Κ. Δ. Σωτηρίου: Ομιλίες στη Βουλή από 24/06/1959 έως 03/02/1960 : Συζήτησις επί της αρχής, των άρθρων και του συνόλου του σχεδίου Ν.Δ. «περί τεχνικής και επαγγελματικής εκπαιδεύσεως, οργανώσεως της Μέσης Εκπαιδεύσεως και Διοικήσεως της Παιδείας». & 21/07/1959 :Συζήτησις επί της αρχής, των και του συνόλου του σχεδίου Ν.Δ. «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των περί Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ισχυουσών διατάξεων»

ΕΠΙΣΗΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ

ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 35 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ε’ – ΣΥΝΟΔΟΣ Α’

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΞΕ’ Τετάρτη 24 Ιουνίου 1959 σελ.4- 8 σε pdf:24-06-1959

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΞΖ’ Πέμπτη 25 Ιουνίου 1959 σελ. 8 σε pdf: 25-06-1959

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΞΗ’ Τρίτη 30 Ιουνίου 1959 σελ. 9 και 13, 15 και 16 σε pdf: 30-06-1959

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΞΘ’ Τετάρτη 1 Ιουλίου 1959 σελ. 6 και 9 σε pdf: 01-07-1959

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ Ο’ Πέμπτη 2 Ιουλίου 1959 σελ. 1-2, 9, 11, 12,13 σε pdf: 02-07-1959

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΟΒ’ Τρίτη 7 Ιουλίου 1959 σελ. 7 .9-10 σε pdf: 07-07-1959

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΟΖ’ Τρίτη 14 Ιουλίου 1959 σελ.4 και 10-12 σε pdf: 14-07-1959

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ε’- ΣΥΝΟΔΟΣ Β’

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΛΘ’ Τετάρτη 3 Φεβρουαρίου 1960 σελ. 10-12 σε pdf: 03-02-1960

ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΙΣ ΜΔ' Τετάρτη 10 Φεβρουαρίου 1960 σελ. 18-19 & 24 σε pdf: 10-02-1960

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Ε’- ΣΥΝΟΔΟΣ Α’

ΣΤΝΕΔΡΙΑΣΙΣ Π’  Τρίτη 21 Ιουλίου 1959 σελ. 11-13 σε pdf: 21-07-1959

Η Ομιλία της 24^ης Ιουνίου 1959

Προεδρεύων. Α’ Αντιπρόεδρος κ. Β. Βασιλικός. Ο κ. Σωτηρίου έχει τον λόγον.

Κ. Σωτηρίου. Θα αρχίσω την ομιλίαν μου, κ. βουλευταί, με προκαταρκτικάς παρατηρήσεις. Πρώτη παρατήρησις: Κακώς, κατά την γνώμην μου, το υπό κρίσιν νομοσχέδιον ήλθε προς ψήφισιν εις την Επιτροπήν Εξουσιοδοτήσεως. Θα έπρεπε τούτο να έλθη εις την ολομέλειαν της Βουλής οπότε θα είχομεν  μεγαλυτέραν άνεσιν συζητήσεως κι τοιουτοτρόπως θα διεφωτιζόμεθα και ημείς καλύτερα και μαζί με ημάς και ο Ελληνικός λαός. Εις την Επιτροπήν δυστυχώς ο χρόνος είναι περιορισμένος και δεν γνωρίζω αν θα μας παρασχεθή η ευχέρεια κάποιας ανέτου συζητήσεως. Ίσως μάλιστα αυτή η επίσπευσις της συζητήσεως να δώση αφορμήν να ξαναέλθη το υπό κρίσιν νομοσχέδιον εις την ολομέλειαν της Βουλής. Δεν επιθυμώ να γίνω μάντης κακών. Φοβούμαι όμως ότι τα πράγματα προς τα εκεί θα εξελιχθούν.

Δευτέρα παρατήρησις, προκαταρκτική και αυτή: Το υπό κρίσιν νομοσχέδιον είναι μεν εν, συντίθεται όμως από 3 διάφορα κεφάλαια, έκαστο των οποίων θα ηδύνατο να αποτελέση ιδιαίτερον νομοσχέδιον. Εάν αυτό συνέβαινε θα είχομεν μεγαλύτερον χρόνον εις την διάθεσίν μας δια την συζήτησιν. Επειδή όμως τούτο δεν είναι δυνατόν να συμβή θα παρεκάλουν το Προεδρείον να μου επιτρέψη να ομιλήσω και εγώ με την ιδίαν άνεσιν χρόνου με την οποίαν εμίλησαν και οι εισηγηταί. Εξ άλλου, όπως γνωρίζετε, μέχρι σήμερον, κατά τας ομιλίας μου, ουδέποτε υπερέβην τον προκαθορισμένον χρόνον.

Τρίτη παρατήρησις: Θεωρώ σκόπιμον να τονίσω προς τον κ. Υπουργό να συστήση εις εκείνους οι οποίοι διετύπωσαν οριστικώς το νομοσχέδιον να είναι προσεκτικότεροι.

Γ. Βογιατζής (Υπουργός Παιδείας). Κύριε συνάδελφε, και την διατύπωσιν του υπό κρίσιν σχεδίου την έκαμα εγώ. Ολόκληρον το σχέδιον λέξιν προς λέξιν αυτό, φέρει την προσωπικήν σφραγίδα και συνεπώς εγώ φέρω την ευθύνην δια πάσαν ατέλειαν αυτού.

Κ. Σωτηρίου. Λυπούμαι πολύ, κ. Υπουργέ, αλλά τότε οι παρατηρήσεις μου θα αφορούν εσάς προσωπικώς.

Ει το άρθρον 1 λέγετε ότι ιδρύονται από του σχολικού έτους 1958-1959 κλπ., ενώ ήδη ευρισκόμεθα εις τον Ιούνιον του 1959 και ακόμη συζητούμεν τα νομοθετήματα. Η διατύπωσις αυτή, κ. Υπουργέ, ασφαλώς είναι λανθασμένη.

Γ. Βογιατζής (Υπουργός Παιδείας). Δηλαδή δια του νόμου ορίζεται ενιαύσιος. Ημπορεί να είναι εξαμήνου διαρκείας  ή δύο εξαμήνων. Είναι δυνατόν όμως να παραταθή επί εν έτος. Δεν είναι θέμα επομένως εσφαλμένης διατυπώσεως, αλλά διαφορετικής αντιλήψεως όσον αφορά την ουσίαν των διατάξεων.  Είναι δυνατόν όμως να παραταθή επί εν έτος. Δεν είναι θέμα επομένως εσφαλμένης διατυπώσεως, αλλά διαφορετικής αντιλήψεως όσον αφορά την ουσίαν των διατάξεων.

