«Η ΠΡΩΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΣΤΗΛΗ» του Fr. Joliot Curie* Μετάφραση του Κώστα Σωτηρίου από το περιοδικό «Pensée» τεύχος 23 Μάρτης –Απρίλης 1949

*(Μέλους του Ινστιτούτου και της Ακαδημίας της Ιατρικής

–Βραβείο Nobel – καθηγητή στο  Collège de France –

ανώτατου επόπτη στην Επιτροπή για την ατομική ενέργεια) 

 Υπογράφεται σαν «Μετάφραση  Κ.Π.» από τον Σωτηρίου

(βλέπε τελευταία σελ. του χειρόγραφου)

Το χειρόγραφο μπορείτε να το διαβάσετε: Το χειρόγραφο

Δεν αναφέρει αν και που δημοσιεύτηκε.

Για δυό λόγους κατορθώσαμε οι επιστήμονες, οι τεχνικοί και οι εργάτες της Επιτροπής, για την ατομική ενέργεια, να πραγματοποιήσουμε και να βάλουμε σε λειτουργία την πρώτη γαλλική ατομική στήλη μέσα στην προθεσμία που είχαμε καθορίσει πριν δυό χρόνια περίπου. Πρώτα, επειδή νιώθαμε, πως μας υποστήριζαν στην προσπάθειά μας, όλοι οι Γάλλοι, που επιθυμούν να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία της χώρας μας στον τομέα της ατομικής ενέργειας, και από το άλλο μέρος, επειδή όλο το προσωπικό, από τον κατώτερο ως τον ανώτερο, εργάστηκε με ενθουσιασμό και ομόφωνα για τον κοινό σκοπό.

Άλλωστε η πρώτη τούτη επιτυχία μας δεν είναι παρά ένα μέρος από την εργασία που κάναμε εδώ και δυόμιση χρόνια. Καταβάλαμε πολύ μεγάλη προσπάθεια για την μεταλλειολογική έρευνα, για να ανακαλύψουμε κοιτάσματα ουράνιου και θόριου, όχι μόνο στη μητροπολιτική Γαλλία, παρά και στις περιοχές της Γαλλικής Ένωσης και ιδιαίτερα στη Μαγαδασκάρη και στην Αφρική του Ισημερινού. Γιατί πραγματικά, μόνο αφού ανακαλύψουμε αξιόλογα κοιτάσματα, πλούσια μεταλλεία ουράνιου, θα μπορέσουμε να αναπτύξουμε σε μεγάλη κλίμακα την ατομική ενέργεια και να εξασφαλίσουμε στον τομέα τούτον την ανεξαρτησία της χώρας μας. Είναι λοιπόν πολύ μεγάλη η προσπάθειά μας στο σημείο τούτο. Και δε διστάζω να ειπώ, πως τα πρόσφατα αποτελέσματά μας είναι σημαντικά ελπιδοφόρα.

Στο έργο μας πολύ μας βοήθησε η  μακρόχρονη στη χώρα μας επιστημονική παράδοση στη ραδιενέργεια και στην πυρηνική φυσική, που την ανακάλυψαν οι Γάλλοι Henri Becquerel και Pierre και Marie Curie. Στα εργαστήρια που ιδρύθηκαν πριν μισό αιώνα μορφώθηκαν πολλοί ερευνητές και όλοι μας σήμερα χρωστάμε μεγάλη ευγνωμοσύνη στους μεγάλους μας δασκάλους. Είχαμε ακόμη την καλή τύχη να έχουμε συνεργάτες επιστήμονες που εξακολούθησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου τη γαλλική προσπάθεια για την ατομική ενέργεια, προσπάθεια που άρχισε το 1939 και που τον Ιούνιο του 1940 είχε υψώσει τη Γαλλία στην πρώτη θέση μέσα σ’ όλα τα Έθνη του κόσμου. Την προσπάθεια τούτη τη συνέχισαν κατά τη διάρκεια του πολέμου, με απόλυτη ομοφωνία με όσους από μας έμειναν στη Γαλλία οι Kawarski, Goldschmidt, Gueron, Pierre Auger, Halban στην Αγγλία στον Καναδά στις Ενωμένες Πολιτείες.

