Το Εθνικό Συμβούλιο και η Παιδεία

Του Κ. Δ. Σωτηρίου

Δημοσιεύτηκε  στην «Επιθεώρηση της Τέχνης»

στο τεύχος του Μάρτη 1962. Εδώ δημοσιεύεται το

κείμενο όπως δημοσιεύτηκε στην «Επιθεώρηση Τέχνης».  

Το τεύχος της «Επιθεώρησης Τέχνης» μπορείτε να το δείτε εδώ: ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ

Στο αρχείο του υπάρχει το πρόχειρο χειρόγραφο κείμενο

Πρώτη σελίδα από το χειρόγραφο 

Ιστορική θα μείνει η Εθνοσυνέλευση της Ελεύθερης Ελλάδας. Η Σύνοδος του Εθνικού Συμβουλίου το Μάη του 1944 στο όμορφο χωριό Κορυσχάδες[1] της Ευρυτανίας, είναι σταθμός, μα και καινούργια αφετηρία στο μακρόχρονο αγώνα, που με ενθουσιασμό και αυτοθυσία αγωνίζεται ο Ελληνικός Λαός, για να καταχτήσει τα δικαιώματά του. Εκεί στο ιστορικό αυτό χωριό, μέσα σε ατμόσφαιρα γεμάτη φλογερό πατριωτισμό και ηρωική αγάπη στο δουλευτή Ελληνικό Λαό, το Εθνικό Συμβούλιο έβαλε γερά τα θεμέλια για να υψωθεί πανέμορφο το οικοδόμημα της γνήσιας Δημοκρατίας και άνοιξε το δρόμο για την προκοπή του Ελληνικού Λαού.

Εκεί με τον ίδιο ενθουσιασμό γκρεμίστηκε η αντιλαϊκή, αντιδημοκρατική, ατομιστική και σκοταδιστική Παιδεία, που η κυρίαρχη τάξη, η πλουτοκρατική ολιγαρχία, είχε εγκαθιδρύσει στη λαμπερή πατρίδα μας, και θεμελιώθηκε η γνήσια λαϊκή και βαθιά ανθρωπιστική Παιδεία. Ο Ελληνικός Λαός πρώτη φορά από την Επανάσταση του 1821, θα πάρει στα χέρια του το κατάλληλο όργανο, για να χτίσει τον καινούργιο, το νεοελληνικό πολιτισμό, πολύχρωμο λουλούδι μέσα στον κήπο του παγκόσμιου πολιτισμού.

Η Κυβέρνηση της Ελεύθερης Ελλάδας, η ιστορική ΠΕΕΑ έπειτα από εξονυχιστική συζήτηση με τους εκπαιδευτικούς συμβούλους της, είχε υιοθετήσει τις βασικές θέσεις για την οργάνωση, για το πρόγραμμα και τη διοίκηση της λαϊκής ανθρωπιστικής Παιδείας, που είχανε με βαθιά επιστημονικότητα προετοιμάσει διαλεχτοί πρωτοπόροι εκπαιδευτικοί στη σκλαβωμένη Αθήνα, με δύο συνεργεία: με το εκπαιδευτικό συνεργείο της ΕΠΟΝ και παράλληλα με το αντίστοιχο συνεργείο του ΕΑΜ.

Τις πρωτοποριακές αυτέ θέσεις για την ουσιαστική αληθινή εκπαιδευτική  μεταρρύθμιση τις εισηγήθηκε στο Εθνικό Συμβούλιο ο Γραμματέας (Υπουργός) της Παιδείας στην ΠΕΕΑ αλησμόνητος Πέτρος Κόκκαλης. Την πλατύτερη ανάπτυξη είχα την εξαιρετική τιμή και ευτυχία να την παρουσιάσω εγώ, Εθνοσύμβουλος και εγώ της Αθήνας.

