Μετάφραση του Κ. Σωτηρίου: «Georges Politzer: Μαθήματα Φιλοσοφίας – Πρώτη σειρά –Βασικές Αρχές» Αλφαβητικός Πίνακας για ονόματα και όρους- Βιβλιογραφία-Περιεχόμενα

Το χειρόγραφο σε pdf: ΠΙΝΑΚΑΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Το δακτυλογραφημένο κείμενο μπορείτε να το κατεβάσετε από εδώ σε pdf: ΑΛΦΑΒ ΠΙΝ-ΒΙΒΛΙΟΓΡ-ΠΕΡΙΕΧ

Αλφαβητικός Πίνακας Για ονόματα και όρους[1]

Αγνωστικιστές- ονομάζονται στη φιλοσοφία, όσοι διδάσκουν πως η αλήθεια είναι απρόσιτη στο ανθρώπινο μυαλό [όσοι δηλαδή ισχυρίζονται, πως είναι αδύνατο να γνωρίσουμε τα πράματα στην ουσία τους. Η πραγματική ουσία τους θα μας είναι πάντα άγνωστη. Αδύνατο λοιπόν το ανθρώπινο μυαλό να καταχτήσει την πραγματική αλήθεια,  αδύνατο ο άνθρωπος να γνωρίσει αληθινά τον γύρω του κόσμο]

[σελ. 10,37,217]

Αλχημεία- η χημεία στο Μεσαίωνα. Η αλχημεία βρισκόταν πολύ κοντά στη μαγεία. Ήταν περισσότερο τέχνη,  παρά επιστήμη. Δυό πράματα ήθελε να πετύχει. Ήθελε ν’ ανακαλύψει την «πανάκεια», το φάρμακο το κατάλληλο να γιατρεύει όλους τους πόνους και τις αρώστιες και να μετατρέψει με τη «φιλοσοφική πέτρα» τα διάφορα μέταλλα σε χρυσάφι.

Ανάλυση- η ενέργεια που κάνει το ανθρώπινο μυαλό για να αποσυνθέσει, για να κομματιάσει ένα πράμα ή μια ιδέα, στα συστατικά τους στοιχεία [σελ.16]

Ανατομία- η επιστήμη που ερευνάει τους ζωντανούς οργανισμούς, και τη σχέση που έχουν αναμεταξύ τους τα διάφορα όργανα, που τους συγκροτούν.[σελ.16]

Αναξιμένης ο Μιλήσιος – φιλόσοφος έζησε στον 6^ο αιώνα π.Χ. Ανήκει στην ιωνική φιλοσοφική σχολή. Διαδέχτηκε το δάσκαλό του Αναξίμανδρο. Μαθητές του ο Αναξαγόρας και ο Διογένης ο Απολλώνιος. Ο Αναξιμένης δίδασκε, πως η πρώτη αρχή, η πρώτη ουσία σε όλα τα πράματα είναι ο αέρας  [σελ.200-202]

Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) αυτός και ο Πλάτωνας οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι στην αρχαιότητα. Δίδαξε στην Αθήνα. Ένα χρόνο πριν από το θάνατό του αναγκάστηκε να παρατήσει τη σχολή του και να φύγει από την Αθήνα, για να γλυτώσει από τις καταδιώξεις- έπειτα από την κατηγορία εναντίον του για «ασέβεια» [Θεοδωρίδης]

Μαθητής μα και αντίπαλος του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης προσπαθεί, με τη συστηματική παρατήρηση του γύρω αισθητού κόσμου, να στηρίξει την ιδεαλιστική φιλοσοφία του Πλάτωνα επάνω σε ρεαλιστικά θεμέλια. Ξεκινάει όμως κι αυτός από την έννοια (concept) «ιδέα». Κάθε τι που υπάρχει  κάθε ουσία, είναι καμωμένη από δυό πρώτες αρχές (principles) απ την ύλη και τη μορφή [την ιδέα]. Η ύλη είναι μια μάζα ακατέργαστη (brute) παθητική (inerte) αδιάκριτη, αδιαμόρφωτη. Για να γίνει το ένα ή το άλλο το πράμα, «τούτο» ή «εκείνο» χρειάζεται να προσηλωθεί επάνω της μια μορφή. Η μορφή είναι άυλη,  είναι η ιδέα, είναι ενεργητική [είναι η δύναμη που μεταβάλλει τη δυνατότητα της ύλης σε πραγματικότητα] είναι (specifique) δημιουργική του είδους. Η μορφή δίνει στην ύλη την χαραχτηριστική την ξεχωριστή για κάθε πράμα ποιότητα. Η ανώτατη μορφή, που κλείνει μέσα της όλες τις άλλες, είναι ο Θεός. Ο Αριστοτέλης αντικρούει επίσης τη μηχανιστική αντίληψη του Δημόκριτου και δέχεται στο σύστημά του την τελεολογία: Υποστηρίζει δηλαδή, πως ο Θεός – η ανώτατη ιδέα- έχει οργανώσει τον κόσμο[2].

Ο Αριστοτέλης θεμελίωσε την τυπική λογική – είναι ο ιδρυτής της- την επιστήμη δηλαδή που μας διδάσκει τους τυπικούς νόμους για το σωστό συλλογισμό[3] . Για τον Αριστοτέλη – και είναι τούτο πολύ σημαντικό – η «εξέλιξη η ανάπτυξη» είναι μια από τις κεντρικές ιδέες στο σύστημά του. Η κοσμική εξέλιξη, η οργανική ανάπτυξη, η εξέλιξη, που παίρνει το Κράτος στις μορφές του κ.τ.λ. γενικά λοιπόν η εξέλιξη είναι παντού εξέλιξη  από το λιγότερο τέλειο στο ολοένα περισσότερο τέλειο, από το γενικό στο ειδικό. Ο Ένγκελς ονομάζει τον Αριστοτέλη το πιο γενικό και καθολικό μυαλό απ’ όλους τους έλληνες φιλόσοφους, που βάλθηκε να ερευνήσει ουσιαστικές μορφές της διαλεχτικής (Ένγκελς: Ουτοπικός σοσιαλισμός και επιστημονικός σοσιαλισμός)

Από τη διδασκαλία του μεγάλου σοφού, του μεγάλου λογικιστή, οι μαθητές του στο Μεσαίωνα κράτησαν μόνο την τυπική, την αφηρημένη πλευρά. Δεν καταδέχτηκαν να φωτίσουν το σύστημά του με τις επιστημονικές καταχτήσεις, [σκότωσαν ότι ζωντανό  είχε μέσα του] το κατάντησαν κάτι «νεκρό» αποξηραμένο και  άγονο και το έκαναν βάση για τη σχολαστική φιλοσοφία (σελ. 26,30,188,194)

Άτομο- Στη χημεία και τη φυσική ονομάζουν άτομο το υλικό μόριο που δεν μπορεί να τμηθεί, να διαιρεθεί παραπέρα. Το άτομο είναι το πιο μικρό και αδιαίρετο κομματάκι κάθε χημικού στοιχείου. Στην αρχαία ελληνιστική υλιστική φιλοσοφία ο Δημόκριτος και ο Επίκουρος ονόμασαν άτομα τα πιο μικρά κομματάκια της ύλης, που είναι απόλυτα αδύνατο να διαιρεθούν. Τα θωρούσαν το πρώτο στοιχείο, την πρώτη αρχή. Αυτά με διάφορους συνδυασμούς και ενώσεις συγκροτούσαν ολόκληρη τη φύση, τον κόσμο. [σελ. 31,45,46,68]

Βάκων (Μπέικον) Φραγκίσκος (1561-1626)- ξακουστός άγγλος φιλόσοφος. Μέλος της Βουλής των Κοινοτήτων στα 1593.Διορίστηκε στα 1613 γενικός εισαγγελέας (attorneg general) στα 1617 Υπουργός της δικαιοσύνης, στα 1618 αρχικαγγελάριος. Καταδικάστηκε στα 1624 από το Κοινοβούλιο σε φυλάκιση και έκπτωση από τα αξιώματα για καταχρήσεις και δωροδοκία, αποφυλακίστηκε όμως έπειτα από δυό μέρες και από τότε περιορίστηκε στην ιδιωτική του ζωή.

Ο Φρ. Βάκων έγραψε πολυάριθμα επιστημονικά και φιλοσοφικά έργα. Αναφέρουμε ιδιαίτερα το «Νέο Όργανο» (Novum Organum). Δημοσιεύτηκε στα 1620. Στο έργο τούτο χτυπάει την παλιά μεταφυσική με τις απριορικές, προεμπειρικές ιδέες και ζητάει να μπει στη θέση της η θεμελιωμένη στην εμπειρία λογική[4].

Ο Φρ. Βάκων είναι ένας από τους ιδρυτές της νεότερης φιλοσοφίας και της επιστημονικής μεθόδου [σελ.203, 26]

Μπέρκλεϋ (Γεώργιος Berkley 1683-1753) – άγγλος φιλόσοφος, επίσκοπος, και, για λίγο καιρό, άτυχος ιεραπόστολος στην Αμερική. Η ιερατική του δράση – όταν ήταν προτεστάντης παπάς στην καθολική Ιρρλαντία, που την προσάρτησαν οι Άγγλοι στο Κράτος του και την αποίκισαν με τη βία στην αρχή του 18^ου αιώνα – εξυπηρετούσε την Αγγλία στην καταχτητική της πολιτική και έχει ολότελα αντιδραστικό χαραχτήρα. Παράλληλα με τις θεωρητικές αναζητήσεις στη σφαίρα του πνεύματος, καταπιάστηκε επίσης και με αναζητήσεις πιο υλικές, π.χ. για τις περίφημες εργατικές κατοικίες και τη χρησιμότητά τους, καθώς και για την εργασία των παιδιών και τη χρησιμότητά της. Μας το δείχνει καθαρά το έργο του «Δοκίμιο για τα μέσα ν’ αποφύγουμε την καταστροφή της Μεγάλης Βρετανίας» . Δημοσιεύτηκε στα1720 και το έγραψε με αφορμή τη χρεωκοπία που έκανε η Southsea Compang, που ήταν τυχοδιωχτική επιχείρηση.

Ο Λένιν έκανε συντριφτική και βαθύτατη κριτική και μας έδωσε τον πραγματικό χαραχτήρα της φιλοσοφίας του Μπέρκλεϋ. Κριτική ανάλυση για τη φιλοσοφία του δώσαμε κι εμείς στα «Μαθήματά» μας τούτα – Μέρος Α! κεφάλαιο ΙΙ. Τις οικονομικές αντιλήψεις του Μπέρκλεϋ –στο έργο του Querist – τις εξέτασε εξονυχιστικά και ο Μαρξ στο έργο του «Κριτική της πολιτικής οικονομίας».

Φιλοσοφικά έργα του Μπέρκλεϋ: «Νέα θεωρία για τις αντιλήψεις του πνεύματος» , «Βασικές αρχές της ανθρώπινης γνώσης 1707 – γαλλική μετάφραση από τον Charles Renouvier 1920- “Διάλογοι του Ύνα με τον Φιλόνοο» 1713- γαλλική μετάφραση από τον J. Beaulavon 1895. Το έργο τούτο εκλαϊκεύει το προηγούμενο [σελ. 146 και 12,25,62,91,171]

Μπρανλύ (Εδουάρδος Μπρανλύ 1846-1940) – γάλλος φυσικός και χημικός. Ανακάλυψε στα 1873 τις ιδιότητες που έχουν τα οξείδια του χαλκού για να «ανορθώνουν» τα «εναλλασσόμενα ρεύματα». Στα 1888 ανακάλυψε την ιδιότητα που έχει ο «σωλήνας με ρινίσματα από σίδερο»  ο «συνοχέας» και έτσι πρώτος ο Μπρανλύ έστησε τις πρώτες ραδιοεπικοινωνίες. Χάρη λοιπόν στο «φωρατή» του γεννήθηκε ο ασύρματος. Στα 1898 ανακοίνωσε στην Ακαδημία των επιστημών την εφαρμογή της ανακάλυψής του στα πλοία για να ζητούν βοήθεια, όταν κιντυνεύουν[5]

Καρτεσιανισμός – ονομάζεται η φιλοσοφία του Ντεκαρτ [Καρτεσίου]

Κοπέρνικος (Νικόλοας Copernic 1717-1783) – ξακουστός πολωνός αστρονόμος. Στο περίφημο έργο του « De revolutionibus orbiumvoelestium» [το δημοσίεψε λίγους μήνες πριν πεθάνει] – απόδειξε την περιστροφική κίνηση της γης γύρω από τον άξονά της και τη περιφορά της γύρω από τον ήλιο [ηλιοκεντρικό σύστημα]  [σελ. 41 και 11,202,203]

Ντ’ Αλαμπέρ (Ιωάννης le Rond d’ Alember 1717-1783) – μεγάλος μαθηματικός, ένας από τους πιο χαραχτηριστικούς εκπροσώπους του «διαφωτισμού» στη Γαλλία. Αξιόλογες είναι οι εργασίες του για τις βασικές αρχές της μηχανικής. Δημοσίεψε μαζί με τον  Ντιντερό την «Εγκυκλοπαίδεια ή Λεξικό για τις επιστήμες, τις τέχνες και τα επαγγέλματα». Το σπουδαίο τούτο έργο -33 τόμοι 1751-1777- που παρ’ όλο το κυνηγητό που του έκανε η μοναρχία, κυκλοφόρησε πλατειά, ως που το Συμβούλιο του Κράτους απαγόρεψε την κυκλοφορία του, είναι το πρώτιστο μνημείο στον αιώνα του διαφωτισμού.

Την εισαγωγή – «Discours preliminaire» - στην Εγκυκλοπαίδεια την έγραψε ο Ντ’ Αλαμπέρ. Στη φιλοσοφία του είναι σκεπτικιστής. Δεν μπορούμε , λέει, να γνωρίσουμε ούτε την ύλη ούτε το πνεύμα στην ουσία τους, και μπορούμε να υποθέσουμε τον κόσμο ολότελα διαφορετικά, απ’ ό,τι μας φαίνεται με τα αισθητήριά μας όργανα.

Τα σπουδαιότερα έργα του είναι : «Ανάμειχτα για λογοτεχνία, ιστορία, και φιλοσοφία» 1752, «Πραγματεία γι τη δυναμική» 1753, «Στοιχεία Φιλοσοφίας» 1758.

Ντάρβιν (Κάρολος – Ροβέρτος Darvin 1809-1882) – ξακουστός άγγλος φυσικός, ο πιο σπουδαίος θεωρητικός για την εξέλιξη τον περασμένο αιώνα, ο θεμελιωτής της θεωρίας για την εξέλιξη [δαρβινισμός] μέσα στις φυσιογνωστικές επιστήμες. Τη θεωρία για το μεταμορφισμό[6] (tranformisme) , την είχαν κιόλας παρουσιάσει πριν από τον Ντάρβιν, ο Λαμάρκ και ο Γκαίτε. Την αποφασιστική όμως διατύπωσή της, την επιστημονική της βάση την έδωσε ο Ντάρβιν και άνοιξε έτσι καινούργιους δρόμους στην επιστήμη.

Ο Ντάρβιν στήριξε τη θεωρία του για την εξέλιξη στην υπόθεσή του για τη φυσική επιλογή, στην επιλογή δηλαδή που γίνεται μέσα στον αγώνα για τη ζωή, απ όπου επιζούν οι πιο ικανοί, οι πιο καλά προσαρμοσμένοι, οργανισμοί[7]. Ο Ντάρβιν ξεκίνησε από παρατηρήσεις και πειράματα, που έκαναν οι άνθρωποι με την τεχνητή επιλογή στην χτηνοτροφία και την αγρονομία[8]. Μα που είναι το χέρι του χτηνοτρόφου και αγρονόμου μέσα στην τυφλή φύση;

Για ν’ απαντήσει στο ερώτημα τούτο κατέφυγε στο έργο του Μόλθου[9] «Δοκίμιο για το βασικό νόμο του πληθυσμού» και δέχτηκε μόνο την αντίληψη του Μόλθου για τη δυσαναλογία ανάμεσα στη σταθερή αύξηση του πληθυσμού και στη δυνατότητα να αυξάνονται αντίστοιχα τα μέσα για τη συντήρηση. Μολονότι η νεώτερη βιολογία ερεύνησε πλήθος καινούργια φαινόμενα και τροποποίησε και συμπλήρωσε τους παράγοντες που χρησιμοποίησε παραπολύ χοντρικά ο Ντάρβιν για να εξηγήσει την καταγωγή των φυτών, των ζώων, και του ανθρώπου, όμως η θεμελιακή αντίληψη για την εξέλιξη των οργανισμών, μένει ακόμη στερεά αγκυροβολημένη στη σύγχρονη σκέψη.

