβέρνησης στο Ελληνικό στοιχείο, και η αγάπη του ρωσικού λαού άφηναν τους φιλικούς να κινούνται ελεύτερα και άφοβα στις μυστικές και συνωμοτικές τους ενέργειες. Οι πράχτορες της Φιλικής Εταιρείας, που διέσχιζαν όλη τη Βαλκανική, στη ρωσική υποστήριξη και εύνοια στηριζόντουσαν. Τα Ρωσικά Προξενεία στην Τουρκία ήσαν τα γραφεία και τα ορμητήρια των φιλικών. Πολλά μάλιστα Ρωσικά Προξενεία τα είχαν στα χέρια τους κορυφαίοι φιλικοί. Για άλλη μια φορά βλέπουμε, πόσο η αντιτουρκική πολιτική τη Ρωσίας ευνόησε τα εθνικοαπελευτερωτικά κινήματα στη Βαλκανική. Έγινε σπουδαίος συντελεστής στην απελευτέρωση της Ελλάδας και των άλλων Βαλκανικών λαών.

Όλα είναι έτοιμα. Η ατμόσφαιρα ηλεχτρισμένη. Δεν χωρεί άλλη αναβολή. Η αγγλική πρεσβεία στην Πόλη, σύμφωνα με την φιλοτουρκική πολιτική της Αγγλίας, προδίνει το μυστικό της Φιλικής. Ο κίντυνος μεγάλος. Η ευλογημένη ώρα έφτασε.

Και ενώ το Πατριαρχείο, είναι πια ιστορικά αποδειγμένο κρατάει εχτρική στάση σε κάθε απελευτερωτική κίνηση και εχτρεύεται  κάθε προοδευτική ιδεολογία – ας μη λησμονούμε πως αφόρισε στα 1806 την κλεφτουριά και αφορίζει και πάλι στα 1821 την επανάσταση μόλις ξέσπασε- και ενώ οι φαναριώτες, συντηρητικοί και αντιδραστικοί, μισούσαν κάθε επαναστατικό κίνημα, και μόνο ορισμένοι απ’ αυτούς που ακολουθούσαν γαλλόφιλη φιλελεύτερη πολιτική, πήραν μέρος στην επανάσταση για να την χαλιναγωγήσουν, και ενώ οι αρχόντοι και τα τζάκια, επειδή φοβούνται τον κίντυνο και τους τρομάζει η κλεφτουριά, αντιδρούν στην επανάσταση, και ενώ και από τους εμπόρους όχι λίγοι είτε παίρνουν αντιδραστική στάση, είτε ακολουθούν καιροσκοπική πολιτική- όπως οι καραβοκυραίοι της Ύδρας- είτε διστάζουν  και ζητούν να ωριμάσει πρώτα το Έθνος με τη μόρφωση και το διαφωτισμό, ενώ λοιπόν οι ανώτερες τάξεις του Έθνους είτε αντιδρούν στην επανάσταση, είτε διστάζουν, αντίθετα η πλατειά μάζα του λαού ξεσηκώνεται με ενθουσιασμό, για να σπάσει τις αλυσίδες της σκλαβιάς και πρόθυμα χύνει τι αίμα της στο βωμό της λευτεριάς. Οι αγρότες, με πρωτοπόρα την κλεφτουριά, οι ναύτες, οι μικροέμποροι, οι χειροτέχνες, οι εμποροϋπάλληλοι, οι δασκάλοι, ο κατώτερος κλήρος, οι σπουδαστές, τρέχουν με αυτοθυσία και ενθουσιασμό κάτω από τη σημαία της επανάστασης. Η εθνική λαϊκή αυτή δύναμη, δημοκρατική ως το βάθος, νίκησε τους δισταγμούς και την αντίδραση που έδειχναν οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις, και παρέσυρε κι αυτές λίγο πολύ στον επαναστατικό αγώνα, «και να παρακολουθήσωσι το ρεύμα» όπως γράφει ο Παπαρηγόπουλος.