Κ. Σωτηρίου. Αυτό ηθέλατε να είπητε. Εγώ όμως το κατάλαβα. Όταν λέγετε μέχρις ενός έτους δεσμεύεσθε με την φράσιν αυτήν Δεν ημπορείτε να πάρετε εξουσιοδότησιν δια 2 χρόνια. Σας τα είπα αυτά δια να δείξω πόσον οι τελειόφοιτοι των σημερινών κλασικών γυμνασίων βγαίνουν ακατατόπιστοι και εις αυτό ακόμη το γλωσσικόν μέρος.

Γ. Βογιατζής. (Υπο. Παιδείας). Εάν με κατηγορήτε ότι δεν γνωρίζω να διατυπώνω ορθώς, θα πρέπει να σας επιστρέψω την κατηγορίαν, ότι δεν γνωρίζετε και δεν αντιλαμβάνεσθε αυτό το οποίον αναγιγνώσκετε.

Κ. Σωτηρίου. Το αντίθετον συμβαίνει, αξιότιμε, κύριε Υπουργέ. Επειδή είμαι εις θέσιν να κατανοώ τα κείμενα παρ’ όλας τας εσφαλμένας διατυπώσεις, δι αυτό έχω όλον το δικαίωμα να σας συστήσω να είσθε προσεκτικότερος όταν διατυπώνετε τα νοήματά σας.

Στη συνέχεια ο κ. Σωτηρίου λέγει ότι, άλλη σημαντική  παρατήρησις την οποίαν έχω να κάνω είναι η εξής: Ηκούσαμεν από τους εισηγητάς της πλειοψηφίας και τον αξιότιμον συνάδελφον κ. Μπουρνιάν, ότι δια των εκπαιδευτικών νομοσχεδίων τίθενται αι βάσεις δια την εκπαιδευτικήν μεταρρύθμισιν. Αλλά πως είναι δυνατόν να ομιλούμεν περί εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως όταν δεν υπάρχη νομοθέτημα, το οποίον να ρυθμίζη ή μάλλον να βελτιώνη την δημοτικήν εκπαίδευσιν. Από την δημοτικήν εκπαίδευσιν , λέγει, θα πάρωμεν το υλικόν το οποίον θα στείλωμεν εις τα ανώτερα και ανώτατα σχολεία. Βεβαίως εις ένα από τα νομοσχέδια ο κ. Υπουργός ζητεί αύξησιν του διδακτικού προσωπικού εις την δημοτικήν επαίδευσιν. Δια πλείστα όμως θέματα όπως τα διδακτικά βιβλία δια την ανέγερσιν νέων σχολείων και επισκευήν των παλαιών κλπ. ουδεμία μνεία εγένετο.

Γ. Βογιατζής (Υπ. Παιδείας). Έστω και αν η δεξιά πτέρυξ δεν σας προσφέρει καλήν ακοήν, θα σας είπω ότι δεν είναι θέμα νομοσχεδίων, όταν εμείς ήδη εφαρμόζωμεν αυτά τα οποία λέγετε. Μέχρι πέρυσι δι’ εποπτικά όργανα διδασκαλίας εδίδετο ποσόν περίπου 300.000 δραχ. ετησίως και από εφέτος δίδονται 5 εκατομμύρια ετησίως. Γνωρίζετε ότι μέχρι προ τριετίας δια τα σχολικά κτίρια όλης της χώρας εδίδοντο 15-16 εκατομμύρια ετησίως, τώρα δίδονται 100 και πλέον εκατομμύρια. Και εις όλην την ύπαιθρον χώραν κτίζονται σχολεία δημοτικά και γυμνάσια. Διορίζονται 1.600 δημοδιδάσκαλοι και 560 καθηγηταί της Μέσης Εκπαιδεύσεως. Δεν είναι λοιπόν θέμα νομοσχεδίου αφού όλα που είπατε τα εφαρμόζομεν ήδη. Δια των νομοσχεδίων δημιουργούμεν τα πλαίσια και τις προϋποθέσεις εντός των οποίων θα δυνηθώμεν να αναμορφώσωμεν  την εθνικήν παιδείαν.

Κ. Σωτηρίου. Χαίρω πολύ, κύριε Υπουργέ, δια τους αριθμούς, τους οποίους μας εδώσατε. Ζητείτε να διορισθούν νέοι διδάσκαλοι, να παραχθούν σχολεία κλπ. Αλλά αντιστοίχως δεν βλέπω να αυξάνετε τας Παιδαγωγικάς Ακαδημίας δια να έχετε υλικόν προς επάνδρωσιν των σχολείων αυτών και το χειρότερον αφήνετε βυθισμένους εις την εξαθλίωσιν τους δημοδιδασκάλους.

Περαιτέρω ο κ. Σωτηρίου λέγει, ότι δεν είναι δυνατόν να επιτύχη οιαδήποτε εκαπιδευτική μεταρρύθμισις εάν δεν διατεθούν, όπως ετόνισεν και ο συνάδελφος κ. Κιτσίκης σοβαραί πιστώσεις. Διότι με τα 20 εκατομμύρια, τα οποία διατίθενται δια του υπό κρίσιν νομοσχεδίου, η προτεινομένη εκπαιδευτική μεταρρύθμισις θα μείνη μετέωρος.

Δια την επίτευξιν του επιδιωκομένου σκοπού δια των υπό κρίσιν νομοσχεδίων, θα απαιτηθούν τουλάχιστον χίλια εκατομμύρια δραχμαί, όπως και εσείς, κ. Υπουργέ, είχατε ανακοινώσει δια των εφημερίδων.