Ο Ένγκελς γράφει σχετικά με το ζήτημα τούτο στην «Εξέλιξη του σοσιαλισμού». «Ο Ντάρβιν έδωσε στη μεταφυσική αντίληψη για τη φύση το πιο τρομερό χτύπημα. Απόδειξε, πως όλος ο τωρινός οργανικός κόσμος, τα φυτά, τα ζώα, καθώς και ο άνθρωπος, είναι το παράγωγο από την εσωπορεία, που βαδίζει η εξέλιξη εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια». Στον επιτάφιο λόγο του για τον Μαρξ, ο Ένγκελς προσδιόρισε τη σχέση του Μαρξ με τον Ντάρβιν με τα ακόλουθα λόγια: «Όπως ο Ντάρβιν ανακάλυψε το νόμο για την εξέλιξη του οργανικού κόσμου, ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο για την εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας». («Ουτοπικός σοσιαλισμός και επιστημονικός σοσιαλισμός»)

Ο Μαρξ είχε κιόλας γράψει στα 1860 στον Ένγκελς, σχετικά με το έργο του Ντάρβιν «Η καταγωγή των ειδών με τη φυσική επιλογή»  που μόλις λίγο είχε κυκλοφορήσει (στα 1850) «Μολονότι είναι χοντρογραμμένο, με το συνειθισμένο αγγλικό τρόπο είναι όμως το βιβλίο, που περιέχει, σχετικά με τις φυσιογνωστικές επιστήμες, τη βασική αντίληψη, που τόσο ταιριάζει με τη δική μας αντίληψη» (Αλληλογραφία Μαρξ-Ένγκελς» Τόμος ΙΙ σελ. 426). Με παρόμοιο τρόπο εκφράζεται ο Μαρξ και σ ένα γράμμα του στο Λασάλ[10] στις 16 του Γενάρη του 1861 (Αλληλογραφία Μαρξ-Λασάλ σελ. 346) «Το έργο του Ντάρβιν είναι αξιόλογο (et meconvient comme base) μου ταιριάζει για βάση από την πλευρά των φυσιογνωστικών επιστημών, στην πάλη των τάξεων μέσα στην πορεία της ιστορίας. Παρ όλες τις ελλείψεις, που έχει το βιβλίο τούτο, όχι μόνο αυτό πρώτο δίνει στη θεολογία[11] θανάσιμο χτύπημα μέσα στις φυσιογνωστικές επιστήμες, παρά και θεμελιώνει ακόμη, με τρόπο εμπειρικό, στις επιστήμες τούτες» [σελ. 43,151,97,139,175]

Διαφωτιστικό είναι το βιβλίο του βιολόγου Μαρσέλ Πρενάν (Marcel Prenant) «Ο Ντάρβιν». Το συσταίνουμε για διάβασμα.

Απαγωγή – ονομάζεται ο συλλογισμός που σχηματίζουμε, άμα ξεκινάμε από μια πρόταση ή από ένα φαινόμενο και βγάζουμε τις συνέπειες που απορέουν – ή ακόμη ο συλλογισμός από το γενικό στο μερικό [από τις γενικές θέσεις στα μερικά συμπεράσματα] [σελ.64-65]

Δημόκριτος(περίπου 460-370π.Χ.) – αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, ο πιο μεγάλος υλιστής φιλόσοφος στην αρχαία εποχή [ιδρυτής της ατομικής θεωρίας]. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του, πραγματικά υπάρχουν μονάχα τα άτομα και το κενό [ο κενός δηλαδή χώρος]. Τα άτομα είναι τα πρωταρχικά στοιχεία, είναι αφάνταστα πολύ μικρά, αδιαίρετα [αιώνια, αμετάβλητα, άφθαρτα] και διαφέρουν αναμεταξύ τους στη μορφή, στο μέγεθος, στη θέση και στη διάταξη και βρίσκονται σε αιώνια κίνηση μέσα στον κενό χώρο. Από την ένωση και την οργάνωση των ατόμων γεννιούνται και σχηματίζονται όλα τα αντικείμενα, τα σώματα. Και η ψυχή, βεβαιώνει ο Δημόκριτος είναι υλική, είναι συγκροτημένη κι αυτή, όπως όλα τα πράματα, από άτομα, με μόνη διαφορά, πως τα άτομα τούτα είναι πιο λεπτά από τα άλλα. Οι άλλες, άλλωστε, ιδιότητες, που βλέπουμε στα πράματα – το χρώμα τους, ο ήχος, η οσμή, η γεύση τους κ.τ.λ. – είναι καθαρά υποκειμενικές, είναι ψευδαισθήσεις, δεν υπάρχουν πραγματικά στα άτομα. Ο αντικειμενικός και πραγματικός κόσμος δεν έχει τέτοιες ιδιότητας, και η δουλειά που πρέπει να κάνει το λογικό, είναι να βγάλει από τη μέση τις δεύτερες τούτες ιδιότητες, για να ξαναβρεί σκέτα τα ίδια τα άτομα.

Η αντίφαση, που διαπιστώνουμε στον Δημόκριτο- από το ένα δηλαδή μέρος οι ιδιότητες[12] με υποκειμενικό χαραχτήρα, που μας τις προσφέρουν τα αιστητήριά μας όργανα, και από το άλλο μέρος ο αληθινός αντικειμενικός κόσμος, τα άτομα δηλαδή με τις πραγματικές αντικειμενικές ιδιότητές τους, που μόνο με το λογικό μπορούμε να τα συλλάβουμε και να τα γνωρίσουμε – η αντίφαση τούτη θέτει το γνωσιολογικό[13] πρόβλημα στην υλιστική διαλεχτική στην πρώτη, στοιχειακή, μορφή της. Η θεωρία του Δημόκριτου για τα άτομα είναι ένα μεγαλόπνοο προμήνυμα της σύγχρονης ατομικής θεωρίας [σελ.45 και 10. 30,141]

Ντεκάρτ (Rene Decartes 1596-16500 – γάλλος φιλόσοφος δυϊστής[14] -χωρίζει δηλαδή τον κόσμο σε δύο: σε πνεύμα και ύλη – χτύπησε (πολέμησε) τη σχολαστική φιλοσοφία[15] αυτός ανακάλυψε την αναλυτική γεωμετρία.

Ο δυϊσμός του παραχωρεί τον υλικό αιστητό κόσμο στις φυσικές επιστήμες – αυτές είναι αρμόδιες να τον ερευνήσουν – και αφήνει την έρευνα για την πνευματική λογική ψυχή στη μεταφυσική. Έτσι ο Ντεκάρτ είναι υλιστής στην πράξη και ιδεαλιστής στη θεωρία. Με το δυϊσμό του γίνεται (le pivot) η αφετηρία, το κίνητρο,(;) στους νεότερους χρόνους για όλη την αστική φιλοσοφία τόσο στο μηχανιστικό- υλιστικό, όσο και στο μεταφυσικό-ιδεαλιστικό ρεύμα της.

Για να γκρεμίσει τη σχολαστική φιλοσοφία και να φτάσει να βρει την αλήθεια, αποφάσισε ο Ντεκάρτ να ξεκινήσει από το να αμφιβάλλει «μεθοδικά» για όλα. Και επειδή ήταν ρασιοναλιστής[16] και θεωρούσε απατηλά τα όσα μας προσφέρουν τα αιστητήριά μας όργανα, απόριψε τον εμπειρισμό και κήρυξε πως υποδειγματική (πρότυπη) για όλες τις επιστήμες πρέπει να είναι η μαθηματική  μέθοδος. Έτσι έφτασε στη φράση «Σκέπτομαι άρα υπάρχω» και βρήκε, πως ο συλλογισμός τούτος είναι ιδανικός για όλες τις αυτοφάνερες αλήθειες. Από τον ολοφάνερα αληθινό τούτο συλλογισμό έβγαλε με μια σειρά απαγωγικούς συλλογισμούς δυό συμπεράσματα: το συμπέρασμα, πως υπάρχει άυλη από πνευματική ουσία ψυχή και το συμπέρασμα, πως υπάρχει Θεός. Επάνω στην ύπαρξη του Θεού βάσισε την  ύπαρξη του υλικού κόσμου. Μα η ύλη, δέχεται ο Ντεκάρτ, είναι ταυτόχρονα ταυτόσημη με την έκταση, και αυτή δημιουργεί την κίνηση (par le moyen de «tourbillions») με διάμεσο «τη δίνη». Έτσι κηρύχνει ο Ντεκάρτ, πως πρέπει να λυτρωθούν οι φυσικές επιστήμες από κάθε υπερεμπειρική θεολογική επίδραση.

Η ουσιαστική πρόοδος, που παρουσιάζει η φιλοσοφία του, βρίσκεται στην απαίτηση, που προβάλλει ο Ντεκάρτ, πως είναι απαραίτητη μια επιστημονική μέθοδος, που ν’ αναλύει όλα τα αντικείμενα, όπως λέει ο Ένγκελς, με τη μαθηματική-μηχανιστική του ανάλυση, και εξαρθρώνει με μεταφυσικό τρόπο τις αναμεταξύ τους σχέσεις, όμως ο Ντεκάρτ δημιουργεί με τη μέθοδό του τούτη (les premises) ταυτόχρονα τις απαραίτητες προϋποθέσεις (;) για τη διαλεχτική τους σύνθεση.

Ο Ντεκάρτ τόνιζε την εξαιρετική σημασία, που είχε «η νέα του μέθοδος» για την τεχνική και βιομηχανική ανάπτυξη τα χρόνια εκείνα. Και πραγματικά, η μέθοδός του, καθώς γενικά και όλη η φιλοσοφική του θεωρία- ας θυμηθούμε πως ο Ντεκάρτ θεωρούσε τα ζώα αυτόματες μηχανές – είναι η χαραχτηριστική φιλοσοφία για την εποχή της εργαστηριακής παραγωγής (manufacture). Όμως και για μας σήμερα ο ρασιοναλισμός του είναι εξαιρετικά πολύτιμη και με μεγάλη αξία κληρονομιά.

Σπουδαιότερα έργα του : «Ομιλία για τη μέθοδο να καθοδηγούμε σωστά το λογικό και να ζητάμε να βρούμε την αλήθεια στις επιστήμες» (1637)  «Πραγματεία για τον άνθρωπο και τη διάπλαση του έμβρυου» (1644) «Μεταφυσικοί στοχασμοί» (1641) «Βασικές αρχές της φιλοσοφίας» (1644) «Πραγματεία για τα πάθη της ψυχής» (1649) [σελ. 55,145,158,159,203]

Διαλεχτική- η λέξη «dialectique» «διαλεχτική» σήμαινε αρχικά την τέχνη ή την επιστήμη να κάνω συνδιάλεξη, να συζητώ. Στον Πλάτωνα η διαλεχτική είναι στην  αρχή η τέχνη να μπορώ να βγάζω με ερωτήσεις και απαντήσεις από μια ιδέα ή από μια βασική αρχή όλες τις θετικές και αρνητικές συνέπειες, που περιέχονται στην ιδέα ή στη βασική αρχή που εξετάζω. Αργότερα η διαλεχτική στον Πλάτωνα είναι  η ανοδική και λογική πορεία του νου, που ανυψώνεται, σκαλοπάτι-σκαλοπάτι, από τα όσα μας δίνουν οι αιστήσεις ως τα αιώνια και αναλλοίωτα πρότυπα για κάθε πράμα, ως τις ιδέες, και ακόμη παραπάνω, ως την πρώτη, την ανώτατη ιδέα, το Αγαθό. Και επειδή για τον Πλάτωνα, οι ιδέες είναι η μόνη αληθινή πραγματικότητα, η διαλεχτική, η επιστήμη δηλαδή για τις ιδέες, είναι τελικά η πραγματική επιστήμη, αυτή η ίδια η επιστήμη[17].

Στον Χέγκελ η διαλεχτική είναι η αδιάκοπη κίνηση αλλαγή και εξέλιξη της ιδέας που περνώντας μέσα από τις διαδοχικές φάσεις: θέση-αντίθεση-σύνθεση- φτάνει στην «απόλυτη ιδέα».

Για τον Μαρξ και τους μαρξιστές η διαλεχτική δεν είναι πια η κίνηση της ιδέας. Για το μαρξισμό η διαλεχτική είναι η αλλαγή και η κίνηση που βαδίζουν (αυτοβαδίζουν) τα ίδια τα πράματα διάμεσα από αντιφάσεις, που κλείνουν μέσα τους. Μέσα στην κίνηση αυτή, η κίνηση της νόησης δεν είναι παρά η έκφραση, που έχει συνείδηση του εαυτού της [διαλεχτική είναι λοιπόν «η επιστήμη για τους γενικούς νόμους της εξέλιξης στη φύση, στην ανθρώπινη κοινωνία και στη νόηση] . Στο Μέρος Δ! τούτου του βιβλίου θα βρει ο αναγνώστης μια αρκετά βαθειά μελέτη για τη μαρξιστική διαλεχτική [σελ. 46-48]

Ντιντερό (Ντενί Diderot 1713-1784) – ο πιο μεγάλος, ο πιο σπουδαίος από τους γάλλους υλιστές  φιλόσοφους στον αιώνα του διαφωτισμού στη Γαλλία, ο κορυφαίος πρωτεργάτης και η ψυχή ανάμεσα στους εγκυκλοπαιδιστές. Δημοσίεψε μαζί με τον Ντ’ Αλαμπέρ εικοσιπέντε ολόκληρα χρόνια  - από το 1751-1777 – την περίφημη «Εγκυκλοπαίδεια» -33 τόμοι – «την Ιερή Συμμαχία εναντίον στο φανατισμό και την τυραννία» όπως την ονόμασαν. Για τη δημοσίεψη του πολύκροτου τούτου έργου, που το καταδίωξαν και το πολέμησαν βάναυσα το Κράτος και οι Ιησουίτες, χρειάστηκε να εντείνει ως το ανώτατο σημείο την ηθική ( ψυχική morale) του δύναμη, χρειάστηκε αδάμαστη θέληση, αφάνταστα μεγάλη επιμονή, και απόλυτη αφοσίωση. «Αν υπάρχει ένας, έγραφε ο Ένγκελς, που αφιέρωσε με ενθουσιασμό ολόκληρη τη ζωή του στην αλήθεια και στο δίκιο – με τη σωστή σημασία που πρέπει να δώσουμε στη φράση τούτη – αυτός είναι, βέβαια, ο Ντιντερό». Καταπιάστηκε στην Εγκυκλοπαίδεια με τα πιο διαφορετικά θέματα, έγραψε άρθρα για τις φυσιογνωστικές επιστήμες και τα μαθηματικά, για την ιστορία και την κοινωνία, για την (πολιτική;) οικονομία και το Κράτος, για το δίκαιο και τα ήθη, για την τέχνη και τη λογοτεχνία.

Η ανατροφή του ήταν καθαρά καθολικιστική . Η εξέλιξή του όμως βάδισε θαυμάσιο λογικό δρόμο. Ο Ντιντερό προχώρησε στο ντεϊσμό[18], και από εκεί στον αγωνιστικό αθεϊσμό και υλισμό, και κατάληξε να ενσαρκώνει τους πιο ανώτερους σκοπούς της επαναστατικής γαλλικής αστικής φιλοσοφίας, στα χρόνια του διαφωτισμού. Η  επίδρασή του στη σύγχρονη κοινωνία ήταν παραπολύ βαθειά και σταθερή. Η διανόησή του όμως δεν περιορίστηκε (δε συγκρατήθηκε) μέσα στα στενά όρια του χυδαίου[19]  υλισμού. Βρίσκουμε κιόλας στο Ντιντερό άφθονα σπέρματα από διαλεχτική σκέψη. Στο έργο του «Φιλοσοφικές σκέψεις» που κάηκε δημόσια από το δήμιο του (Parlement) ανώτατου Συμβουλίου, καθώς και στο έργο του ο «Περίπατος του σκεπτικιστή» (1749) που κατασχέθηκε πριν να τυπωθεί, κάνει κιόλας θαραλέες επιθέσεις εναντίον στην εκκλησία. Το αθεϊστικό του έργο «Γράμματα» (sur les vengles) σχετικά με τους τυφλούς (Λοντίνο 1749) του χάρισε ένα χρόνο φυλακή.