***

Οχτώ χρόνια ο ηρωικός Ελληνικός λαός κράτησε περήφανα τη σημαία της επανάστασης. Αγωνίστηκε σκληρά, επίμονα, προσπέρασε ανυπέρβλητες δυσκολίες, πείνασε, θυσιάστηκε, πάλεψε παλληκαρίσια και στο τέλος νίκησε. Νικηφόρα βάδισε η επανάσταση στα τέσσερα πρώτα χρόνια. Η νίκη στεφανώνει τα Ελληνικά όπλα και στη στεριά και στη θάλασσα. Τρόπαια στήνονται στο Βαλτέτσι, στα Δολιανά, στη γέφυρα της Αλαμάνας, στο χάνι της Γραβιάς. Πέφτει η πρωτεύουσα του Μωριά, η Τριπολιτσά, ο Κολοκοτρώνης εξολοθρεύει την τρομερή στρατιά του Δράμαλη, ντροπιασμένοι οι πασάδες Ομέρ Βρυώνης και Κιουταχής λύνουν την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγιού. Η λαϊκή μάζα, η αγροτιά, με φουντωμένο το επαναστατικό πάθος ρίχνεται με ασυγκράτητη ορμή στον αγώνα. Αυτή με τον ενθουσιασμό και την αυτοθυσία νίκησε τις υπέρλαμπρες νίκες με τους αυτοδημιούργητους μικρούς και μεγάλους αρχηγούς, με τον Κολοκοτρώνη και τον Νικηταρά, με το Διάκο και τον Ανδρούτσο και τον Πανουργιά, με το Μπότσαρη και τον Καραϊσκάκη. Οι λαϊκοί ηγέτες, ενσαρκωτές του επαναστατικού δημοκρατικού πνεύματος μεγαλουργούν. Ο φιλικός και μεγαλότολμος Οικονόμου στην Ύδρα, ο τολμηρός τσαγκάρης Καρατζάς στην Πάτρα, ο απλός αγρότης Μελέτης Βασιλείου στην Αττική, ο Λογοθέτης στη Σάμο, ο υπέροχος αγωνιστής Μακρυγιάννης, ο φλογερός Παπαφλέσσας και τόσοι άλλοι λησμονημένοι από την επίσημη ιστορία «αφανείς» ήρωες. Ο Ελληνικός στόλος θριαμβεύει. Οι ναύτες με την υπέροχη τόλμη τους και το ηρωισμό τους, με τους άξιους αρχηγούς τους, το Μιαούλη και το Σαχτούρη, με τον Κανάρη και τον Παπανικολή και τους τόσους άλλους θαλασσομάχους, στήνουν τα αξιοθαύμαστα θαλασσινά τρόπαια. Τα Ελληνικά καράβια διατρέχουν το Αιγαίο, αντιμετωπίζουν νικηφόρα τον τουρκικό στόλο και ενσπείρουν τον τρόμο στην αρμάδα. Το Ελληνικό ναυτικό δοξάζεται. Υπέρλαμπρα τα κατορθώματα του επαναστατημένου λαού. Αφάνταστος ο ηρωισμός. Αφάνταστες όμως και οι θυσίες και τρομερές οι καταστροφές. Η όμορφη Χίος ερημώνεται, στα Ψαρά δεν απέμεινε παρά λίγο χορτάρι για να πλέξει η δόξα το στεφάνι για τα λαμπρά παληκάρια. Ολοκληρωτική η καταστροφή της Κάσου, ανήκουστες σφαγές στην Κρήτη, στη Ρόδο, στη Σμύρνη.

Παρ’ όλες όμως τις νίκες αυτές, η επανάσταση δεν είχε ακόμη εξασφαλίσει την επιτυχία της. Και ήρθαν τα δύστυχα χρόνια. Οι δυό εμφύλιοι που άναψαν από την βαθειά αντίθεση ανάμεσα στις συντηρητικές ανώτερες τάξεις, και τα λαϊκά στρώματα – οι αρχόντοι φοβόντουσαν μη χάσουν τη φεουδαρχική κυριαρχία τους έπειτα από το ξεσηκωμό του λαού- και που φούντωσαν από τους πολυποίκιλους ανταγωνισμούς, οι εμφύλιοι πόλεμοι διάσπασαν την ενότητα, μάραναν την ορμητικότητα του λαού, και απορρόφησαν τις επαναστατικές δυνάμεις. Και από το άλλο μέρος ο ερχομός του Μπραϊμη με χιλιάδες ταχτικό και πειθαρχημένο στρατό στην Πελοπόννησο συγκλόνισε συθέμελα την επανάσταση. Η επανάσταση με το διπλό αυτό χτύπημα περνάει βαθύτατη κρίση, οπισθοχωρεί, χαροπαλαίει.

