Η ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας

Με το  θέμα αυτό ο Κώστας Σωτηρίου ασχολήθηκε πολλές φορές.

Βλέπε σχετικές προηγούμενες δημοσιεύσεις:

 Ομιλία σε εκπαιδευτικούς στην Καρδίτσα 9-2-1945:εδώ  

15-3-1945 Περιοδικό «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ»:εδώ

12-5-1945 Περιοδικό «Ελεύθερα Γράμματα»:εδώ

Εδώ δημοσιεύεται το σχέδιο της μελέτης του (χειρόγραφο)

Το σχέδιο (χειρόγραφο) σε pdf:εδώ

στο πρώτο μέρος της ανάρτησης

και στη συνέχεια ολόκληρη η χειρόγραφη μελέτη του.

Η μελέτη (χειρόγραφο) σε pdf:εδώ

-Το σχέδιο –

Ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση

Αυτοδιοίκηση

Α! Κριτική ανασκόπηση

Αντιπροοδευτικός ο δρόμος της. Μεγάλα λάθη. Η παιδεία ανηθικοποιεί τα παιδιά.

α! Η ηθική διαπαιδαγώγηση είναι κατασταλτική.

Χρησιμοποιεί εξωτερική πειθαρχία.

Τι είναι η εξωτερική πειθαρχία; Ταυτόσημο με ανελευθερία, ηθική σκλαβιά.

Συνέπειες: πνίγει πρωτοβουλία, αλυσοδένει ελευτερία, παραλύει δημιουργική δράση =δουλικό φρόνημα. Υπέρτατη αρετή =τυφλή υπακοή

Σκοπός: Να κάνει τα παιδιά άβουλα, να δέχονται παθητικά διαταγές ανωτέρων τους. Τέτιους πολίτες χρειάζεται το ελληνικό Κράτος.

Αντίδραση των παιδιών = τα παιδικά ελαττώματα: υποκρισία, ψέμα, αυθάδεια.

Αντίρηση: Τα παιδιά δεν ξέρουν τι είναι καλό, τι τα ωφελεί – γι αυτό να υπακούει.

β! Η ηθική διαπαιδαγώγηση είναι ατομιστική.

Ιδανικό της η ευτυχία του ατόμου =εύκολος πλουτισμός, πρόστυχη καλοπέραση. Γιατί η πλουτοκρατική ολιγαρχία στηρίζεται στον άκρατο ατομισμό.

Καλλιεργεί εγωισμό, καταδικάζει σε ατροφία τα κοινωνικά συναιστήματα του παιδιού.

Έτσι σπρώχνει στον ανήθικο αριβισμό, στην εγωιστική φιλοδοξία, στην επικράτηση του ατόμου.

Αντίρηση: Τα παιδιά διδάσκονται αγάπη στον πλησίον, φιλανθρωπία, μα μόνο με λόγια = διπλή ηθική σημερινής κοινωνίας.

Ανακεφαλαίωση: =Ο τύπος του δουλόπρεπου αναριχητή. Γεμάτη η σημερινή κοινωνία.

Β! Ποια πρέπει να είναι η ηθική διαπαιδαγώγηση στη λαϊκή δημοκρατία

Ένας νέος κόσμος ανατέλλει  σήμερα. Ο φασιστικός δράκοντας χτυπήθηκε. Η λαϊκή Δημοκρατία –η γνήσια – ριζώνει και φουντώνει παντού.

Η παιδεία να διαποτιστεί με αντιφασιστικό πνεύμα, να γίνει δημοκρατική. Η νεολαία θα καταχτήσει τα δικαιώματά της.

Δημοκρατία χρειάζεται πολίτες δραστήριους, ελεύτερους με πρωτοβουλία και ευθύνη για προκοπή ολότητας. Η νεολαία φρουρός γνήσιας δημοκρατίας.

Η δημοκρατική διαπαιδαγώγηση η μόνη που ταιριάζει στην παιδική και εφηβική ηλικία. Τι είναι το παιδί;

Ποια πρέπει να είναι η ηθική διαπαιδαγώγηση; Αντίθετη από τη σημερινή.

α! Ιδανικό = η ευτυχία του συνόλου, η προκοπή και η ευημερία ολόκληρου του λαού. Άρα εντατική καλλιέργεια κοινωνικών συναιστημάτων

Αντίρηση: Έτσι τα κοινωνικά συναιστήματα θα πάθουν υπερτροφία, και τότε θα συνθλιβεί η ατομικότητα, δε θ’ ανθίσει αρμονικά η προσωπικότητα, θα χάσουμε όρεξη και ζήλο για δουλιά, γιατί δε θα λειτουργεί το ατομικό συμφέρο, η ανάδειξη του ατόμου. Θα έχουμε έτσι ισοπέδωση, σταμάτημα προόδου.

1) Σήμερα η κοινωνία βασίζεται στον άκρατο ατομισμό., γι αυτό μοναδικό ελατήριο το ατομικό συμφέρο.

Στη λαοκρατική κοινωνία, κυριαρχικό ελατήριο το γενικό καλό. Όλοι θα δουλεύουν για το γενικό καλό. Θα βγάζουν κάθε εμπόδιο για πρόοδο. Φλογερή η επιθυμία για πρόοδο, και το κάθε άτομο συντελεστής στην πρόοδο.

Όπλο που έδωσε η φύση = τα κοινωνικά συναιστήματα. Αυτά θα γίνουν τα εσωτερικά ελατήρια, τα βαθύτερα κίνητρα. Γι’ αυτό καλλιέργειά τους. Καταπίεσή τους εμποδίζει αρμονική εξέλιξη, κάνει το παιδί ανάπηρο, άρα δεν ολοκληρώνεται η ατομικότητα.

2) Δεν θα συνθλιβεί η ατομικότητα. Αυτό γίνεται μόνο στη σημερινή κοινωνία. Επικρατούν προνομιούχοι – όλοι οι άλλοι συνθλίβονται, η ατομικότητά τους αφανίζεται. α) Δεν ικανοποιούν ανάγκες, φυτοζωούν β) Δεν υπάρχουν οι συνθήκες να φανερωθούν οι προικισμένοι από τη φύση. Δεν αξιοποιείται η λαϊκή δύναμη – ιδιοφυίες πάνε χαμένες γ) Όλοι σε καταναγκαστική δουλειά π.χ. Παλαμάς

Άρα σημερινή κοινωνία = οδοστρωτήρας.

Μέσα στη λαοκρατική δημιουργία θ’ ανθίσει η προσωπικότητα α) Το άτομο θα λυτρωθεί από πολύπλευρη σκλαβιά, θα καρπώνεται κόπο του, θα ικανοποιούνται οι ανάγκες του, θα αναπνέει β) θα καλλιεργηθούν οι ικανότητες κάθε ατόμου γ) το κάθε άτομο σε εργασία αντίστοιχη με τις ικανότητές του. Άρα = θερμοκήπιο για μέστωμα και κάρπισμα της ατομικότητας.

3) Δημοκρατική παιδεία = θερμοκήπιο για άνθισμα προσωπικότητας του παιδιού. α) Αναγνωρίζει δικαιώματα παιδικής ηλικίας β) θα λυτρώσει τα παιδιά από τη σημερινή σκλαβιά τους. Θα οργανώσει ζωή του, ώστε κάθε παιδί να δραστηριοποιήσει ικανότητές του.

β! Τα παιδιά να γίνουν πολίτες ελεύτεροι, δραστήριοι, δημιουργικοί.

Εσωτερική πειθαρχία. Τι είναι εξωτερική, τι είναι εσωτερική πειθαρχία;

Παραδείγματα

Αντίρηση: Η ζωή δεν είναι ρόδινη. Άρα παιδί να μάθει να δουλεύει τις εργασίες λίγο ή πολύ αγγαρευτικές. Άρα χρειάζεται εξωτερική πειθαρχία.

1) Η σημερινή κοινωνία δεν είναι η καλύτερη, ούτε θα μείνει αμετάβλητη. Χρέος να την αλλάξουμε. Στη νέα κοινωνία ο κάθε άνθρωπος θα παράγει υλικά και πνευματικά αγαθά από εσωτερική ώθηση υπακούοντας ελεύτερα στο ιδανικό της ευτυχίας του συνόλου, σύμφωνα με τις σωματικές και πνευματικές ικανότητες.

2) Μα κι αν ήταν ιδανική, δεν είναι σωστό να συνηθίσουμε όσο μπορούμε γρηγορότερα τα παιδιά στην αγγαρευτική δουλιά με την εξωτερική πειθαρχία. Αντιστρατεύεται στην παιδική φύση, παρεμποδίζει κανονική ανάπτυξη του παιδιού.

Παράλογο να δίνουμε στο νήπιο σκληρή στερεή τροφή.

3) Και τα μαθήματα πως θα τα μάθει, αφού είναι λίγο πολύ αγγαρεία. Αστήριχτο όμως ψυχολογικά. Ψυχολογία και παιδαγωγική μας διδάσκουν τον τρόπο τα μαθήματα να μην είναι αγγαρεία. Τα μαθήματα, οι γνώσεις να γίνουν όργανα για ικανοποίηση αναγκών παιδιού, για λύση προβλημάτων του, που θα παρουσιάζει αδιάκοπα η ζωή, η άμεση πραγματικότητα. Παραδείγματα.