Γ. Βογιατζής (Υπ. Παιδείας).  Δεν είναι δυνατόν να έχη τις δευτέραν γνώμην ότι η Ελληνική Παιδεία, δια να εύρη τον ορθόν δρόμον, χρειάζονται πολύ μεγαλύτεραι πιστώσεις. Ανέφερεν ό κ. Μποτρνιάς και άλλοι ομιληταί το ποσόν που διατίθεται δια την Παιδείαν εις την Ελλάδα και εις άλλας χώρας και εις υποαναπτύκους περιοχάς. Αλλά πρέπει να σημειώσωμεν και ένα άλλο πράγμα, ότι δεν είναι δυνατόν αμέσως να παρασχεθούν μεγάλαι πιστώσεις και να ενταχθούν επωφελώς εις την εκπαίδευσιν, εκατοντάδες εκατομμυρίων, εάν προηγουμένως δεν φροντίσωμεν να δημιουργήσωμεν εκείνα τα πλάσια τα οποία θα είναι δυνατόν να αξιοποιήσουν τας αυξημένας πιστώσεις και να τας παραγάγουν έργον χρήσιμον. Τα νομοσχέδια αυτά, το σύνολον των νομοσχεδίων, δημιουργούν, όπως είπον προηγουμένως, τα πλαίσια τα οργανωτικά τα οποία θα ωθούν την Πολιτείαν, την σημερινήν και την αυριανήν, είτε θέλει είτε δεν θέλει να δώση τας ηυξημένας πιστώσεις δια να ημπορέση να αυξήση τα τεχνικά μέσα, τα οποία αποτελούν την γραμμήν της νέας εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως.

Κ. Σωτηρίου. Κύριε Υπουργέ, δεν έχω αντίρρησιν εις αυτά που είπατε, αλλά δεν θα μου στερήσετε το δικαίωμα να συστήσω και εγώ όπως έκαναν και άλλοι συνάδελφοι να πράξετε το παν δια να επιτύχετε αυτά τα χίλια εκατομμύρια τα οποία χρειάζονται δια την εκπαίδευσιν. Άλλως η εκπαιδευτική μας μεταρρύθμισις δεν θα αποδώση καρπούς.

Και τώρα έρχομαι εις το υπό κρίσιν σχέδιον Ν.Δ.

Με το υπό κρίσιν σχέδιον Ν.Δ. το οποίον συζητούμεν γίνονται δύο βήματα προόδου πραγματικά.

Το πρώτον βήμα ανάγεται εις την καλυτέραν οργάνωσιν της Μέσης Παιδείας και αναγνωρίζεται η επαγγελματική παιδεία. Έτσι υπάρχει η ελπίς η μέση παιδεία να αποκτήση κάποιαν ζωήν.

Το δεύτερον βήμα είναι η υπαγωγή όλων των τεχνικών και επαγγελματικών σχολών αι οποίαι υπάρχουν σήμερα και υπάγονται εις διάφορα υπουργεία, η υπαγωγή των λοιπόν εις το Υπουργείον της Παιδείας, πράγμα το οποίον έχει δύο σημεία καλά. Πρώτον είναι η ενιαία διοίκησις της Παιδείας και δεύτερον το Υπουργείον της Παιδείας θα δύναται αν θέλη να σνυδυάση την επαγγελματικήν και τεχνικήν παιδείαν με την μονόπλευρον κλασικήν παιδείαν, διότι τα δύο αυτά δεν είναι ξεχωριστά, αλλά αλληλένδετα.

Δια τα δύο αυτά προοδευτικά βήματα συγχαίρω και εγώ τον κ. Υπουργόν, αλλά οφείλω να του επιστήσω την προσοχήν μήπως η πρόοδος είναι μόνον επιφανειακή και τα δύο αυτά προοδευτικά στοιχεία μείνουν μόνον εις την βιτρίναν και δεν πρόκειται να θίξουν το περιεχόμενον και το πνεύμα, την ουσίαν δηλαδή της παιδείας.

Από την πρώτην στιγμήν που ιδρύθη η Μέση Παιδεία. το 1836 έως σήμερα εβάδισε πολύ δύσκολον δρόμον. Έμεινε μονοκόμματη, μονόπλευρος και περιωρίσθη εις τας κλασικάς, ή καλύτερα εις τας ψευτοκλασικάς σπουδάς.

Εις το υπό κρίσιν Νομοσχέδιον, τονίζεται ότι βάσις της μέσης παιδείας πρέπει να είναι η ανθρωπιστική παράδοσις. Αλλά πρέπει να ξεκαθαρίσωμεν το ζήτημα αυτό δια να γνωρίζωμεν τι ψηφίζομεν. Θα μου επιτρέψετε, κύριοι συνάδελφοι, να αναλύσω εις τας γενικά γραμμάς το σπουδαίον τούτο ζήτημα.

Ο «ανθρωπισμός» παρουσιάζεται τον 15^ον αιώνα και είναι το ιδανικόν το οποίον επρόβαλεν η αστική τάξις από τα πρώτα της βήματα. Η αστική τάξις, προοδευτική τότε, λαχταρούσε να κατακτήση την ελευθερίαν της και την πολιτικήν και την οικονομικήν. Λαχταρούσε ακόμη να χαρή πολύπλευρα τα αγαθά και τα υλικά και τα πνευματικά αγαθά, να κτίση την ευτυχία της επάνω εις την γην και να λυτρωθή από το ασκητικόν ιδανικόν, που με επιμονή είχε προβάλει η Καθολική Εκκλησία. Είχε κατανοήσει ότι πολύτιμον όργανον δια την ευημερίαν ήτο η επιστήμη, η οποία έπρεπε να λυτρωθή από την στραγγαλιστικήν αυθεντίαν της Καθολικής Εκκλησίας.

 Πολύτιομον στήριγμα και στερεόν θεμελίωμα του ανθρωπιστικού ιδανικού παρουσιάζεται ο πολιτισμός της αρχαίας Δημοκρατίας των Αθηνών. Εις την αρχαίαν Αθηναϊκήν Δημοκρατίαν είχε αναγνωρισθή η ελευθερία και η πολιτική και η οικονομική του Αθηναίου πολίτου. Ο Αθηναίος πολίτης χαιρόταν και ελάμπρυνε την ζωήν του. Εις τα Γυμναστήρια και τας Σχολάς εγύμναζε το σώμα και ανέπτυσε το πνεύμα του. Και εδώ εις τας αρχαίας Αθήνας εγεννήθη και εθεμελιώθη η επιστήμη. Και έλαμψε το φως και εσκόρπισε την καταχνιά του σκότους.

Πολύτιμος πηγή δια τον πολιτισμόν της αρχαίας Δημοκρατίας των Αθηνών είναι οι αρχαίοι κλασικοί συγγραφείς. Δι’ αυτόν τον λόγον, όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι και όλοι οι επιστήμονες την εποχήν εκείνην επεδόθησαν εις την μελέτην των κλασικών συγγραφέων των Αθηνών και της Ρώμης.