Ο Μπραϊμης σαρώνει τους ήρωες υπερασπιστές της Σφαχτηρίας. Ο φλογερός Παπαφλέσσας πεθαίνει ηρωικά με το σπαθί στο χέρι στο Μανιάκι. « Αλήθεια, είπε ο Μπραϊμης, άμα τον είδε νεκρό στημένο ολόρθο, αλήθεια ήταν παληκάρι. Αν η Ελλάδα έχει κι άλλους τέτοιους, δύσκολα θα τη σκλαβώσουμε». Το Μεσολόγγι με τους ελεύτερους πολιορκημένους πέφτει και γίνεται ολοκαύτωμα στο βωμό της λευτεριάς. «Βλέπεις πως λυώνουν τα χιόνια σ’ εκείνα τα βουνά, λέει ο Μπραϊμης στο Γάλλο ναύαρχο. Έτσι θα λυώναμε κι εμείς, αν οι πολιορκημένοι είχαν ψωμί ακόμη δυό βδομάδες». Η επανάσταση κιντυνεύει να σβύσει στη Στερεά και χαροπαλαίει στο Μωριά. Όμως αντέχει. Αντλεί δύναμη, όπως ο μυθικός Ανταίος, από τις λαϊκές μάζες. Στη Στερεά μεγαλουργεί ο Καραϊσκάκης. Νικάει σε τρείς μάχες και στήνει στην Αράχωβα πυραμίδα με 2.500 τούρκικα κεφάλια. Και στο Μωριά αντηχεί από τη μια άκρη στην άλλη η βροντερή φωνή του Κολοκοτρώνη: «Βάλτε φωτιά και τσεκούρι, στήστε φούρκα και παλούκι….θα τους αφανίσω τους προσκυνημένους από το πρόσωπο της γης». Και στη θάλασσα ο Μιαούλης μπαίνει ατρόμητος στο λιμάνι της Μεθώνης και καίει τρία πολεμικά, ο Σαχτούρης νικάει στο Κάβο-ντόρο την αρμάδα, και ο λιοντόκαρδος Κανάρης μπαίνει με το πυρπολικό του στο λιμάνι της Αλεξάντρειας και επιχειρεί να κάψει τον αιγυπτιακό στόλο. Η αστέρευτη δύναμη και η καταπληχτική αντοχή της επανάστασης αναγκάζει τις μεγάλες Δυνάμεις να επέμβουν. Οι ναυτικές μοίρες της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας σε λίγες ώρες μέσα συντρίβουν και καταστρέφουν τον τούρκο-αιγυπτιακό στόλο στο Ναυαρίνο. Η  Ελληνική επανάσταση νίκησε.

***

Μεγάλη ήταν η συμβολή της Ρωσίας στον εθνικοαπελευτερωτικό αγώνα του Ελληνικού λαού. Η Ρωσία με την αντιτουρκική της πολιτική βοήθησε να αναπτυχτούν τα εθνικά κινήματα στη Βαλκανική. Η Ρωσία συντέλεσε στην προετοιμασία της επανάστασης του 1821. Και αποτελεσματική ήταν η συμβολή στην τελική έκβαση της επανάστασης, στη νίκη του Ελληνικού λαού.

Τεράστια ήταν η εντύπωση που προξένησε η Ελληνική επανάσταση σ’ όλον τον κόσμο. Διπλός ο αντίχτυπός της: Οι αυτοκράτορες και οι αντιδραστικές Κυβερνήσεις πήραν εχτρική στάση. Η Ιερή Συμμαχία, που είχαν ιδρύσει, ένα σκοπό είχε: Να καταπολεμήσει τα εθνικοεπαναστατικά και δημοκρατικά κινήματα, τα θεωρεί στασιαστικά κινήματα και χαραχτήρισε τους Έλληνες στασιαστές «κατά του θεόθεν αυθέντου των» του σουλτάνου. Ο Τσάρος Αλέξανδρος, η ψυχή της Ιερής Συμμαχίας αποδοκίμασε την Ελληνική επανάσταση. Όμως για να μη κλονίσει το κύρος του στους χριστιανικούς λαούς της Τουρκίας, έκανε διακοινώσεις στην Τουρκική Κυβέρνηση για τις τρομοκρατικές σφαγές των Ελλήνων και τον Ιούλιο του 1821 διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με την Τουρκία. Δυό χρόνια αργότερα στο τέλος του 1823, για να δώσει τέλος στην Ελληνική επανάσταση, πρότεινε στις άλλες Δυνάμεις να γίνουν στην επαναστατημένη Ελλάδα τρείς ξεχωριστές αυτόνομες ηγεμονίες με ντόπιους ηγεμόνες, κάτω από την «υψηλή κυριαρχία» του σουλτάνου.