Ώστε σεβασμός στα δικαιώματα παιδιού. όλες οι ευνοϊκές συνθήκες. Πρώτο χρέος μας λυτρωμός από τη βάρβαρη εξωτερική πειθαρχία. Βάση η εσωτερική πειθαρχία. Τα παιδιά να νιώθουν πως ξεδιπλώνουνε τη δράση τους ελεύτερα, γιατί τα σπρώχνουν τα εσωτερικά ελατήρια.

Ποια είναι αυτά;

Είναι Α! Οι βιολογικές και ψυχικές ανάγκες

         Β! Τα ζωντανά ιδανικά που πυρπολούν ψυχή νεολαίας και κεντρίζουνε τη δράση της για τη πραγματοποίησή τους

Α! Βιολογικές, βασικές ανάγκες παιδικής ηλικίας. Είναι πέντε

1.     Η ανάγκη και το δικαίωμα του παιδιού να ζήση. Εγκληματική η σημερινή κοινωνία. Χρέος μας να χτυπήσουμε το έγκλημα αυτό. Αλλιώς κάθε ηθικοδιδασκαλία καθαρή υποκρισία, συνειδητή απάτη.

2.     Η ανάγκη να αναπτυχτεί, να φτάσει στο ωρίμασμα. Δικαίωμά του να ζητήσει όλες τις ευνοϊκές συνθήκες. Σήμερα παραβιάζεται  η κανονική ανάπτυξη για σκοπούς εγωιστικούς, άρα ανήθικους. Λυτρωμός από εξωτερική πειθαρχία.

3.     Η ανάγκη και το δικαίωμα της χαράς. Άμα λείψει η χαρά, το παιδί θα γεράσει πριν να ωριμάσει. Αδύνατο να σταθεί η ηθική διαπαιδαγώγηση. Η χαρά δραστηριοποιεί παιδική ψυχή. Όχι χαρά από πρόστυχη απόλαυση. Τροφοδότρα πηγή της χαράς μόνο η εσωτερική πειθαρχία.

4.     Το δικαίωμα να χαρεί τον πολιτισμό. Πηγάζει από ζωτική ανάγκη να ζήση και να αναπτυχτεί μέσα στο σημερινό πολιτισμό. Έγκλημα να ζει το παιδί σε πρωτόγονη κατάσταση, απόμερα από υλικά και πνευματικά αγαθά. Ζωτική ανάγκη να λυτρωθεί από τον πρωτογονισμό. Δικαίωμα να χαρεί τον πολιτισμό και ιδιαίτερα την τέχνη. Τότε δημιουργικές δυνάμεις νεολαίας θα διοχετευθούνε στην πρόοδο και στο χτίσιμο της ευτυχίας της.

5.     Βιολογική ανάγκη να μορφωθεί. Μόρφωση απαραίτητη όχι επειδή εμείς οι ενήλικες τη θεωρούμε τέτια. Μόρφωση, όπως τροφή =βιολογική ανάγκη, τη ζητάει ο οργανισμός των παιδιών, α) για να γνωρίσει το παιδί την άμεση πραγματικότητα το γύρω κόσμο β)να εξοπλιστεί με τα εφόδια για τη ζωή.

Το παιδί νοιώθει αχόρταστη όρεξη – εσωτερική ώθηση να μορφωθεί. Και αυτομορφώνεται αψηφώντας κόπο π.χ. μαθαίνει να μιλάει, να περπατάει, ερευνάει το γύρω του κόσμο (το γιατί;). άρα δεν χρειάζεται καταναγκασμός.

Ώστε χρέος μας α) να δώσουμε στο παιδί όλα τα μέσα β) να βρούμε καλύτερο τρόπο να καθοδηγήσουμε το παιδί να αυτομορφωθεί. Ούτε το ένα κάνουμε, ούτε το άλλο. Παιδεία προνόμιο των λίγων. Φράζουμε δρόμο, παραλύουμε εσωτερική όρεξη παιδιών να μορφωθούν.

Β! Τα ζωντανά ιδανικά

Και ο φασισμός και η πλουτοκρατική ολιγαρχία χρησιμοποιούν για κίνητρο ιδανικά- μα αντιπροοδευτικά.

Τα ζωντανά προοδευτικά ιδανικά είναι τέσσερα

α! Το ιδανικό της εθνικής λευτεριάς. Λαοί που υπόκυψαν στη βία αποχτηνώνονται και εξανδρωποδίζονται

β! Το ιδανικό της γνήσιας δημοκρατίας. Βαθειά η λαχτάρα για λυτρωμό. Η λαϊκή λευτεριά πολύτιμο αγαθό. Λαοί εθνικά ελεύτεροι, μα σκλάβοι εσωτερικά πέφτουνε θύματα στους εκμεταλλευτές, εξαθλιώνονται.

γ! Το αντιιμπεριαλιστικό ιδανικό της ειρήνης. Βαθιά η λαχτάρα του λαού να ζήσει δημιουργικά, να υψωθεί στο γνήσιο ανθρωπισμό. Ο ανθρωπισμός ιδεαλιστών φιλοσόφων σάπιος στη ρίζα του.

δ! Το ιδανικό της ευτυχίας του συνόλου

                                                         

Η μελέτη

Η ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας

Αντιπροοδευτικός είναι ο δρόμος που ακολουθούμε ως σήμερα στην ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας. Μεγάλα είναι τα λάθη που γίνονται και τραγικές οι συνέπειες και για τη νεολαία και για το λαό. Η παιδεία μας αγνοεί τα διδάγματα της σύγχρονης παιδικής ψυχολογίας και διαστρεβλώνει την ηθική εξέλιξη των παιδιών μας. Δεν είναι υπερβολή αν ειπούμε πως ανηθικοποιεί τα παιδιά μας και βάζει φραγμούς στην ψυχική ανύψωση και στην πρόοδο του λαού.

Αν ρίξουμε μια ματιά στην ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας μέσα στα 120 χρόνια της ελεύτερης ζωής μας, θα ιδούμε πως ήταν και εξακολουθεί να είναι κατασταλτική και ατομιστική. Η παιδεία μας για να διαπαιδαγωγήσει ηθικά και κοινωνικά τη νεολαία μας χρησιμοποιεί την εξωτερική πειθαρχία και καλλιεργεί ουσιαστικά τον εγωισμό των παιδιών.

Με την εξωτερική πειθαρχία πνίγει συστηματικά την πρωτοβουλία των παιδιών, αλυσοδένει την ελευτερία τους, παραλύει τη θέλησή τους και τη χαρούμενη δημιουργική τους δράση, πιέζει την προσωπικότητά τους, και καλλιεργεί το δουλικό φρόνημα. Απόλυτος κυρίαρχος στο σχολείο ο δάσκαλος. Τα παιδιά ετεροκίνητα, χωρίς δική του θέληση, σα να είναι άψυχα πλάσματα. Τα μαθήματα αγγαρεία. Ολόκληρη η σχολική ζωή των παιδιών κανονισμένη ως την τελευταία λεπτομέρεια, χωρίς να λογαριάζονται οι σωματικές και ψυχικές ανάγκες της παιδικής και νεανικής ηλικίας. Οι σχολικοί νόμοι άκαμπτοι και αμετάβλητοι, ματώνουν την παιδική ψυχή. Το σχολείο φυλακή. Η ατμόσφαιρά του πνιγηρή. Η χαρά αποδιωγμένη. Υπέρτατη αρετή για το παιδί η τυφλή υπακοή.

Είναι φανερό που αποβλέπει η παιδεία μας με την αντιψυχολογική αυτή διαπαιδαγώγηση. Θέλει να κάνει τα παιδιά άβουλα και υπάκουα, να δέχονται παθητικά και να εκτελούν δουλικά κάθε εντολή από τον ανώτερό τους. Το επιχείρημα πως το παιδί δεν ξέρει τι είναι καλό  και τι το ωφελεί, και γι αυτό πρέπει να υπακούει τυφλά, είναι καθαρό πρόσχημα. Μα γι αυτό θα μιλήσω παρακάτω. Και δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά η παιδεία μας. Γιατί το ελληνικό Κράτος σ’ όλες τις μορφές που πήρε ως σήμερα, και με την απόλυτη μοναρχία, και με τη συνταγματική βασιλεία, και με την στρατοκρατία, και ιδιαίτερα με την μοναρχοφασιστική τυραννία της 4 Αυγούστου, τέτιους άβουλους και ψυχικά ανάπηρους πολίτες χρειάζεται, για να δέχονται δουλικά και να εξυπηρετούν τα προνόμια της γνωστής προνομιούχας τάξης. Για να πετύχει τον αντιλαϊκό τούτο σκοπό του, χρησιμοποίησε το ελληνικό Κράτος και το σπουδαίο του όπλο, την παιδεία.