Έτσι οι κλασικοί συγγραφείς έγιναν πραγματικόν κίνητρον προόδου και έγιναν φωτοδόται μέσα εις το σκότος της Καθολοκής Εκκλησίας και του φεουδαρχισμού.

Ούτω ανεγνωρίσθη ότι απαραίτητον στοιχείον της μορφώσεως των παιδιών της αστικής τάξεως ήτο η μελέτη των κλασικών συγγραφέων.

Είναι εύκολον τώρα, να κατανοήσωμεν, διατί αι κλασικαί σπουδαί ωνομάσθηκαν τον 16^ον ααιώνα αναθρωπιστικαί σουδαί.

Από τότε ως σήμερα, κατά το μακρόχρονον αυτό διάστημα αι ανθρωπιστικαί ή κλασικαί σπουδαί διήλθον διάφορα στάδια και ξέπεσαν μέχρι του σημείου να λησμονηθούν τα γόνιμα στοιχεία του αρχαίου αθηναϊκού πολιτισμού και να αποξηραθούν και να αφαιματωθούν και να φθάσουν εις το σημείον ώστε, να διδάσκεται μόνον η γραμματική και το Συντακτικόν της αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής γλώσσης.

Ξέπεσαν λοιπόν μέχρι του σημείου ώστε, αι κλασικαί σπουδαί να γίνουν ψευτοκλασικαί ή ψευτοανθρωπιστικαί σπουδαί.

Εις την Χώραν μας, από του 1836 μέχρι σήμερον, ο Ελληνικός Λαός ούδ’ επί στιγμήν εχάρη τας κλασικάς, τας ανθρωπιστικάς σπουδάς.

Από της πρώτης στιγμής, εστράφημεν εις την μορφήν εις την γραμματικήν και εις το συντακτικόν και τοιουτοτρόπως η μέση παιδεία δεν έδωσε την ζωήν την οποίαν έπρεπε να δώση εις τα παιδιά.

Εάν παραλλήλως, δεν υπήρχαν και τα άλλα σύγχρονα μαθήματα, όπως της φυσικής, της χημείας, και άλλα, πολύ φοβούμαι, ότι οι νέοι θα είχαν αποστεοποιηθή.

Αυτή είναι η εικόνα της κλασικής παιδείας, της ψευτοκλασικής.

Εάν αυτήν την ψευτοκλασικήν παράδοσιν θέλετε να διατηρήσετε κ. Υπουργέ, τότε το νομοχέδιόν σας, θα ναυαγήση και θα συνααντήση εις την εφερμογήν του την αντίδρασιν της Ελληνικής νεολαίας.

Γ. Βογιατζής (Υπ. Παιδείας). Δεν ανεγνώσατε, κ. συνάδελφε, την εισηγητικήν έκθεσιν. Αυτό που λέγετε,  αναφέρεται εις την εισηγητικήν έκθεσιν, και θα σας αναγνώσω την σχετικήν περικοπήν. (Αναγιγνώσκει).

Κ. Σωτηρίου. Δεν πιστεύω, κ. Υπουργέ, να ομιλήτε σοβαρά, όταν μου λέτε, πως δεν διάβασα την εισηγητικήν έκθεσιν. Σας ευχαριστώ, ως τόσο, δια την υπόμνησιν, διότι αυτά τα οποία αναγνώσατε θα τα χρησιμοποιήσω ως επιχείρημα υπέρ των απόψεών μου. Εάν όλα αυτά τα έβλεπα εις το περιεχόμενον του νομοσχεδίου σας, θα έλεγα ότι υπάρχει μία ακτίνα ελπίδας, αλλά δεν βλέπω τίποτε εις το περιεχόμενον του νομοσχεδίου, και δι’ αυτό επέμεινα να ξεκαθαρισθή τι εννοούμεν λέγοντας «ανθρωπιστική παράδοσις». Μας λέτε, κ. Υπουργέ, ότι θα την συγχρονίσετε, αλλά τι είδους συγχρονισμό θα κάνετε; Πρέπει να το γνωρίζει  η Βουλή και να εγκρίνη. Δεν μπορεί να γίνονται όλα με απλή εξουσιοδότηση. Και μου φαίνεται, ότι αβάστακτον βάρος αναλαμβάνει ο κ. Υπουργός.

Μία παρηγορία υπάρχει.Και η παρηγορία αυτή είναι η οργανική συνένωσις της τεχνικής και επαγγελματικής παιδείας με την μέσην παιδείαν, διότι πιστεύω ότι με τους κλάδους αυτούς της επιστήμης θα ρεύση και κυκλοφορήση εις τας φλέβας της νεολαίας νέον αίμα και επομένως η ζημία που θα προέλθη από την «εκσυχρονισμένην» διατήρησιν της ανθρωπιστικής αυτής παραδόσεως, είμαι βέβαιος, ότι μειούται και θα αναπνεύση η νεολαία. Ας μη λησμονώμεν, ότι γνωρίζει να αμύνεται η νεολαία χρησιμοποιούσα άπειρα τεχνάσματα προς καταστρατήγησιν του σχολαστικού μεσαιωνικού πνεύματος που εξακολουθεί να επικάθηται επί της παιδείας μας.

Εφιστώ την προσοχήν του κ.Υπουργού, αν θέλη πράγματι να αποδώση η μέση παιδεία, να συντελέση και αυτός να ξεκαθαρισθή το πραγματικόν περιεχόμενον της ανθρωπιστικής παραδόσεως και να πάρη τα αντίστοιχα μέτρα, διότι αν συνεχισθή η υπάρχουσα κατάστασις είμαι βέβαιος, ότι η προτεινομένη μεταρρύθμισις της μέσης παιδείας θα ναυαγήση.

Τώρα γεννάται το ερώτημα, ποία πρέπει να είναι η ανθρωπιστική παιδεία. Απαντώ. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να σταματήση αυτό το Κράτος του ψευτοκλασικισμού. Η διδασκαλία των αρχαίων κλασικών πρέπει να αποβλέπη εις το περιεχόμενον και να παύση να θεωρήται ότι είναι κανένας κατάλληλος δια να εισέλθη εις τας ανωτάτας σχολάς, όταν γνωρίζη το συντακτικόν και την γραμματικήν της Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής.