Αντιμέτωπη στην πολιτική της Ρωσίας ορθώνεται η Αγγλία. Η Αγγλία υποστηρίζει με πείσμα την ακεραιότητα της Τουρκίας και στα πρώτα χρόνια εχτρεύεται με σκληρότητα την επανάσταση. Η Αγγλική Πρεσβεία στην Πόλη προδίνει, το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας. Ο Άγγλος αρμοστής στα Εφτάνησα Μαίτλαντ παίρνει αυστηρά μέτρα για να εμποδίσει κάθε ενίσχυση στην επανάσταση. Στη Ζάκυνθο τον Οχτώβρη του 1821 οι Άγγλοι κρεμούν πολλούς Ζακυνθινούς πατριώτες.

Αντίθετα τα εθνικοεπαναστατικά, τα αστικοδημοκρατικά στοιχεία σ’ όλες τις χώρες χαιρέτησαν με ενθουσιασμό την Ελληνική επανάσταση, και από την πρώτη στιγμή έδειξαν με λόγια και με έργα την αλληλεγγύη τους και την ενίσχυσαν. Με τον ίδιο ενθουσιασμό χαιρέτισε την Ελληνική επανάσταση και ο ρωσικός λαός. Οι μεγαλύτεροι Ρώσοι ποιητές και διανοούμενοι, ο μεγάλος Πούσκιν και ο Ριλέγιεφ, ο Ογκαριώφ, ο Ρόγιν, ο Ντεργάβιν, ο Κριλώφ, ο μουσουργός Γκλίνκα, οι στρατηγοί Ερμόλωφ, Μορνεβίνωφ, Σπεράνσκυ, ο συνταγματάρχης Πέστελ και τόσοι άλλοι παρακολουθούσαν με βαθειά συγκίνηση την Ελληνική επανάσταση, και προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να την ενισχύσουν. Ο Πούσκιν ψέλνει ύμνους στην επανάσταση με τα ποιήματά του «Ξεσηκώσου Ελλάδα, ξεσηκώσου» «Η Ελληνίδα» και άλλα. Τα περιοδικά «Πολιτικός Αστέρας» και «Λουλούδια του Βορά» εκδηλώνουν όλη τους τη συμπάθεια για τον υπέροχο αγώνα του Ελληνικού λαού. Τα θούρια του Ρήγα του Φεραίου «η Ελληνική Μασσαλιώτιδα» όπως τα ονομάζουν, μεταφράζονται στη Ρώσικη γλώσσα, δημοσιεύονται, και κυκλοφορούν πλατειά. Είναι η πρώτη μετάφρασή τους σε ξένη γλώσσα. Περισσότερο από όλους τους άλλους η Ελληνική επανάσταση συγκίνησε τους Δεκεμβριστές. Οι Δεκεμβριστές είναι οι πρώτοι Ρώσοι επαναστάτες του περασμένου αιώνα. Υποστήριξαν με όλη τους τη δύναμη τον απελευτερωτικό αγώνα του Ελληνικού λαού. Η Ελληνική επανάσταση συμβόλιζε στα μάτια τους το χτύπημα της απολυταρχίας. Ο αξιωματικός και ποιητής Ριλέγιεφ – κρεμάστηκε όταν απέτυχε το κίνημα στα 1825 – ένας από τους σπουδαιότερους οργανωτές των Δεκεμβριστών, κήρυχνε πως η Ελληνική επανάσταση είναι ιερός αγώνας και όποιος την ενισχύει γίνεται ήρωας. Στο ποίημά του για το θάνατο του μεγάλου φιλέλληνα του ποιητή Βύρωνα γράφει:

«Φίλοι της λευτεριάς και της Ελλάδος

Μόνο οι τύραννοι και οι δούλοι

χαίρονται από τον ξαφνικό χαμό του»