Και τα παιδιά πως αντιδρούν μέσα στο βάρβαρο τούτο σύστημα της ηθικής τους διαπαιδαγώγησης; Τα παιδιά για να ελαφρύνουν κάπως τις αλυσίδες της εξωτερικής πειθαρχίας, καταφεύγουν στην υποκρισία, στο ψέμα, στην αυθάδεια, στην αναίδεια. Έτσι η παιδεία μας με τα πιεστικά, με τα κατασταλτικά της μέτρα, διαστρεβλώνει την ηθική εξέλιξη των παιδιών μας, τα σπρώχνει στο ψυχικό ρεμπελιό και  τροφοδοτεί πλούσια τα παιδικά ελαττώματα, τα αμυντικά όπλα των παιδιών, που τα φέρνουνε λίγο ή πολύ μαζί τους από το σπίτι, διαμορφωμένα από τη στενόκαρδη τις περισσότερες φορές και αποπνιχτική οικογενειακή ανατροφή τους, γιατί και η οικογενειακή τους ανατροφή στην εξωτερική πειθαρχία στηρίζεται.

Παράλληλα η παιδεία μας, και ιδιαίτερα η μέση και η ανώτερη, παρουσιάζει στα μάτια των παιδιών για ηθικό ιδανικό την ευτυχία του ατόμου στην πιο αντικοινωνική μορφή , τον εύκολο δηλαδή πλουτισμό και την πρόστυχη καλοπέραση σε βάρος των άλλων. Κι ας μη μας φανεί παράξενο. Γιατί και η προνομιούχα εκείνη μερίδα της κοινωνίας, που όργανο στα χέρια της είναι η παιδεία, στηρίζεται στον πιο άκρατο ατομισμό.  Καλλιεργεί λοιπόν συστηματικά η παιδεία μας τον εγωισμό των παιδιών με όλα τα γνωστά μέσα, με τις αμοιβές και τις διακρίσεις, με τους βαθμούς, με τους επαίνους και τα ατομικά βραβεία. Και από το άλλο μέρος παρεμποδίζει, θα έλεγα απαγορεύει, τη συνεργασία των παιδιών, δεν καθορίζει ποτέ ομαδικά έργα, ούτε καλλιεργεί το ομαδικό πνεύμα, δε λογαριάζει τα κοινά  ενδιαφέροντα, τους κοινούς σ’ όλα τα παιδιά πόθους, και αφήνει αχρησιμοποίητα, τα καταδικάζει σε ατροφία, τα κοινωνικά συναιστήματα της νεολαίας, την αμοιβαία αγάπη, την αλληλεγγύη, την αυτοθυσία, τον ηρωισμό για το γενικό καλό. Και όμως οι κοινωνικές αυτές αρετές φλογίζουν τη νεανική ψυχή, όπως μας το απόδειξε άλλη μια φορά ο ηρωικός αγώνας της νεολαίας μας κάτω από την ένδοξη σημαία της ΕΠΟΝ, για την ανάχτηση της λευτεριάς, για το ξερίζωμα του φασισμού, και την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας μας. Έτσι η παιδεία μας σπρώχνει συνειδητά τα παιδιά μας στον ανήθικο αριβισμό, στην εγωιστική φιλοδοξία, στην επικράτηση του ατόμου με κάθε μέσο, ακόμα κι αν πρόκειται να πατήσουνε σε πτώματα.

Κι ας μη μου ειπεί κανείς, πως διδάσκονται τα παιδιά μας στο σχολείο και την αγάπη στον «πλησίον» τη φιλανθρωπία, την αυτοθυσία. Το ξέρω πως διδάσκονται και παραδιδάσκονται. Το βλέπω κι εγώ πως μέσα στα σχολεία έχει εγκαθιδρυθεί – και δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς – η διπλή ηθική της σημερινής κοινωνίας, η  ηθική της φαινομενικής, της υποκριτικής αγάπης και της επιδειχτικής φιλανθρωπίας παράλληλα με την ηθική του πιο σκληρού και ανήθικου εγωισμού. Γιατί η περίφημη ηθικοδιδασκαλία στα σχολεία μας, περιορίζεται μόνο σε λόγια. Μα από τα λόγια δε βγαίνει τίποτε. Στην πράξη γίνεται το αντίθετο. Τα παιδιά μέσα στην πνιγηρή ατμόσφαιρα του σχολείου δε ζούνε τις κοινωνικές αρετές. Η σχολική ζωή είναι έτσι οργανωμένη, ώστε ποτέ δεν παρουσιάζεται η ευκαιρία στα παιδιά να τις εφαρμόσουν. Και γι αυτό άμα βρεθούν στο δίλημμα να θυσιάσουν κάτι από τον εαυτό τους πισωδρομούν, εμπρός στη θυσία, λησμονούν τα ωραία λόγια, γιατί  επικρατούν τα εγωιστικά ελατήρια, που τόσο εντατικά καλλιεργούνται μέσα στη σχολική τους δράση. Ας θυμηθούμε, πως ένα από τα μεγαλύτερα σχολικά εγκλήματα είναι να βοηθάει το ένα παιδί το άλλο στα μαθήματα και τις αντίστοιχες γραφτές εργασίες. Το κάθε παιδί, μας λένε, πρέπει μόνο του να εκτελεί τα «σχολικά καθήκοντα» γιατί μόνον έτσι, τονίζουν, αναπτύσσεται  η αυτενέργεια των παιδιών – άλλο τούτο ασυγχώρητο παιδαγωγικό σφάλμα – ενώ στην πραγματικότητα διαστρεβλώνεται η ηθική τους εξέλιξη, και μόνον έτσι θα μπορεί ο καθηγητής να βαθμολογεί ευσυνείδητα τις εργασίες των παιδιών, σα να μην υπάρχει κανένας άλλος τρόπος να παρακολουθήσουμε και να ελέγξουμε τον πρόοδό τους.

Ας ανακεφαλαιώσουμε: Η παιδεία μας με την ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση που δίνει στα παιδιά μας, επιδιώκει να διαπλάσει τον τύπο του δουλόπρεπου αναριχητή, τον τύπο δηλαδή του ανθρώπου, που φροντίζει αποκλειστικά για τα δικά του τα συμφέροντα και πουλάει και την ψυχή του στο διάβολο, που προσπαθεί με κάθε τρόπο να αναριχηθεί και να επικρατήσει, που σκύβει δουλικά το κεφάλι και διπλώνει τη μέση του εμπρός στον ισχυρό, ενώ συμπεριφέρεται σκληρά και βάναυσα στον κατώτερό του. Από τέτιους ανθρώπους εκμεταλλευτές  και εχθρούς του λαού είναι γεμάτη η «καλή», όπως τη λένε, κοινωνική τάξη.

Ένας νέος όμως κόσμος ανατέλλει σήμερα. Ο φασιστικός δράκοντας δέχεται κατακέφαλα τα τελευταία θανατερά χτυπήματα μέσα στη φωλιά του. Ο ελληνικός λαός με τον περίλαμπρο τετράχρονο αγώνα του κατάχτησε το δικαίωμα να εγκαθιδρύσει στη χώρα μας τη γνήσια δημοκρατία και θα υπερνικήσει όλα τα εμπόδια για να γίνει ο ίδιος νοικοκύρης στον τόπο του. Μα και η ηρωική νεολαία μας, πρωτοπόρα στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, με στεφανωμένο το μέτωπό της με τη δάφνη της πιο δύσκολης νίκης, κατάχτησε και αυτή τα δικαιώματα της ηλικίας της και θα αγωνιστεί να επιβάλλει το σεβασμό τους, για να σπάσει τις αλυσίδες της οικονομικής και ηθικής σκλαβιάς της.

Μπροστά μας σωρός τα ερείπια. Βαρύ το αναδημιουργικό μας έργο. Βαρειά τα καθήκοντά μας. Επιταχτική η ανάγκη να θεμελιωθεί η δημοκρατία και στη χώρα μας. Γιατί μόνο με τη δημοκρατία θα μπορέσουμε να ξαναχτίσουμε τον τόπο μας, μέσα από τα ερείπια της τετράχρονης σκλαβιάς μας. Μα με τη γνήσια δημοκρατία και στη μορφή και στην ουσία, με τη δημοκρατία, που θα εξυπηρετεί τα υλικά συμφέροντα και τις πνευματικές ανάγκες του λαού. Με το γνήσιο δημοκρατικό πολίτευμα ο λαός και η νεολαία θα λυτρωθούν από την εσωτερική σκλαβιά, και κρατώντας την τύχη στα χέρια τους, θα ριχτούν με όλη τους τη δύναμη στο ανοικοδομητικό τους έργο, θ’ αγωνιστούν με τον ίδιο ηρωισμό, με την ίδια ενσυνείδητη πίστη και αποφασιστικότητα, γιατί θα ξέρουν πως οι κόποι και οι θυσίες τους δε θα πάνε χαμένοι, γιατί θα οικοδομούν τη δική τους την ευτυχία και θα χτίζουν την καινούργια Ελλάδα, πραγματικά ελεύτερη, ευτυχισμένη και πρωτοπόρα στον πολιτισμό. Στην αληθινή αναγέννηση της πατρίδας μας σπουδαίος συντελεστής πρέπει να γίνει η παιδεία μας. Γι αυτό ζητούν ο λαός και η νεολαία μας να διαποτιστεί με το αντιφασιστικό πνεύμα και η παιδεία μας , να γίνει πραγματικά δημοκρατική, για να οπλιστούν με τα όπλα της αληθινής μόρφωσης και να ξετυλίξουν όλη τη δημιουργική τους δράση.

