"ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΤΑΡΥΘΜΙΣΗ" Ομιλία του Κ. Σωτηρίου στο Σύνδεσμο «Φίλοι Γιάννη Κορδάτου» στις 15 Δεκεμβρίου 1965

Το χειρόγραφο κείμενο της ομιλίας μπορείτε να το δείτε εδώ σε pdf: ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Εδώ δημοσιεύεται το κείμενο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό

«λαϊκός λόγος» Δεκέμβρης 1965 Αριθ. φύλλου 5 σελ. 11 σε pdf: ΛΑΪΚΟΣ ΛΟΓΟΣ  

Πρόκειται για περίληψη της ομιλίας του που οργάνωσε ο Σύνδεσμος

 «Φίλοι Γιάννη Κορδάτου» στις 15 Δεκεμβρίου 1965.

Στο αρχείο του υπάρχει και χειρόγραφο κείμενο όχι του Σωτηρίου

 (μπορεί να είναι του Βασίλη Ρώτα ή της Βούλας Δαμιανάκου

 ή κάποιου άλλου συνεργάτη του περιοδικού) με τον χαρακτηρισμό

«συνέντευξη» και είναι το κείμενο που δημοσιεύτηκε στον «Λαϊκό λόγο»

 με μικρές τροποποιήσεις. Μπορείτε να το δείτε εδώ σε pdf:ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

                                            ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΤΑΡΥΘΜΙΣΗ[1]

Τα όσα πρότεινα, δεν είναι καινούργια. Όλα σχεδόν τα έχουνε λίγο πολύ προτείνει και άλλοι, από την αρχή του 19^ου αιώνα (1814) ως σήμερα. Ο σκοπός μου λοιπόν δεν είναι θεωρητικός. Ο σκοπός μου είναι καθαρά πραχτικός. Η ορθογραφία έχει καταντήσει μεγάλο εμπόδιο στην πρόοδο του λαού. Πιστεύω, πως όλοι, οι επιστήμονες, λογοτέχνες και εκπαιδευτικοί, όλοι όσοι αγωνιζόμαστε, για να φωτιστεί ο λαός και να μορφωθεί δημιουργικά η νέα γενιά, έχουμε χρέος να δεχτούμε τη ριζοσπαστική ορθογραφική μεταρύθμιση, και πρώτοι εμείς να την εφαρμόσουμε χωρίς κανένα δισταγμό. Η υπηρεσία, που θα προσφέρουμε, θα είναι πραγματικά εθνική.

Θα με ρωτήσετε: Είναι σήμερα επίκαιρη και απαραίτητη ριζοσπαστική ορθογραφική μεταρύθμιση;

Πριν να απαντήσω, θεωρώ σκόπιμο να υπενθυμίσω, πως και στην καθαρεύουσα και στη δημοτική δε γράφουμε όπως προφέρουμε. Η καθιερωμένη ορθογραφία είναι παραδοσιακή, μένει πιστή στην παράδοση στην ορθογραφία δηλαδή της αρχαίας αττικής γλώσσας, όπως τη διαμόρφωσαν οι Αλεξανδρινοί Γραμματικοί. Και με τη μορφή αυτή έφτασε ως τις ημέρες μας, μέσα στη μακρόχρονη πορεία, που βάδισε η νεκρή πια αρχαία ελληνική γλώσσα. Την ονομάζουμε όμως ιστορική ορθογραφία, γιατί γράφουμε τις λέξεις όχι σύμφωνα με την εικόνα που έχουμε σήμερα,  μα σύμφωνα με την ιστορική τους εικόνα, σύμφωνα δηλαδή με την εικόνα, που πήρανε στην αλεξανδρινή εποχή, εδώ και 2200 χρόνια.

Και τώρα έρχομαι στο ερώτημα, που μου θέσατε: Για την καθαρεύουσα ούτε σκόπιμη, ούτε απαραίτητη, ούτε πραγματοποιήσιμη είναι η ορθογραφική μεταρύθμιση. Αντίθετα, οι καθαρευουσιάνοι αποκρούουν με οργή κάθε προσπάθεια για ορθογραφική μεταρύθμιση. Τη θεωρούν «εθνοφθόρον». Βλέπουνε καθαρά, πως η καθαρεύουσα, ψεύτικη από γεννησιμιού της γλώσσα, δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς την ιστορική ορθογραφία, αυτή μόνο τη δένει με την νεκρή αρχαία ελληνική γλώσσα.