και παρακάτω λέει στην Αγγλία:

«Περήφανη βασίλισσα των θαλασσών

Να είσαι περήφανη όχι για τη γιγάντια δύναμή σου

Μα για τη σταθερή δόξα των πολιτών σου

Για το Βύρωνα, που έπεσε στο άνθος της ηλικίας του

στον ιερό αγώνα για τη λευτεριά του Έλληνα»

Δυό πράματα χαραχτηρίζουν τα ποιήματα του μεγάλου αυτού ρώσου φιλέλληνα: το μίσος ενάντια στους τύραννους και ο πόθος του να ιδεί λευτερωμένο τον ελληνικό λαό από τον τούρκικο ζυγό. Και όταν έμαθε ο Ριλέγιεφ πως ο στρατηγός στον Καύκασο Ερμόλωφ ετοιμάζεται να κατεβεί στην Ελλάδα με στρατό ο ενθουσιασμός του είναι ασυγκράτητος. Στο ποίημά του «Ερμόλωφ» γράφει:

«Αγαπημένε του Άρη και της Παλλάδας»

ελπίδα των πολιτών, γνήσιο παιδί της Ρωσίας

Ερμόλωφ: Τρέξε να σώσεις τα παιδιά της Ελλάδας

…………………………………………………………………

Τώρα στην πατρίδα των απογόνων του Θεμιστοκλή

έχουν υψωθεί παντού οι σημαίες της λευτεριάς

Η γη πλημμύρισε τώρα από το ηρωικό αίμα.

Οι ξυπνημένοι κεραυνοί, που σιγούσανε

Πέφτουνε βροντερά παντού.

Πέσε λοιπόν, πέσε και συ, ω νεαρέ πολεμιστή

Αυτού σε περιμένουν οι ήρωες, οι νίκες σε περιμένουν.

Ο ενθουσιασμός των ρώσων φιλελλήνων, η πίεση που ασκούσαν τα προοδευτικά στοιχεία και η μεγάλη μάζα του ρωσικού λαού τόνωσαν τον τσάρο Νικόλαο το Α! από το 1825 να εφαρμόσει την πατροπαράδοτη αντιτουρκική πολιτική και να ενδιαφερθεί ουσιαστικά για την ελληνική επανάσταση. Από το άλλο μέρος οι θριαμβευτικές νίκες και η αντοχή της επανάστασης ανάγκασαν την Αγγλία να κάνει στροφή στην πολιτική της για το ελληνικό ζήτημα, για να προλάβει κάθε εκμετάλλεψη από τη Ρωσία. Έτσι υπογράφεται τον Απρίλη του 1826 το πρωτόκολλο της Πετρούπολης, η αγγλορωσική αυτή συμφωνία για τη λύση του ελληνικού ζητήματος. Στη συμφωνία παίρνει μέρος και η Γαλλία. «Για να δέσουνε τα χέρια του Τσάρου με κοινή εμφάνιση, γράφει ο Μαρξ, οι άλλες δυνάμεις κλείσανε μαζί του στο Λονδίνο σύμφωνο τον Ιούλιο του 1827». Αποφάσισαν να επέμβουν και ζήτησαν από τα δυό μέρη να σταματήσουν οι εχθροπραξίες. Το πρώτο θετικό αποτέλεσμα από τη συμφωνία των τριών Δυνάμεων ήταν η ναυμαχία στο Ναυαρίνο και η καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Είναι εξακριβωμένο πως ο Ρώσος ναύαρχος Έϋδεν παρέσυρε το συνάδελφό του ναύαρχο Κόρδιγκτον να συνάψει τη ναυμαχία. Και ενώ στη Ρωσία χαιρετίστηκε με ασυγκράτητη χαρά, η ναυμαχία στο Ναυαρίνο, στην Αγγλία ο Κόρδιγκτον αποστρατεύτηκε για την τολμηρή του πράξη.