Μα η δημοκρατία για να ριζώσει και να ευδοκιμήσει, για να ανοίξει το δρόμο της προόδου και να μας οδηγήσει στο ξαναχτίσιμο του πολιτισμού στη χώρα μας, δε χρειάζεται πολίτες άβουλους και δουλόπρεπους. Αντίθετα χρειάζεται πολίτες δραστήριους, δημιουργικούς, ελεύτερους, με πολύπλευρη πρωτοβουλία, με πλούσια αναπτυγμένο το συναίστημα της προσωπικής τους ευθύνης για την προκοπή της ολότητας. Στη λαοκρατικά οργανωμένη πολιτεία, ο κάθε πολίτης πρέπει να συμμετέχει με φλογερό ενδιαφέρο στη δημόσια ζωή και στην οργάνωση του Κράτους, γιατί το Κράτος είναι δικό του, και η καλή οργάνωση και λειτουργία του είναι εγγύηση για την ευτυχία της κοινωνίας. Πρέπει ο κάθε πολίτης να νιώθει βαθιά την ευθύνη και την υποχρέωση να συνεργαστεί και να βοηθήσει με όλη του τη δύναμη να λυθούν τα γενικά ζητήματα για το συνολικό καλό, για να πάψει η σημερινή εκμετάλλεψη σε βάρος του λαού. Και πρέπει να νιώθει χαρά και υπερηφάνεια για την προοδευτική τους λύση, και ν’ αγωνίζεται ακούραστα για τη γενική πρόοδο.

Τέτια ανατροφή πρέπει να πάρουνε τα παιδιά μας και στο σπίτι και ιδιαίτερα στο σχολείο. Πρώτιστο  λοιπόν χρέος της παιδεία μας είναι να κάνει τη νεολαία μας φορέα των δημοκρατικών θεσμών, να διαπλάσει τα παιδιά μας σε άξιους πολίτες και άγρυπνους φρουρούς της γνήσιας δημοκρατίας.

Μα η αληθινή δημοκρατική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας δεν είναι απαραίτητη μόνο για το θεμέλιωμα και το άνθισμα της δημοκρατίας. Είναι ακόμη και η μόνη που ταιριάζει στην παιδική και εφηβική ηλικία, και γι αυτό δυό φορές απαραίτητη. Το παιδί δεν είναι, όπως πίστευαν άλλοτε, ένας μικροενήλικος. Δε διαφέρει από τον ενήλικο μόνο ποσοτικά. Διαφέρει, περισσότερο μάλιστα, και ποιοτικά. Ο παιδικός οργανισμός είναι ένας ιδιαίτερος οργανισμός. Έχει δικά του ξέχωρα ενδιαφέροντα, δικές του διαφορετικές ανάγκες. Και ιδιαίτερα έχει δικό του προορισμό, τη βαθύτερη δηλαδή ανάγκη να αυτοεξελιχτεί σύμφωνα με την πορεία, που του έχει καθορίσει η φύση, και να ωριμάσει. Έχει ακόμη και την εσωτερική φλόγα, πλούσια την εσωτερική ώθηση να βαδίσει την καθορισμένη πορεία στην ανάπτυξή του, για να επιτελέσει τον προορισμό του και να φτάσει στο ωρίμασμά του. Δεν ξέρει, βέβαια, το παιδί τι το ωφελεί, τι του είναι καλό, γιατί του λείπει, όπως λέμε, η ιστορική πείρα. Γι αυτό για να αυτοαναπτυχτεί ο πλούσιος δυναμισμός της παιδικής ηλικίας και να ανθίσει η προσωπικότητα του παιδιού χρειάζεται αναμφισβήτητα την καθοδήγηση και το διαφωτισμό από μέρος μας. Μα πιο πολύ χρειάζεται το παιδί τον ήλιο της ευσυνείδητης αγάπης μας, και το δροσερό αέρα της ελευτερίας του. Δεν πρέπει – είναι παιδαγωγικό έγκλημα – με τις αυταρχικές εντολές και τις απαγορέψεις, με τους περιορισμούς και τη βάρβαρη αυθεντία μας, να συσωρεύουμε βουνό τα εμπόδια στην πορεία της ανάπτυξής του, να του δεσμεύουμε την ελευτερία του, να του πνίγουμε την πρωτοβουλία, την εσωτερική του ώθηση. Δεν πρέπει να του ψαλιδίζουμε τα φτερά. Χρέος μας είναι να σκύψουμε με αληθινή στοργή στην παιδική και νεανική ψυχή, να νιώσουμε τον παλμό της, να ιδούμε τις ανάγκες της, και να δώσουμε στο παιδί όλα τα μέσα, να του δημιουργήσουμε δηλαδή όλες τις ευνοϊκές συνθήκες και να το εφοδιάσουμε με τον κατάλληλο εξοπλισμό, για να ικανοποιεί τις επιταχτικές εσωτερικές του ανάγκες. Τότε και μόνο τότε θα αναπτύξει την αυτενέργειά του, και θα ξετυλίξει τη χαρούμενη δημιουργική του δράση. Αλοίμονο αν πεδουκλώσουμε το μικρό παιδί και του απαγορέψουμε την ελευτερία στην κίνηση. Δε θα μάθει ποτέ να περπατάει, δε θα μάθει ποτέ να μιλάει, όσο σοφές κιάν θα είναι οι παραινέσεις  που θα του κάνουμε. Αλοίμονο αν αλυσοδέσουμε την εφηβική ψυχή. Θα μείνει ανάπηρη και διαστρεβλωμένη. Πρέπει λοιπόν να οργανώσουμε δημοκρατικά τη ζωή των παιδιών. Να τα διαπαιδαγωγήσουμε έτσι, που να γίνουν δημιουργικά και δραστήρια μέλη της κοινωνίας τους. Να αφήσουμε ανεμπόδιστο το ενδιαφέρο τους, την εσωτερική τους ώθηση, για να λύνουν για το καλό της οργανωμένης κοινωνίας τους τα προβλήματα, που θα τους παρουσιάζει η άμεση πραγματικότητα. Ας το καταλάβουμε καλά. Έχει και η παιδική και η νεανική ηλικία τα δικαιώματά της, και χρέος εμάς των ενήλικων να το σεβαστούμε. Και το αξίζει η σημερινή νεολαία μας .Αγωνίστηκε ηρωικά και μεγαλούργησε. Πρέπει να σταθούμε γεμάτοι αγάπη και θαυμασμό στο πλευρό της νεολαίας μας, να την καθοδηγήσουμε στο δρόμο της προόδου, για να βαδίσει θαραλέα και ελεύτερη τον ανηφορικό δρόμο και να εκπληρώσει τον ιστορικό της ρόλο.

Ποια πρέπει λοιπόν να είναι η ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας; Αντίθετη από τη σημερινή, τη φασιστική.

Η ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας θα είναι, όπως είπα, αντίθετη από τη σημερινή τη φασιστική. Και τόνισα πως η δημοκρατική παιδεία θα προβάλλει στα παιδιά για ηθικό ιδανικό την ευτυχία του συνόλου, και όχι, όπως κάνει η σημερινή παιδεία την επικράτηση του ατόμου. Μα για να πραγματοποιηθεί το ιδανικό αυτό, η ευτυχία του συνόλου, χρειάζεται η λαοκρατικά οργανωμένη κοινωνία, πολίτες ελεύτερους, δραστήριους και δημιουργικούς. Αντίστοιχη λοιπόν πρέπει να είναι και η ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας. Η σημερινή παιδεία προσπαθεί να φτιάξει με την εξωτερική πειθαρχία πολίτες άβουλους, με δουλικό φρόνημα και ψυχικά ανάπηρους. Αντίθετα η δημοκρατική παιδεία θα διαπαιδαγωγήσει έτσι τα παιδιά, ώστε να γίνουν πολίτες ελεύτεροι, χαρούμενοι, δραστήριοι και δημιουργικοί. Για να πετύχει το σκοπό της αυτό θα χρησιμοποιήσει την ελεύτερη εσωτερική πειθαρχία.