Ας ιδούμε τώρα ποια σημασία έχει η πραγματοποίηση της πρώτης γαλλικής στήλης, που πετύχαμε. Πιστεύουμε, και δεν είμαστε οι μόνοι που το πιστεύουμε, πως ο πρώτος τούτος σταθμός, όπου φτάσαμε στο τέλος του 1948, μέσα στην προθεσμία, το ξαναλέω, που είχαμε καθορίσει, είναι βασικός, είναι ένας σταθμός  - κλειδί. Δείχνει ολοφάνερα δυό πράματα:

α! Πως ξέρουμε καλά τα χαραχτηριστικά, που παρουσιάζουν οι πυρηνικές αντιδράσεις στην ανάπτυξή τους σε αλληλοδιάδοχες αυτοπολλαπλασιαζόμενες εκρήξεις με απόδοση χρησιμοποιήσιμης ενέργειας. Επάνω σ’ αυτό το επίκαιρο σημείο μιλάνε μερικές φορές για μυστικό. Όμως στην πραγματικότητα δεν υπάρχει μυστικό. Κατέχουμε τις σχετικές γνώσεις.

β! Δείχνει ακόμη πως η πρώτη τούτη ατομική στήλη μάς ανοίγει το  δρόμο να κατασκευάσουμε με μεγαλύτερη ευκολία και ασφάλεια ατομικές στήλες με μεγαλύτερη δύναμη και απόδοση και έπειτα και στήλες με μεγάλη δύναμη. Είμαστε βέβαιοι. Δουλειά μόνο χρειάζεται. Γιατί δεν έχουμε πια ούτε ανακαλύψεις να κάνουμε, ούτε να καθορίσουμε βασικές αρχές. Όλο το ζήτημα συγκεντρώνεται στα μέσα και στους ανθρώπους που θα έχουμε στη διάθεσή μας, ή που θα μπορέσουμε να μορφώσουμε, για να πραγματοποιήσουμε τις στήλες με μεγαλύτερη απόδοση και έπειτα τη μεγάλη κεντρική γενέτειρα ατομικής ενέργειας. Ενώ για την πρώτη ατομική στήλη, αυτή που πετύχαμε, ως την τελευταία στιγμή είχαμε κάποια ανησυχία.

Ομολογώ με  όλη την ειλικρίνεια , πως στις 15 του Δεκέμβρη, λίγο πριν από τις 12 και 12, όταν είμαστε συγκεντρωμένοι καμιά εικοσαριά στο χωλ του πύργου Chatillon για να βάλουμε σε λειτουργία την πρώτη ατομική στήλη, έγραψα στο ημερολόγιο «Δοκιμή για ξεκίνημα». Δοκιμή, να αυτό ήταν όλο, που μπορούσα να σημειώσω εκείνη τη στιγμή, που ο Kawarski διοχέτευε το βαρύ νερό στο μεγάλο δοχείο, που περιείχε το ουράνιο με μορφή οξειδίου – στο σημείο τούτο διαφέρει η δική μας στήλη από την αμερικάνικη και την αγγλική στήλη – Σ’ αυτές χρησιμοποιούν το μέταλλο. Παρακολουθούσαμε λοιπόν με το αντίστοιχο όργανο, το βαρύ νερό που ανέβαινε μέσα στο δοχείο, και νιώθαμε όλοι πολύ μεγάλη συγκίνηση. Όλοι μας οι υπολογισμοί μας φαινόντουσαν σωστοί. Και λέγαμε: « Πως θα μπορούσε να μην πάρει εμπρός;» Μα όσο δεν είχε γίνει ακόμη η δοκιμή, όσο δεν κρατούσαμε στα χέρια μας την επιτυχία, πάντα κάτι μας έτρωγε μέσα μας, κάποιος φόβος, πως κάτι μπορούσε να μας είχε ξεφύγει, και νιώθαμε όλοι τη μεγάλη μας ευθύνη. Γιατί η επιτυχία σήμαινε για μας, πως προσφέραμε κάτι σπουδαίο στο Έθνος μας.