Για τη δημοτική όμως γλώσσα η ορθογραφική μεταρύθμιση είναι και επίκαιρη και ωφέλιμη και απαραίτητη. Είναι επίκαιρη, γιατί το Κράτος, σύμφωνα με την προοδευτική σε αρκετά σημεία εκπαιδευτική πολιτική, που εφάρμοσε η Κυβέρνηση του κ. Γ. Παπανδρέου, αναγνώρισε τη δημοτική γλώσσα ισότιμη με την καθαρεύουσα σ’ όλες τις βαθμίδες της Παιδείας, και τα ελληνόπουλα έχουνε πια το δικαίωμα να μιλάνε και να γράφουνε τη δημοτική. Και είναι φυσικό όλα τα παιδιά να προτιμήσουνε τη δημοτική γλώσσα και στον προφορικό και στον γραφτό τους λόγο, εκτός αν δεν τους το επιτρέπουν οι φανατικά καθαρευουσιάνοι γονείς τους και οι λιγοστοί αντιδραστικοί δασκάλοι. Προσθέτω ακόμη, πως το Κράτος έχει κάνει κιόλας δεχτή την ορθογραφική μεταρύθμιση, που είχε προτείνει και συστηματοποίησε στη «Νεοελληνική Γραμματική» του ο δημοτικιστής γλωσσολόγος Μανώλης Τριανταφυλίδης.

Είναι όμως και ωφέλιμη και απαραίτητη σήμερα η ριζοσπαστική ορθογραφική μεταρύθμιση για δυό προπάντων λόγους.

Πρώτος λόγος: Τα τελευταία χρόνια έχει ογκωθεί το «κύμα της ανορθογραφίας». Τα παιδιά ώρες ατέλειωτες  βασανίζονται, αγκομαχούν να αποστηθίζουνε τους κανόνες της ιστορικής ορθογραφίας, δεν τους εφαρμόζουν όμως και βυθίζονται στην ανορθογραφία. Καταλαβαίνουνε, πως πάει χαμένος ο καιρός τους, αγανακτούν και αντιδρούνε ποικιλότροπα. Παράλληλα και στη συνείδηση των δασκάλων έχει ξεπέσει η ιστορική ορθογραφία. Οι δασκάλοι – εκτός βέβαια από όσους ανήκουν στην αντιδραστική φεουδαρχική σκοταδιστική  γλωσσοεκπαιδευτική  παράταξη – δε θεωρούνε πια την ορθογραφία κριτήριο για την αξία και την προκοπή του μαθητή.

Ο δεύτερος λόγος: η πολυτυπία, η ακαταστασία, η ασυδοσία, θα έλεγα, που επικρατεί στην ορθογραφία στη δημοτική γλώσσα. Ο κάθε επιστήμονας, που γράφει τη δημοτική και ο κάθε λογοτέχνης έχει τις  δικές του, τις προσωπικές του γλωσσολογικές και ορθογραφικές θεωρίες και αυτές εφαρμόζει – και όχι πάντοτε με συνέπεια. Έτσι γεννιέται στον αναγνώστη και πιο πολύ στο παιδί η εντύπωση, πως δεν υπάρχει σταθερή ορθογραφία στη δημοτική γλώσσα, και πως ο καθένας έχει την ασυδοσία να γράφει, όπως  του καπνίσει. Η κατάσταση αυτή είναι απαράδεχτη. Με την ακαταστασία που επικρατεί, συγκλονίζεται η μορφή της δημοτικής, και αντλούν οι καθαρευουσιάνοι επιχειρήματα στην επίθεσή τους.

Είναι λοιπόν ωφέλιμη και απαραίτητη η ριζοσπαστική ορθογραφική μεταρύθμιση, πρώτα για να ξελαφρώσουμε τα παιδιά όσο γίνεται περισσότερο από το βραχνά της ιστορικής ορθογραφίας, και έπειτα για να λυτρώσουμε, με ένα κανονισμένο, σύμφωνα με τις σημερινές συνθήκες, ορθογραφικό σύστημα όσο γίνεται πιο απλό και γι’ αυτό εύκολα αποδεχτό, τη δημοτική γλώσσα από τη σημερινή της ορθογραφική της ακαταστασία και ασυδοσία. Είναι λοιπόν η ριζοσπαστική ορθογραφική μετερύθμιση εθνωφέλιμη, γιατί εξυπηρετεί το λαό και τα παιδιά.

Οι λύσεις.

Τρεις λύσεις μπορούν να δοθούν στο ορθογραφικό πρόβλημα. Από τις τρεις η Τρίτη λύση είναι σήμερα επίκαιρη,  και απαραίτητη και πραγματοποιήσιμη.