Βαθιά χαραγμένη μένει μέσα μας η Σύνοδος του Εθνικού Συμβουλίου. Ο ηρωικός Ελληνικός Λαός έγραψε εκεί ένα νέο κεφάλαιο στην ένδοξη ιστορία του. Δημιουργική η ψυχική ανάταση. Έλαμπε στα μάτια όλων των Εθνοσυμβούλων η δημιουργική χαρά. Ξεχείλιζε ο ενθουσιασμός. Μέστωναν οι ελπίδες. Και μένει ακόμη βαθιά ριζωμένη η αισιόδοξη πίστη, πως ο Ελληνικός Λαός θα ολοκληρώσει τη νίκη του.

***

Η λαϊκή ανθρωπιστική παιδεία θεμελιώθηκε επάνω στα ακόλουθα, όσο θυμάμαι[2] βασικά αιτήματα του Ελληνικού Λαού.

α’) Αναγνωρίστηκε επίσημη γλώσσα του νεοελληνικού Κράτους και κατοχυρώθηκε συνταγματικά η δημοτική, η περιφρονημένη και κυνηγημένη γλώσσα του Ελληνικού Λαού. Ψηφίστηκε από το Εθνικό Συμβούλιο να αποδιωχτεί από τα σχολεία η αντεθνική καθαρεύουσα, μ’ όποια μορφή κι αν παρουσιάζεται, και να καθιερωθεί μοναδική γλώσσα η δημοτική σ’ όλες τις βαθμίδες της Παιδείας, από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο και τ’ άλλα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Γιατί όπως τονίστηκε, η λαϊκή παιδεία μόνο με μοναδικό γλωσσικό της όργανο τη δημοτική γλώσσα θα είναι γόνιμη. Ψηφίστηκε ακόμα να γράφονται στη δημοτική γλώσσα οι νόμοι, οι επίσημες πράξεις και η αλληλογραφία του Κράτους, καθώς και οι δικαστικές αποφάσεις, τα συμβόλαια, και οι εφημερίδες. Εκεί λοιπόν στο Εθνικό Συμβούλιο δικαιώθηκε ο σκληρός αγώνας, που χρόνια αγωνιζόντουσαν όλοι οι προοδευτικοί και ιδιαίτερα ο πρωτοπόροι εκπαιδευτικοί και άνοιξε ο δρόμος για την πραγματική λαϊκή μόρφωση.

β’) Αναγνωρίστηκε με τον πιο πανηγυρικό τρόπο, το δικαίωμα της νέας γενιάς για την ολοκληρωτική σωματική και πνευματική  της ανάπτυξη και την πολύπλευρη μόρφωσή της. Η μόρφωση της νεολαίας, είναι επιταχτική υποχρέωση του Κράτους και όχι απλή παραχώρηση, τόνισαν όλοι οι εκπαιδευτικοί Εθνοσύμβουλοι. Στη γνήσια Δημοκρατία – κι αυτή όπως είπα, θεμελιώθηκε από το Εθνικό Συμβούλιο – το Λαϊκό Κράτος έχει την υποχρέωση να πάρει όλα τα μέτρα και να χορηγήσει όλα τα μέσα σ’ όλα τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, να αναπτύξουνε τις σωματικές και πνευματικές τους ικανότητες. Μόνο τότε και μόνο έτσι, τονίστηκε, θα πραγματώσει η νέα γενιά την ανθρώπινη υπόστασή της. Εκεί λοιπόν στο Εθνικό Συμβούλιο η παιδεία από προνόμιο των λίγων, των πλουσίων που ήτανε, γίνεται πραγματικά λαϊκή, όργανο δηλαδή στα χέρια του Ελληνικού Λαού.