Ο Ντιντερό θεωρείται ακόμη, και πολύ σωστά, ένας από τους προδρόμους του Λαμάρκ και του Ντάρβιν. Υποστήριξε με σαφήνεια και αποφασιστικότητα την εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών, και την ύπαρξη αρχικά ενός «πρωτόγονου ζωντανού πλάσματος» απ’ όπου βγήκε (γεννήθηκε) με προοδευτική αλλαγή και μεταμόρφωση ολόκληρη η κατοπινή ως σήμερα ποικιλία στο ζωικό και φυτικό βασίλειο. Όπως υπάρχει, τόνιζε ο Ντιντερό, εξέλιξη στα άτομα, έτσι υπάρχει και εξέλιξη στα είδη. Προχωρώντας στις λογικές συνέπειες από την αντίληψή του για την εξέλιξη, καταλήγει τελικά να παραδεχτεί, πως υπάρχει εξέλιξη και σ’ ολόκληρη την άψυχη (την όχι ζωντανή inanimee) ύλη. Στο έργο του «Σκέψεις για την ερμηνεία της φύσης» (1754) για να εξηγήσει τα ψυχικά φαινόμενα, πλάθει την υπόθεση, πως πρέπει να υπάρχουν κιόλας στα ζώα άτομα (μόρια ύλης) προικισμένα με αίστηση, και αυτά καθορίζουν τη νόηση στον άνθρωπο. Όλα όσα γίνονται στη φύση  (tous les autres de la nature,όσα ενεργεί η φύση) είναι φανερώματα μιας ουσίας, που περιλαβαίνει ολόκληρο το «είναι». Μέσα στην ουσία αυτή φανερώνεται η ενότητα των  δυνάμεων με ακατάπαυστη μεταμόρφωση (μετατροπή) και αδιάκοπη αλληλεπίδραση[20]. Από τα πιο τολμηρά και σπινθηροβόλα στην εξυπνάδα υλιστικά του έργα αναφέρουμε το «Συνομιλίες του Ντ’ Αλαμπέρ με τον Ντιντερό» (1769) και το «Το όνειρο του Ντ’ Αλαμπέρ» (1769). Τα δυό τούτα έργα είναι ταυτόχρονα και τέλεια λογοτεχνικά αριστουργήματα.

Ο Ντιντερό ήταν ακόμη και υπέροχος δραματικός συγγραφέας και αριστοτέχνης στον πεζό λόγο. Στον αγώνα του για την ανόρθωση και τη μεταρύθμιση της τέχνης και του θέατρου, πήρε υπέρμαχη στάση για το νατουραλισμό, για την αφτιασίδοτη  αναπαράσταση της ζωντανής συγκεκριμένης πραγματικότητας. Ο Ντιντερό – και μια που ήρθε η ομιλία προσθέτουμε πως ο Μαρξ είχε ιδιαίτερη συμπάθεια, ήταν ο αγαπημένος του συγγραφέας- έγραψε ακόμη και παραπολλά μυθιστορήματα και νουβέλες. Τη μεγάλη του αξία μας τη δείχνει και ότι άνθρωποι όπως ο Λέσσινγκ, ο Σίλλερ και ο Γκαίτε μετάφρασαν στα γερμανικά πολλά από τα έργα του. Το πιο ξακουστό έργο του «Ο ανιψιός (του) Ραμώ» (1762) – ο Ένγκελς το ονομάζει «διαλεχτικό αριστούργημα» το μετάφρασε στο γερμανικά ο Γκαίτε. Σημειώνουμε ακόμη: «Όλη η σειρά τα έργα του Ντιντερό» (1875) και «Απομνημονεύματα, αλληλογραφία και ανέκδοτα έργα» (1830) [σελ. 153-154]

Ντύρινγκ (Ευγένιος During 1833-1921) – γερμανός φιλόσοφος και οικονομολόγος. Δίδαξε για λίγο καιρό στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου φιλοσοφία και πολιτική (nationale) οικονομία. Σε λίγο τυφλώθηκε ολότελα και έζησε ως την  ημέρα που πέθανε στην αρχή στο Βερολίνο και αργότερα στο Nowawes.

Ο Ντύρινγκ είναι ο πιο αξιόλογος εκπρόσωπος ενός αστικού (του μικροαστικού) σοσιαλισμού. Θεωρούσε την «έμφυτη προσπάθεια (les efforts naturels) του ατομικού μυαλού» (νου) θεμέλιο για το κοινωνικό σύστημα. Κήρυχνε την θεωρία, πως πρέπει (;) να μεγαλώνει το μερίδιο των εργατών στα προϊόντα από την κοινωνική παραγωγή, πως πρέπει να συμφιλιωθούν οι κοινωνικές τάξεις, που σήμερα αντιπαλαίουν, και περίμενε από τη συμφιλίωσή τους τη μελλοντική σωτηρία. Θεωρούσε τον εαυτό του αναμορφωτή της ανθρωπότητας.

Ο Ντύρινγκ έκανε μπροστά σε πυκνό ακροατήριο ομιλίες για τα πιο διαφορετικά θέματα. Μα σε λίγο τον έδιωξαν από την καθηγητική έδρα του, απ’ αφορμή τις τσουχτερές επιθέσεις του στους καθηγητές στο Βερολίνο. Μεταξύ 1870 και 1880 είχε σε παραπολύ μεγάλο αριθμό οπαδούς στη σοσιαλδημοκρατία.

Ο Ντύρινγκ ανάπτυξε σε πολυάριθμα έργα του ένα ιδιόρυθμο (pasticulier) κοινωνικοφιλοσοφικό σύστημα. Το σύστημα τούτο το έχτισε, παίρνοντας βοήθεια ( a l’ aide, θεμελιώνοντάς το) από πλήθος απόλυτες «τελεσίδικες αλήθειες», που πίστευε, πως αυτός τις ανακάλυψε. Αντιμαχόταν το χριστιανισμό και ήταν φλογερός (φανατικός) αντισημίτης.

Πρόσφερε όμως έμμεσα και χωρίς να το θέλει μεγάλη υπηρεσία στον επιστημονικό κομμουνισμό. Οι γεμάτες εμπάθεια επιθέσεις του εναντίον στον Μαρξ και τον Λασάλ και η «φιλοσοφία του της πραγματικότητας» φανερό σημάδι (empreinte) για τη μεγαλομανία του, προκάλεσαν την απάντηση του Ένγκελς με το πολύκροτο κλασικό μαχητικό πολεμικό έργο του: «Ο κ. Ευγένιος Ντύρινγκ ανατρέπει την επιστήμη» («Αντί-Ντύρινγκ» που γρήγορα έγινε φιλοσοφικός οδηγός στην επαναστατική εργατική νέα γενιά. Στο έργο τούτο ο Ένγκελς πετσόκοψε αλύπητα και γκρέμισε ολόκληρο το ρηχό σύστημα (systeme des platitudes) του Ντύρινγκ και μας έδωσε, για πρώτη φορά, αριστοτεχνικά και με σαφήνεια, ολοκληρωτική έκθεση (διατύπωση) για το διαλεχτικό υλισμό. [σελ. 154 και 23-24 «Αντι-Ντύρινγκ»]

Εγκυκλοπαίδεια – ονομάζουμε γενικά τα έργα εκείνα, που ας δίνουν σε περίληψη όλες τις ανθρώπινες γνώσεις. Ειδικά στην ιστορία της γαλλικής φιλολογίας η Εγκυκλοπαίδεια είναι το μεγάλο πολύτιμο έργο που δημοσιεύτηκε στο 18^ο αιώνα, όπου παρουσιάζονται όλες οι ανθρώπινες γνώσεις για πρώτη φορά όμως με την άποψη της επαναστατικής αστικής τάξης. Η «Εγκυκλοπαίδεια» είχε μεγάλη επίδραση (μεγάλο αντίχτυπο) με τη θαραλέα καταγγελία της για τις αδικίες που έκανε το φεουδαρχικό σύστημα. Παράλληλα αποφασιστική ήταν η συμβολή της στο μηχανιστικό υλισμό, στον αθεϊσμό και στην πρόοδο της τεχνικής.

Ένγκελς (Φρειδερίκος Engels 1820-1895)- ο πιο αγαπημένος φίλος κι ο αχώριστος συναγωνιστής του Μαρξ. Οι δυό τους θεμελίωσαν και έχτισαν το διαλεχτικό υλισμό και τον επιστημονικό σοσιαλισμό[21]. Συνεργάτης του Μαρξ στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος». Ίδρυσε μαζί με άλλους το «Σύνδεσμο των κομμουνιστών» και τη «Διεθνική εργατική Ένωση» (ligue Association) την «Πρώτη Διεθνική» όπως τη λένε. Έπειτα από το θάνατο του Μαρξ στα 1883 αναγνωρίστηκε απ’ όλους πνευματικός ηγέτης,(chef spiritual) η προσωπικότητα με το μεγαλύτερο κύρος στο διεθνικό εργατικό κίνημα. [Η σπουδαιότερη] Η μεγαλύτερη αξία του Ένγκελς βρίσκεται στο ότι αυτός έδωσε τη βασική διατύπωση και ανάπτυξε το διαλεχτικό υλισμό.

[Ανάμεσα] Από τα θεωρητικά του έργα, την πρώτη θέση πρέπει να δώσουμε στα πολεμικά [μαχητικά] του φιλοσοφικά βιβλία. Είναι αριστουργήματα. Η επίδρασή τους στο προλεταριάτο είναι παραπολύ σημαντική και σταθερή. Η σπουδαιότητά τους ολοένα και μεγαλώνει. Ο Ένγκελς στα έργα του αυτά μας δείχνει με ασύγκριτη αριστοτεχνία και καθαρότητα τις διαλεχτικές σχέσεις, που έχει η φιλοσοφία με τους κοινωνικούς ταξικούς αγώνες και με την ανάπτυξη, που έχουν πάρει οι παραγωγικές δυνάμεις. καθώς και με την παράλληλη άνθηση (πρόοδο) των φυσικών επιστημών. Έτσι οδηγεί τον αναγνώστη μέσα από καινούργιους κάθε φορά δρόμους και τον φέρνει να ιδεί τούτη την αλήθεια: πως η φιλοσοφία που λυτρώνει πραγματικά ολόκληρη την ανθρωπότητα δεν μπορεί να είναι άλλη από τη φιλοσοφία του διαλεχτικού υλισμού. Μονάχα αυτή είναι ικανή, να προφυλάξει τη θεωρητική σκέψη (διανόηση) από τη Σκύλα και τη Χάρυβδη, από τον ιδεαλισμό και το χυδαίο μηχανιστικό υλισμό, και μονάχα αυτή εξασφαλίζει τη νίκη σε μια με συνέπεια με το εαυτό της υλιστική θεωρία για τη γνώση, (γνωσιολογία)[22]

Τα βασικά του έργα, που από πολύ καιρό έχουν γίνει τα ασάλευτα ιδεολογικά θεμέλια για κάθε συνειδητό αγωνιστή, είναι:

«Ο κ. Ευγένιος Ντύρινγκ ανατρέπει την επιστήμη» (έκδοση Costes 1931, τρεις τόμοι). Στο τόσο γόνιμο και γεμάτο φρεσκάδα, τούτο έργο του, γραμμένο μα κέφι και ζωηρή μαχητικότητα, ο Ένγκελς υπερασπίζεται απαράμιλλα (inegalable) την υλιστική αντίληψη για τον κόσμο.

«Λουδιβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της γερμανικής κλασικής φιλοσοφίας» (Editions Sociales 1945)  υπέροχο δοκίμιο για την εξέλιξη της φιλοσοφίας από τον Χέγκελ ως τον Φόυερμπαχ.

Το τρίτο έργο, λιγότερο γνωστό, είναι η «Διαλεχτική της φύσης» (Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά τώρα τελευταία στη Σοβιετική Ένωση «Αρχεία Μαρξ-Ένγκελς» δεύτερος τόμος Μόσχα 1925). Είναι συλλογή από άρθρα και αποσπάσματα, στο μεγαλύτερο μέρος τους ανέκδοτα, γραμμένα από το 1873 ως το 1892. Το έργο τούτο έχει όλα τα προτερήματα εκείνα, που θα το κάνουν μαζί με το «Αντι-Ντύρινγκ» το σπουδαιότερο όπλο στα χέρια των μαρξιστών στον αγώνα τους να χτυπήσουν τα καινούργια ιδεαλιστικά φιλοσοφικά συστήματα και τους νοθευτές και παραχαράχτες του Ένγκελς. Είναι – ακόμη και αν σε μερικά σημεία είναι ξεπερασμένο από τις πρόσφατες επιστημονικές καταχτήσεις – ανεξάντλητος θησαυρός (μεταλλείο) για όλους όσοι ενδιαφέρονται και αγωνίζονται για το διαλεχτικό υλισμό και για τη σωστή ερμηνεία και κατανόησή του, και νιώθουν βαθειά μέσα τους την ανάγκη να ενσωματώσουν αρμονικά στο μαρξισμό όλα τα πορίσματα (resultants) των σύγχρονων φυσιογνωστικών επιστημών.

Από τα άλλα σπουδαία θεωρητικά και μεθοδολογικά έργα του Ένγκελς αναφέρουμε: «Οι Μαρξ- Ένγκελς για τον Φόυερμπαχ» με συνεργασία με τον Μαρξ («Αρχεία Μαρξ-Ένγκελς» πρώτος τόμος Μόσχα 1926) – «Βασικές αρχές (principles) του κομμουνισμού»1844, νέα έκδοση από τον Ε, Μπέρνσταϊν 1914 – «Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» με συνεργασία με τον Μαρξ,1847, Editions Sociales 1945 – «Η εξέλιξη του σοσιαλισμού από την ουτοπία στην επιστήμη» 1880, νέα έκδοση Viva Verlag 1924 («Ουτοπικός σοσιαλισμός από την ουτοπία στην επιστήμη» Editions Sociales 1940) –  «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοχτησίας και του Κράτους» 1884 (Έκδοση Costes 1936) – «Για την Ιστορία του αρχέγονου χριστιανισμού»[23]

Σημειώνουμε ακόμη: «Περικοπές από το (legs litteraire) κληροδότημα για τη λογοτεχνία του Μαρξ και του Ένγκελς». Δημοσιεύτηκε από τον Φ. Μέρινγκ (F. Mehring) τρίτη έκδοση 1920. Απαραίτητη είναι επίσης η μελέτη της πλούσιας αλληλογραφίας του Ένγκελς. Σημειώνουμε ιδιαίτερα: «Αλληλογραφία του Ένγκελς μα τον Μαρξ» Έκδοση Costes 1931, εννέα τόμοι)- «Γράμματα και αποσπάσματα από γράμματα του Μπέκερ (J. Phil. Becker) και άλλων» 1906 – «Τα γράμματα του Ένγκελς και του Μπέρνσταϊν» Δημοσιεύτηκαν στα 1925 από τον Μπέρνσταϊν . [σελ. 21,23,37,44,49,97,105,109,117,149]

Επίκουρος (342-270 π.Χ.) –υλιστής φιλόσοφος. Δίδαξε στην Αθήνα. Από τα συγγράμματά του –έπιαναν περίπου 300 κυλίντρους – σώθηκαν μονάχα τέσσερεις επιστολές, όπου περιέχεται σε περίληψη η διδασκαλία του, καθώς και μια συλλογή με γνωμικά του.

Ο Επίκουρος δίδασκε, (όπως και ο Δημόκριτος) πως τα βασικά συστατικά του κόσμου είναι τα απειράριθμα άτομα (και το κενό, ο άδειος χώρος). Τα άτομα συναντιούνται, μπλέκονται αναμεταξύ τους, και αποχωρίζονται (σκορπίζονται se desagregent) με βάση την αιτιότητα (αιτιοκρατικά). Η αφετηρία όμως για την αιτιότητα είναι κάτι το τυχαίο[24] Υπάρχουν ίσως πολλοί Θεοί, λέει ο Επίκουρος, μα δεν καταγίνονται διόλου με τον κόσμο. Ο άνθρωπος λοιπόν είναι ελεύτερος και δεν έχει να φοβηθεί το θάνατο. Έτσι λυτρωμένος από το φόβο και την πλάνη, πρέπει να μη νοιάζεται για τις άστατες και προσωρινές περαστικές ηδονές ( biens fragile et passagers) και ν’ αναζητεί τη σταθερή και μόνιμη ευδαιμονία, το σταθερό και μόνιμο αγαθό (les bien fixe et durable)  που μας δίνουν οι (les plaisirs moderes) φρόνιμες και μετρημένες (συγκροτημένες) τέρψεις. [σελ.68][25]

Φόϋερμπαχ (Λουδοβίκος Feuerbach 1804-1872)- γερμανός υλιστής φιλόσοφος, γιος του ξακουστού τότε ποινικολόγου (εγκληματολόγου) Παύλου-Ανσέλμου Φόϋερμπαχ. Ο Φόϋερμπαχ αναγκάστηκε να παρατήσει τη πανεπιστημιακή σταδιοδρομία του, - η αιτία ήταν οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις- αποτραβήχτηκε στην εξοχή και έζησε εκεί μέσα στη φτώχεια και τη στενοχώρια.