Λίγα λεπτά αργότερα τα όργανα μπήκανε σε κίνηση, οι δείχτες τους άρχισαν να παρεκκλίνουν, δείχνοντάς μας έτσι πως πολλαπλασιάζονται τα περίφημα εκείνα βλήματα, τα γνωστά νευτρόνια. Δε θα ειπεί όμως πως είχε κιόλας αρχίσει η αλυσιδωτή έκρηξη με απόδοση χρησιμοποιήσιμης ενέργειας. Κι αυτό ήταν το σπουδαίο. Σε μια ορισμένη στιγμή ο Kawarski, ο κυριότερος συνεργάτης μου εδώ και 14 χρόνια – όλοι τον αναγνωρίζουν  αυθεντία στον τομέα της ατομικής ενέργειας – είπε: «Πρέπει να πάρει «εμπρός» και εννοούσε με αυτό, πως πρέπει τώρα ν’ αρχίσουν μόνες τους οι αντιδράσεις και να ελευτερωθεί η χρησιμοποιήσιμη ενέργεια. Κάνουμε μερικά τρομπαρίσματα και σταματούμε. Και πραγματικά η επιφάνεια του νερού μένει σταθερή και βλέπουμε στα όργανά μας τους δείχτες να παρεκκλίνουν, θα έλεγα με μεγαλοπρέπεια, δείχνοντάς μας, πως ξεκίνησαν οι αλυσιδωτές αντιδράσεις, που περιμέναμε, με απόδοση χρησιμοποιήσιμης ενέργειας, όχι φυσικά εκρηχτικές, γιατί το σύστημα ασφάλειας λειτουργεί μόνο μόλις ελευτερωθεί ορισμένος βαθμός ενέργειας.

Είχαμε κιόλας συνηθίσει να χειριζόμαστε  συσκευές, που παράγουν ενέργεια, μα πολύ πιο αδύνατες από την ατομική στήλη, τα κυκλοτρόνια. Αυτά όμως, για να μας δώσουν την ενέργεια αυτή, πρέπει να τροφοδοτούνται με ρεύμα από τον ηλεχτρικό δίχτυ της πόλης και ξοδεύουν πολλά κιλοβάτ, και αυτό μας δημιουργούσε, άλλωστε, πολλές δυσκολίες, με την ηλεχτρική εταιρεία, επειδή ο προϋπολογισμός των εργαστηρίων ήταν πενιχρός. Και χρειάζονται εκατοντάδες κιλοβάτ ηλεχτρικό ρεύμα από θερμικούς ή υδροηλεχτρικούς σταθμούς για να έχουμε κάποια αχτινοβολία που ν’ αξίζει τον κόπο, μερικά μικροβάτ.

Η δύναμη της πρώτης πειραματικής ατομικής μας στήλης, είναι, βέβαια, μικρή, την υπολογίσαμε σε μερικά κιλοβάτ, μα τα λίγα αυτά κιλοβάτ τα έχουμε χωρίς καμιά  τροφοδότηση με ενέργεια απ έξω. Μας τα δίνει μόνη της η ατομική ενέργεια που ελευτερώνεται και που θα μπορεί να ελευτερώνεται εκατομμύρια αιώνες. Είναι, αλήθεια, καταπληχτικό. Σκεφτείτε, αν είχε κατασκευαστεί πριν δυό χιλιάδες χρόνια μια τέτια μηχανή, και ήταν κλεισμένη μέσα σε μια πυραμίδα για να προστατεύεται από τις καιρικές συνθήκες, θα λειτουργούσε σήμερα με τον ίδιο τρόπο, όπως και πριν δυό χιλιάδες χρόνια. Και είναι βαθιά συγκινητικό να μπορούμε να λέμε, πως, αν φτιάξουμε μια μηχανή και χαράξουμε επάνω της την ημερομηνία 15 του Δεκέμβρη 1948, πως η μηχανή αυτή, αν δεν πάθει διάβρωση, αν δεν γίνουν σεισμοί ή άλλα ατυχήματα, θα εξακολουθεί να δίνει μέσα σε χιλιάδες χρόνια σχεδόν την ίδια , όπως σήμερα, ενέργεια.