γ’) Διακηρύχτηκε στο Εθνικό Συμβούλιο, πως η Παιδεία πρέπει να εξοπλίσει τη νέα γενιά και να την καταστήσει ικανή να πραγματοποιήσει τον αληθινό προορισμό της, να γίνει δηλαδή δημιουργικός συντελεστής μέσα στο σύγχρονο πολιτισμό. Η μόρφωση λοιπόν, που θα πάρει η νέα γενιά, από διακοσμητική που είναι, πρέπει να γίνει πραγματικά δημιουργική. Το Εθνικό Συμβούλιο υιοθέτησε το δωδεκάλογο της νεολαίας (μπορείτε να τον διαβάσετε εδώ:Ο Δωδεκάλογος της Νεολαίας της Ελλάδας ) που είχε συντάξει η ΕΠΟΝ, και διακήρυξε, πως ο Ελληνικός Λαός θέλει τα νιάτα ευτυχισμένα, μέσα στη χαρά της δημιουργικής δράσης. Μα για να είναι πραγματικά δημιουργική η μόρφωση, πρέπει η Παιδεία πλούσια να εφοδιάσει τη νέα γενιά με αληθινά επιστημονικές γνώσεις, οργανικά δεμένες στην θεωρία και στην πράξη, σε στενό δηλαδή σύνδεσμο του σχολείου με τη ζωή, με την παραγωγική εργασία. Έτσι θα γνωρίσει η νέα γενιά το φυσικό κόσμο και θα ερμηνέψει σωστά τα φαινόμενά του, καθώς και τη νομοτελειακή πορεία, που βαδίζει η κοινωνία. Μόνο με επιστημονικές γνώσεις εξοπλισμένη η νέα γενιά, θα μπορέσει να λυτρωθεί και να κυριαρχήσει στη φύση και να γίνει συντελεστής στην πρόοδο και την ευτυχία του Ελληνικού Λαού.

Αναγνωρίστηκε λοιπόν πανηγυρικά στο Εθνικό Συμβούλιο, πως η επιστήμη και μόνο η επιστήμη, και στη θεωρία και στην πράξη, πρέπει να είναι η βάση μα και το πιο πολύτιμο όργανο στη μόρφωση, που θα πάρει η νέα γενιά. Πρέπει, τονίστηκε, να αποδιωχτεί από την παιδεία ο αντεθνικός μεσαιωνικός σκοταδισμός, που την πίεζε αποπνιχτικά ως τώρα, και να επικαθίσει σ’ όλες τις βαθμίδες της,  από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο το επιστημονικό πνεύμα.  Έτσι θα διαλυθεί το πυκνό σκοτάδι και θα λάμψει η αλήθεια με το πλούσιο και λυτρωτικό της φως.

δ’)  Βασικό αίτημα και δικαίωμα του Ελληνικού Λαού είναι η Παιδεία να γίνει δημιουργικό όργανο στα χέρια του για την προκοπή του. Και το αίτημά του τούτο θα ικανοποιηθεί μόνο άμα η οργάνωση ιδιαίτερα της Μέσης Παιδείας ανταποκρίνεται στις υλικές και πνευματικές ανάγκες του. Το Εθνικό Συμβούλιο αναγνώρισε με τον πιο πανηγυρικό τρόπο το δικαίωμα τούτο του Ελληνικού Λαού και διακήρυξε, πως πρέπει ριζικά να αναδιοργανωθεί ιδιαίτερα η Μέση Παιδεία και από μονόπλευρη, ψευτοκλασική και προγονόπληχητη που είναι, να γίνει πολύπλευρη και πολύκλαδη αντίστοιχα με τις ανάγκες και  τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στην προοδευτική του πορεία ο Ελληνικός Λαός.

Μα για να γίνει η Παιδεία πραγματικό δημιουργικό όργανο στα χέρια του Ελληνικού Λαού, πρέπει να διαποτιστεί από την «τεχνική» να ενωθεί δηλαδή οργανικά και αδιάσπαστα μαζί της: Το αγεφύρωτο χάσμα, που χωρίζει σήμερα τη μονόπλευρη ψευτοκλασική Μέση Παιδεία από την επαγγελματική εκπαίδευση, έχει καταστρεφτικές συνέπειες για την πρόοδο του Ελληνικού Λαού. Η ψευτοκλασική, Μέση Παιδεία έχει καταντήσει αντιδραστική και αντικόβει την πρόοδο, και από το άλλο μέρος η επαγγελματική εκπαίδευση , κοντόθωρη, στενόκαρδη και περιφρονημένη, φυτοζωεί.