Από αριστερός χιγκελιανός που ήταν στην αρχή, προχώρησε στον υλισμό. «Το «είναι» γεννάει τη νόηση» δίδασκε, «και όχι η νόηση το «είναι»»[26]. Ο άνθρωπος είναι παράγωγο της φύσης, η θρησκεία αντανακλάει με (μυθολογικό) μυθικό τρόπο την ανθρώπινη φύση. «Στο Θεό που λατρεύει αναγνωρίζει τον άνθρωπο, και στον άνθρωπο αναγνωρίζει επίσης τον Θεό που λατρεύει. Και τα δυό, έλεγε, είναι αυτοΐδια» («ταυτόσημα»). Δεν έπλασε ο Θεός τον άνθρωπο, αντίθετα ο άνθρωπος έπλασε το Θεό σύμφωνα με τη δική του εικόνα.

Η φιλοσοφία του Φόϋερμπαχ είναι ο διάμεσος κρίκος ανάμεσα στη φιλοσοφία του Χέγκελ και στη φιλοσοφία του Μαρξ. Μολονότι ο Φόϋερμπαχ εκφράζεται κάπου (εδώ κι εκεί) με πολύ μεγάλη περιφρόνηση για το γαλλικό υλισμό στο 18^ο αιώνα, πραγματικά όμως είναι ο ανακαινιστής του υλισμού τούτου. Διατηρεί όλα τα μεγάλα προτερήματά του και όλα τα ελαττώματά του, και δείχνει την ίδια ευγενική, περήφανη και επαναστατική έχθρα για τη «θεολογία» και την ίδια κλίση στον ιδεαλισμό, άμα καταπιάνεται να εξηγήσει τα κοινωνικά φαινόμενα και τη δράση μέσα στην κοινωνία[27].

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς ήσαν για κάμποσο καιρό μαθητές του Φόϋερμπαχ. Γρήγορα όμως είδαν και ξεσκέπασαν τις ατέλειες της υλιστικής φιλοσοφίας του δασκάλου των, και ανάπτυξαν παραπέρα τον υλισμό. Του έδωσαν τη συνέπεια με τον εαυτό του, που του έλειπε, και τον αναμόρφωσαν με τη διαλεχτική, που κι αυτή του έλειπε. [σελ. 211-212 και 12,82,120,204-205]

Γαλλιλαίος (Gallileo Gallilei 1564-1642)- ιταλός μαθηματικός , φυσικός, αστρονόμος, ιδρυτής της πειραματικής επιστήμης στην Ιταλία. Ανακάλυψε το νόμο για τον ισοχρονισμό που έχουν οι ταλαντεύσεις, που κάνει το «εκκρεμές» και απόδειξε πως ανισόβαρα σώματα πέφτουν στο κενό σε ίσο χρονικό διάστημα (με την ίδια ταχύτητα). Στην αστρονομία παραδέχτηκε το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου. Έφτιαξε (στα 1609 στη Βενετία) ένα καινούργιο αστρονομικό τηλεσκόπιο. Οι ανακαλύψεις που έκανε, επαλήθεψαν το κοπερνικάνικο  σύστημα. Κηρύχνει λοιπόν πως ο ήλιος είναι το κέντρο του κόσμου και η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο.

Η Ιερή Εξέταση τον καταδίωξε για αιρετικό. Και ο Γαλλιλαίος (70χρονών τότε) αναγκάστηκε (γονατιστός μπροστά στο ιεροεξεταστήριο) να απαρνηθεί τις ιδέες του, και λέει έπειτα από την αποκήρυξη την περίφημη φράση «Και όμως κινιέται»

Χέγκελ(Γεώργιος- Γουλιέλμος-Φρειδερίκος Hegel 1770-1831)- ο πιο μεγάλος ο πιο σπουδαίος ιδεαλιστής φιλόσοφος στη Γερμανία. Σπουδαίος προπάντων, για τη διαλεχτική του μέθοδο, σωστή στο βάθος, παρ’ όλη την ιδεαλιστική μορφή, που της έδωσε ο Χέγκελ.

Ο Χέγκελ είναι αντικειμενικός ιδεαλιστής[28]. Σύμφωνα με το ιδεαλιστικό του σύστημα, η πρώτη αρχή του πραγματικού κόσμου είναι η «απόλυτη ιδέα». Η απόλυτη ιδέα [υπάρχει πριν να εμφανιστεί η φύση και ο άνθρωπος και] εξωτερικεύεται πρώτα με τη φύση [μεταβάλλεται δηλαδή σε φύση. Η φύση είναι το «άλλο είναι της απόλυτης ιδέας»] και έπειτα γίνεται πνεύμα και γνώση[29]. Αυτή η αυτοεξέλιξη (ce devenir) της Ιδέας είναι λογικο-διαλεχτική εξέλιξη, και η πραγματική ιστορία δεν είναι παρά έκφραση της εξέλιξης αυτής. Ο κόσμος είναι το εξωτερικό φανέρωμα της Ιδέας, και τίποτε άλλο. Μα η Ιδέα τούτη του Χέγκελ, όπως το απόδειξε ο Φό»υερμπαχ, δεν είναι τελικά τίποτε άλλο παρά ο Θεός του Χριστιανισμού με αφηρημένο και λογικό πρόβλημα.

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς αντίστρεψαν τη διαλεχτική του Χέγκελ, την «έστησαν στα πόδια της», της έδωσαν υλιστικό περιεχόμενο και την έκαναν έτσι αληθινά επαναστατικό θεωρητικό όπλο[30]. [ σελ. 214-21, και 47-48,91,93.]

Χεγκελιανοί- Έπειτα από το θάνατο του Χέγκελ, οι μαθητές του χωρίστηκαν σε δυό αντίθετες ομάδες ανάλογα με την ερμηνεία που έδιναν στη φιλοσοφική θεωρία του δασκάλου των. Όσοι έμειναν προσκολλημένοι στο γράμμα της φιλοσοφίας του αποτέλεσαν το δεξιό στρατόπεδο. Είναι οι δεξιοί χεγκελιανοί. Οι άλλοι, που δεν παραδέχτηκαν τα ιδεαλιστικά και συντηρητικά συμπεράσματα του Χέγκελ, και τα απόριψαν στηριγμένοι ίσα-ίσα στην ίδια τη μέθοδό του, αποτέλεσαν το αριστερό στρατόπεδο. Είναι οι αριστεροί «οι νέοι» όπως τους ονομάζουν, χεγκελιανοί. Αυτοί χτύπησαν κάθε μορφή της αντίδρασης[31]. Ανάμεσά τους είναι ο Α. Ρούγκε, ο Στράους, ο Μπρούνο Βάουερ, ο Φόϋερμπαχ, ο Στίρνερ, ο Καίππε, ο Μαρξ, ο Ένγκελς και άλλοι.

Ελβέτιος (Κλαύδιος- Αδριανός Helvetius 1715-1771)-γεννήθηκε στο Παρίσι, ενοικιαστής των φόρων (fermier general), φιλόλογος και φιλόσοφος, συνεργάτης στην «Εγκυκλοπαίδεια», σημαντικό εκπρόσωπος του μηχανιστικού υλισμού στο 18^ο αιώνα.

Ηράκλειτος (ο Εφέσιος 544-475 π.Χ.) – ονομάζεται επίσης  «ο Σκοτεινός» [έγραψε «με αφορισμούς χτυπητούς, πλούσιους σε εικόνες, βραχυλογικούς, που να καταντούν σκοτεινοί σα χρησμοί»]. Ο Ηράκλειτος έζησε στην Έφεσο, στη μεγαλύτερη εμπορική πόλη στη Μικρασία. Είναι [υλιστής φιλόσοφος] ένας από τους πιο διάσημους διαλεχτικούς στην αρχαία εποχή.

Σύμφωνα με το σύστημά του, η αδιάκοπη αλλαγή, το αδιάκοπο «γίνομαι» είναι ο βασικός, ο καθολικός νόμος στον κόσμο. Η πάλη και η ενότητα των αντίθετων, η ενότητα του «είναι» και του «μη είναι», είναι η ουσία του κόσμου. Η αστάθεια σε όλα τα πράματα, η αδιάκοπη αλλαγή (de tout l’ etre) ολόκληρου του «είναι» αυτός είναι, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, ο πιο γενικός ο καθολικός κοσμικός νόμος [ο κόσμος στην ολότητα του είναι, «εν όν που βρίσκεται σε αδιάκοπη αλλαγή και παρουσιάζεται όλα και με νέες μορφές»]. Όλα κυλούν, ρέουν, τίποτε δεν είναι σταθερό, «δεν μπορούμε να μπούμε δυό φορές στο ίδιο ποτάμι.[«πάντα ρεί» «μηδέποτε κατά τ’ αυτό μένειν» «είναι δε παγίως ουδέν» «ποταμώ ουκ έστιν εμβήναι δις»]. [Κάθε τι αλλάζει, όλο και γίνεται κάτι άλλο, και μ’ αυτό δείχνει ίσα-ίσα πως είναι ένα όν, που παίρνει αντίθετες μορφές, περνάει από τις διαφορότατες καταστάσεις]. Ο κόσμος είναι [μέρα και νύχτα] καλοκαίρι και χειμώνας, πόλεμος και ειρήνη, χορτασιά και πείνα. [Η αλλαγή η εξέλιξη γίνεται με την πάλη των αντίθετων «εναντιοδρομή»] Η αντίφαση λοιπόν είναι, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, η κυριαρχική αρχή στον κόσμο, και ενυπάρχει μέσα στα πράματα, έτσι ώστε όλα είναι ενότητα των αντίθετων[32]. [σελ. 78 και 29-30]

Χόλμπαχ (Παύλος-Ερίκος, βαρώνος d’ Holbach 1723-1789) – γάλλος υλιστής φιλόσοφος [ο μεγαλύτερος ιδεολόγος της επαναστατικής αστικής τάξης στο 18^ο αιώνα], βλαστάρι (γόνος) μιας ουγγρικής οικογένειας βαρώνων, σπούδασε στη Γαλλία, που έγινε η αληθινή  πατρίδα του.

Ο Χόλμπαχ συνεργάστηκε με τον Ντιντερό στην «Εγκυκλοπαίδεια». Η συμμετοχή του στη σύνταξη ήταν από τις πιο δραστικές και γόνιμες. Έγραψε άρθρα και σημειώματα σχετικά με τις φυσιογνωστικές επιστήμες. Το σαλόνι του ( το σπίτι του) ήταν το μέρος όπου συναντιόντουσαν τα καλύτερα μυαλά της Γαλλίας τότε. Εκεί διαμορφώθηκε η επαναστατική ιδεολογία της «Τρίτης Τάξης» [της αστικής τάξης] και εκεί στο σπίτι του μέσα σε στενό κύκλο από μερικούς φίλους διατυπώθηκαν οι βασικές αρχές της φιλοσοφίας, που ονομάστηκε αργότερα ο γαλλικός υλισμός στο 18^ο αιώνα.

Στα έργα του ο μηχανιστικός υλισμός πήρε τη συστηματική και ολοκληρωμένη διατύπωσή του. Ο Χόλμπαχ χτυπάει το δυισμό, το χωρισμό του κόσμου σε ύλη και πνεύμα. [Αναγνωρίζει, πως υπάρχει η ύλη ανεξάρτητα από τη συνείδηση του ανθρώπου, τη θεωρεί αιώνια και αδημιούργητη και συγκροτημένη από άτομα, με εσωτερική κίνηση που γεννιέται από μηχανικές κινήσεις και συγκρούσεις μορίων]. Ο άνθρωπος, έλεγε, είναι το αναγκαίο παράγωγο (δημιούργημα produit) της φύσης [η ψυχή,  η συνείδηση είναι ιδιόμορφη εμφάνιση της ύλης]. Η φύση είναι ύλη σε κίνηση [παραδεχόταν μόνο τη μηχανική κίνηση, κι αρνιόταν την αυτοκίνηση]. Η ύλη είναι εκείνη, που επενεργεί άμεσα ή έμμεσα στα αιστητήριά μας όργανα. Τα ιδεαλιστικά και θεολογικά συστήματα, τόνιζε, είναι κακότεχνα (elucubrations) εγκεφαλικά κατασκευάσματα του ανθρώπου, φτιαγμένα με κόπο και ξαγρύπνια, είναι ο καρπός της άγνοιας και αμάθειας, είναι συνειδητή απάτη που σοφίζονται για να ξεγελάσουν τους πολλούς, όσοι θέλουν να επωφεληθούν και προπάντων η Εκκλησία. Το σπουδαιότερο έργο του: «Σύστημα της φύσης» [ή «οι νόμοι του φυσικού και ηθικού κόσμου»] 1770, είχε την εποχή εκείνη εξαιρετική επαναστατική επίδραση. [σελ..218-219 και 11,12, και204]

Χιούμ (Δαυίδ Hume 1711-1776) – άγγλος από τη Σκωτία φιλόσοφος, σκεπτικιστής και αγνωστικιστής στη φιλοσοφία του, πολιτικός με δράση, οικονομολόγος, έγραψε δοκίμια για τα κοινωνικά οικονομικά προβλήματα (για  τα προβλήματα της κοινωνικής οικονομίας (d’ economie sociale) πρωτότυπος ιστορικός.

Η φιλοσοφία του μας παρουσιάζει (represente) το κορύφωμα όπου προσανατολίστηκε στην πορεία της (le point culminant de l’ orientation) η ιδιόρυθμη διανόηση της αγγλικής αστικής (la pensee particiuliere a la bourgeoisie anglaise) τάξης. Ξεκίνησε στην πορεία της με την εμπειρική φιλοσοφία (experimentale) του Λον, πισωγύρισε όμως στον υποκειμενισμό [στον υποκειμενικό ιδεαλισμό] του Μπέρκλεϋ και στο τέλος προσανατολίστηκε και πήρε σε όλα τα βασικά προβλήματα ευνοϊκή στάση για τον αγνωστικισμό για τη θεωρία δηλαδή, που βεβαιώνει, πως είναι αδύνατο να φτάσουμε στην πραγματική αλήθεια, και να γνωρίσουμε τα πράματα στην αληθινή τους ουσία.

Ο Χιούμ αρνιέται, όπως ο Μπέρκλεϋ, την ύπαρξη της ύλης.[Υποστηρίζει, πως δε μπορεί να λυθεί το ζήτημα, αν υπάρχει ή όχι αντικειμενική πραγματικότητα, και βεβαιώνει, πως δεν ξέρουμε όχι μόνο πως είναι τα πράματα καθ’ εαυτά, αλλά κι αν ακόμη  υπάρχουν].Μα δε σταματάει εδώ. Απλώνει το σκεπτικισμό του και στην αιτιότητα. Κηρύχνει πως οι σχέσεις της αιτιότητας ανάμεσα στα πράματα δεν έχουν αντικειμενική πραγματικότητα. Εμείς τις στήνουμε, λέει, από απλή υποκειμενική συνήθεια. [Η αιτιότητα «δεν είναι νόμος της φύσης, αλλά συνήθεια, που καλλιεργήθηκε από την παρατήρηση της αλλλοδιαδοχής των φαινομένων, και που δεν έχει βάση ούτε στην ίδια την φύση, ούτε και στις ανθρώπινες παραστάσεις»]. Ο άνθρωπος διαπιστώνει  την κανονική επανάληψη σε διάφορες σειρές φαινόμενα, και βγάζει, χωρίς κανένα άλλο λόγο, το συμπέρασμα, πως το ένα φαινόμενο είναι η αιτία για το άλλο. Διαπιστώνω, λέει ο Χιούμ, πως κάθε φορά, που ο άσπρος (bille) βόλος χτυπάει τον κόκκινο, τούτος, ο κόκκινος, μπαίνει σε κίνηση. Εκφράζω τούτη τη (constance) σταθερή επανάληψη λέγοντας: Το χτύπημα, που δίνει ο άσπρος βόλος είναι η αιτία που μπαίνει σε κίνηση ο κόκκινος. Μα ποιος μας εγγυάται, πως έχουμε να κάνουμε με αναπόφευχτη (necessarie) και αντικειμενική αιτιότητα, και όχι με απλή προσωπική (illusion) αυταπάτη. Ποιος μας εγγυάται, πως ακόμη και αύριο το χτύπημα, που θα δώσει ο άσπρος βόλος, θα μετακινήσει τον κόκκινο βόλο. και θα εξακολουθήσει και αύριο να είναι αιτία για την κίνησή του; Ο Χιούμ υποστηρίζει λοιπόν, πως δεν υπάρχει καμιά εγγύηση σχετικά με την αιτιότητα. Η αιτιότητα όμως είναι το σπουδαιότερο στήριγμα για να εξηγήσουμε και να γνωρίσουμε τον κόσμο. Το ίδιο και ο εξωτερικός κόσμος είναι σε τελευταία ανάλυση, για τον Χιούμ, απλή υπόθεση «πίστη» και τίποτε άλλο. Το Χιούμ βάλθηκε να αναιρέσει ο Καντ και κατεργάστηκε την «κριτική» θεωρία του.(τον «κριτικισμό» του)

Τη θεωρία του Χιούμ για το χρήμα την ανάλυσε κριτικά ο Μαρξ στο έργο του : «Κριτική της πολιτικής οικονομίας». Στη θεωρία του τούτη εφαρμόζει ο Χιούμ στις οικονομικές σχέσεις την αστική εξαπατητική (ξεγελαστική, mystificatrice) αντίληψή του. Βλέπει τα πράματα όπως εμφανίζονται και δε βλέπει την εσωτερική τους σύνδεση, τια βασικές ουσιαστικές λειτουργίες. Η επιφανειακή λοιπόν εμφάνισή τους αντικατασταίνει (τρώει) την ουσία τους[33].