Μα καιρός είναι, νομίζω, ν’ αναλύσω κάπως καλύτερα τους όρους εξωτερική και εσωτερική πειθαρχία, για να μη γίνει αναμεταξύ μας καμιά παρανόηση. Τι είναι λοιπόν η εξωτερική πειθαρχία; Είναι ταυτόσημη με την ανελευτεριά, με την ηθική σκλαβιά. Ο άνθρωπος που εκτελεί κάτι, που κάνει μια ενέργεια, μια εργασία από εξωτερική πειθαρχία, κάνει την ενέργεια αυτή γιατί του το επιβάλλει κάποιος άλλος, και όχι επειδή το θέλει ο ίδιος, όχι επειδή του αρέσει. Υπακούει λοιπόν σε μια ξένη θέληση, πειθαρχεί αναγκαστικά, δεν είναι ελεύτερος. Και γι αυτό η ενέργεια που κάνει από εξωτερική πειθαρχία, τον αηδιάζει, του συνθλίβει την ατομικότητά του, του σκοτώνει τη χαρά, τον κουράζει ανυπόφορα, και γίνεται αγγαρεία. Τέτια αγγαρεία γίνονται τις περισσότερες φορές τα μαθήματα και οι σχολικές εργασίες. Τα παιδιά σέρνονται κυριολεχτικά με τους βαθμούς, τις απειλές, τις τιμωρίες. Και γι αυτό προσπαθούν με κάθε τρόπο να τα αποφύγουν και σοφίζονται χίλιων ειδών τεχνάσματα, για να ξεγελάσουνε τον καθηγητή τους.

Αντίθετα η εσωτερική πειθαρχία είναι ταυτόσημη με την ελευτερία. Εσωτερική πειθαρχία και ελευτερία είναι οι δυό πλευρές  του ίδιου ψυχικού φαινομένου. Πειθαρχώ εσωτερικά θα ειπεί υπακούω στην εσωτερική μου φωνή, εκτελώ κάτι όχι γιατί μου το επιβάλλουν οι άλλοι με άγριο ή με μαλακό και δελεαστικό τρόπο, παρά γιατί το θέλω εγώ ο ίδιος. Και το θέλω, όχι γιατί έτσι μου κάπνισε, παρά γιατί με σπρώχνουνε δικά μου εσωτερικά ελατήρια, και δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Γι αυτό στην εσωτερική πειθαρχία, ενώ πειθαρχώ, νιώθω όμως τον εαυτό μου απόλυτα ελεύτερο, επειδή καμιά ξένη θέληση δεν κάθεται επάνω μου, πετώ ολόκληρος στη δουλειά μου, αφοσιώνομαι, δίνω ολόκληρο τον εαυτό μου, ξετυλίγω όλη μου τη δραστηριότητα για να τελειώσω όσο μπορώ καλύτερα το έργο, που θεληματικά έχω καταπιαστεί. Η ατομικότητά μου ξεπροβάλλει ολόκληρη, η προσωπικότητά μου αχτινοβολεί, πλέω στο πέλαγος της χαράς, δεν νιώθω την κούραση, και η δράση μου είναι χαρούμενη, επίμονη και δημιουργική. Έτσι ο επιστήμονας γιατρός, που ξενυχτάει επάνω στην έρευνά του ν’ ανακαλύψει το φάρμακο μιας αρώστειας, παραμελεί την πρόχειρη απόλαυση, αψηφάει την κούραση, αυτοθυσιάζεται πολλές φορές, γιατί τον σπρώχνει ασυγκράτητα ο φλογερός του πόθος να σώσει από την αρώστεια τους συνανθρώπους του. Είναι λοιπόν απόλυτα πειθαρχικός στο εσωτερικό του ελατήριο, στον πόθο του, και ταυτόχρονα ελεύτερος, και ενώ δουλεύει με όλη του τη δύναμη για την ευτυχία των άλλων, καταχτάει και την δική του ευτυχία. Το ίδιο απόλυτα πειθαρχικός και απόλυτα ελεύτερος είναι και ο ποιητής την ώρα που συνθέτει το ποίημά του πιασμένος από την εσωτερική του ώθηση. Το ίδιο και το παιδί που παίζει, είναι ολοκληρωτικά αφοσιωμένο στο παιχνίδι του, ξεχνάει ακόμη και να φάει, το πρόσωπό του λάμπει από χαρά. Νιώθει τον εαυτό του απόλυτα ελεύτερο και όμως υπακούει με πάθος στα εσωτερικά του ελατήρια, που το σπρώχνουνε να παίξει.

Ακούω όμως πάλι μια αντίρηση. Πολλοί θα μου ειπούνε: Καλά είναι όλα αυτά. Μα η ζωή σήμερα δεν είναι ρόδινη. Ο αγώνας για την ύπαρξη μας αναγκάζει παραπολλές φορές να κάνουμε ενέργειες και να εκτελούμε εργασίες από εξωτερική πίεση, χωρίς να νιώθουμε καμιά εσωτερική κλίση και όρεξη. Ο ποιητής π.χ. για να ζήσει και να υπακούει μόνο στην εσωτερική έμπνευση, πρέπει να είναι πλούσιος. Αλλιώς θα αναγκαστεί να κάνει και κάποια εργασία, που λίγο ή πολύ θα του είναι αγγαρεία. Το ίδιο παθαίνει και ο υπάλληλος, ο εργάτης. Καλό είναι βέβαια να παίξει το παιδί, μα πρέπει και να μάθει, και τα μαθήματα είναι πολλές φορές αγγαρεία. Δεν έχει λοιπόν χρέος η παιδεία, για να μη  βγούνε τα παιδιά έτσι ασυνείθιστα και απροετοίμαστα στη ζωή, άμα μεγαλώσουνε, να τα συνειθίσει το γρηγορότερο και σε εργασίες λίγο ή πολύ αγγαρευτικές; Και πως αλλιώς θα τα συνειθίσει, παρά με την εξωτερική πειθαρχία;

Θα απαντήσω όσο μπορώ συντομότερα. Όποιος προβάλλει την αντίρηση αυτή, ας μας λέει, πως ενδιαφέρεται για τα παιδιά. Μέσα του είναι ριζωμένη η σφαλερή αντίληψη, πως η σημερινή κοινωνία είναι η καλύτερη που μπορούσε να γίνει και γι αυτό πρέπει να μείνει αμετάβλητη. Δεν ενδιαφέρεται λοιπόν, παρά μόνο για τη διατήρησή της. Γιατί η σημερινή κοινωνία είναι έτσι οργανωμένη, που για να διατηρηθεί, της είναι απαραίτητο να διαπαιδαγωγεί, όπως είπαμε, τα παιδιά με βάση την εξωτερική πειθαρχία. Μα η σημερινή  κοινωνία, τραγική για όσους εργάζονται παραγωγικά – πνίγονται μέσα στην οικονομική κι ηθική σκλαβιά τους – δεν είναι ούτε αιώνια ούτε αμετάβλητη. Και γι αυτό χρέος όλων μας ν’ αγωνιστούμε να σπάσουμε τις αλυσίδες της πολύπλευρης σκλαβιάς μας και να φτιάξουμε μια κοινωνία, όπου θα βασιλεύει η κοινωνική δικαιοσύνη, και όπου ο κάθε άνθρωπος θα εργάζεται και θα παράγει υλικά και πνευματικά αγαθά από εσωτερική ώθηση, υπακούοντας ελεύτερα στο ιδανικό της ευτυχίας του συνόλου, και σύμφωνα με τις σωματικές και πνευματικές του ικανότητες.

Έπειτα, και αν ακόμη δεχτούμε, πως η σημερινή κοινωνία είναι ιδανικά καλή, πάλι δεν είναι παιδαγωγικά σωστό να συνειθίσουμε τα παιδιά, όσο μπορούμε γρηγορότερα, στην αγγαρευτική δουλειά με την εξωτερική πειθαρχία. Γιατί αυτό, όπως είπα παραπάνω, αντιστρατεύεται στην παιδική φύση. Με την εξωτερική πειθαρχία – το τόνισα τόσες φορές – παρεμποδίζουμε την κανονική ανάπτυξη του παιδιού, το άνθισμα της προσωπικότητάς του. Το κάνουμε το παιδί ψυχικά ανάπηρο, και του διαστρεβλώνουμε την ηθική εξέλιξη. Όπως είναι παράλογο να δίνουμε στο νήπιο σκληρή στερεή τροφή, με τη δικαιολογία πως πρέπει να συνειθίσει μια ώρα γρηγορότερα στη στερεή τροφή, επειδή τέτια τροφή θα τρώει άμα μεγαλώσει, ενώ έτσι θα του ξεχαρβαλώσουμε το στομάχι και θα το κάνουμε σωματικά ανάπηρο, άλλο τόσο είναι παράλογο και καταστρεφτικό για το παιδί, να το συνειθίσουμε στην αγγαρευτική εργασία με την εξωτερική πειθαρχία, ενώ έτσι, όπως μας λέει η παιδική ψυχολογία, θα το κάνουμε ψυχικά ανάπηρο.