Μας ενδιαφέρει όμως ακόμη, και πρέπει, και η οικονομική πλευρά. Η πρώτη τούτη ατομική στήλη, εκτός από το ότι μας ανοίγει το δρόμο, όπως είπα, για να κατασκευάσουμε στήλες με μεγαλύτερη δύναμη, δημιουργεί ταυτόχρονα από την πρώτη στιγμή πολύ καλύτερες συνθήκες για να παρασκευάσουμε τα τεχνητά ραδιοστοιχεία, που ανακαλύφτηκαν για πρώτη φορά στα 1934 στη Γαλλία. Το ξέρουμε καλά. Η Ειρήνη Joliot Curie και εγώ παρασκευάσαμε τα τρία πρώτα, πριν λίγο περισσότερο από 14 χρόνια. Σήμερα είναι γνωστά κάπου εξακόσια. Τα τεχνητά αυτά ραδιοστοιχεία είναι εξαιρετικά πολύτιμα για τη βιομηχανική έρευνα. Στην παρασκευή τους η χώρα μας είχε μείνει πίσω, επειδή μας τα προμήθευε σε πολύ μικρή ποσότητα μόνο το κυκλοτρόνιο του College de Frnace.Τώρα όμως είμαστε σε θέση να τροφοδοτήσουμε πλούσια πρώτα τους ερευνητές στη χώρα μας, μα ενδεχόμενα, και όσους ερευνητές σε άλλες χώρες, που δεν έχουν ακόμη ατομική στήλη, θα επιθυμούσαν να τα προμηθευτούν από τη Γαλλία.

Έπειτα με τη βοήθεια της πρώτης τούτης ατομικής στήλης, θα μπορέσουμε να μορφώσουμε τα στελέχη, τους καινούργιους τεχνικούς, τους ειδικεμένους στην ατομική ενέργεια. Στο ζήτημα τούτο, τα πράματα είναι λίγο πολύ όπως και στη γεωργία. Πρέπει πρώτα να φυτέψουμε δέντρα, για να κάνουμε γόνιμη την κοιλάδα. Και εμείς πρέπει πρώτα να μορφώσουμε στελέχη, και δεν ξέρουμε ακόμη να κάνουμε να φυτρώσουν και να μεγαλώσουν τα δέντρα, ούτε οι άνθρωποι, γρηγορότερα απ ότι το επιτρέπει η φύση. Χρειάζονται λοιπόν μερικά χρόνια, για να μπορέσουμε στο βιομηχανικό στάδιο, στην πραγματική βιομηχανική εκμετάλλεψη, για να μπούμε πραγματικά στην καινούργια εποχή, που τόσο μιλάνε γι αυτή.

Πρέπει παράλληλα να ψάξουμε να  βρούμε αυτό το ουράνιο, αυτό το θόριο. Για να εξασφαλίσουμε πραγματικά την ανεξαρτησία, πρέπει η πρώτη ύλη να είναι στη διάθεσή μας.

Από οικονομική άποψη, χρέος μου θεωρώ, να σας κάνω προσεχτικούς μπροστά σε όσα λέγονται και γράφονται, πως δεν πρέπει να φτιάξουμε υδροηλεχτρικά φράγματα. Γιατί, λένε, να τα φτιάξουμε, γιατί να πλημμυρίσουμε κοιλάδες και χωριά, αφού θα έχουμε στη διάθεσή μας την ατομική ενέργεια; Θυμάμαι κάτι παρόμοιους συλλογισμούς, που τους σερβίρουν εδώ και ένα δυό χρόνια σχετικά με το ανάλογο σχέδιο στην κοιλάδα του Tignes.