Βασικά φιλοσοφικά έργα του Χιούμ : «Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση» (τρεις τόμοι 1739-170) «Έρευνα για το ανθρώπινο λογικό» 1748.

[σελ. 217-218 και 10,62]

Επαγωγή- ονομάζεται ο συλλογισμός που σχηματίζουμε, άμα από ένα σύνολο μερικά και της ίδιας κατηγορίας φαινόμενα βγάζουμε ένα γενικό συμπέρασμα – ή ακόμη ο συλλογισμός από το μερικό στο γενικό.[σελ.65]

Καντ (Εμμανουήλ Kant(1724-1804) – ξακουστός γερμανός φιλόσοφος [θεμελιωτής του γερμανικού κλασικού ιδεαλισμού]. Δίδαξε ως τι τελευταίες μέρες της ζωής του, τη φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο του Καίνιξμπεργ. Δημοσίεψε στα 1755 την «Παγκόσμια φυσική και θεωρία για τον ουρανό». Το έργο του τούτο [πρώτη απόπειρα στο 18^ο αιώνα να εξεταστεί η φύση από την άποψη της εξέλιξής της] είναι προμήνυμα για τη θεωρία που διατύπωσε ο Λαπλάς για το πώς σχηματίστηκαν τα άστρα [για το πώς γεννήθηκε το ηλιακό σύστημα]. Στα 1781 έγραψε την «Κριτική του καθαρού λόγου», στα 1787 τη «Διατριβή για την αιώνια ειρήνη» [στα 1788 την «Κριτική του πραχτικού λόγου» στα 1783 το «Προλεγόμενα σε κάθε μελλοντική μεταφυσική»]

Ο Καντ με τον αγνωστικισμό του ισχυρίζεται, πως μας είναι αδύνατο να γνωρίσουμε αυτά καθαυτά τα πράματα. Εκείνο που μπορούμε να γνωρίσομε είναι τα πράματα όπως μας φαίνονται, τα φαινόμενα[34].

Ο Καντ είδε με συμπάθεια τη γαλλική Επανάσταση. Ήταν φιλελεύτερος (liberal) σεβόταν όμως τους νόμους, που ίσχυαν. Στη θρησκεία ήταν (ρασιοναλιστής) ορθολογιστής, σεβόταν όμως τις καθιερωμένες (positives) θρησκείες. Στη φιλοσοφία χτυπούσε το δογματισμό, αντιμαχόταν όμως το (repousse) το σκεπτικισμό. Στην ηθική καταδίκαζε (rejette) όλους του εξωτερικούς ηθικούς νόμους, που μας επιβάλλονται, αναγνώριζε όμως πως υπάρχει μέσα μας ένας εσωτερικός ηθικός νόμος, πολύ πιο αυστηρός [κατηγορικός] απ’ όλους τους άλλους νόμους που καταδίκαζε, και ο νόμος αυτός ισχύει για όλους, και όλοι μας πρέπει να τον υπακούουμε[35]. Τόλμη στη φιλοσοφική θεώρηση και αναζήτηση, παράλληλα όμως σεβασμός (dans l’ ordre de faits et de la pratique) στην καθιερωμένη τάξη, αυτό είναι το σήμα (το χαραχτηριστικό γνώρισμα) του νου του. Με δυό λόγια ο Καντ είναι ο αληθινός τύπος[36] του φιλελεύτερου αστού. [σελ. 101-103, και 10,91,168,217]

Λαμερτί (Ιουλιανός Offrey de la Mettrie 1709-1751) –γάλλος  γιατρός και φιλόσοφος [σπουδαίος εκπρόσωπος του γαλλικού υλισμού στο 18^ο αιώνα). Όταν δημοσίεψε το καθαρά υλιστικό έργο του «Η φυσιογνωστική ιστορία της ψυχής» έχασε απ’ αφορμή του έργο του αυτό τη θέση του στρατιωτικού γιατρού. Έφυγε από τη Γαλλία και πήγε στην αυλή του Φρειδερίκου του Β’  του βασιλιά της Πρωσίας[37]. Η δουλειά του ήταν να διαβάζει του Φρειδερίκου βιβλία και έγινε ο αγαπημένος αναγνώστης του. (la lecteur favori)

Ο Λαμερτί έγραψε παραπολλά έργα. Σ’ αυτά την καρτεσιανή θεωρία για τα  ζώα – ο Ντεκάρτ υποστήριζε πως τα ζώα είναι αυτόματα, μηχανές- την εφαρμόζει ο Λαμερτί και στον άνθρωπο, και εξηγεί τα συναιστήματα, τις παραστάσεις, τις κρίσεις, μόνο με τη μηχανική λειτουργία του νευρικού συστήματος. Από τα έργα του αυτά αναφέρουμε μόνο το «ο Άνθρωπος μηχανή» 1748 [σλ.11-204]

Λένιν (Βλαδίμηρος –Ίλιτς Ουλιάνωφ 1870-1924)- Γεννήθηκε στις 22 του Απρίλη του 1870. Σε ηλικία 15 χρονών καταπιάστηκε να μελετήσει το «Κεφάλαιο» του Μαρξ, και από τότε, από τα 1885, αρχίζει την αγωνιστική δράση. Ο μεγαλύτερος αδελφός του ντουφεκίζεται, γιατί είχε πάρει μέρος σε απόπειρα να δολοφονήσουν τον Τσάρο Αλέξαντρο. Στα 1891 τελείωσε ο Λένιν τις νομικές του σπουδές στο πανεπιστήμιο, και αρχίζει τον απολυτρωτικό αγώνα για την εργατική και αγροτική τάξη. Πιάνεται, εξορίζεται στη Σιβηρία, τον αφήνουν ελεύτερο, τον ξαναπιάνουν αμέσως, και στα 1900 φεύγει στο εξωτερικό, στη Ζυρίχη, στο Λονδίνο, στη Γενεύη. Όμως «πολλοί λίγοι απ’ όσους έμειναν στη Ρωσία, ήσαν τόσο στενά δεμένοι με τη ρωσική ζωή, όσο ο Λένιν» (Στάλιν)

Ιδρύει το μπολσεβίκικο κόμμα. Στα 1905 η πρώτη ρωσική επανάσταση. Απότυχε, πνίχτηκε στο αίμα. Μα ο Λένιν βγάζει αρκετά διδάγματα. Αυτοεξορίζεται για δεύτερη φορά, και μένει αρκετό καιρό, από τα 1908 ως τα 1912, στο Παρίσι. Και όταν ξαναγύρισε στην πατρίδα του στα 1917 δήλωσε κατηγορηματικά πως «το μπολσεβίκικο κόμμα είναι σε κάθε στιγμή έτοιμο να αναλάβει ολοκληρωτικά (entierement) την εξουσία». Παλαίει να ρίξει την προσωρινή κυβέρνηση του Κερένσκυ, και, όταν στις 26 του Οχτώβρη το βράδυ πάρθηκε με έφοδο το χειμερινό ανάχτορο, η έδρα της προσωρινής Κυβέρνησης,  ο Λένιν δηλώνει χωρίς δισταγμό: «Και τώρα αρχίζουμε να χτίζουμε τη σοσιαλιστική κοινωνία». Από τη στιγμή εκείνη αφιερώνει ο Λένιν όλη του τη δύναμη να χτίσει το σοσιαλισμό στη χώρα του. Είναι, για να μιλήσουμε κυριολεχτικά, ο ιδρυτής της Σοβιετικής Ένωσης. Παλαίει εναντίον στον εσωτερικό και εξωτερικό εχτρό, τους ιμπεριαλιστές, ανοικοδομεί τον τόπο του από τα ερείπια, βάζει μπροστά την ηλεκτροκίνηση, σώζει τη χώρα του από την πείνα, καθορίζει τις κατευθυντήριες γραμμές (τις βασικές αρχές) για τη σχεδιασμένη οικονομία (planification)  θεμελιώνει τη βαριά βιομηχανία, απαραίτητη για την εθνική ανεξαρτησία, και εγκαινιάζει την ανάπτυξή της. Η αδιάκοπη όμως πολλή δουλειά συγκλόνισε την υγεία του, και πέθανε, 54 χρονών, στις 21 του Γενάρη του 1924.

Παρ’ όλες τις φροντίδες, παρ’ όλη την ευθύνη και την κομματική δουλειά του μέσα στον κοινωνικό αγώνα του και έπειτα που ανάλαβε την Κυβέρνηση, ο Λένιν ούτε μια στιγμή δεν παραμέλησε [το φιλοσοφικό και ιδεολογικό τομέα] για ν’ αναπτύξει παραπέρα και να τελειοποιήσει τις θέσεις του μαρξισμού σε τέτοιο σημείο, που το διαλεχτικό υλισμό τον ονομάζουμε σήμερα: ο μαρξισμός-λενινισμός[38]. Το πιο σπουδαίο έργο του από τη άποψη τούτη είναι χωρίς αμφιβολία : «Ο ιμπεριαλισμός (ανώτατο)(supreme)τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού» 1917 (Editions Sociales 1945).Σπουδαίο είναι επίσης, σχετικά με την εφαρμογή του ιστορικού υλισμού στην πραχτική πολιτική και τα προβλήματά της, το έργο του: «Η παιδική αρώστεια (infantile)του κομμουνισμού» («ο αριστερός (le gauche) κομμουνισμός») 1920 (Editions Sociales 1946). Από τα φιλοσοφικά του έργα σημειώνουμε: «Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός» 1909 (το έγραψε στο Παρίσι, Editions Sociales 1948) «Κράτος και επανάσταση» 1917 (Edition Sociales 1946)[39]

Αξιόλογο είναι το βιβλιαράκι του J. Bruhat: «Ο Λένιν ιδρυτής της Ε.Σ.Σ.Δ., η ζωή του και το έργο του» 1945 [σελ. 19,31,59,81,99,115,127,168]

Λεύκιππος (έζησε στον 5^ο αιώνα π.Χ.) – υλιστής φιλόσοφος, μαθητής του Ζήνωνα, και δάσκαλος του Δημόκριτου. Ο Λεύκιππος πρωτοανάπτυξε [στο έργο του ο «Μέγας Διάκοσμος» τη θεωρία για τα άτομα [ο μαθητής του όμως, ο Δημόκριτος, τον επισκίασε ολότελα][40]

Λοκ (Τζών Loke 1632-1704) –άγγλος φιλόσοφος, εκπρόσωπος του εμπειρισμού, της φιλοσοφικής δηλαδή θεωρίας, που παραδέχεται, πως  μοναδική βάση για κάθε γνώση είναι η [αιστησιακή] πείρα[41].

Στο έργο του «Δοκίμιο για τη νόηση» (Essai sur l’ entendement), για να λύσει το γνωσιολογικό πρόβλημα χρησιμοποιεί για βάση (principe βασική αρχή) την πείρα, αρνιέται τις έμφυτες ιδέες, και υποστηρίζει, πως όλες οι παραστάσεις [οι ιδέες] πηγάζουν (απορέουν) από δυό πηγές, από τα εξωτερικά και από τα εσωτερικά αιστήματα. Όταν ο Λοκ εξηγεί τα εξωτερικά αιστήματα με την επίδραση, που έχουν επάνω  μας τα πράματα [ με τον ερεθισμό δηλαδή που προκαλεί στα αιστητήριά[42] μας όργανα ο εξωτερικός κόσμος] και διατυπώνει την τολμηρή για την εποχή του υπόθεση, πως η ύλη θα μπορούσε να σκέφτεται- έπειτα από απόφαση, βέβαια, του Θεού- στέκει στην υλιστική άποψη. Όσο όμως μένει προσκολλημένος στις ιδέες «ψυχή» και «Θεός» -οι ιδέες αυτές πηγάζουν (ξεφυτρώνουν) άλλωστε, όπως λέει, από την περιοχή της πίστης – είναι δυϊστής, χωρίζει τον κόσμο σε ύλη και πνεύμα, και πρωτοανοίγει (inaugure) το έδαφος να αναπτυχτεί ο αγγλικός θεϊσμός[43]. Εκείνο που χαραχτηρίζει τη γνωσιολογική του θεωρία είναι η «ατομικοποίηση» της ανθρώπινης νόησης, υποστηρίζει δηλαδή πως η νόησή μας, άμα την αναλύσουμε, είναι απλό άθροισμα, «μωσαϊκό» από αιστήματα. Το μωσαϊκό τούτο δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο πιστός καθρέφτης, που καθρεφτίζει τον ατομικοποιημένο αστικό κόσμο.

Με τις αντιλήψεις του για την πολιτική οικονομία, ο Λοκ υπεράσπιζε αποφασιστικά τα  συμφέροντα της αστικής τάξης. Ο Λοκ είναι ο θεωρητικός του αστικού φιλελευτερισμού. Με συνέπεια με τον εαυτό του κηρύχτηκε για τη συνταγματική βασιλεία, για την ανεξιθρησκεία απέναντι στους  άθεους κ.τ.λ.

Τα σπουδαιότερα έργα του είναι: «Δοκίμιο για τη νόηση» 1690 και «Γράμματα για την ανεξιθρησκεία» 1685 [σελ. 12,62,171,204]

Λουκρήτιος (Τίτος Λουκρήτιος Carus γύρω στα 95-51 π.Χ.) – ξακουστός λατίνος ποιητής. Γεννήθηκε στη Ρώμη. Μαθητής του Επίκουρου. Στο ποιητικό του έργο «De rerum natura» [«Περί φύσεως» Πως γεννήθηκαν τα πράματα] –σε βιβλία- (αναπτύσσει) υμνεί την υλιστική διδασκαλία του δασκάλου του[44]

Μαρξ (Κάρολος- Ερρίκος Marx 1818-1883) – Μια από τις μεγαλύτερες μεγαλοφυΐες στο 19^ο αιώνα. Αθάνατη θα μείνει η δόξα του. Είναι ο ιδρυτής του επιστημονικού  κομμουνισμού[45], διαμόρφωσε (έδωσε) δηλαδή τη θεωρία και την πράξη για το σύγχρονο επαναστατικό αγώνα, που αγωνίζεται το προλεταριάτο σ’ όλο τον κόσμο. Στο Μαρξ χρωστάει ο κομμουνισμός το ιδανικό του, τη θεωρία του και το βασισμένο στην επιστήμη πρόγραμμά του.

Το σύστημα του Μαρξ είναι χτισμένο επάνω σε ασάλευτη χάλκινη βάση, επάνω στο διαλεχτικό υλισμό. Ο Μαρξ ανάλυσε αριστοτεχνικά συγκεκριμένα προβλήματα, είτε όταν ερευνούσε ν’ ανακαλύψει τους εσωτερικούς νόμους του καπιταλισμού, είτε όταν ήθελε να εξηγήσει ορισμένες περίοδες και καθορισμένα περιστατικά της ιστορίας της ανθρωπότητας, και απόδειξε με τις αριστοτεχνικές του αναλύσεις, πόσο υπερέχει η υλιστική διαλεχτική, πόσο ανώτερη είναι η θεωρητική τούτη μέθοδος για να ερευνούμε τις ιστορικές σχέσεις σε περασμένες  εποχές, για να γνωρίσουμε τις αληθινές κινητήριες δυνάμεις, που κινούν την εξέλιξη της σύγχρονης κοινωνίας, καθώς και για να καθορίσουμε τις κατευθυντήριες γραμμές, που θα βαδίσει η μελλοντική εξέλιξη. Η βαθυστόχαστη κριτική του για την αστική κοινωνία είναι ταυτόχρονα καταλυτική και ανοικοδομητική. Καταλυτική, γιατί αποδείχνει,  πως το αστικό σύστημα βαδίζει στο θάνατο. Ανοικοδομητική γιατί προαναγγέλνει τη νίκη του προλεταριάτου.