Εάν θέλη ο κ. Υπουργός να έχη μέσην παιδείαν αυτού του είδους, διά να διδάσκεται γραμματική και συντακτικόν, θα πρέπει να οργανώση όχι περισσότερα των δέκα γυμνασίων, δέκα είναι υπερεπαρκή, τα οποία θα προετοιμάζουν τους σπουδαστές που θέλουν να φοιτήσουν εις την Φιλοσοφικήν και Θεολογικήν Σχολήν. Εις όλα τα άλλα γυμνάσια θα πρέπει η διδασκαλία να ασχολήται με το περιεχόμενον των κλασικών συγγραφέων και όχι με την μορφήν των Αρχαίων Ελληνικών. Πρέπει να γίνουν μεταφράσεις των κλασικών συγγραφέων, και υπάρχουν τοιαύται μεταφράσεις άρισται. Τοιουτοτρόπως θα λυτρωθούν τα παιδιά και θα χαρούν την ομορφιά του περιεχομένου των.

Π. Παπαληγούρας. Το περιεχόμενον, κ.συνάδελφε της ομιλίας σας, είναι σημαντικόν. Θα μου επιτρέψητε όμως να νομίζω, ότι η διάκρισις την οποίαν κάμνετε  μεταξύ μορφής και περιεχομένου δεν έχει βάσιν. Συμφωνώ, ότι υπήρξεν εις την Ελλάδα τάσις περιορισμού των κλασικών εις το συντακτικόν και την γραμματικήν. Η γλώσσα όμως δεν είναι μία τυπική μορφή, είναι ζωντανή και αυτό καθ’ εαυτό αξία μελέτης. Και αυτός είναι ο λόγος δια τον οποίον δεν θα συμφωνήσω με την άποψίν σας, ότι απαιτείται τυπική επαφή με τα λατινικά και τα ελληνικά, χωρίς γνώσιν αυτών τούτων των κειμένων. Σήμερον συμβαίνει οι Έλληνες απόφοιτοι του γυμνασίου να γνωρίζουν λατινικά και ελληνικά ολιγώτερα από όσα γνωρίζουν οι απόφοιτοι παρομοίων γυμνασίων οιασδήποτε άλλης χώρας. Εγώ θα επρότεινον να περιορισθούν αι ώραι διδασκαλίας γραμματικής και συντακτικού, ώστε αι εναπομένουσαι ώραι να διατίθενται δια την ουσιαστικήν μελέτην.

Κ. Πυρομάγλου. Όταν λέγωμεν ελληνικά, ενοούμεν τα αρχαία και τα νέα ελληνικά και τα νέα ελληνικά είναι ζωντανή γλώσσα και είναι απαραίτητος, διότι χρησιμεύει ως κανάλι δια να φθάσωμεν εις τα αρχαία ελληνικά.

Π. Παπαληγούρας. Κύριε συνάδελφε με τα όσα είπον ηνόουν τούτο. Όπως εις την Γαλλίαν και την Αγγλίαν μαθαίνουν οι υιοί των Μεγάλων Άγγλων αρχαία Ελληνικά και Λατινικά ούτω θα πρέπει και ημείς να κάμωμεν το ίδιον και να μάθωμεν Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά. Υπάρχουν αρκετές ώρες αρκεί να γίνη ορθολογιστική κατανομή. Δεν είπον εγώ να μη διδάσκωνται Νέα Ελληνικά. Ημείς έχομεν το προτέρημα να είμεθα οι κάτοχοι μιάς των δύο κλασικών γλωσσών, και οφείλωμεν να την μάθωμεν.

Κ. Σωτηρίου. Κύριοι συνάδελφοι, σας παρεκάλεσα να μη με διακόπτετε όχι διότι δεν ευρίσκω και εγώ νομίμους τας διακοπάς ως είναι η παρούσα, αλλά διότι δεν έχω οξείαν την ακοήν και επομένως πιθανόν να μη δώσω την δέουσαν απάντησιν.

Με δύο λέξεις θα ήθελα να είπω. Γνωρίζω πως η μορφή είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με το περιεχόμενον. Το πρόβλημα όμως που παρουσιάζεται εμπρός μας είναι τούτο: Πρέπει να θυσιάσωμεν το περιεχόμενν δια να ασχοληθώμεν μόνον με την μορφήν; Οι ίδιοι οι καθηγηταί της Μέσης Παιδείας θέλουν να γίνουν δημιουργικοί αλλά δεν το επιτυγχάνουν διότι είναι υποχρεωμένοι να διδάσκουν πολλές ώρες Γραμματικήν και Συντακτικόν. Προσπαθήτε χωρίς να επιτυγχάνετε να διδάξετε να κατανοήσουν οι μαθηταί την μορφήν των αρχαίων Ελληνικών αλλά δεν ημπορούμεν κύριοι να καταδικάσωμεν τα Ελληνικά νειάτα να μη  εξοπλίζονται εις τον αγώνα της ζωής. Δι΄ αυτό είπον ότι θα πρέπει να διδαχθούν οι Αρχαίοι κλασικοί από μετάφρασιν. Διδάσκομεν την Κύρου Παιδείαν. Διδάσκωμεν την Κύρου Ανάβασιν. Διατί τις διδάσκομεν; Διότι είναι πολύ σταθερή η μορφή της γλώσσης που μεταχειρίζεται ο Ξενοφών. Ήκουσα προ ολίγου να γίνεται λόγος για τον Πίνδαρο. Εγώ δεν εδιδάχθην ποτέ εις το Γυμνάσιον ούτε εις την Φιλοσοφικήν Σχολήν τον Πίνδαρον.

Πρέπει λοιπόν να ξεκαθαρίσωμεν εις το μυαλό μας τι είναι η ανθρωπιστική παιδεία. Απαραίτητος είναι ο ακόλουθος διαχωρισμός. Άλλο πράγμα είναι οι κλασικοί συγγραφείς και άλλο η ανθρωπιστική Παιδεία.

Οι κλασικοί συγγραφείς έχουν πολύτιμον περιεχόμενον που βοηθεί την ανθρωπιστικήν παιδείαν και το περιεχόμενον αυτό πρέπει να δοθή μόνον με μετάφρασιν. Η ανθρωπιστική παιδεία έχει πολύ πλουσιώτερον περιεχόμενον. Και ό «γνήσιος ανθρωπισμός» πρέπει να γίνει βασικόν ιδανικόν δια την Ελληνικήν Νεολαίαν. Αυτό θα την εξυψώση, αυτό θα την μαγνητίση και θα την κάνη ν’ ανοίξη τα φτερά της νιότης για να γίνη με το τραγούδι στο στόμα πολύτιμος συντελεστής εις το κτίσιμον του Νεοελληνικού πολιτισμού.