Πρώτη λύση: Να μείνουμε σταθεροί στην ιστορική ορθογραφία. Αυτό είναι το πρόγραμμα της αντιδραστικής γλωσσοεκπαιδευτικής παράταξης. Αυτό ζητάνε οι οπαδοί της. Μα η λύση τούτη είναι βλαβερή στο έθνος. Είναι εμπόδιο σημαντικό στην προκοπή του λαού. Μπορεί να ικανοποιεί τους καθαρευουσιάνους. Ας την χαίρονται την καθαρεύουσά τους. Μα δεν περιορίζονται στη φτιαχτή τους γλώσσα, θέλουνε με κάθε τρόπο να την επιβάλουνε και στη ζωντανή λαϊκή, τη δημοτική. Ένα από τα πρωτοπαλίκαρά τους, ο γλωσσολόγος καθηγητής Γ. Χατζηδάκης το παρατράβηξε στο σκοινί. Ζήτησε να εφαρμόσουμε με απόλυτη συνέπεια την ιστορική ορθογραφία και στη δημοτική. Θα πρέπει λοιπόν, σύμφωνα με τις γλωσσολογικές του, ετυμολογικές μελέτες του, να γράφουμε: «Βασίλεις, Σωτήρις,  Αντώνις, Τάκις, Καραϊσκάκις, γέρως, δράκως, διάκως, λαγώς, κυβέρνησι, μετάφρασι, ξανθούλλα, μικρούλλα, κοντούλλης, φασούλλι, κοπέλλα, βαρκάροιδες, κωλήγας, μακαρώνι, φασσαρία, κουρέλλι, λάθηα, στήθηα, το φιλεί, το φαγεί, το τσώφλοιο, το ανώγει, τοις γυναίκες, τοις λάσπες, ανοιγωκλείνω, στριφογυρίζω, αγαπάει, πετάει, ρωτάει, αγαπάω, ζητάω[2],κ.τ.λ.» Την αυστηρή ιστορική ορθογραφία εφαρμόζουν και όχι λίγοι δημοτικιστές επιστήμονες και λογοτέχνες, όταν γράφουνε: μετάφρσι (αντί μετάφραση), κυβέρνησι (αντί κυβέρνηση), ξαίρουν (αντί ξέρουν) και τόσα άλλα.

Δεύτερη λύση: Να πετάξουμε από τη δημοτική γλώσσα την ιστορική ορθογραφία, βλαβερό στο λαό και στα παιδιά βάρος, και να δεχτούμε τη «φωνητική» να γράφουμε δηλαδή όπως προφέρουμε: π.χ. Μιτιλίνι, επιίκια, αντριοσίνι, ίκτιρο, γλοσα κ.τ.λ.

Φωνητική ορθογραφία είχανε και «οι ένδοξοι  ημών αρχαίοι πρόγονοι». Τη φωνητική ορθογραφία την πρότεινε και την εφάρμοσε ο ριζοσπαστικά προοδευτικός για την εποχή του Βηλαράς στα 1814 στο έργο του «Ρομεηκη γλοσα»[3] .Την  προτείνανε και άλλοι αργότερα, όπως, αν δεν γελιέμαι, ο αυτοδίδαχτος γλωσσολόγος και δάσκαλος του Έθνους Μένος Φιλήντας. Στην Τουρκία τη φωνητική ορθογραφία την εφάρμοσε  με το λατινικό αλφάβητο ο Κεμάλ (το λατινικό αλφάβητο πρότεινε και ο Φιλήντας) και λύτρωσε τον τούρκικο λαό από το βραχνά της αραβικής γραφής και της ιστορικής ορθογραφίας. Τη φωνητική ορθογραφία την έχουνε άλλωστε εφαρμόσει και οι γείτονές μας Βούλγαροι και Ρουμάνοι (1904).

Η τόσο λογική ριζική λύση με τη φωνητική ορθογραφία είναι, μέσα στις σημερινές συνθήκες, πολύ τολμηρή και θα προκαλούσε έντονες αντιδράσεις. Θα έδινε αφορμή στους καθαρευουσιάνους να θορυβήσουνε και να δυσφημίσουνε κάθε ορθογραφική μεταρύθμιση. Προσωπικά πιστεύω, αργά ή γρήγορα θα φτάσουμε στη φωνητική ορθογραφία στη δημοτική γλώσσα.