Η διαλεχτική του Μαρξ είναι ταυτόχρονα μέθοδος για έρευνα και καθοδηγητικό νήμα για την ανθρώπινη δράση. Η υλιστική διαλεχτική του απλώνεται σ’ όλες τις περιοχές. Τη χρησιμοποιεί  με την ίδια επιτυχία και για να ερευνήσει τους  νόμους της ανθρώπινης ιστορίας, και για να γνωρίσει την ιστορία της φύσης[46]. Απ’ αυτό το λόγο επιδοκίμασε (αποφασιστικά) με ενθουσιασμό τη θεωρία του Ντάρβιν για την εξέλιξη, που προκάλεσε αληθινή επανάσταση στις φυσιογνωστικές επιστήμες. Ο μαρξισμός, η μέθοδος δηλαδή να σκεπτόμαστε κα να ενεργούμε, είναι το πιο πολύτιμο από τα όπλα που έχει το προλεταριάτο στον αγώνα του για το λυτρωμό του και για το χτίσιμο του αληθινού ανθρωπισμού για όλους τους ανθρώπους.

Σημειώνουμε τα σπουδαιότερα από τα έργα του Μαρξ σε χρονολογική σειρά: «Η διαφορά ανάμεσα στη φιλοσοφία για τη φύση του Δημόκριτου και του Επίκουρου» Παράρτημα: «Κριτική στην πολεμική του Πλούταρχου στη θεολογία του Επίκουρου» Διδαχτορική διατριβή 1841(Φιλοσοφικά έργα, έκδοση Costes 1928). «Συμβολή στην κριτική της φιλοσοφίας του Χέγκελ για το δίκαιο»  «Συμβολή στο εβραϊκό ζήτημα» με συνεργασία με τον Ένγκελς 1844. «Η αγία οικογένεια ή η κριτική της κριτικής εναντίον στο Μπρούνο Μπάουερ».  «Ο γαλλικός υλισμός στο 18^ο αιώνα» 1845, «Για τον Φόϋερμπαχ» Αναδημοσιεύτηκε στο έργο του Ένγκελς «Λουδοβίκος Φόϋερμπαχ και το τέλος της γερμανικής κλασικής φιλοσοφίας». «(Αθλιότητα) εξαθλίωση της φιλοσοφίας» 1847 Παρίσι (Editions sociales 1946). «Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος» σε συνεργασία με τον Ένγκελς (edition sociales 1945). «Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία» 1850, «Η επανάσταση και η αντιεπανάσταση στη Γερμανία»  «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία»  «Συμβολή στην κριτική της πολιτικής οικονομίας» 1859 Βερολίνο. «Ο κύριος Φογκτ»  1860 Λονδίνο. «Το Κεφάλαιο» ο πρώτος τόμος, πρώτη έκδοση στα 1867 Αμβούργο. Ο δεύτερος και ο τρίτος τόμος δημοσιεύτηκαν από τον Ένγκελς έπειτα από το θάνατο του Μαρξ. «Σημειώσεις στο περιθώριο για το πρόγραμμα του γερμανικού εργατικού κόμματος» 1875. «Αλληλογραφία του Ένγκελς μα το Μαρξ» (έκδοση Costes) «Γράμματα στον Κούγκελμαν» (έκδοση E.S.I. στη μαρξιστική βιβλιοθήκη[47]

Για τη ζωή  και το έργο του Μαρξ σημειώνουμε το βιβλίο του Μέρινγκ (Franz Mehring) «Κάρολος Μαρξ, ιστορία της ζωής του» και τη συλλογή από άρθρα του Λένιν : «Μαρξ, Ένγκελς, Μαρξισμός» [σελ. 19, 21 ,47-48, 49, 55, 66, 97,113-114,123-131, 216]

Μηχανική – ονομάζεται η επιστήμη που καταγίνεται και ερευνάει την κίνηση και τις [κινητήριες] δυνάμεις.

Μεταφυσική- Σύστημα από ιδέες και βεβαιώσεις (θέσεις) λίγο πολύ φανταστικές και λίγο πολύ θρησκευτικές, που προσπαθεί και ισχυρίζεται πως εξηγεί  τον κόσμο με υπερφυσικές και άϋλες βασικές αρχές, τις περισσότερες φορές παρουσιάζοντάς τον δημιούργημα του Θεού.

Μεταφυσική ονομάζουμε επίσης τη μέθοδο, που απομονώνει τα πράματα και τα αντικείμενα, που ερευνάει, το ένα από το άλλο, και δε δέχεται να τ’ αντικρύσει και να τα εξετάσει μέσα στην αέναη (ασταμάτητη) κινητικότητά τους. Το αντίθετό της είναι η διαλεχτική. Για τη μεταφυσική μιλήσαμε πλατειά στο Μέρος Γ! .[σελ. 139-141]

Μολιέρος (το πραγματικό του όνομα είναι Ιωάννης –Baptist Poquelin 1622-1671) – ένας από τους μεγαλύτερους κωμικούς ποιητές. Οι κωμωδίες του είναι, το ευρύχωρο θέατρο, για όλες τις κοινωνικές συνθήκες στην εποχή του. Βλέπουμε να περνούν μπροστά μας χωρικοί, έμποροι, αστοί, γιατροί, πρωτευουσιάνοι (gens de la ville) αυλικοί. Το κωμικό στοιχείο στα έργα του, όσο κι αν είναι διαφορετικό στις φάρσες του – π.χ. «Γιατρός να το θέλει» ή «Οι πανουργίες του Σκαπέν»- και στις ανώτερες ηθογραφικές και χαραχτηρολογικές κωμωδίες (dansles hautes comedies de moeurs et de caractere) του- όπως «Ο φιλάργυρος» «Ο μισάνθρωπος»- ξεπροβάλλει πάντα (γεννιέται) από την ανθρώπινη ανοησία και την ηθική ασκήμια, που μας ζωγραφίζει. Ο Μολιέρος υπερασπίζει παντού την ορθή κρίση και πάντοτε απευθύνεται στην ορθή κρίση των ακροατών του. Ξέρει να μας κάνει να γελάμε, μα και σε κάθε στιγμή μας κάνει να σκεφτόμαστε. Χειρίζεται προβλήματα, που είναι πάντοτε (αιώνια, σ’ όλες τις εποχές ως τώρα, eternellement) επίκαιρα, και η γλώσσα του είναι παραπολύ συχνά η γλώσσα της καθημερινής συνομιλίας, στολισμένη με λαϊκή γλυκύτητα ή με χωρικό χρώμα (relevee d’ un saveuz populaire ou de terroir). Και γι αυτό είναι καταπληχτικά φυσικός. Το κίνητρο στις κωμωδίες του είναι πάντα, ο άνθρωπος στην πραγματικότητα, έτσι όπως διαφαίνεται η πραγματικότητα, μέσα από τις γελοιότητες των σύγχρονών του. Το θεατρικό έργο του Μολιέρου είναι περισπούδαστο (considerable).

Μυστικισμός – φιλοσοφική και θρησκευτική διδασκαλία, που διδάσκει, πως την τελειότητα – την τέλεια γνώση και την τέλεια ηθικότητα – την αποχτούμε μόνο με ένα είδος έκστασης ( contemplation)  που ενώνει με μυστηριακό τρόπο τον άνθρωπο με το Θεό.

Μυστικισμό λέμε επίσης την ψυχική τάση (une disposition d’ esprit)  να πιστεύουμε κατά προτίμηση ότι είναι σκοτεινό και μυστηριακό. Το αντίθετό του είναι ο ρασιοναλισμός.

Μυθολογία- εξιστορεί τους μύθους και τις παραδόσεις που πίστευαν για τους Θεούς των οι αρχαίοι καθώς και οι άγριοι λαοί. Στην πλατύτερή της σημασία, μυθολογία είναι κάθε σύστημα συγκροτημένο από μύθους και ψευτιές (πλάνες mensouges)

Νομιναλισμός [nominalismus, από τη λατινική λέξη nomen=όνομα] φιλοσοφική σχολή [μία από τις κυριότερες κατευθύνσεις της σχολαστικής φιλοσοφίας στο μεσαίωνα] που παραδέχεται, πως οι γενικές έννοιες, τα γένη και τα είδη είναι απλά ονόματα [πως σχηματίζονται δηλαδή από τη νόησή μας και δεν υπάρχουν ανεξάρτητα από τα πράματα, που εκπροσωπούν]. Τα άτομα, το ατομικό, μονάχα αυτά υπάρχουν πραγματικά. Οι έννοιες, τα γένη, τα είδη υπάρχουν μόνο για τη νόηση[48] [Αντίθετος με το νομιναλισμό ήταν ο μεσαιωνικός ρεαλισμός] [σελίδες 150, 172 και 180-181]

Ορθοδοξία- η απαράλλαχτη παραδοχή, η απαράλλαχτη συμφωνία της γνώμης μας με τη θρησκευτική πίστη [με τους κανόνες και τα δόγματά της] που την αναγνωρίζουμε για σωστή, αληθινή. Στην πλατύτερή της σημασία, ορθοδοξία σημαίνει, πως συμφωνούμε με τις ακριβολογημένες (εξακριβωμένες) και αρχικές αντιλήψεις μιας φιλοσοφικής, επιστημονικής, κ.τ.λ. θεωρίας.

Παλαιοντολογία –η επιστήμη που καταγίνεται και ερευνάει τα απολιθώματα [παλαιά όντα] με τα ζώα και τα φυτά, που απομεινάρια τους ή αποτυπώματά τους (sous forme de debris ou de empreintes) έχουν διατηρηθεί μέσα στα γεωλογικά στρώματα.

Παστέρ (Λουδοβίκος Pasteur 1822-1895) –ξακουστός χημικός και βιολόγος. Με τις πολυάριθμες επιστημονικές και κοινωφέλιμες ανακαλύψεις προόδεψε η επιστήμη στον αγώνα της εναντίον στις μολυσματικές αρώστειες.

Φλογιστική- μια γενική αρχή, ένα ρευστό, που έπλασαν με τη φαντασία τους οι παλιοί χημικοί, για να εξηγήσουν τη φωτιά, την καύση.

Φυσιολογία – η επιστήμη που μελετάει τη ζωή και τις οργανικές λειτουργίες, που μ’ αυτές εκδηλώνεται η ζωή.

Πλάτωνας (421-347 π.Χ.)- έλληνας φιλόσοφος, ο μεγαλύτερος ιδεαλιστής φιλόσοφος στην αρχαία εποχή, μαθητής του Σωκράτη, ιδρυτής του αντικειμενικού ιδεαλισμού[49]

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, τα αντιληπτά με τις αιστήσεις μας πράματα δεν είναι η αληθινή πραγματικότητα, δεν αποτελούν τον αληθινό κόσμο. Αυτή είναι μονάχα αντανάκλαση, ωχρή απομίμηση, αντίγραφα, «είδωλα» [«του φωτεινού κόσμου των ιδεών»]. Η αληθινή πραγματικότητα, ο αληθινός κόσμος είναι οι «ιδέες» [«τα είδη»]. Αυτές είναι τα πρωταρχικά πρότυπα για όλα τα αντιληπτά με τις αιστήσεις μας πράματα, βρίσκονται [σ’ ένα «πάνω από τον ουρανό τόπο» -υπερουράνιος τόπος] στον ουρανό της νόησης, είναι αμετάβλητες, αιώνιες[50] [ενώ τα πράματα είναι μεταβλητά και διαβατικά]. Υπάρχουν λοιπόν τόσες ιδέες όσα είναι και τα πράματα, η ιδέα «τραπέζι» η ιδέα «καρέκλα» κ.τ.λ.[51]

Πρέπει να το χωνέψουμε καλά (να το καταλάβουμε καλά) πως, για τον Πλάτωνα, οι ιδέες δεν είναι απλές παραστάσεις, απλά νοήματα μέσα μας, αντίθετα είναι πραγματικότητες, και η ύπαρξή τους είναι ανεξάρτητη από μας. Και πως γίνεται να τις γνωρίζουμε; Αυτό μας είναι μπορετό, λέει ο Πλάτωνας, επειδή τις ξαναθυμούμαστε. Γιατί [ εκεί στον «υπερουράνιο» τόπο] τις είχαν αντικρούσει οι ψυχές μας στην προτερινή τους ύπαρξη, πριν από την σαρκική μας γέννηση. [«Κάθε μάθηση και γνώση λοιπόν είναι ξαναθύμηση»]. Αυτή είναι η θεωρία το Πλάτωνα η γνωστή με το όνομα «ανάμνησις»[52]. Προσθέτουμε (reste que)ακόμη, πως ο Πλάτωνας ανάπτυξε τη διαλεχτική και έδωσε τα πρώτα στοιχεία της, μα η ανάπτυξη που κάνει, είναι ιδεαλιστική και ταυτόχρονα (verbale) τυπική, επιφανειακή[53], προσηλωμένη στο γράμμα.

Ο πολιτικοκοινωνικός πλατωνικός ιδεαλισμός εκπροσωπεύει την ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης στην αρχαία κοινωνία, τη βασισμένη στη δουλειά των δούλων, στην περίοδο που το κοινωνικό αυτό σύστημα είχε μπει στην προοδευτική αποσύνθεσή του και η παρακμή του βάδιζε με ολοένα γρηγορότερο ρυθμό με την ανάπτυξη που έπαιρνε η εμπορική και (usuraire) τοκογλυφική οικονομία. Ο Πλάτωνας μας παρουσιάζει στο έργο του «Η Πολιτεία» το ιδανικό Κράτος. Εκεί κηρύχνει την κοινοχτημοσύνη για την κυρίαρχη τάξη, τους αριστοκράτες. Μα η κοινοχτημοσύνη τούτη του Πλάτωνα είναι η πιο μεγάλη παραπλάνηση (aberration) ανάμεσα στις σοσιαλιστικές ουτοπίες στην αρχαία εποχή.

Στα σπουδαιότερα έργα του έχει δώσει τη μορφή του διάλογου. Σημειώνουμε τα ακόλουθα: «Κρίτωνας»  «Απολογία του Σωκράτη»  «Φαίδωνας»  «Τύμαιος»  «Φαίδρος»  «Γοργίας» «Το Συμπόσιο»  «Θεαίτητος»  «Σοφιστής»  «Πολιτεία»  «Νόμοι» κ.τ.λ.[54] [σελ.166 και 30,90]

Πορτ-Ροαγιάλ (Το μοναστήρι του Port-Royal) – Χτίστηκε στα 1204, κοντά στη Σεβρέζ (Chevreuse) στο νομό του Σικουάνα –Ουάζ (Seinet Oise). Το ξακουστό τούτο μοναστήρι έγινε [από τα 1636] η εστία του ζανσεϊσμού (του ιανσενισμού) (janseisme)[55]. Και έγινε ξακουστό από τον καυγά που άναψε ανάμεσα στους ζανσεϊστές και τους ιησουίτες την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ!  και [επειδή  συγκεντρώθηκαν  (savants solitaires) εκεί ερημίτες σοφοί, που ίδρυσαν τις Μικρές Σχολές και σύνταξαν εκεί περίφημα διδαχτικά βιβλία. Το πιο ονομαστό είναι] η «Λογική του Πορτ-Ροαγιάλ» γραμμένη με τάσεις αριστοτελικές. Με βασιλική διαταγή του Λουδοβίκου ΙΔ!  [κλείστηκε το Πορτ-Ροαγιάλ στα 1709 και τρία χρόνια αργότερα] στα 1712 κατεδαφίστηκε.

Προυντόν (Πέτρος-Ιωσήφ Proudhon, 1809-1865)- γάλλος συγγραφέας και οικονομολόγος, κλασικός εκπρόσωπος του μικροαστικού σοσιαλισμού. Οι γονείς του ήσαν φτωχοί χωρικοί. Ο ίδιος εργάστηκε διορθωτής σε τυπογραφεία στο Παρίσι, στη Μασαλία, και σ’ άλλες πόλεις. Για λίγο καιρό διεύθυνε ένα τυπογραφείο στη Μπεσανσόν.

Στο έργο του «Τι είναι ιδιοχτησία;» -δημοσιεύτηκε στα 1840 – υπάρχει η περίφημη φράση : «Η ιδιοχτησία είναι κλοπή». Στο άλλο του έργο «Οικονομικές αντιφάσεις ή Φιλοσοφία της εξαθλίωσης»- δημοσιεύτηκε στα 1846 – απάντησε ο Μαρξ με την «Εξαθλίωση της Φιλοσοφίας». Το άλλο του έργο «Η πολιτική ικανότητα της εργατικής τάξης» (1851) είχε βαθειά επίδραση (βαθύ αντίχτυπο) στο σοσιαλιστικό εργατικό κίνημα στη Γαλλία.