Αλλά ποίος είναι ο «γνήσιος ανθρωπισμός», ποία τα βασικά γνωρίσματά του;

Τα γνωρίσματα του ανθρωπιστικού ιδανικού είναι τέσσερα: Το πρώτο γνώρισμα είναι η ανγνώρισις και η εκτίμησις της αξίας του ανθρώπου. Ο άνθρωπος αξίζει να τον εκτιμώμεν μόνον και μόνον διότι είναι άνθρωπος. Εις την εξέλιξιν της ζωής ο άνθρωπος ανήλθεν εις την ανωτάτην βαθμίδα της πυραμίδας. Μόνον όταν αναγνωρίζωμεν την αξίαν του θα γίνη άνθρωπος, θα πραγματώση την ανθρωπίνην υπόστασιν. Κορύφωμα είναι  το δικαίωμα να κατακτήση την ελευθερίαν του. Άνθρωπος δούλος χάνει την υπόστασίν του, δεν είναι «άνθρωπος» είναι  υποζύγιον.

Δεύτερον γνώρισμα του «γνήσιου ανθρωπισμού» είναι η πίστις εις τας ικανότητας  του ανθρώπου, η πίστις ιδιαίτερα εις το λογικό και η αξιοποίησις των ικανοτήτων του. Και δι’ αυτό αυτή η πίστις εις τας πνευματικάς ικανότητας του ανθρώπου δημιουργεί μίαν βαθυτάτην υποχρέωσιν να παράσχη όλα τα μέσα, εις όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως οικονομικής και κοινωνικής θέσεως να αναπτύξουν τας σωματικάς και ψυχικάς ικανότητάς του. Άλλως δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιήση ο άνθρωπος την ανθρωπίνην υπόστασίν του. Χωρίς την πλουσίαν και αρμονικήν ανάπτυξιν των ικανοτήτων του ο άνθρωπος θα μεταπέση εις την πρωτόγονον κατάστασιν, εύκολον θύμα των προλήψεων, των δεισιδαιμονιών, του σκοταδισμού και του καταναγκασμού.

 Τρίτον γνώρισμα είναι η αναγνώρισις και η εκτίμησις της αξίας της ανθρώπινης ζωής. Κορύφωμα η κατάκτησις της ευτυχίας επάνω εις την γην. Δεν ημπορούμεν, κ. συνάδελφοι το έτος 1959 να εξακολουθή εις τον τόπον μας το ασκητικόν ιδανικόν με τις διάφορες μορφές του. Δεν ημπορούμεν να κρατήσωμεν την νειλαίαν μας μακρυά από την δημιουργικήν χαράν και την ευτυχίαν. Διάφορες θεωρίες που ομιλούν διά λιτότητα ως πρώτην αρετήν της ελληνικής φυλής ή ότι ο κόσμος είναι μαύρος και άραχνος και τα τοιαύτα είναι εκ διαμέτρου αντίθετες με τον γνήσιον ανθρωπισμόν. Η ζωή δεν είναι αμάρτημα, δεν είναι τιμωρία που πρέπει να εξαγοράσει ο άνθρωπος με πόνους και στερήσεις. Η νεολαία μας πρέπει να χαρή την ζωήν και να κτίση την ευτυχίαν της.

Τέταρτον γνώρισμα είναι η ανυστερόβουλος και ανυπόκριτος αγάπη προς τον άνθρωπον. Διά να ζήσουν οι άνθρωποι επάνω εις την γην ως άτομα και ως λαοί και ως έθνη χρειάζεται να αναπτυχθή η αλληλεγγύη ανάμεσα στα άτομα και τους λαούς. Κορύφωμα της ανυστερόβουλης αγάπης στον άνθρωπο είναι η κοινωνική δικαιοσύνη και η ευτυχία ολοκήρου της κοινωνίας. Απαραίτητος προϋπόθεσις να βασιλεύση η ειρήνη. Πολύτιμον όργανον θεωρεί ο γνήσιος ανθρωπισμός την επιστήμην. Από την επιστήμην αντλεί την ρεαλιστικήν αισιοδοξίαν του.

Αυτά τα τέσσερα γνωρίσματα θέλω περιληφθούν,  κ.Υπουργέ, εις την ανθρωπιστικήν παιδείαν. Βοηθούν οι αρχαίο συγγραφείς σ’ αυτό, αλλά δεν είναι το άπαντον. Ο «γνήσιος ανθρωπισμός» έχει πολύ πλουσιότερον περιεχόμενον.

Γ. Βογιατζής (Υπ. Παιδείας). Θα σας διαβάσω, κ. συνάδελφε, δύο γραμμές από την εισηγητικήν έκθεσιν δια να αντιληφθήτε ότι τα έχομεν προβλέψει (αναγιγνώσκει).

Η. Ηλιού. Εδώ ακριβώς ημπορεί να είναι μία άποψις της Κυβερνήσεως και του κ. Υπουργού. Αλλά δεν ημπορεί να λέγη ο κ. Υπουργός  ότι αυτά που λέγετε εσείς τα περιλαμβάνει η εισηγητική έκθεσις. Αυτή τουναντίον αποτελεί κατεύθυνσιν προς το αρχαολογικόν πνεύμα.

Κ. Σωτηρίου. Η εισηγητική έκθεσις μας λέγει, ποίοι είναι οι αντικειμενικοί σκοποί του υπό κρίσιν Νομοσχεδίου. Δεν μας λέγει όμως επάνω εις ποία βάσεις στηρίζει ο κ. Υπουργός την προτεινομένην μεταρρύθμισιν. Θα εχρειαζόμην πολλήν ώραν κύριοι συνάδελφοι δια να αναπτύξω το θέμα τούτο. Επιγραμματικώς μόνον θα προσθέσω δύο λέξεις.

Πρώτη αρχή: Δια να γίνη η Παιδεία μας πραγματικά δημοκρατική και ανθρωπιστική θα πρέπει να αναγνωρισθή το δικαίωμα το οποίον έχει η νεολαία εις την Παιδείαν. Και άλλοτε είχα τονίσει από του βήματος τούτου ότι η Παιδεία δεν πρέπει να είναι προνόμιο των ολίγων. Η Παιδεία είναι δικαίωμα των Ελληνοπαίδων και δεν παρέχεται ως φιλανθρωπία.