Για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε επίσημα εκεί ψηλά στο χωριό Κορυσχάδες από το Εθνικό Συμβούλιο, πως αναπόσπαστο τμήμα της γενικής μόρφωσης είναι η τεχνική μόρφωση. Στη Μέση Παιδεία ιδιαίτερα πρέπει να γίνει η οργανική τους σύνθεση. Έτσι, τονίστηκε, θα ανοίξει ο δρόμος για την πολυτεχνική μόρφωση και θα πραγματοποιηθεί η οργανική ένωση της θεωρίας με την πράξη. Και μόνον τότε η νέα γενιά με την πολύπλευρη μόρφωσή της θα αναπτύξει γόνιμα τη δημιουργική της δράση μέσα στη ζωή και για τη ζωή.

ε’) Η πολύπλευρη μόρφωση, ο πλούσιος θεωρητικός και τεχνικός εξοπλισμός με επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις, με τις καταχτήσεις δηλαδή της σύγχρονης επιστήμης και τεχνικής μέσα στην αρμονική ένωση της θεωρίας με την πράξη, δε θα έχει σκοπό να αναδειχτεί και να επικρατήσει το άτομο σε βάρος των άλλων, σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Βέβαια η πλούσια και πολύπλευρη μόρφωση είναι δικαίωμα της νέας γενιάς και έχει τη υποχρέωση η Κοινωνία να το ικανοποιήσει. Από το άλλο όμως μέρος και η νέα γενιά βαθιά να κατανοήσει, πως έχει κι αυτή την υποχρέωση να αναπτύξει τις σωματικές και πνευματικές της ικανότητες με μοναδικό σκοπό να εξυπηρετήσει πρόθυμα το κοινωνικό σύνολο. Γιατί μόνο μέσα στη γενική προκοπή και ευτυχία θα θεμελιώσει και τη δική της ευτυχία.

Εκεί λοιπόν στο Εθνικό Συμβούλιο καταδικάστηκε και εξοστρακίστηκε η ατομιστική παιδεία, που τόσο επίμονα καλλιεργεί η κυρίαρχη τάξη, και στη θέση της μπήκε η κοινωνική παιδεία. Το κάθε άτομο, διακήρυξε το Εθνικό Συμβούλιο, πρέπει, πλούσια εφοδιασμένο με τα επιστημονικά και τεχνικά μέσα, να αφοσιωθεί στην παραγωγική εργασία, με μοναδικό σκοπό να εξυπηρετήσει το κοινωνικό σύνολο, και με την εξυπηρέτησή του αυτή να νιώθει βαθύτατη ικανοποίηση και χαρούμενη υπερηφάνεια.

στ’) Πλανερά και αντιλαϊκά είναι τα ιδανικά,  που με όλα τα μέσα και προπάντων  με την παιδεία, προβάλλει στη νέα γενιά η κυρίαρχη τάξη. Πλανερή αντεθνική και αντιδραστική στην καινούργια της μορφή η σωβινιστική Μεγάλη Ιδέα, πλανερή και αντιλαϊκή η πλουτοκρατική ολιγαρχική Δημοκρατία, πλανεροί και αντεθνικοί οδηγοί και τα δύο αυτά ιδανικά για τον Ελληνικό Λαό. Τραγικές οι συνέπειες, τραγικές οι συμφορές και αποκορύφωμά τους η Μικρασιατική καταστροφή και η εξαθλίωση.

Ο Ελληνικός όμως Λαός λαχταράει γνήσια, αγνά, πραγματικά εθνικά, φωτεινά  αστέρια  για τη νέα γενιά στη δημιουργική της προοδευτική πορεία, να είναι τα Ιδανικά που θα διαποτίζουνε τη λαϊκή παιδεία.