Και τι θα γίνει τότε με τα μαθήματα; Πως θα μάθει το παιδί; Αφού τα μαθήματα είναι λίγο ή πολύ αγγαρεία και χρειάζεται για να τα μάθει η εξωτερική πειθαρχία; Δικαιολογημένη, μα και ολότελα αστήριχτη και η απορία τούτη. Δικαιολογημένη για όσους την προβάλλουνε, γιατί πηγάζει από την επιθυμία τους να περισώσουν την εξωτερική πειθαρχία, το πολύτιμο αυτό όπλο για τη διατήρηση της σημερινής τραγικής κοινωνίας. Δικαιολογημένη ακόμη μέσα στην πισωδρομικότητα, όπου είναι ταμπουρωμένη η σημερινή παιδεία μας, που φοβάται κάθε πρόοδο και υποπτεύεται κάθε αλλαγή. Αστήριχτη όμως ολότελα, γιατί η σύγχρονη παιδαγωγική επιστήμη μας διδάσκει τον τρόπο να κάνουμε το παιδί να μαθαίνει και να μορφώνεται πραγματικά από εσωτερική ώθηση, χωρίς καμιά εξωτερική πίεση. Και τότε θα πάψουνε τα μαθήματα και οι σχολικές εργασίες να είναι αγγαρεία. Και ο τρόπος αυτός  ν’ αγαπήσουνε τα παιδιά τα μαθήματα και να δουλεύουνε θεληματικά και με όλη την καρδιά τους, είναι να οργανώσουμε έτσι τη ζωή τους, ώστε τα μαθήματα, οι γνώσεις δηλαδή που πρέπει να μάθουνε τα παιδιά, να γίνουνε στα χέρια τους πολύτιμα όργανα, που θα τα βοηθούν να ικανοποιούνε κάθε φορά τις δικές τους ανάγκες και να λύνουν τα δικά τους προβλήματα, που θα τους παρουσιάζει αδιάκοπα η άμεση πραγματικότητα. Τότε το παιδί δεν θα ξεκολλάει από τη δουλειά του, ώσπου να καταχτήσει τη γνώση, που του χρειάζεται, γιατί θα βλέπει  πόσο του είναι για τη δική του τη ζωή χρήσιμη. Μα για το σπουδαίο τούτο ζήτημα, θα ξαναμιλήσουμε άλλοτε.

Άμα λοιπόν πραγματικά ενδιαφερόμαστε για το παιδί, πρέπει, όπως είπα, να σεβαστούμε τα δικαιώματα της ηλικίας του, και να του δημιουργήσουμε όλες τις ευνοϊκές συνθήκες για την αρμονική του ανάπτυξη. Μόνον τότε θα βγει στη ζωή, άμα μεγαλώσει γερό και σωματικά και ψυχικά, και θα ριχτεί στη δημιουργική εργασία. Και το πρώτο που έχουμε να κάνουμε, είναι να το λυτρώσουμε από τη σημερινή βάρβαρη εξωτερική πειθαρχία, και να στηρίξουμε την  ανατροφή του και ιδιαίτερα  την ηθική του διαπαιδαγώγηση στην ελεύτερη εσωτερική πειθαρχία.

Τα παιδιά μας λοιπόν πρέπει να είναι έτσι διαπαιδαγωγημένα, ώστε να ζούνε μέσα τους πλούσια το συναίστημα της ελευτερίας. Να νιώθουνε δηλαδή σε κάθε στιγμή, πως ξεδιπλώνουνε τη δράση τους, τη δημιουργικότητά τους, όχι γιατί τους το επιβάλλουν οι άλλοι, όποιοι κι αν είναι αυτοί, παρά επειδή το θέλουν μόνα τους. Και το θέλουν αυτά τα ίδια, γιατί πειθαρχούνε στην εσωτερική φωνή, που τα παρορμάει ασυγκράτητα, μ’ άλλα λόγια γιατί τα σπρώχνουν ν’ αναπτύξουνε την ενεργητικότητά τους τα εσωτερικά τους ελατήρια.

Μα ποια είναι τα εσωτερικά αυτά ελατήρια, που γίνονται, τα κίνητρα για την ελεύτερη δημιουργική δράση των παιδιών; Είναι πρώτα οι βιολογικές και ψυχικές ανάγκες του παιδιού, τα ενδιαφέροντα της παιδικής ηλικίας, που επιταχτικά ζητούνε την ικανοποίησή τους. Είναι έπειτα τα ζωντανά ιδανικά, που πυρπολούνε την ψυχή της νεολαίας, και ακοίμητα κεντρίζουνε τη δράση της για την πραγματοποίησή τους. Ας σταματήσουμε λίγο, να ρίξουμε μια βαθύτερη ματιά.

Πέντε είναι οι βασικές ανάγκες της παιδικής ηλικίας. Πέντε είναι και τα αντίστοιχα δικαιώματα του παιδιού. Πρώτη είναι η βασική ανάγκη και το δικαίωμα του παιδιού να ζήσει. Πάντα άγρυπνο είναι το ένστιχτο της αυτοσυντηρησίας. Το έγκλημα που γίνεται σήμερα, να υπάρχουνε χιλιάδες παιδιά που πεινούνε και υποφέρουνε, χιλιάδες παιδιά που τα θερίζει ο χάρος, δείχνει τον ηθικό ξεπεσμό της σημερινής κοινωνίας. Χρέος μας να χτυπήσουμε το έγκλημα τούτο στη ρίζα του. Αλλιώς η κάθε ηθικοδιδασκαλία των παιδιών μας, είναι καθαρή υποκρισία από μέρος μας, συνειδητή απάτη.

Δεύτερη είναι η ζωτική ανάγκη του παιδιού ν’ αναπτυχτεί αρμονικά και να φτάσει στο τέλειο ωρίμασμά του. Από τη ζωτική αυτή ανάγκη πηγάζει το δικαίωμα του παιδιού και η υποχρέωσή μας να του δημιουργήσουμε όλες τις ευνοϊκές συνθήκες για το μέστωμα της ατομικότητάς του. Τα σφάλματα που γίνονται και στο σπουδαίο τούτο ζήτημα, είναι κι αυτά εγκληματικά. Δε δημιουργούμε τις ευνοϊκές συνθήκες, συχνά παραβιάζουμε για σκοπούς εγωιστικούς και αντικοινωνικούς, άρα ανήθικους, την πορεία, που έχει χαράξει η ίδια η φύση στη ανάπτυξη του παιδιού, το κάνουμε ψυχικά ανάπηρο και έτσι διαστρεβλώνουμε και την ηθική του εξέλιξη. Η σύγχρονη όμως ψυχολογία μας δείχνει το σωστό δρόμο που πρέπει ν’ ακολουθήσουμε, και πρώτα απ’ όλα μας φωνάζει να λυτρώσουμε το παιδί από τη βάρβαρη εξωτερική πειθαρχία.

Τρίτη είναι η ψυχική ανάγκη και το δικαίωμα της χαράς. Άμα λείψει από το παιδί η χαρά, άμα με τα αντιπααιδικά μέτρα μας είναι συνεφιασμένος και πένθιμος ο ουρανός του, αδύνατο ν’ αναπτυχτεί αρμονικά το παιδί. Θα γεράσει, πριν ακόμη ωριμάσει. Αδύνατο λοιπόν να σταθεί και η ηθική του διαπαιδαγώγηση. Η χαρά είναι η αιθέρια ψυχική τροφή. Αυτή ομορφαίνει την παιδική ψυχή. Αυτή τη δραστηριοποιεί. Όχι όμως η χαρά από την πρόστυχη απόλαυση και τη βουτηγμένη στην αδράνεια καλοπέραση, παρά η αληθινή χαρά, που ξεπηδάει ροδοκόκινη  από την ενεργητική ζωτικότητα. Τροφοδότρα πηγή γι’ αυτή την αληθινή χαρά είναι η ελεύτερη εσωτερική πειθαρχία, γιατί μόνο με την ελεύτερη εσωτερική πειθαρχία ξετυλίγει το παιδί όλη του την ενεργητικότητα, και πλέει στο πέλαγος της αληθινής χαράς.

Τέταρτο είναι το δικαίωμα του παιδιού να χαρεί τον πολιτισμό. Το δικαίωμα τούτο πηγάζει από τη ζωτική ανάγκη για το παιδί να ζήσει και ν’ αναπτυχτεί μέσα στο σημερινό πολιτισμό. Το έγκλημα που γίνεται σήμερα, να υπάρχουν χιλιάδες παιδιά που κακοζούνε σε πρωτόγονη κατάσταση, απόμερα από τα υλικά και πνευματικά αγαθά του πολιτισμού, δείχνει άλλη μια φορά το ηθικό κατρακύλισμα της σημερινής κοινωνίας. Επιταχτικό χρέος μας να χτυπήσουμε και τούτο το έγκλημα στη ρίζα του. Το παιδί έχει ζωτική ανάγκη να λυτρωθεί από τον πρωτογονισμό, και να υψωθεί στην ανώτερη σφαίρα του πολιτισμού. Έχει το δικαίωμα να χαρεί τα αγαθά του πολιτισμού και ιδιαίτερα την τέχνη. Μόνον τότε οι δημιουργικές δυνάμεις της νεολαίας θα διοχετευθούνε στην πρόοδο και στο χτίσιμο της ευτυχίας της, και μόνον τότε θα γίνουνε τα παιδιά μας καταλυτές και οικοδόμοι, δημιουργικοί εργάτες της ζωής και της επιστήμης.