 Και όμως το δικαίωμα αυτό μέσα στα 150 χρόνια από την ίδρυσιν του Ελληνικού Κράτους δεν το έχει αναγνωρίσει η Πολιτεία. Πάντως κατά την ιδικήν μου αντίληψιν και την αντίληψιν του Ελληνικού Λαού η Παιδεία είναι δικαίωμα των παιδιών του Ελληνικού Λαού. Από κεί και πέρα ας σκεφθή η Πολιτεία το χρέος της. Αυτό είναι ένα βασικόν σημείον εις το οποίον επιμένω. Σήμερα η Παιδεία είναι προνόμιο των ολίγων, προνόμιον των πλουσίων και εκείνο που ζητώ εγώ και το κόμμα της ΕΔΑ εις το οποίον έχω την τιμήν να ανήκω, είναι να αναγνωρισθή το δικαίωμα της Ελληνικής νεολαίας δια την Παιδείαν. Θα έπρεπε μάλιστα να είχε θεσπισθή ειδικόν άρθρον εις το Σύνταγμα.

Δεύτερη βασική αρχή: Η Παιδεία από το νηπιαγωγείον έως το πανεπιστήμιον έχει ενιαίον σκοπόν και είναι ενιαία και υποχρέωσιν έχει να εξυπηρετήση την  μόρφωσιν όλων των παιδιών του Ελληνικού λαού ανεξαρτήτως του αν αυτά είναι παιδιά πλουσίων ή φτωχών. Κύριον γνώρισμα της Παιδείας εις όλας τας βαθμίδας της είναι η λαϊκότητά της. Όλα δια τον λαόν και την ευτυχίαν του.

Φραγμοί επομένως δεν πρέπει να μπαίνουν για τα παιδιά του εργαζόμενου λαού.

Μια τρίτη επίσης βασική αρχή είναι ο εξοπλισμός με όλα τα μέσα της επιστήμης των νέων της Ελλάδος δια να γίνουν δημιουργικοί συντελεσταί του Νεοελληνικού Πολιτισμού. Και δεν με ικανοποιεί καθόλου η φράσις της εισηγητικής εκθέσεως του νομοσχεδίου (αναγιγνώσκει). Αυτό είναι μια πρώτη απόπειρα του κ. Υπουργού της Παιδείας να συμμορφωθή με τας βασικάς αρχάς της δημοκρατικής παιδείας. Επάνω λοιπόν εις αυτάς τας βάσεις πρέπει να θεμελιώσωμεν την εκπαιδευτικήν μεταρρύθμισιν και από αυτάς πρέπει να ξεκινήσωμεν. Η Παιδεία θα πρέπει να εξοπλίση τα παιδιά του Ελληνικού λαού με όλα τα επιστημονικά μέσα και να κάνη όργανον της νεολαίας την επιστήμην, δια να γίνη αύτη τελικώς συντελεστής της ευτυχίας του Ελληνικού λαού.

Πως όμως θα γίνη ο εξοπλισμός αυτός; Πως θα πραγματοποιηθή το βασικόν αυτό αίτημα της Ελληνικής νεολαίας; Δύο είναι τα σπουδαιότερα μέσα: η γενική και ειδική μόρφωσις. Η γενική και η ειδική μόρφωσις, να κάτι που πρέπει να καταλάβωμεν καλά και να ξεκαθαρίσωμεν το περιεχόμενό τους.

Εις την χώραν μας έχει γίνει μία βασική παρεξήγησις. Δηλαδή η συνταύτισις της γενικής μορφώσεως με την μελέτην των κλασικών συγγραφέων. Η γενική μόρφωσις έχει πολύ πλουσιώτερον περιεχόμενον. Η γενική μόρφωσις σκοπόν έχει να εξοπλίση την νεολαίαν με όλα τα επιστημονικά μέσα, δια να γνωρίση την φύσιν, όπου μέσα ζη, και τας δυνάμεις της.

Η νεολαία πρέπει να γνωρίση τον αδιάκοπον αγώνα που κατέβαλε και καταβάλλει ο άνθρωπος δια να ανακαλύψη με την επιστήμην τας φυσικάς δυνάμεις, να γνωρίση τους νόμους που τας κυβερνούν και να κατανοήση, πως μόνον άμα υπακούση εις τους φυσικούς νόμους, μπορεί ο άνθρωπος να εξουσιάση τας δυνάμεις της φύσεως. Η γενική μόρφωσις πρέπει να γνωρίση εις την νεολαίαν την πορείαν που εβάδισεν η ζωή εις την ανοδικήν της εξέλιξιν, και τους νόμους που ρυθμίζουν την κίνησιν της ζωής και της κοινωνίας. Βεβαίως βοηθούν εις την γενικήν μόρφωσιν και οι κλασικοί συγγραφείς. Αν δεν εξοπλίση η γενική μόρφωσις όπως ανέπτυξα, την νεολαίαν, αν η νεολαία δεν γνωρίση την φύσιν, την ζωήν, και την κοινωνίαν, και τους νόμους των, τότε και αν ξέρη τον Όμηρον και τον Θουκιδίδην, δεν θα είναι εξοπλισμένη δια την δημιουργικήν της δράσιν.