Και το αίτημα τούτο με ενθουσιασμό αναγνωρίστηκε και κατοχυρώθηκε στο Εθνικό Συμβούλιο. Μέσα στο λαμπερό οραματισμό, όπου όλοι οι Εθνοσύμβουλοι έβλεπαν, έπειτα από το διώξιμο του φασίστα καταχτητή, το δουλευτή Ελληνικό Λαό, νοικοκύρη στον τόπο του, να χαίρεται την ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη, το Εθνικό Συμβούλιο πρόβαλε, φωτεινούς οδηγούς στη νέα γενιά, το γνήσιο πατριωτικό Ιδανικό, Το Ιδανικό της Ειρήνης, και το Ιδανικό της Δημοκρατίας του δουλευτή Λαού.

Θέλουμε, διακήρυξαν οι Εθνοσύμβουλοι τη νέα γενιά να φλέγεται από την αγάπη στην ελληνική πατρίδα και να γαλουχείται από την αγνή αγάπη στον Ελληνικό Λαό. Θέλουμε η νέα γενιά ηρωικά να αγωνίζεται, πρώτη στις επάλξεις, για την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της πατρίδας και με ενθουσιασμό να θυσιάζεται για την ελευθερία και τη δική της και του Ελληνικού Λαού.

Μα ταυτόχρονα θέλουμε τη νέα γενιά να αγαπάει και την πατρίδα των άλλων λαών, και προπάντων των γειτονικών, και να σέβεται και τη δική τους ελευθερία. Θέλουμε τη νέα γενιά να γαλουχηθεί με την αγάπη στην ειρήνη. Το πατριωτικό λοιπόν Ιδανικό πρέπει να είναι αναπόσπαστα και οργανικά δεμένο με το Ιδανικό της ειρήνης. Η σωβινιστική και προγονόπληχτη Μεγάλη Ιδέα είναι εθνική συμφορά και εξυπηρετεί ξένα και ντόπια αντιλαϊκά συμφέροντα. Θέλουμε η νέα γενιά να είναι πάντα άγρυπνος φρουρός στις επάλξεις για την ελευθερία του Λαού, μα και πρόθυμη να αγωνιστεί με όλους τους λαούς να σταματήσουν οι πόλεμοι και να βασιλέψει στον κόσμο η ειρήνη. Η φλογερή αγάπη στην ελληνική πατρίδα και στον Ελληνικό Λαό πρέπει να συμβαδίζει με την αγάπη στους άλλους λαούς και να θεμελιώνεται επάνω στην αλληλοκατανόηση, την αλληλεγγύη, την αμοιβαία συνεργασία και την ευγενική άμιλλα με όλους τους λαούς.

Μα θέλουμε ακόμη,  η νέα γενιά να φλέγεται από την αγάπη στην γνήσια Δημοκρατία. Η πλουτοκρατική Δημοκρατία, αντιλαϊκή και κρυφοφασιστική στην ουσία της, εξυπηρετεί τα συμφέροντα της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας και καθιερώνει την πολυποίκιλη εκμετάλλευση και την οικονομική σκλαβιά του Λαού. Θέλουμε, τόνισαν οι Εθνοσύμβουλοι, η νέα γενιά με φανατισμό να υπερασπίζεται τη γνήσια Δημοκρατία, που εξυπηρετεί τα συμφέροντα  του δουλευτή Λαού, και ηρωικά να αγωνίζεται να ξεριζωθεί ο φασισμός με όσες καινούργιες παραπλανητικές μορφές παρουσιάζεται.