Με δυό λόγια (en fine de compte) ο Προυντόν είναι ένας μικροαστός ουτοπιστής. Κανένα από τα επιχειρήματά του δεν μπόρεσε να σταθεί μπροστά στην κριτική που του έκανε ο Μαρξ. Η αντιδραστικότητά του ξέσπασε συχνά. Την άλλη μέρα έπειτα από την επανάσταση του 1848 διορίστηκε μέλος στη Συνταχτική Συνέλευση. Έπειτα από το πραξικόπημα του Λουδοβίκου-Βοναπάρτη κατέφυγε στο Βέλγιο, και εκεί έμεινε ως το θάνατό του.

Ρασιοναλισμός (ορθολογισμός, rationalismus από τη λατινική λέξη ratio=λόγος)- σύστημα θεμελιωμένο επάνω στο λογικό, σε αντίθεση με το σύστημα, που είναι θεμελιωμένο επάνω στη θεϊκή (θρησκευτική) αποκάλυψη. [το αντίθετό του είναι ο μυστικισμός].

Ονομάζουμε επίσης ρασιοναλισμό το σύστημα, (d’ après lequel la raison est a l’ origine des idees) όπου με το λογικό φτάνουμε ως την αρχική πηγή των ιδεών  [όπου το λογικό είναι η μοναδική πηγή για την αληθινή γνώση] σε αντίθεση με τον εμπειρισμό, που κηρύχνει, πως δεν μπορούμε να γνωρίσουμε, παρά όσα μας δίνει η πείρα [που παραδέχεται δηλαδή, πως μοναδική πηγή να γνωρίσουμε την αλήθεια είναι η αιστησιακή πείρα, οι αιστήσεις][56].

Μα η λέξη ρασιοναλισμός έχει και μια Τρίτη σημασία. Ονομάζουμε με τη λέξη τούτη και τη μέθοδο σκέψης, που έχει εμπιστοσύνη μόνο στο λογικό και (refuse) αποκλείει (απορίπτει) κάθε μυστικισμό.

Γιατί ο ρασιοναλισμός είναι προπάντων η μέθοδος για επιστημονική έρευνα και σκέψη, που μας λέει, πως το χρέος μας είναι (nous en remettre) να εμπιστευόμαστε μονάχα το λογικό, και να αποφεύγουμε (tout ce qui releve d une imagination incontrolee, d une fantaisie speculative et de la «foi») (κάθε τι που έχει σχέση) κάθε ανεξέλεγχτο δημιούργημα της φαντασίας, κάθε φαντασιοκοπική θεωρητική αναζήτηση, και κάθε «πίστη». Πρέπει άλλωστε να τονίσουμε πως μονάχα με τη βοήθεια της διαλεχτικής ο ρασιοναλισμός γίνεται γόνιμος και «συγχρονισμένος» [σελ. 158 και 62]

Σενσουαλισμός (ή αιστησιαρχία, ή αιστησιοκρατία, sensualismus από τη λατινική λέξη sensus= αίστηση)- φιλοσοφικό σύστημα, που παραδέχεται πως όλες οι ιδέες πηγάζουν άμεσα από τα αιστήματα [Ώστε τα αιστήματα είναι η πηγή για τη γνώση].[σελ.12]

Σπιριτουαλισμός (ή πνευματοκρατία , spiritualismus από τη λατινική λέξη spiritus=πνεύμα) – φιλοσοφική διδασκαλία, που υποστηρίζει, πως το πνεύμα υπάρχει, και είναι ξεχωριστή από την ύλη πραγματικότητα, και πως το πνεύμα είναι εκείνο που εμψυχώνει και διευθύνει την ύλη. Συχνά ο σπιριτουαλισμός προχωρεί ακόμη πιο πέρα, μας λέει, είναι ο Θεός, και ο Θεός ρυθμίζει τους νόμους της φύσης. Ο σπιριτουαλισμός είναι παραλλαγή και συνέπεια του ιδεαλισμού.

Τελεολογία (από τις λέξεις «τέλος»= σκοπός και λόγος) – ιδεαλιστική διδασκαλία που υποστηρίζει, πως όλα, όσα υπάρχουν (tous les etres) στη φύση, έχουν ένα καθορισμένο σκοπό. Τι περισσότερες φορές οι οπαδοί της πιστεύουν πως τον σκοπό αυτόν τον θέλησε και τον έχει ορίσει ο Θεός ή η Θεία Πρόνοια. Την ακρότατη μορφή στην τελεολογική ερμηνεία του κόσμου την έδωσε ο Μπερναρντέν ντε Σαιντ-Πιέρ[57]. Βεβαιώνει πως σκόπιμα κρεμιέται το μήλο στα κλαδιά της μηλιάς, για να μπορούσε να το κόψει ο άνθρωπος, και σκόπιμα η κολοκύθα μεγαλώνει κατάχαμα και όχι σε δέντρο, για να μη κιντυνέψει ο διαβάτης, για να μη πέσει επάνω του και τον σκοτώσει, κ.τ.λ.[58]

Τη θεωρία τούτη για τη σκοπιμότητα, με κάπως σοβαρόφανη, όχι τόσο γελοία, μορφή, την υποστηρίζουν και σήμερα ακόμη μερικοί βιολόγοι. [σελ.188]

Θαλής (ο Μιλήσιος, από τη Μίλητο της Μικρασίας, γύρω στα 624-543 π.Χ.)- έλληνας διανοητής, αστρονόμος και φιλόσοφος, ένας από τους εκπροσώπους της ιωνικής σχολής. Ανήκει στη «φυσιογνωστική» («φυσιοκρατική» ecole naturaliste) όπως την λένε, σχολή. Στην κοσμολογία του ο Θαλής δίδασκε, πως το νερό είναι η μοναδική πρώτη αρχή για όλα τα πράματα[59] [σελ. 201]

Θωμάς ο Ακινάτης (άγιος; saint Tomas d’ Aquin 1227-1274) – θεολόγος και φιλόσοφος στο μεσαίωνα. Ανκηρύχτηκε «πατέρας (docteur) της Εκκλησίας»

Δυό είναι τα σπουδαιότερα συγγράμματά του: Η «Φιλοσοφική Σύνοψη» (Somme philosophique contre les gentils) -------------------- και η «Θεολογική Σύνοψη». Στο πρώτο εκθέτει και υπερασπίζει τη διδασκαλία της καθολικής Εκκλησίας, Καταπιάνεται (πασκίζει) ακόμη ν’ αποδείξει, πως η πίστη  και το λογικό ποτέ δεν είναι αντίθετα αναμεταξύ τους, ποτέ δεν αποκλείει το ένα το άλλο. Το δεύτερο σύγγραμμά του η καθολική Εκκλησία το τοποθετεί δίπλα στα άγια βιβλία (livres saint). Αποτελείται από τρία μέρη: -α! «Πραγματεία για το Θεό»- β! «Θεωρία (faculties) για τις ψυχικές δυνάμεις του ανθρώπου»- γ! «Πραγματεία για τον Ιησού Χριστό, για τη Λύτρωση από την αμαρτία, (Redemptien)  και για τα μυστήρια».

Η φιλοσοφική και θεολογική διδασκαλία του αγίου Θωμά του Ακινάτη ονομάζεται και θωμισμός (thomisme). Παραπολλοί καθολικοί φιλόσοφοι είναι ακόμη και σήμερα οπαδοί του. Ο θωμισμός είναι μια διδασκαλία εξαιρετικά σχολαστική, άγονη και φουσκωμένη με κούφια λόγια (verbeuse) πέρα για πέρα αντιδραστική. Αυτό μας εξηγεί γιατί είναι η επίσημη φιλοσοφία του καθολικού κλήρου και της παποσύνης.

Βιβλιογραφία

Φρ. Ένγκελς:  «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοχτησίας και του Κράτους» (Στα γαλλικά, έκδοση Costes)

-       «Ο κύριος Ντύρινγκ ανατρέπει την επιστήμη» ή «Αντι- Ντύρινγκ» (Στα γαλλικά, έκδοση Costes –τρεις τόμοι)

-       «Ουτοπικός σοσιαλισμός και επιστημονικός σοσιαλισμός» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1945)

-       «Λουδοβίκος Φόϋερμπαχ και το τέλος της γερμανικής φιλοσοφίας» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1945)

-       «Ο ρόλος της βίας στην Ιστορία» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1946)

Λένιν: «Ο ιμπεριαλισμός, τελευταίο (ανώτατο) στάδιο του καπιταλισμού» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1945)

-       «Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1948)

-       «Ο Μαρξ και η διδασκαλία του» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1946)

-       «Το Κράτος και η Επανάσταση» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1946)

Κ. Μαρξ και Φρ, Ένγκελς: «Το Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1948)

Κ. Μαρξ: «Η 18^η Μπρυμέρ του Λουδοβίκου –Βοναπάρτη» (Στα γαλλικά , editions Sociales 1945)

«Μωμπλάν»: (Rene Maublanc) «Η μαρξιστική φιλοσοφία και η επίσημη παιδεία» (enseigement officiel)1935

Μπέρκλεϋ  (Berkley) «Διάλογοι του Ύλα μα τον Φιλόνοο» (στα γαλλικά, «Οι κλασικοί για όλους» Βιβλιοπωλείο Hatier)

Ντιντερό (Diderot) «Γράμματα ………….» ( «όλη η σειρά τα έργα» τόμος Ι έκδοση Assezat et Tourneux)

Σημείωση

Στη βιβλιογραφία αναφέραμε, από τα έργα του Μαρξ και Ένγκελς, μονάχα εκείνα, που είναι απόλυτα απαραίτητα, και που από το άλλο μέρος εύκολα μπορεί κανείς να τα  προμηθευτεί.

(il convient toutefois) Σωστό είναι ωστόσο να προστέσουμε, πως και τα έργα που αναφέραμε και άλλα έργα του Μαρξ και Ένγκελς βρίσκει κανείς στην αξιόλογη συλλογή : «Φιλοσοφικές Μελέτες του Μαρξ και Ένγκελς» (Editions Sociales 1947) και προπάντων στη συλλογή: «Φιλοσοφικά έργα του Μαρξ» (Έκδοση Costes 1938).

Σημειώνουμε ακόμη του Περιοδικό του σύγχρονου ρασιοναλισμού «Η Πανσέ» (la Pensee). Είναι πολύτιμο και προκαλεί ζωηρότατο ενδιαφέρο. Στη «Πανσέ» συνεργαζόταν πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και ο Πολιτσέρ (Politzer). Βρίσκει κανείς στις σελίδες του πρόσφατες εφαρμογές του διαλεχτικού υλισμού στα πιο ποικίλα θέματα, πλουτίζεται με τα απαραίτητα στοιχεία και μαθαίνει έτσι να πολεμάει όλες τις νοθείες και τις παραμορφώσεις που κάνουν στο μαρξισμό.

Στους αναγνώστες που θα θελήσουν να γνωρίσουν βαθύτερα τα φιλοσοφικά ζητήματα και ιδιαίτερα το διαλεχτικό υλισμός, συσταίνουμε ακόμη θερμά και τα «Βασικά προβλήματα της φιλοσοφίας» γραμμένα από τον Πολιτσέρ και μερικούς άλλους μαρξιστές φιλόσοφους. Είναι η δεύτερη σειρά «Μαθήματα Φιλοσοφίας» η συνέχεια και η προέκταση του βιβλίου τούτου, της πρώτης σειράς. Οι αναγνώστες θα βρούνε εκεί, στα «Βασικά προβλήματα της Φιλοσοφίας» στο τέλος, και έναν άρτιο και μεθοδικό «Οδηγό για μελέτη».

      

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Σημείωμα του εκδότη για την πρώτη έκδοση

Σημείωμα του εκδότη για τη δεύτερη έκδοση

Δυό λόγια του μεταφραστή

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Τα φιλοσοφικά προβλήματα

Εισαγωγή

1. Γιατί πρέπει να σπουδάσουμε τη φιλοσοφία

2. Η σπουδή της φιλοσοφίας είναι δύσκολο πράμα;

3. Τι είναι η φιλοσοφία;

4, Τι είναι η υλιστική φιλοσοφία;

5. Ποια είναι η σχέση του υλισμού με το μαρξισμό;

6. Εκστρατεία της αστικής τάξης για το χτύπημα του μαρξισμού

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι

Το βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας

1. Πως πρέπει ν’ αρχίσουμε τη σπουδή της φιλοσοφίας;

2. Δυό τρόποι να εξηγήσουμε τον κόσμο

3. Η ύλη και το πνεύμα

4. Τι είναι η ύλη; Τι είναι το πνεύμα;

5. Το βασικό θέμα ή το βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας

6. Ιδεαλισμός  ή υλισμός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ

Ο Ιδεαλισμός

1. Ηθικός ιδεαλισμός και φιλοσοφικός ιδεαλισμός

2. Γιατί έχουμε χρέος να μελετήσουμε τον ιδεαλισμό του Μπέρκλεϋ;

3. Ο ιδεαλισμός του Μπέρκλεϋ

4. Συνέπειες από τους «ιδεαλιστικούς» συλλογισμούς

5. Τα επιχειρήματα των ιδεαλιστών

     α! Το πνεύμα δημιουργεί την ύλη

     β! Ο κόσμος δεν υπάρχει έξω από τη νόησή μας

     γ! Οι ιδέες μας δημιουργούν τα πράματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ

Ο Υλισμός

1. Γιατί πρέπει να μελετήσουμε και να γνωρίσουμε καλά τον υλισμό;

2. Ποια είναι η πηγή του υλισμού;

3. Πως και γιατί αναπτύχτηκε ο υλισμός;

4. Ποιες είναι οι βασικές αρχές και τα επιχειρήματα του υλισμού;

     α! Η ύλη παράγει το πνεύμα

     β! Η ύλη υπάρχει πραγματικά έξω από κάθε πνεύμα

     γ! Η επιστήμη, με την πειραματική έρευνα, μας ανοίγει το δρόμο να γνωρίσουμε τα πράματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV

Ποιος έχει δίκιο; ο ιδεαλισμός ή ο υλισμός

1. Πως πρέπει να θέσουμε το πρόβλημα

2. Είναι αλήθεια, πως ο κόσμος υπάρχει μόνο μέσα στη νόησή μας;

3. Είναι αλήθεια πως οι ιδέες μας είναι εκείνες, που πλάθουν τα πράματα;

4. Είναι αλήθεια πως το πνεύμα δημιουργεί την ύλη;

5. Δίκιο έχουν οι υλιστές. Η επιστήμη το αποδείχνει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V

Υπάρχει τρίτη  φιλοσοφία; Ο αγνωστικισμός

1. Για ποιο λόγο τρίτη φιλοσοφία;

2. Πως σκέπτεται η τρίτη τούτη φιλοσοφία;

3. Από πού μας έρχεται η φιλοσοφία τούτη;

4. Οι συνέπειές της

5. Πως πρέπει ν’ αντικρούσουμε την «τρίτη» τούτη φιλοσοφία;

6. Συμπέρασμα

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ο φιλοσοφικός υλισμός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI

Η ύλη και οι υλιστές

1. Τι είναι η ύλη;

2. Διαδοχικές θεωρίες για την ύλη

3. Τι είναι η ύλη για τους υλιστές

4. Ο χώρος, ο χρόνος, η κίνηση και η ύλη

5. Συμπέρασμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII

Τι θα ειπεί, είμαι υλιστής;

1. Ένωση της θεωρίας με την πράξη

2. Τι θα ειπεί, είμαι οπαδός του υλισμού στον τομέα της σκέψης;

3. Πότε είναι κανείς υλιστής στην πράξη;

     α! Πρώτη άποψη

     β! Δεύτερη άποψη

4. Συμπέρασμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIII

Ιστορία του υλισμού

1. Ανάγκη να μελετήσουμε την ιστορία του υλισμού

2. Ο προμαρξιστικός υλισμός

     α! Ο υλισμός στην αρχαία Ελλάδα

     β! Ο αγγλικός υλισμός

     γ! Ο υλισμός στη Γαλλία

     δ! Ο υλισμός στο 18^ο αιώνα

3. Από πού πηγάζει ο ιδεαλισμός;

4. Από πού πηγάζει η θρησκεία;

5. Τα καλά του προμαρξιστικού υλισμού

6. Τα ελαττώματα  του προμαρξιστικού υλισμού

Για έλεγχο- Ερωτήσεις

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η διαλεχτική

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χ

Εισαγωγή στη μελέτη της διαλεχτικής

1. Προεισαγωγικές παρατηρήσεις

2. Από πού γεννήθηκε η διαλεχτική μέθοδος;

3. Γιατί η διαλεχτική προσπέρασε και κυριάρχησε για πολύν καιρό η μεταφυσική αντίληψη;

4. Γιατί ο υλισμός στο 18^ο αιώνα ήταν μεταφυσικός;