Πέμπτη είναι η βιολογική ανάγκη του παιδιού να μορφωθεί. Μα ας εξηγηθούμε καλύτερα. Επικρατεί ακόμη η αντίληψη, πως η μόρφωση είναι κάτι που πρέπει να αναγκάσουμε το παιδί να την πάρει με το στανιό. Πιστεύουμε πως η μόρφωση είναι απαραίτητη στο παιδί, επειδή εμείς οι ενήλικοι την κρίνουμε απαραίτητη. Μεγάλο όμως λάθος μας. Η αλήθεια είναι πως η μόρφωση, απαράλλαχτα όπως και η τροφή, είναι απαραίτητη επειδή τη ζητάει ο ίδιος ο οργανισμός του παιδιού. και τη ζητάει, επειδή η μόρφωση ικανοποιεί μια σπουδαία βιολογική ανάγκη της παιδικής ηλικίας, τη διπλή ανάγκη να γνωρίσει το παιδί την άμεση πραγματικότητα, το γύρω του κόσμο, όπου μέσα θα ζήσει και θα δράσει, και να εξοπλιστεί με τα απαραίτητα εφόδια, με τα όπλα της αληθινής μόρφωσης, για τη ζωή και τη δημιουργική του δράση. Γι αυτό και το παιδί νιώθει μέσα του αχόρταγη την όρεξη, την εσωτερική ώθηση να μορφωθεί. Και πραγματικά μορφώνεται μόνο του, αψηφώντας τον κόπο, μαθαίνει π.χ. μόνο του να μιλάει, να περπατάει, ερευνάει τον γύρω του κόσμο, χωρίς καμιά εξωτερική πίεση. Το σπρώχνει η ίδια του η φύση. Δεν χρειάζεται λοιπόν κανένας καταναγκασμός. Εκείνο που έχουμε εμείς οι ενήλικοι να κάνουμε, είναι πρώτα να δώσουμε στο παιδί όλα τα μέσα, να βρούμε έπειτα τον κατάλληλο τρόπο να το βοηθήσουμε και να το καθοδηγήσουμε να αυτομορφωθεί. Μα ούτε το ένα ούτε το άλλο κάνουμε ως τώρα. Και είναι εγκληματική η σημερινή κοινωνία απέναντι στο παιδί. Δεν αναγνωρίζει για όλα τα παιδιά το ιερό δικαίωμα της μόρφωσής τους. Δεν παρέχει σ’ όλα τα παιδιά τα απαραίτητα μέσα. Η παιδεία έχει γίνει προνόμιο των λίγων. Γιατί η παιδεία, όπως ξέρουμε, είναι πολύτιμο όργανο στα χέρια του Κράτους. Μα το Κράτος, την εξουσία, την έχουνε στα χέρια τους οι λίγοι, οι προνομιούχοι, η πλουτοκρατική ολιγαρχία. Και αυτοί για ένα μόνον ενδιαφέρονται, να εξασφαλίσουνε τα προνόμιά τους. Γι αυτό κρατούνε το λαό βυθισμένο στο πνευματικό σκοτάδι και τον παραπλανούν, για να τον εκμεταλλεύονται. Αφήνουνε λοιπόν τα παιδιά του δουλευτή λαού στην πείνα, στην εξαθλίωση, στην αμορφωσιά, δεν τα εφοδιάζουνε με τα απαραίτητα όπλα για τη ζωή, παραλύουνε με τα  βάρβαρα μέτρα τους την εσωτερική όρεξη των παιδιών να μορφωθούν, και φράζουνε, ιδιαίτερα με την ηθική διαπαιδαγώγηση που τους δίνουνε, το δρόμο της προόδου. Η λαοκρατικά όμως οργανωμένη κοινωνία, όπου κυρίαρχος θα είναι ο λαός που ιδροκοπάει και παράγει τα υλικά και πνευματικά αγαθά του πολιτισμού, θα εξοπλίσει όλα τα παιδιά με την αληθινή, την ποιοτική μόρφωση – γιατί αυτό είναι το συμφέρο της – για να γίνουνε δημιουργικοί συντελεστές στο χτίσιμο του νέου πολιτισμού και ιδιαίτερα στην ανοικοδόμηση της πατρίδας μας, μέσα από τα σημερινά ερείπια.

Από τη σύντομη αυτή έρευνά μας, βγαίνει άλλη μια φορά το συμπέρασμα: Πρέπει να σεβαστούμε τα δικαιώματα του παιδιού, να ικανοποιήσουμε τις βασικές ανάγκες της παιδικής ηλικίας. Μόνον έτσι θα φτιάξουνε τα παιδιά μας γερό σώμα και χαρούμενη και ακμαία την ψυχή τους. Και μόνον τότε θα βάλουμε στερεά τα θεμέλια και για τη σωστή δημοκρατική ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας.

Το δεύτερο εσωτερικό κίνητρο για την ελεύτερη δημιουργική δράση της νεολαίας μας, είναι, όπως είπα, τα ιδανικά που την φλογίζουνε, και πυρπολούνε την ψυχή της. Επάνω σε ποια ιδανικά θα στηριχτεί η δημοκρατική ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας; Φυσικά επάνω στα γνήσια δημοκρατικά, τα ζωντανά ιδανικά του ελληνικού λαού. Αυτά είναι και τα μόνα προοδευτικά. Αυτών την πραγματοποίηση θα επιδιώξουμε με την παιδεία μας. Και αυτά είναι τα ακόλουθα τέσσερα:

Είναι πρώτο το ιδανικό της εθνικής λευτεριάς. Είναι ζωντανό και προοδευτικό ιδανικό. Πηγάζει από τη φλογερή αγάπη του λαού και της νεολαίας μας στην πατρίδα. Ενσαρκώνει τον ακοίμητο πόθο να ζήσουμε ελεύτεροι στον τόπο μας. Η εποποιία στα αλβανικά βουνά, ο περίλαμπρος και  δαφνοστεφανωμένος τετράχρονος αγώνας του λαού ν’ αποτινάξει το ζυγό του βάρβαρου καταχτητή, ο ηρωισμός και η αυτοθυσία της νεολαίας μας κάτω από την ένδοξη σημαία της ΕΠΟΝ για την ανάχτηση της λευτεριάς, δείχνουνε πόσο φλογερό είναι το ιδανικό της εθνικής λευτεριάς και στο λαό και στη νεολαία. Άσβεστη πρέπει να μείνει η φλόγα του. Τα παιδιά μας πρέπει έτσι να διαπαιδαγωγηθούν, ώστε ν’ αγωνίζονται παληκαρίσια και πάντα πρόθυμα να θυσιάζονται για να υπερασπίσουνε την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας μας από κάθε εξωτερικό εχτρό, και από κάθε ύπουλο φίλο, όποιοι κιάν είναι αυτοί και όσοι ισχυροί κιάν είναι. Πρέπει να νιώσουνε τα παιδιά μας, πως δεν υπάρχει ανώτερο αγαθό από την εθνική λευτεριά. Μόνον ο λαός που είναι ελεύτερος, μπορεί να δημιουργήσει τον πολιτισμό του και να χτίσει την ευτυχία του. Λαοί που δεν αγωνίζοτναι μ’ όλη τους τη δύναμη για τη λευτεριά τους, λαοί που υπόκυψαν στη βία και δέχονται παθητικά να στενάζουνε κάτω από τον ξενικό ζυγό, αποχτηνώνονται και εξανδραποδίζονται.

Δεύτερο είναι το αντιφασιστικό ιδανικό της γνήσιας δημοκρατίας. Ο σκληρός και άφθαστος σε ηρωισμό αγώνας του λαού και της νεολαίας μας για το ξερίζωμα του φασισμού και από τη χώρα μας, δείχνει πόσο ζωντανό είναι και το ιδανικό τούτο. Ενσαρκώνει τη βαθιά λαχτάρα του ελληνικού λαού να λυτρωθεί από τη σημερινή οικονομική, κοινωνική και πολιτική σκλαβιά του, να γίνει νοικοκύρης στον τόπο του, να πάρει την τύχη στα χέρια του. Άσβεστη πρέπει να μείνει η φλόγα του ιδανικού της δημοκρατίας στη νεολαία μας. Διαποτισμένη η νεολαία μας με το αντιφασιστικό, το γνήσιο δημοκρατικό πνεύμα θα γίνει όργανο προόδου, καταλυτής και οικοδόμος. Τα παιδιά μας λοιπόν πρέπει να γίνουνε θεμελιωτές, άξιοι πολίτες και άγρυπνοι φρουροί της δημοκρατίας. Ν’ αγωνίζονται με αυτοθυσία ενάντια σε κάθε εξωτερικό και εσωτερικό εχτρό, που θα επιχειρούσε να αλυσοδέσει το λαό, και να του στερήσει τα δικαιώματα, που με ποτάμι το αίμα του κατάχτησε. Πρέπει βαθιά να νιώσουνε τα παιδιά μας, πως το δεύτερο πολύτιμο αγαθό είναι η λαϊκή λευτεριά. Η εθνική λευτεριά μόνη της δεν είναι αρκετή. Λαοί εθνικά ελεύτεροι, μα σκλάβοι εσωτερικά, πέφτουν θύματα στα χέρια των λίγων εκμεταλλευτών τους και εξαθλιώνονται. Μόνο λαοί ελεύτεροι εθνικά και λυτρωμένοι από κάθε φασιστική τυραννία και εκμετάλλεψη βαδίζουνε χαρούμενα το δρόμο της προόδου, ξετυλίγουν όλη τους τη δημιουργική δράση, και εξυψώνονται. Ξέρουνε πως οι κόποι και οι θυσίες τους δεν πάνε χαμένοι. Ξέρουνε πως με τον ιδρώτα τους χτίζουνε την ευτυχία τους και θεμελιώνουνε το γνήσιο ανθρωπισμό.