Η τρίτη λύση: Να απλοποιήσουμε την ορθογραφία στη δημοτική γλώσσα. Όπως είπα, το Κράτος δέχτηκε την απλοποίηση που πρότεινε ο Μανώλης Τριανταφυλίδης με τη Νεοελληνική Γραμματική του. Η απολοποίηση όμως  αυτή θεωρήθηκε από την πρώτη στιγμή , και πολύ σωστά, συντηρητική. «Συμβιβαστική» την χαραχτηρίζει ο ίδιος ο Τριανταφυλίδης. Βασίζεται στην ακόλουθη αρχή: Να προχωρούμε πολύ προσεχτικά με βήμα αργό και με στροφή προς την παράδοση, προς την ιστορική ορθογραφία. Και για να τηρήσει  τη βασική τούτη αρχή,  αναγκάζεται ο Τριανταφυλίδης, δίπλα σε κάθε απλοποίηση που προτείνει, να αραδιάζει εξαιρέσεις από τον κανόνα, που θέτει, και έτσι το ορθογραφικό βάρος μένει και πάλι αρκετά μεγάλο, αντί να λιγοστεύει. Η συντηρητικότητα του Τριανταφυλίδη δεν ικανοποιεί κανένα σήμερα[4]. Έγινε μάλιστα μια από τις αιτίες να μεγαλώσει η ακαταστασία στην ορθογραφία στη δημοτική γλώσσα.

Εκείνο, που χρειαζόμαστε σήμερα, είναι η ριζοσπαστική απλοποίηση στην ορθογραφία. Βασική μας αρχή πρέπει να είναι η ακόλουθη: Να προχωρούμε προσεχτικά βέβαια, μα με βήμα γοργό και με στροφή προς τη φωνητική ορθογραφία, και όχι προς την παράδοση. Με βάση τούτη την αρχή, προσπάθησα να καθορίσω τις απλοποιήσεις που μας ανοίγουνε το δρόμο προς τη ριζοσπαστική ορθογραφική μεταρύθμιση και μας φέρνουνε πιο κοντά προς τη φωνητική ορθογραφία.

Οι απλοποιήσεις

1.  Να καταργηθούνε τα πνεύματα και οι τόνοι. Να κρατήσουμε μόνο ένα σημάδι, προσωρινά την οξεία[5] για τις δισύλαβες λέξεις και πάνω. Οι μονοσύλαβες λέξεις δεν τονίζονται. Τονίζεται μόνο ο διαζευκτικός σύνδεσμος «ή», για να ξεχωρίζει από το άρθρο «η».

Η ατονική και απνευμάτιστη ορθογραφία δεν είναι κάτι καινούργιο. Την εφάρμοσαν πολλοί ως τώρα: ο Βηλαράς (1814), ο Κερκυραίος λόγιος Σπυρ. Κόνδος (1827), ο καθηγητής Χρυσοβέργης (1839), ο Φαρδής (1889), ο Εμίλιος Εβρότας (1906), ο Αλεξ.Πάλης (1910), ο Π. Βλαστός (1912) ο Ηλίας Βουτιερίδης (1932). Την εφαρμόζουνε και σήμερα ο Παν. Κερασιώτης και ο καθηγητής Κακριδής. Θεωρητικά τη δέχεται και ο Μανώλης Τριανταφυλίδης, δεν τόλμησε όμως να την εφαρμόσει.

2. Να καταργηθούν όλα τα διπλά σύμφωνα: Να γράφουμε : θάρος, μεταρύθμιση, επίρημα, συλαβή, πολλοί, αλά, θάλασα, γλώσα, πάπος, παπούς, γραμένος, γραματική κ.τ.λ.

3. Να καταργηθούν το «η» και το «ω» στην υποταχτική: Να γράφουμε (και όχι να γράφωμε), να παίξεις, θα διαβάσεις, θα τρέξουνε.

4, Οι ρηματικοί τύποι με το βοηθητικό ρήμα «έχω» και στην ενεργητική και στην παθητική φωνή, να γράφονται με «ει». Να γράφουμε λοιπόν: έχω κόψει, έχω καεί, είχανε κοιμηθεί, έχει τραγουδηθεί.

5. Τις μετοχές σε –οντας, να τις γράφουμε όλες με «ο»: παίζοντας, φεύγοντας, περνόντας, τραγουδόντας (όχι τραγουδώντας)

6. Τα ρήματα σε –ιζω να τα γράφουμε όλα με «ι» : νομίζω, υπενθυμίζω, ελπίζω μα και αντικρίζω, δανίζω, δακρίζω.

7. Ο αόριστος των ρημάτων σε –αίνω και –ύνω να γράφεται με «η»: ακρίβηνα, ομόρφηνε, πάχηναν, μα και ευκόληνα κ.τ.λ.