Μέσα εις αυτήν την γενική μόρφωση, όπως ετόνισεν ο αγαπητός μου πρύτανις και συνάδελφος κ. Κιτσίκης, θα πρέπει να περιληφθούν οπωσδήποτε τα μαθήματα της φιλοσοφίας και της βιολογίας και το σπουδαιότερον, πρέπει απαραιτήτως το πνεύμα της γενικής μορφώσεως να διαποτίση όλην την διδασκαλίαν από του νηπιαγωγείου μέχρι των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Η διακοσμητική μάθησις περί της οποίας ωμίλησε χθες ο κ. Παπαληγούρας, είναι καιρός να σταματήση για να λυτρωθούν τα ελληνόπουλα από άχρηστο βάρος. Και τώρα, αγαπητοί συνάδελφοι, επιρτέψατέ μου να επιστήσω την προσοχήν σας και εις ένα άλλον σημείον. Θέλω μ’ άλλα λόγια να τονίσω, ότι η τεχνική παιδεία αποτελεί απαραίτητον τμήμα της γενικής μορφώσεως. Η τεχνική είναι δημιούργημα, είναι αποτέλεσμα του αγώνος που κάμνει ο άνθρωπος με την επιστήμην δια την ανύψωσιν της ζωής και την ευημερίαν της κοινωνίας. Από της στιγμής που η τεχνική μόεφωσις ειδικευθή, τότε ομιλούμεν περί επαγγελματικής μορφώσεως. Δια να φθάσωμεν όμως εκεί, θα πρέπει η τεχνική να αποτελέση τμήμα της γενικής μορφώσεως. Αυτό ασφαλώς ενοούσε χθες ο κ. Κιτσίκης λέγων, ότι η Μέση Παιδεία θα πρέπει να μεταβληθή εις πολυτεχνική παιδείαν. Θα πρέπει μ’ άλλα λόγια ο μαθητής να γνωρίζει τι είναι π.χ. ο ηλεκτρισμός, τους τρόπους και τα μέσα της παραγωγής του. Θα πρέπει δηαλδή να ενώση την θεωρίαν με την πράξιν. Εάν περαιτέρω θελήση ο μαθητής να ειδικευθή και να γίνη ηλεκτρολόγος, τότε ομιλούμεν περί επαγγελματικής εκπαιδεύσεως. Αυτά είναι το περιεχόμενον της γενικής μορφώσεως κ. βουλευταί. Δεν είναι δυνατόν να έχωμεν σοβαράν μεταρρύθμισιν εις την παιδείαν, εάν δεν ενοήσωμεν ότι η γενική μόρφωσις είναι στενά συνδεδεμένη με την τεχνικήν και εάν δεν εισαγάγωμεν  το επιστημονικόν πνεύμα εις την Παιδείαν από του κατωτάτου μέχρι του ανωτάτου βαθμού.

Είπον, κ. βουλευταί, ότι εις την συζήτησιν των καθ΄ έκαστα θεμάτων δεν θα εισέλθω, διότι κατά την κατ’ άρθρον συζήτησιν θα μου δοθή η ευκαιρία εκτενέστερον να αναπτύξω τας απόψεις μου. Παρά ταύτα και επειδή εθίγησαν κατά την χθεσινήν συζήτησιν  ωρισμένα θέματα, θα είπω επί των θεμάτων τούτων με δυό λέξεις την γνώμην μου. Βλέπω εις την εισηγητικήν  έκθεσιν να γίνεται έκκλησις προς την ιδιωτικήν πρωτοβουλίαν να ιδρύση όσο το δυνατόν περισσότερας επαγγελματικάς και τεχνικάς σχολάς. Είπον και άλλοτε και επαναλαμβάνω και τώρα, ότι η παιδεία δεν θα πρέπει να ξεφύγη από τα χέρια του Κράτους και να περιέλθη εις την ιδιωτικήν πρωτοβουλίαν. Το Κράτος θα πρέπει να έχη την ευθύνην δια την μόρφωσιν των παιδιών. Νομίζω, λοιπόν, ότι είναι καιρός πλέον η πορεία προς την κατάργησιν της ιδιωτικής εκπαιδεύσεως να αναγνωρισθή ως επιτακτικόν αίτημα και ανάγκη του Ελληνικού λαού.

Ένα άλλο θέμα το οποίον επιθυμώ να θίξω είναι η δωρεάν εκπαίδευσις. Η γνώμη μου κ. βουλευταί είναι ότι όλη η Μέση Παιδεία πρέπει να παρέχεται δωρεάν και να καταργηθούν συνεπώς τα διάφορα τέλη και ποικιλώνυμαι εισφοραί. Αντί όμως τούτου βλέπω εις το υπό κρίσιν Νομοσχέδιον να καθιερώνωνται τα δίδακτρα με την διακιολογίαν της ενισχύσεως του προϋπολογισμού του Υπουργείου Παιδείας. Το Κράτος κ. βουλευταί, εάν θέλη δύναται να εξεύρη τα απαιτούμενα χρήματα δια την Παιδείαν, χωρίς κανέναν καινούργιον φόρον.

Ένα άλλο θέμα το οποίον επιθυμώ να θίξω είναι εάν θα πρέπει να καθιερωθούν εξετάσεις δια την είσοδον του μαθητού εις τον δεύτερον γυμνασιακόν κύκλον. Ο φόβος της δημιουργίας ενός πνευματικού προλεταριάτου περί του οποίου ωμίλησεν  ο Πρόεδρος κ. Παπανδρέου, δεν είναι δυνατόν να σταθή κ.κ. βουλευταί εις σοβαράν συζήτησιν. Οσαδήποτε προσκόμματα και να παρεμβάλωμεν  δεν είναι δυνατόν να σταμτήσωμεν την τάσιν της Ελληνικής νεολαίας προς την μάθησιν. Εκτός αυτού όμως δεν νομίζω ότι πρέπει να περεμβάλωμεν τοιαύτας δυσκολίας και να καθιστώμεν ούτω την εκπαίδευσιν προνόμιον των ολίγων. Δώσατε σχολεία και δουλειά, κ.κ. βουλευταί, εις τον Ελληνικόν λαόν και εργασθήτε δια την ευτυχίαν και θα ιδήτε τότε ότι όχι μόνον περίσειαν επιστημόνων δεν έχομεν, αλλά τουναντίον θα έχωμεν σημαντικήν έλλειψιν. Ρίξτε μια ματιά στα προηγμένα Κράτη και θα ιδήτε ότι οι επιστήμονες ευρίσκουν όλοι δουλειά και μάλιστα δεν αρκούν. Βεβαίως σήμερον υπάρχει κάποιος πληθωρισμός επιστημόνων ο οποίος μας πιέζει. Τούτο όμως συμβαίνει διότι δεν ηθελήσαμεν να αναπτύξωμεν τας πλουτοπαραγωγικάς πηγάς της χώρας, και δεν αναπτύξαμεν την οικονομίαν μας. Και τώρα τελειώνω κ.κ. βουλευταί με την ευχήν το υπό κρίσιν Νομοσχέδιον και τα άλλα εκαπιδευτικά Νομοσχέδια να γίνουν η αφετηρία δι εν καλύτερον μέλλον της χώρας. Πολύ φοβούμαι όμως, κ.κ βουλευταί, ότι και πάλιν τίποτε δεν θα επιτύχωμεν. Σας εξομολογούμαι ότι πολύ θα ευχαριστηθώ εάν τα πράγματα με διαψεύσουν. (Χειροκροτήματα από όλην την αντιπολίτευσιν).