Τρίτο είναι το αντιιμπεριαλιστικό ιδανικό της ειρήνης. Ενσαρκώνει τη φλογερή λαχτάρα του ελληνικού λαού να ζήσει δημιουργικά, για να εξυψωθεί στο γνήσιο ανθρωπισμό και να καταχτήσει την ευτυχία του. Ο σημερινός παγκόσμιος πόλεμος που ξαπόλησε ο χιτλερικός φασισμός για να κυριαρχήσει και να εξανδραποδίσει όλους τους λαούς, συνειδητοποίησε και στον ελληνικό λαό τη βαθιά ανάγκη να ξεριζωθούν οι καταχτητικοί πόλεμοι και να βασιλέψει η ειρήνη και η δικαιοσύνη. Ο ελληνικός λαός έζησε τη τετράχρονη μαύρη σκλαβιά, και σήκωσε το σταυρό του μαρτυρίου. Και είδε ολόγυρά του με φρίκη τα ερείπια. Είδε τους εκμεταλλευτές να πλουτίζουνε και τα παιδιά του να βασανίζονται, να θανατώνονται. Είδε τα δεινοπαθήματα των άλλων λαών και πόνεσε με τον πόνο τους. Σωρός στην Ευρώπη τα ερείπια. Η κοινωνική αδικία άπλωσε τις μαύρες φτερούγες της. Τα πρωτόγονα ένστιχτα κυριάρχησαν. Η επιστήμη και η τέχνη παραστράτησαν από τον αληθινό προορισμό τους. Και πολύτιμα όπλα για την πρόοδο και την εξύψωση, έγιναν  όργανα καταστροφής. Ο ανθρωπισμός που διακήρυξαν οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι δείχτηκε σάπιος ως τη ρίζα του. Οι καρποί του φαρμακεροί. Και η νεολαία μας, η ηρωική νεολαία μας είδε με φρίκη τις φασιστικές νεολαίες να γίνονται νεκροθάφτες του πολιτισμού και δήμιοι της ανθρωπότητας.

Απαίτηση του ελληνικού λαού και προσταγή της νεολαίας μας να διαποτιστεί η παιδεία μας με το αντιιμπεριαλιστικό πνεύμα. Όχι πια καταχτητικοί πόλεμοι, προστάζουν. Όχι σκλαβωμένοι λαοί. Να πάψουν οι αιματοχυσίες, οι καταστροφές. Να πάψει η εκμετάλλεψη του ενός λαού από τον άλλο. Όλες οι δημιουργικές δυνάμεις να ξεχυθούν στο ανοικοδομητικό έργο και στο χτίσιμο του νέου πολιτισμού. Δεν θέλει πια η νεολαία μας να σέρνεται σαν πρόβατο στη σφαγή για να πλουτίζουν οι εκμεταλλευτές των λαών. Την πατριδοκαπηλία , το πλανερό σύνθημα της «Μεγάλης Ιδέας» το άπιαστο αυτό πουλί, το πλήρωσε ο λαός και η νεολαία μας με ποτάμι το αίμα τους, και η πατρίδα μας με αφάνταστες καταστροφές. Με την προσταγή αυτή του λαού και της νεολαίας θα συμμορφωθεί και η δημοκρατική ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας. Δε θα καλλιεργήσουμε στα σχολεία μας το φυλετικό μίσος, το στενόκαρδο αρπαχτικό εθνικισμό. Θα καλλιεργήσουμε τον αληθινό εθνισμό. Στη θέση της πατριδοκαπηλείας την αληθινή αγάπη στην πατρίδα και το σεβασμό της πατρίδας των άλλων. Στη θέση των καταχτητικών πολέμων την ειρήνη. Και στη θέση του μίσους ανάμεσα στους λαούς θα καλλιεργήσουμε την αμοιβαία κατανόηση και τη συνεργασία με τους άλλους λαούς στο χτίσιμο του νέου πολιτισμού, όπου ο κάθε λαός, ελεύτερος και λυτρωμένος, θα προσφέρει ό,τι ωραιότερο μπορεί να δημιουργήσει. Από τα σημερινά ερείπια λαχταρούν οι λαοί να χτίσουνε το μεγαλόπρεπο οικοδόμημα της ανώτερης ευτυχίας στη γη, θεμελιωμένο επάνω στις αληθινά ανθρώπινες αξίες.

Τέταρτο είναι το ιδανικό της ευτυχίας του συνόλου. Με το ιδανικό τούτο, όπως ανάπτυξα σε άλλο μέρος της ομιλίας μου, πρέπει να διαποτιστεί η παιδεία μας. Εκεί τόνισα, πως τα παιδιά μας πρέπει έτσι να διαπαιδαγωγηθούν, ώστε να βρίσκουνε την ατομική τους ευτυχία μόνο μέσα στην ευτυχία του συνόλου και πως έχουν υπέρτατη υποχρέωση να δίνουνε τον εαυτό τους για την προκοπή ολόκληρης της νεολαίας και του λαού.

Φτάσαμε στο τέλος της θεωρητική έρευνας. Ας ανακεφαλαιώσουμε τα σπουδαιότερα πορίσματα: Η σημερινή ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας είναι ατομιστική και κατασταλτική. Διαστρεβλώνει την ηθική εξέλιξη των παιδιών μας και βάζει φραγμούς στην πρόοδο και την εξύψωση του λαού. Και δεν μπορούσε να είναι διαφορετική. Είναι η πιο κατάλληλη για να περιφρουρηθούν τα συμφέροντα της γνωστής προνομιούχας τάξης. Αυτή η μερίδα της σημερινής κοινωνίας έχει στα χέρια της την εξουσία, το Κράτος, και χρησιμοποιεί και την παιδεία για να εξασφαλίσει τα προνόμιά της.

Η δημοκρατική ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας θα ριζώσει μόνον άμα σεβαστούμε εμείς οι ενήλικοι τα δικαιώματα της παιδικής ηλικίας και δώσουμε στα παιδιά όλα τα μέσα να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες. Η λαοκρατικά οργανωμένη κοινωνία πρόθυμα θα δώσει τα μέσα αυτά. Αυτό απαιτεί το συμφέρο της.

Η δημοκρατική ηθική διαπαιδαγώγηση είναι η μόνη που ταιριάζει στη φύση της παιδικής και νεανικής ηλικίας. Θα καλλιεργήσει στην ψυχή της νεολαίας στη φύση της παιδικής και νεανικής ηλικίας. Θα καθοδηγήσει τα παιδιά στο δρόμο της προόδου. Θα καλλιεργήσει εντατικά στην ψυχή της νεολαίας τα γνήσια δημοκρατικά ιδανικά της εθνικής λευτεριάς, της δημοκρατίας, της ειρήνης και της ευτυχίας του συνόλου. Για τον ανώτερο τούτο σκοπό της, θα χρησιμοποιήσει την ελεύτερη εσωτερική πειθαρχία, έτσι που τα παιδιά μας ελεύτερα θα αφοσιωθούνε στην πραγματοποίηση των ιδανικών του λαού.

Μα η δημοκρατική αυτή και ηθικοκοινωνική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας μας, για να είναι γόνιμη, δεν πρέπει να κάνει το λάθος και να στηριχτεί στη θεωρητική διδασκαλία, όσο ωραία κιάν είναι. Ο μόνος σωστός τρόπος είναι η πράξη. Το παιδί πρέπει μέσα στη σχολική  ζωή του και με τη ζωή του να ζήσει την ελεύτερη εσωτερική πειθαρχία και να αφοσιωθεί πραγματικά στην ευτυχία του συνόλου, στην πραγματοποίηση των ιδανικών. Γι αυτό επιβάλλεται να οργανωθεί η ζωή του παιδιού μέσα στο σχολείο από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο με τέτιο τρόπο, που το παιδί να έχει αδιάκοπα την ευκαιρία να αναπτύσσει αυτοθέλητα την πρωτοβουλία του, τη δημιουργική του δράση για να ικανοποιεί κοινούς σκοπούς, που θα αποβλέπουν στην προκοπή της μαθητικής του κοινότητας και στην ευτυχία ολόκληρης της νεολαίας της πατρίδας του.

 Επιβάλλεται λοιπόν να εφαρμοστεί στα σχολεία μας η αληθινή αυτοδιοίκηση των παιδιών.