8. Να καταργηθεί η χρονική αύξηση. Να γράφουμε: οδήγησα, ομολόγησαν, όρισα, ορισμένος κ.τ.λ.

9. Τα παραθετικά σε –ότερος, -ότατος να τα γράφουμε όλα με «ο»: αξιότιμος ιερότερος. Φυσικά με «ο» θα γράφουμε και το ανότερος, κατότερος, ανοτερότητα.

10. Τα επίθετα σε –ής και –ύς να τα γράφουμε όλα με «η»: τριανταφυλής, κανελής, μα και μακρής, παχής, πλατής, φαρδής, πολής.

11. Τα θηλυκά ουσιαστικά σε –οσύνη, να τα γράφουμε όλα με «ο»: καλοσύνη, κακοσύνη, αξοισύνη, ιεροσύνη κ.τ.λ.

12. Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ι, να τα γράφουμε όλα χωρίς καμιά εξαίρεση με «ι»: παιδί, δεντρί, ράφι μα και στάχι, δίχτι, δάκρι.

Τα ουδέτερα ουσιαστικά σε –ήρι, να τα γράφουμε όλα με «η» και όχι άλλα με «η», άλλα με «υ» και άλλα με «ι»: ποτήρι, τρεχαντήρι μα και κασμήρι, χατήρι, ελιξήριο, παραθύρι, γεφήρι, τουλουμοτήρι. 

13. Τιε ξένες λέξεις να τις γράφουμε όλες φωνητικά: κοκεταρία, βούλα, καβάλα, πορτοκάλι, σέλα, τάλιρο, πανί, κάρο, άσος, πίτα, βασιλόπιτα, οπερέτα, τρατέρνω κ.τ.λ.

Οι δεκατρείς αυτές απλοποιήσεις, που πρότεινα, μπορεί να φανούνε σε μερικούς τολμηρές, αν όχι υπερβολικές. Ίσως πάλι όλοι θα έχουνε να προστέσουνε και άλλες. Κανένας όμως δε θα μπορέσει να αμφισβητήσει, πως είναι ευεργετικές για τα παιδιά. Τα λυτρώνουν σε μεγάλο βαθμό από το βάρος της ιστορικής ορθογραφίας. Και ακόμη οι  δεκατρείς αυτές απλοποιήσεις, απλές όπως είναι και χωρίς σχεδόν καμιά εξαίρεση, θα λυτρώσουνε και την ορθογραφία της δημοτικής γλώσας από τη σημερινή ακαταστασία.

Όσοι λοιπόν τις δεχτούμε, πρέπει να μη διστάσουμε να τις εφαρμόσουμε. Το μαχαίρι έφτασε στο κόκαλο. Μεγάλη ευθύνη έχουν οι επιστήμονες, που γράφουνε στη δημοτική και οι λογοτέχνες. Οι λογοτέχνες προπάντων. Αυτοί με την αποφασιστικότητά τους ανοίξανε το δρόμο στη δημοτική και την καθιέρωσαν. Σ’ αυτούς, στους λογοτέχνες προπάντων, πέφτει τώρα το βάρος να αγωνιστούνε και να καθιερώσουνε και τη ριζοσπαστική ορθογραφική μεταρύθμιση.

Κ. Δ.ΣΩΤΗΡΙΟΥ

---

         [1]Περίληψη από τη σχετική ομιλία μου στη συγκέντρωση, που οργάνωσε ο Σύλλογος «Φίλοι Γιάννη Κορδάτου» στις 15 του Δεκέμβρη 1965. Στην ομιλία μου αυτή εισηγήθηκα ριζοσπαστική ορθογραφική μεταρύθμιση

[2] Οι λέξεις με πλάγια γραφή είναι με περισπωμένη στο α  και υπογεγραμμένη.  Δεν είναι δυνατόν να γραφούν σήμερα γι αυτό καλύτερα να τις διαβάσετε στο κείμενο του «λαϊκού λόγου» Αγγειλκή Βούλη 

[3] Προτίμησε το ήτα αντί το γιότα, και είχε δίκιο , μου φαίνεται

[4] Ο συνεργάτης του Θρ. Σταύρου κάνει μερικά βήματα παραπέρα. Κοίταξε «Σύντομες Οδηγίες για την απλή χρήση της Δημοτικής» σελ 20

[5] Προτιμότερο είναι ένα άλλο σημάδι μια κουκίδα ή ότι άλλο. Κρατάμε όμως προσωρινά την οξεία, για να μη φέρουμε αναστάτωση στα τυπογραφεία