ζ’) Με τον πιο πανηγυρικό τρόπο αναγνωρίστηκε και το τόσο καταπατημένο δικαίωμα του Ελληνικού Λαού για την παραγωγική εργασία. Το Εθνικό Συμβούλιο διακήρυξε: Όλα τα άτομα έχουν το δικαίωμα  -και το δικαίωμά τους τούτο πρέπει να το εξασφαλίσει το Κράτος- να πάρουνε μέρος στην παραγωγική εργασία και με τη χαρούμενη δημιουργική τους δράση να συνεισφέρουν με όλη τους την ικανότητα στην πρόοδο της κοινωνίας.

Με αυτό το πνεύμα πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί η νέα γενιά. Η ανυστερόβουλη  αγάπη στην κοινωφέλιμη παραγωγική εργασία και την χειροτεχνική και την πνευματική, είναι το χαραχτηριστικό γνώρισμα του αληθινά δημοκρατικά διαπαιδαγωγημένου ατόμου.

Η παιδεία λοιπόν, σ’ όλες  τις βαθμίδες από το νηπιαγωγείο ως το πανεπιστήμιο, πρέπει να καλλιεργήσει, με όλα τα παιδαγωγικά μέσα, στη νέα γενιά την αγάπη στην παραγωγική εργασία.  Η νέα γενιά, πολύπλευρα μορφωμένη, πρέπει να νιώσει βαθιά, πως ο αληθινός προορισμός της είναι η συμμετοχή της στην παραγωγική εργασία. Πρέπει δηλαδή να νιώσει πως μόνο γι αυτό τον προορισμό μορφώνεται και εξοπλίζεται με τις αντίστοιχες επιστημονικές γνώσεις. Και τον ευγενικό τούτο προορισμό της πρέπει να τον επιτελέσει με ενθουσιασμό και περηφάνεια.

Εκεί λοιπόν στο Εθνικό Συμβούλιο, μπήκανε τα θεμέλια για γνήσια λαϊκή και βαθιά ανθρωπιστική παιδεία. Με γοργό ρυθμό και ψυχική ανάταση προετοιμάστηκαν από το διαλεχτό επιτελείο στη Γραμματεία (Υπουργείο) της Παιδείας τα πρώτα μέτρα. Ασυγκράτητος ήταν ο ενθουσιασμός των δασκάλων, που προστρέξανε να τα εφαρμόσουν. Η πρωτοποριακή Συνδιάσκεψη των λειτουργών της Παιδείας στην Ελεύθερη Ελλάδα, στο χωριό Λάσπη, κοντά στο Καρπενήσι, με τις γόνιμες εισηγήσεις και συζητήσεις για τα γενικά και ειδικά προβλήματα της Παιδείας, θα μείνει κι αυτή ιστορική.

Πέρασαν από τότε 18 χρόνια. Στο διάστημα αυτό ο Ελληνικός Λαός έζησε μαύρες ημέρες. Βυθίζεται αδιάκοπα στην εξαθλίωση και στο πνευματικό σκοτάδι. Η λαϊκή παιδεία που διακηρύχτηκε και μπήκανε τα θεμέλιά της στο Εθνικό Συμβούλιο εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο φλογερά αιτήματα του Ελληνικού Λαού. Φαίνεται σήμερα μακρινό όνειρο. Μα το όνειρο αυτό, παρ’ όλα τα εμπόδια γρήγορα θα γίνει πραγματικότητα, γιατί ο Ελληνικός Λαός θέλει να ζήσει ελεύθερος και δημιουργικός και αγωνίζεται με φανατισμό να το πραγματοποιήσει.  

---

[1] Μπορεί να την βάφτισαν «Κυψέλη». Το όνομα όμως «Κορυσχάδες» πέρασε άγια στην Ιστορία της Νέας Ελλάδας και δεν πρόκειται ν’ αλλάξει.

[2] Δεν στάθηκε εύκολο να βρεθούν τα δημοσιευμένα «επίσημα πραχτικά» του Εθνικού Συμβουλίου. Κάπου, βέβαια, θα είναι  φυλαγμένα και α έρθει η μέρα να δημοσιευθούν αυτούσια.