Το σωστό είναι, και πρέπει να το παραδεχτούμε, πως οι πηγές για υδροηλεχτρική ενέργεια είναι και θα είναι για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα οι πιο οικονομικές και οι πιο προσοδοφόρες. Ώστε δεν πρέπει να σταματήσει η προσπάθειά μας προς αυτή την κατεύθυνση.

Πρέπει με δυσπιστία ν’ ακούμε τη σχετική προπαγάντα για την ατομική ενέργεια και για τα πλεονεχτήματα που θα μας δώσει η ατομική ενέργεια από αύριο κιόλας. Χρειάζεται ακόμη μακρόχρονη δουλειά – ίσως περισσότερο από δέκα χρόνια - για να φτάσουμε να φτιάξουμε κεντρικές γεννέτηρες για ατομική ενέργεια που να μας δίνουν φτηνότερα το κιλοβάτ ή και στην ίδια τιμή με το υδροηλεχτρικό κιλοβάτ. Και  ακόμη να μη λησμονάμε, πως τα υδροηλεχτρικά φράγματα, έχουν το πλεονέχτημα, να μη μας ζητάνε πρώτη ύλη. Πρέπει λοιπόν ν’ αναπτύξουμε τέτιες πηγές ενέργειας ακόμη κιάν η εγκατάστασή τους είναι πολυδάπανη. Και άμα γίνουν τα έξοδα για την εγκατάσταση , τα μόνα έξοδα είναι να επανορθώσουμε τυχόν βλάβες και να συντηρούμε τη μηχανή. Μα δε θα έχουμε καμιά ανάγκη για πρώτε ύλες, κάρβουνο, ουράνιο, πετρέλαιο κ.τ.λ. Δε χρειάζεται παρά το νερό και ο ήλιος, που είναι ανεξάντλητα.

Με το υδροηλεχτρικό φράγμα ξαναβρίσκουμε την ηλιακή ενέργεια, κι αυτό με κάνει να σκεφτώ – αναπτύσσω εδώ μια προσωπική μου γνώμη – πως ο πιο πολύτιμος καρπός που είμαστε σε θέση να δρέψουμε, δεν είναι, όπως πιστεύουν, η ενέργεια, που παίρνουμε άμεσα από τις ατομικές στήλες.

Άμα χρησιμοποιήσουμε για οδηγούς μας τα τεχνητά ραδιοστοιχεία, που παράγονται σε πολύ μεγάλη ποσότητα με τις ατομικές στήλες, θα φτάσουμε να παρασκευάσουμε και μόρια, όπως η χλωροφύλλη, που θα πραγματοποιούν με το ηλιακό φως τις φωτοσυνθέσεις, που ελευτερώνουν και αποταμιεύουν ενέργεια. Τα μόρια δηλαδή αυτά, αποροφώντας τις ηλιακές αχτίνες θα μεταμορφώνουν το ανθρακικό οξύ σε άνθρακα ή σε υδατανθρικά παράγωγα. Βλέπουμε λοιπόν να διαγράφεται μπροστά μας η δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε έναν ολόκληρο κύκλο. Οι καινούργιες ουσίες που θα παρασκευάσουμε, όπως περίπου η χλωροφύλλη, με τη φωτοσύνθεση που θα πραγματοποιούν, θα αιχμαλωτίσουν την ηλιακή ενέργεια, και τα παράγωγα από τη φωτοσύνθεση, θα μπορούν να καούν και να μας δώσουν έτσι ανθρακικό οξύ και ενέργεια. Ένα μέρος από την ενέργεια, που λευτερώθηκε, θα χρησιμοποιηθεί για να ξανασυνθέσει τις ουσίες αυτές, τα μόρια αυτά. Η καινούργια σύνθεση θα ξαναμεταμορφώσει το ανθρακικό οξύ σε άνθρακα και ο κύκλος θα επαναληφτεί. « Όσο υπάρχει ήλιος και νερό, πλούσιες είναι οι ελπίδες μας». Προς αυτή λοιπόν την κατεύθυνση πρέπει να προσανατολίσουμε ένα μέρος από τις έρευνές μας.