Ο σουλτάνος ύστερα από το Ναυαρίνο δε δέχτηκε την απόφαση των Δυνάμεων για αυτονομία της Ελλάδας. Η Ρωσία βρήκε την πρόφαση, που αποζητούσε και κήρυξε τον πόλεμο το Μάη του 1828. Το ρωσικό αίμα που χύθηκε στον πόλεμο τούτο έδωσε αποφασιστική λύση στο ελληνικό ζήτημα. Τα ρωσικά όπλα έκριναν την τελική έκβαση της επανάστασης. Ο νικητής Ρώσος στρατηγός Ντίμπιτς επιβάλλει στους Τούρκους με τη συνθήκη της Αδριανούπολης να δεχτούν την απόφαση των Δυνάμεων για τη δημιουργία ελεύτερου Ελληνικού Κράτους. «Ποιος έλυσε την έκβαση του αγώνα στην Ελληνική επανάσταση;» Ρωτάει ο Μαρξ. Και απαντάει ο ίδιος: «Ούτε οι συνομωσίες και οι στάσεις του Αλή Πασά στα Γιάννενα, ούτε η ναυμαχία στο Ναυαρίνο, ούτε ο γαλλικός στρατός στην Πελοπόννησο, ούτε οι συνδιασκέψεις και τα πρωτόκολλα στο Λονδίνο, μα ο Ντίμπιτς, που εισέβαλε επικεφαλής του ρούσικου στρατού μέσα από τα Βαλκάνια στην πεδιάδα του Έβρου». Έτσι λευτερώθηκε η πρώτη γωνιά της Ελλάδας. Ποτίστηκε με αίμα χιλιάδων ηρώων. Δόξα και τιμή. Ας σταθούμε ευλαβικά στη μνήμη τους.

***

Ποια ήσαν τα αποτελέσματα από τον οχτάχρονο σκληρό εθνικοαπελευτερωτικό και δημοκρατικό αγώνα του Ελληνικού λαού;

Η εθνική αποκατάσταση δεν ολοκληρώθηκε. Οι περισσότερες Ελληνικές επαρχίες, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Μακεδονία, τα Εφτάνησα, η Χίος, η Σάμος, η Λέσβος, τα Δωδεκάνησα, η ανατολική Θράκη και η Κύπρος έμειναν αλυσοδεμένες στη σκλαβιά. Οι δημοκρατικές ελευτερίες, που γι αυτές πάλεψε ο Ελληνικός λαός, στραγγαλίστηκαν με την «ελέω Θεού» μοναρχία του Όθωνα. Η γη δε μοιράστηκε στους αγρότες και στους φτωχούς αγωνιστές. Το εκπαιδευτικό πρόβλημα πήρε με το λογιοτατισμό και τον ψευτοκλασικισμό την πιο αντιλαϊκή λύση. Ο ηρωικός Ελληνικός λαός καταδικάστηκε να μείνει βυθισμένος στο πνευματικό σκοτάδι. Η αστική τάξη δεν εκπλήρωσε τον ιστορικό της προορισμό. Δε στηρίχτηκε στις λαϊκές μάζες. Συμβιβάστηκε με τα φεουδαρχικά στοιχεία του τόπου, μοιράστηκε μαζί τους την εξουσία, βολέφτηκε, και δεν πραγματοποίησε, δε θέλησε να πραγματοποιήσει τον αστικό δημοκρατικό μετασχηματισμό της χώρας, αφού στάθηκε ανίκανη να λύσει και αυτό το γλωσσικό ζήτημα, και δέχτηκε με φανατισμό την καθαρεύουσα. Καινούργιους σκληρούς αγώνες είχε μπροστά του ο ηρωικός Ελληνικός λαός. Και πάλεψε και παλαίει και σήμερα ακόμη για να λύσει τα δημοκρατικά προβλήματα, που τα άφησε άλυτα η επανάσταση του 1821. «Το νεοελληνικό Έθνος ζυμώθηκε και αντρώθηκε μέσα σε ατέλειωτη σειρά από εθνικούς και δημοκρατικούς αγώνες».