 

Στο δεύτερο πεντάχρονο στάδιο – θα κάνουμε ό,τι μπορούμε να μην προσπεράσουμε την προθεσμία τούτη και ελπίζω να το πετύχουμε – το πρόγραμμά μας είναι ακόμη να κατασκευάσουμε τη μέτρια ατομική στήλη με δύναμη 6.000 κιλοβάτ. Αμέσως έπειτα θα προχωρήσουμε για την τρίτη ατομική στήλη  με 200.000 κιλοβάτ. Θα φροντίσουμε να προετοιμάσουμε όλες τις κατάλληλες συνθήκες, για να μπορέσουμε, μέσα στο τρίτο στάδιο, να πετύχουμε να φτιάξουμε τη μεγάλη κεντρική γεννέτειρα. Με καμιά εικοσαριά τέτιες μεγάλες θα έχουμε τόσο ηλεχτρικό ρεύμα, όσο ξοδεύεται σήμερα στη Γαλλία. Η επιτυχία μας στο τρίτο στάδιο, θα εξαρτηθεί από τα κοιτάσματα ουράνιου, που θα μας δώσει το έδαφός μας. Θα τα έχουμε; Την απάντηση θα μας δώσει η φύση. Εμείς θα προσπαθήσουμε να τη ρωτήσουμε με τον πιο κατάλληλο με τον πιο επιστημονικό τρόπο.

Για να προχωρήσουμε όσο γίνεται γρηγορότερα στην πραγματοποίηση του προγράμματός μας, χρειάζεται να χτιστεί ένα μεγάλο εργαστήριο για πυρηνικές μελέτες. Ως σήμερα είμαστε εγκαταστημένοι στον παλιό πύργο Chatillon. Δε θελήσαμε να ξοδέψουμε κεφάλαια για τις πέτρες. Προτιμήσαμε όλες οι δαπάνες να γίνουν για τους ανθρώπους και την πρώτη ύλη. Τώρα όμως γίνεται επιταχτική η ανάγκη να χτιστεί το καινούργιο εργαστήριο, κυψέλη ζωντανής εργασίας. Έχουμε τη συγκατάθεση και ακόμη και τη βοήθεια των κατοίκων του Saclag. Τους πείσαμε πιά, πως δεν υπάρχει κανένας κίντυνος.

Για ν’ αποδείξουμε, πως η Γαλλία, καλλιεργώντας τις έρευνες για την ατομική ενέργεια, δεν κάνει κακή τοποθέτηση, και στην περίπτωση ακόμη, που δε θα βρούμε ουράνιο σε αρκετή ποσότητα – δεν το πιστεύω, μα όλα μπορεί να γίνουν – και στην περίπτωση λοιπόν που δε θα βρούμε πλούσια κοιτάσματα, όπως είναι τα κοιτάσματα στο Haut –Katanga, στο βόρειο Καναδά και στην Αμερική, ακόμη και στην περίπτωση αυτή, η προσπάθειά μας, οι θέσεις μας και οι γνώσεις που θα έχουμε αποχτήσει, θα ισοδυναμούσαν, λέω, με ένα μεγάλο κεφάλαιο, που θα μας επιτρέψει να διαπραγματευθούμε με τις χώρες που διαθέτουν πρώτε ύλες.

Τέτιες είναι οι προοπτικές για την έρευνα για την ατομική ενέργεια στη Γαλλία. Οι σκοποί, που καθόρισα, είναι καθαρά ειρηνικοί, γιατί πιστεύω, πως ο φριχτός ατομικός πόλεμος θα συσωρέψει στην πατρίδα μου αφάνταστες συμφορές. Και όλοι οι επιστήμονες ανεξάρτητα από τα φρονήματά τους, πρέπει να πάρουν μέρος στον πλατύ συναγερμό για την ειρήνη, που  μια από τις επιδιώξεις του είναι η απαγόρευση των ατομικών όπλων.

Μετάφραση Κ.Π.

(Από το περιοδικό «Pensée» τεύχος 23, Μάρτης –Απρίλης 1949)