Στους καινούργιους αυτούς αγώνες και προπάντων στον αγώνα του για να ολοκληρώσει την εθνική αποκατάσταση, είχε πάντα στο πλευρό του ο Ελληνικός λαός πολύτιμο συμπαραστάτη και ενισχυτή το ρωσικό λαό. Σε κάθε κρίσιμη στιγμή ο ρωσικός λαός εκδήλωνε τη συμπάθεια και τη φιλία του και πρόθυμα πρόσφερνε τη βοήθειά του. όταν στα 1849, ύστερα από το τελεσίγραφο της Αγγλίας στον Όθωνα, ο άγγλος ναύαρχος απόκλεισε την Ελλάδα και αιχμαλώτιζε τα ελληνικά πλοία, στην τραγική αυτή στιγμή η Ρωσία προβάλλει προστάτης της ακεραιότητας της Ελλάδας και με την επέμβασή της σταμάτησε έπειτα από 4 μήνες ο αποκλεισμός. Στον Κριμαϊκό πόλεμο στα 1854, όταν ξέσπασε το εθνικοεπαναστατικό κίνημα στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, η Αγγλία σύμμαχος τότε της Τουρκίας, με κάθε τρόπο ζητάει να πνίξει κάθε εθνικοαπελευτερωτική δράση της Ελλάδας. Ο Αγγλογαλλικός στόλος κάνει απόβαση και κατοχή στον Πειραιά. Και πάλι τότε η Ρωσία είναι στο πλευρό του Ελληνικού λαού. Δεν μπόρεσε όμως να βοηθήσει γιατί έχασε τον πόλεμο και στη συνθήκη που υπογράφηκε στο Παρίσι υποχρεώθηκε κι αυτή να εγγυηθεί την ακεραιότητα της Τουρκίας. «Μα τι θα ειπεί ακεραιότητα της Τουρκίας; Για τους χριστιανούς υπηκόους της Τουρκίας, γράφει ο Μαρξ, αυτό σημαίνει να διαιωνιστεί η καταπίεσή τους από τους Τούρκους».

Η επανάσταση της Κρήτης στα 1866-1869 με το ολοκαύτωμα στο Αρκάδι που τόσο συγκίνησε όλον τον κόσμο δεν καταλήγει ευνοϊκά. Και πάλι στην κρίσιμη εκείνη στιγμή ο βασιλιάς Γεώργιος  ζητάει την επέμβαση του Τσάρου. Στη Συνδιάσκεψη που ζήτησε ο Τσάρος να γίνει, η Κρήτη καταδικάστηκε να μείνει στη σκλαβιά από την πεισματική άρνηση της Αγγλίας. Στο νέο ρωσοτουρκικό πόλεμο στα 1877 και ύστερα από τις νίκες των Ρώσων, το παλλαϊκό κίνημα στην Αθήνα και στον Πειραιά ανάγκασε την ουδετερόφιλη Ελληνική Κυβέρνηση να διατάξει το στρατό να καταλάβει τη Θεσσαλία και την Ήπειρο. Στην Συνδιάσκεψη του Βερολίνου τον Ιούνιο του 1877 οι εθνικές μας διεκδικήσεις – η Ελλάδα ζητούσε την Κρήτη την Ήπειρο και τη Θεσσαλία – κιντύνεψαν να ναυαγήσουν. Και τότε πάλι με τη θερμή υποστήριξη της Γαλλίας και της Ρωσίας ελευτερώθηκε η Θεσσαλία και η Άρτα. Στο δεύτερο αποκλεισμό της Ελλάδας, από πρωτοβουλία της Αγγλίας, στα 1886, δεν παίρνει μέρος ούτε η Ρωσία ούτε η Τουρκία. Και όταν στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ο τουρκικός στρατός είχε φτάσει έξω από τη Λαμία, και στην τραγική εκείνη για το έθνος στιγμή πάλι ο Γεώργιος ικετεύει τον Τσάρο να επέμβει. Η Ρωσία δέχεται πρόθυμα, μεσολαβεί συγκρατεί τους Τούρκους και σώζει την Ελλάδα από τον ολοκληρωτικό εξευτελισμό. Σε καμιά λοιπόν περίσταση δεν άφησε η Ρωσία αβοήθητη την Ελλάδα. Και ποτέ δεν γεννήθηκε όχι μίσος, μα ούτε ψυχρότητα ανάμεσα στον ελληνικό και στο ρωσικό λαό. Αυτή την αδιάψευστη αλήθεια μας διδάσκει η νεοελληνική ιστορία και την επικυρώνουν κατηγορηματικά τα πρόσφατα γεγονότα.

Το κομμουνιστικό κόμμα της Ρωσίας πολλές φορές ύψωσε τη φωνή του για τις δίκαιες εθνικές διεκδικήσεις των βαλκανικών λαών. Τον πρώτο βαλκανικό πόλεμο του 1912 ο μεγάλος Λένιν τον χραχτήρισε προοδευτικό, και τον χαιρέτησε με ενθουσιασμό γιατί έδωσε γερό χτύπημα στο αντιδραστικό και δεσποτικό τουρκικό καθεστώς. Ο ίδιος πάλι ο Λένιν στα 1917 όταν οι σύμμαχοι κήρυξαν σε αποκλεισμό την Ελλάδα, καυτηρίασε σ’ ένα άρθρο του στην Πράβντα και στιγμάτισε την επέμβασή της. Και θα είχε προληφτεί η τραγωδία του μικρασιατικού ελληνισμού, και θα είχε σωθεί ο ελληνικός στρατός από την καταστροφή στη Μικρά Ασία, αν τότε η Ελληνική Κυβέρνηση είχε δεχτεί την πρόταση που έκανε η Σοβιετική Κυβέρνηση να μεσολαβήσει για να σταματήσει ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1921. Η Ελληνική όμως Κυβέρνηση ούτε ν’ ακούσει καν δε δέχτηκε  τη σοβιετική πρόταση. Όλες άλλωστε οι Ελληνικές Κυβερνήσεις κράτησαν από την πρώτη στιγμή εχτρική και φιλύποπτη στάση προς τη Σοβιετική Ένωση. Ο Ελληνικός όμως λαός δε θα πάψει ποτέ να νοιώθει μέσα του φιλία και αγάπη προς το σοβιετικό λαό, τον πρωτοπόρο και οικοδόμο της νέας κοινωνίας. Δε θα λησμονήσει ποτέ ο Ελληνικός λαός, όπως στα 1828 ο ρωσικός στρατός έδωσε την τελική έκβαση στην ελληνική επανάσταση, έτσι και στα 1944 όταν η Ελλάδα στέναζε αιμόφυρτη κάτω από τη φασιστική μπότα, πάλι οι σοβιετικές στρατιές του Ντολπούκιν έδωσαν την οριστική έκβαση στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης και βοήθησαν τον Ελληνικό λαό να διώξει τους βάρβαρους καταχτητές και να καταχτήσει τη μυριάκρυβη λευτεριά του. Και δε θα είχαν θυσιαστεί οι δίκαιες εθνικές διεκδικήσεις στο συνέδριο της ειρήνης στο Παρίσι, αν δεν ήταν μονόπλευρη η πολιτική, που κράτησαν οι μεταδεκεμβριανές Ελληνικές Κυβερνήσεις.

Ο Ελληνικός λαός δε θα ξεχάσει ποτέ την πολύτιμη συμβολή της Ρωσίας και του Ρωσικού λαού στους εθνικοαπελευτερωτικούς και δημοκρατικούς αγώνες του. Και εθνικό είναι το έργο του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου, που τόσο δραστήρια καλλιεργεί τη φιλία και την κατανόηση ανάμεσα στον ελληνικό και το σοβιετικό λαό. Τους ενώνουν τους δύο λαούς ακατάλυτοι μακρόχρονοι δεσμοί.

Κυρίες και Κύριοι

Στη σημερινή μας εορτή ατενίσαμε με θαυμασμό και ευλάβεια, μα και με δικαιολογημένη περηφάνεια το μεγαλόπρεπο έργο των προγόνων μας, των ηρώων του 1821. Ατέλειωτο όμως μένει το μεγαλούργημα τους. Θα ακούσουμε την προσταγή τους. Θα συνεχίσουμε το έργο τους με αδούλωτη ψυχή και αλύγιστο το φρόνημα. Θα κρατήσουμε ψηλά και περήφανα τη σημαία της εθνικής και δημοκρατικής αναγέννησης της Ελλάδας. Θα φέρουμε με την ίδια πίστη, με την ίδια αυτοθυσία το σταυρό του μαρτυρίου όσο βασανιστική κι αν είναι η πορεία μας, όσο ανηφορικός κι αν είναι ο δρόμος μας. Και όλοι μαζί ενωμένοι και αδελφωμένοι θα σβήσουμε τις φλόγες του εμφυλίου πολέμου θα ξαναχτίσουμε πανέμορφη την ερειπωμένη πατρίδα μας και θα ξαναστήσουμε το άγαλμα της Θεάς Ελευθερίας στον τόπο, όπου γεννήθηκε. Έτσι και μόνον έτσι θα τιμήσουμε τη μνήμη των ένδοξων προγόνων μας.