5. Πως γεννήθηκε ο διαλεχτικός υλισμός

     Ο Χέγκελ και ο Μαρξ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙ

Οι νόμοι της διαλεχτικής

Πρώτος νόμος: η διαλεχτική κίνηση και αλλαγή

1. Τι εννοούμε, άμα λέμε διαλεχτική κίνηση

2. «Για τη διαλεχτική δεν υπάρχει τίποτε οριστικό απόλυτο, ιερό» (Ένγκελς)

3. Η εσωπορεία (processus)

KEFALAIO XII

O δεύτερος νόμος: η αλληλεπίδραση

1. Η αλληλουχία στις εσωπορείες

2. Οι τρεις μεγάλες ανακαλύψεις στο 19^ο αιώνα

     α! Πρώτη ανακάλυψη: Το ζωντανό κύτταρο και η ανάπτυξή του

     β! Δεύτερη ανακάλυψη: Η μετατροπή της ενέργειας

     γ! Τρίτη ανακάλυψη: Η εξέλιξη στον άνθρωπο και στα ζώα

3. Η ιστορική εξέλιξη, ή προοδευτική ελικοτή εξέλιξη

4. Συμπέρασμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ XIV

Ο τέταρτος νόμος της διαλεχτικής: Μετατροπή της

ποσότητας σε ποιότητα ή η πρόοδος με άλματα

1. Μεταρυθμίσεις ή επανάσταση;

     α! Πολιτικά επιχειρήματα

     β! Ιστορικά επιχειρήματα

     γ! Επιστημονικά επιχειρήματα

2. Ο ιστορικός υλισμός

     α! Πως θα εξηγήσουμε την ιστορία;

     β! Η ιστορία είναι το έργο των ανθρώπων

Για έλεγχο- Ερωτήσεις

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ

Ο ιστορικός υλισμός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ XV

Οι κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας

1. Ένα λάθος που δεν πρέπει να κάνουμε

2. Το «κοινωνικό είναι» και η συνείδηση

3. Ιδεαλιστικές θεωρίες

4. Το «κοινωνικό είναι» και οι συνθήκες της ζωής

5. Η πάλη των τάξεων, κινητήρια δύναμη της ιστορίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ XVI

Πως γεννήθηκαν οι κοινωνικές τάξεις και πως διαμορφώνονται οι οικονομικοί όροι

1. Πρώτος μεγάλος καταμερισμός στην εργασία

2. Πρώτη διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις

3. Δεύτερος μεγάλος καταμερισμός στην εργασία

4. Δεύτερη διαίρεση της κοινωνίας σε τάξεις

5. Ποιο είναι εκείνο, που καθορίζει τους οικονομικούς όρους

6. Οι τρόποι παραγωγής

7. Παρατηρήσεις

Για έλεγχο- Ερωτήσεις

ΜΕΡΟΣ ΕΧΤΟ

Ο διαλεχτικός υλισμός και οι ιδεολογίες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ XVII

Εφαρμογή της διαλεχτικής μεθόδου στις ιδεολογίες

1. Ο μαρξισμός δίνει ξεχωριστή σημασία στις ιδεολογίες

2. Τι είναι ιδεολογία, ιδεολογικοί παράγοντες και ιδεολογικές μορφές

3. Οικονομική διάρθρωση και ιδεολογική διάρθρωση

4. Σωστή αληθινή συνείδηση και ψευτισμένη συνείδηση

5. Δράση-αντίδραση και αλληλεπίδραση

6. Μέθοδος για διαλεχτική ανάλυση

7. Αναγκαία η ιδεολογική πάλη

8. Συμπέρασμα

Για έλεγχο-Ερωτήσεις

Γενική ανακεφαλαίωση – Θέμα για γραφτή εργασία

Αλφαβητικός πίνακας για τα ονόματα και τους όρους

Βιβλιογραφία 

---

[1] Πολύτιμο βοήθημα είναι και το «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» των Μ. Ρόζενταλ- Π. Γιουντίν –Αθήνα 1945. Μέσα σε αγκύλες σημειώνω της σχετικές σελίδες

[2] «Ο Θεός διδάσκει ο Αριστοτέλης, είναι ο ακίνητος πρωτοκινητήρας- το πρώτον κινούν , ουσία της ο ίδιος και ακίνητος – του κόσμου και μαζί ο τελικός σκοπός του» σελ.27

[3] «Η τυπική λογική δεν ενδιαφέρεται για την αντικειμενική αλήθεια- για τη σωστή αντανάκλαση των φαινομένων της φύσης στη νόηση – αλλά για την τυπική αλήθεια- για τη συμφωνία με τους κανόνες της λογικής….  ενδιαφέρεται μόνο αν η κατασκευή μιας κρίσης ή ενός συλλογισμού ανταποκρίνεται στους κανόνες της λογικής ή όχι. Η λογική αυτή είναι η βάση της μεταφυσικής μεθόδου. Η διαλεχτική δηλαδή η υλιστική λογική ξεκινάει από τη θέση, πως το περιεχόμενο της νόησης, όπως και οι νόμοι της λογικής, πρέπει να συμφωνούν με την ύλη, με τη φύση και με τους νόμους της» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 194

[4] «Γενάρχης του υλισμού των νέων χρόνων…. ο Βάκων αγωνίστηκε εναντίον της σχολαστικής, υπερασπίζοντας την πειραματική γνώση, θεωρώντας τις αισθήσεις, το πείραμα πηγή των γνώσεών μας»

[5] Ο Μπρανλύ (βραβείο Νόμπελ 1921) για να μελετήσει πως μεταφέρονται με τα νεύρα οι αντιδράσεις από το δέρμα στον εγκέφαλο επινόησε και έφτιαξε το «συνοχέα». Η εφεύρεσή του τούτη τον έκανε διάσημο, από  τη στιγμή που ο Μαρκόνι χρησιμοποίησε για κύριο εξάρτημα του δέχτη του το συνοχέα και πέτυχε έτσι τον ασύρματο τηλέγραφο. Γι αυτό και οι Γάλλοι υποστηρίζουν πως ο εφευρέτης του ασύρματου είναι ο Μπρανλύ.

Ο «συνοχέας» είναι ένας γυάλινος σωλήνας με ρινίσματα από σίδερο μέσα του κλειστός στις δυό άκρες με μεταλλικές πλάκες. Στις πλάκες του καταλήγουν σύρματα από τους πόλους μιας ηλεχτρικής πηγής. Άμα επιδρούν επάνω στα ρινίσματα ηλεχτρομαγνητικά κύματα, σαν αυτά  που δημιουργούν οι κεραυνοί ή οι κεραίες του ασύρματου, τα ρινίσματα, που παρουσίαζαν παραπολύ μεγάλη αντίσταση στο πέρασμα του ηλεχτρικού ρεύματος της πηγής, γίνονται ξαφνικά «αγώγιμα» και έτσι αφήνουν το ρεύμα να κυκλοφορήσει. Ο «συνοχέας» λοιπόν είναι το πρώτο μηχάνημα, που κάνει φωρατά τα ηλεκρτομαγνητικά κύματα. Γι αυτό ονομάστηκε και «φωρατής» (detecteur). Στους σημερινούς ραδιοηλεχτρικούς δέχτες, π.χ. στο ραδιόφωνο, ο συνοχέας του Μπρανλύ αντικαταστάθηκε από μια ηλεχτρική λυχνία, με πολύ μεγαλύτερη απόδοση από το συνοχέα.

- Το «εναλλασσόμενο» ρεύμα, αλλάζει πολλές φορές στο δευτερόλεπτο και ένταση και φορά. Δε μπορεί να μας δώσει χημικά αποτελέσματα, δε μπορούμε να φορτίσουμε  συσσωρευτές, να πετύχουμε ηλεχτρολυτικά αποτελέσματα, επειδή ό,τι κάνει η μια μισοπερίοδός του το καταστρέφει η άλλη μισοπερίοδος. Όλα αυτά τα πετυχαίνουμε μόνο με το «συνοχές» ρεύμα, που έχει πάντα την ίδια ένταση και την ίδια φορά. Το «εναλλασσόμενο» όμως ρεύμα μπορούμε να το μετατρέψουμε σε «συνεχές» φτάνει να το «ανορθώσουμε» να το κάνουμε δηλαδή με κατάλληλο μηχάνημα να ρέει στο κύκλωμα μόνο σε μια κατεύθυνση. Ένα τέτοιο μηχάνημα είναι ο «ανορθωτής» (redresseur) με υποξείδιο του χαλκού. Το υποξείδιο του χαλκού γίνεται αγώγιμο μόνον όταν το ρεύμα έχει ορισμένη φορά.

[6] Μεταμορφισμός ή μεταμόρφωση των ειδών, ταυτόσημο με τη θεωρία της εξέλιξης. «Διδασκαλία για τις μεταβολές των ζωντανών όντων , για το πώς τα σύγχρονα φυτικά και ζωικά είδη προήλθαν σαν αποτέλεσμα μια μακρόχρονης φυσικοϊστορικής εξέλιξης από λίγα είδη που υπήρχαν πρωτύτερα και ήσαν διαφορετικά από τα σύγχρονα. Η διδασκαλία για τη μεταμόρφωση στρέφεται ενάντια στη μεταφυσική αντίληψη για το αμετάβλητο των ζωντανών όντων, για την ανυπαρξία της εξέλιξης στη φύση. Βάση της είναι η θεωρία της εξέλιξης του Ντάρβιν. «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 139

[7] Μ’ άλλα λόγια : «Στα φυτά και στα ζώα παρουσιάζονται πολύ συχνά τυχαίες παραλλαγές, παρεκτροπές. Όσες παραλλαγές αποδείχτηκαν ωφέλιμες για τα ζώα ή τα φυτά στον αγώνα του για την ύπαρξη μονιμοποιούνται. Κι αυτές, συσσωρευόμενες και μεταβιβαζόμενες κληρονομικά, καθορίζουν την εμφάνιση νέων ζωικών και φυτικών μορφών. Αυτή είναι η φυσική επιλογή, γιατί επιζούν και πολλαπλασιάζονται οι πιο καλά προσαρμοσμένοι οργανισμοί». «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.44

[8] «Ο άνθρωπος διαλέγει φυτά και ζώα με βάση τις ιδιότητες χρησιμότητές τους»δελ.44

[9] Θωμάς Malthus (1766-1834) άγγλος οικονομολόγος. Στο βιβλίο του διαπιστώνει την αδιάκοπη και σταθερή αύξηση του πληθυσμού, ενώ τα μέσα για τη συντήρηση δεν υπάρχει η δυνατότητα να αυξαίνουν αντίστοιχα. Για να αποφύγει η ανθρωπότητα τον κίντυνο τούτο, ο Μάλθος έναν τρόπο εύρισκε: αποχή από το γάμο και την τεκνοποιία.

[10] Φρειδερίκος Lassalle (1825-1864) ένας από τους ιδρυτές του γερμανικού σοσιαλισμού

[11] «Η θρησκεία διδάσκει πως η εμφάνιση των καινούργιων μορφών, όπως και η εξαφάνιση των παλιών, προκαλείται από μια δημιουργική πράξη του Θεού» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 43

[12] «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» «Πρωτεύουσες και δευτερεύουσες ιδιότητες» σελ. 171

[13] «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» «Γνωσιολογία» σελ. 41-42

[14] «Μονισμός» η φιλοσοφική θεωρία, που παραδέχεται, πως ο κόσμος το «είναι» αποτελείται από μια μόνο ουσία, ενώ αντίθετα ο «δυϊσμός» δέχεται δυό διαφορετικές ουσίες. «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 55 και 144

[15] «Σχολαστική» ονομάστηκε όλη η φιλοσοφία στο μεσαίωνα γιατί ήταν διασπασμένη σε πολλές σχολές που καταπολεμούσαν η μιά την άλλη. Η φιλοσοφία τούτη βρισκόταν ολότελα στην υπηρεσία της εκκλησιαστικής  δογματικής, ήταν υπηρέτρια της θεολογίας, και γι αυτό δεν ερευνούσε τη φύση και τη γύρω πραγματικότητα, αλλά προσπαθούσε να βγάλει από τα γενικά δόγματα της εκκλησίας συμπεράσματα και κανόνες για τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Γι αυτό ονομάζουμε «σχολαστική» κάθε αποσπασμένο από τη ζωή άγονο λογισμό, την προσήλωση στο γράμμα, το να ενεργούμε μόνο με έννοιες και συλλογισμούς χωρίς να προσφεύγουμε στα γεγονότα και στην πράξη». «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 180-181 ,150 «νομιναλισμός» και 172 «μεσαιωνικός ρεαλισμός»

[16] Κοίταξε παρακάτω στον πίνακα τη λέξη «ρασιοναλισμός»

[17] Κοίταξε :Τσέλλερ-Νέστλε «Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας» μετάφραση από τον καθηγητή Χ. Θεοδωρίδη -1942 –σελ. 165,168,169.

[18] Πρέπει να ξεχωρίζουμε τους όρους «ντεϊσμός»  και «θεϊσμός» Ο θεϊσμός (από τη λέξη θεός) παραδέχεται πως υπάρχει Θεός, πως ο Θεός είναι πνεύμα και δημιούργησε τον κόσμο και πως ανακατεύεται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ο θεϊσμός διαφέρει από τη συνηθισμένη θεολογία. Δεν παραδέχεται ορισμένα δόγματά της και μύθους π.χ. το μύθο πως ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο μέσα σε έξι μέρες, ή το δόγμα για την τριαδικότητα του Θεού.

Ντεϊσμός (deismus, deisme από τη λατινική λέξη dues=Θεός) δέχεται την ύπαρξη του Θεού, μα ο Θεός αυτός είναι μόνο η απρόσωπη πρωταρχική αιτία του κόσμου. Κατά τα άλλα όμως ο κόσμος «υπόκειται μόνο στην επίδραση των νόμων της φύσης». «Ο ντεϊσμός την εποχή της φεουδαρχικο-εκκλησιαστικής κοσμοθεωρίας, ήταν σε πολλές περιπτώσεις σκεπασμένη μορφή του αθεϊσμού» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 79 και 152

[19] «χυδαίος υλισμός» «Τους κυριότερους εκπροσώπους του τους ονόμαζε ο Ένγκελς «πλανόδιους έμπορους του φτηνού υλισμού» και «περιπλανώμενους κήρυκες του χυδαίου υλισμού». Οι «χυδαίοι» υλιστές αναγνωρίζουν την ύλη για μοναδική πραγματικότητα και υπερασπίζουν τον αθεϊσμό, έφταναν όμως στο συμπέρασμα πως δήθεν το μυαλό εκκρίνει την σκέψη όπως το συκώτι τη χολή, εξηγούσαν δηλαδή τη νόηση με χυδαίο υλιστικό τρόπο». «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.220.

[20] Ο Ντιντερό λοιπόν παραδέχεται την αντικειμενική ύπαρξη της ύλης, που μέσα της ενυπάρχει αιώνια κίνηση. Η ύλη συνίσταται από μόρια. Σε κάθε μόριο ενυπάρχει εσωτερική πηγή κίνησης (εσωτερική δύναμη, force intime) και εξωτερική της έκφραση, είναι η μηχανική μετατόπιση στο χώρο» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 152

[21] «Επιστημονικός σοσιαλισμός» ή «επιστημονικός κομμουνισμός» είναι η διδασκαλία για το σοσιαλισμό (κομμουνισμό) που ο Μαρξ και ο Ένγκελς στήριξαν στην υλιστική αντίληψη της ιστορίας που οι ίδιοι ανακάλυψαν και στη βαθειά μελέτη των νόμων της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας». «Ο Μαρξ και ο Ένγκελς απόδειξαν πως ο σοσιαλισμός είναι το αναγκαίο αποτέλεσμα της εξέλιξης της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και της ταξικής πάλης του προλεταριάτου…. πως το προλεταριάτο θα κερδίσει τη νίκη…. με το βίαιο.. δρόμο της προλεταριακής επανάστασης»

Αντίθετα ο «ουτοπικός σοσιαλισμός» είναι «σοσιαλιστικές θεωρίες που … κατάστρωναν μεγαλεπήβολα και αφηρημένα σχέδια ανοικοδόμησης της κοινωνίας, σχέδια αποσπασμένα από την πραγματική ζωή της κοινωνίας και την ταξική πάλη»

Έτσι «από ουτοπικές ιδέες και όνειρα για την μελλοντική σοσιαλιστική κοινωνία, ο σοσιαλισμός μετατράπηκε σε στρωτή επιστημονική και επαναστατική θεωρία» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.70-71 και 1600-161.

[22] «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.41-42 και 206

[23] Για τα περισσότερα έργα του Ένγκελς μας δίνει σύντομα βαθειά ανάλυση το «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό»  «Αντι-Ντύρινγκ» σελ. 23-24, «Λουδοβ. Φόυερμπαχ» σελ.120, «Διαλεχτική της φύσης» σελ. 48, «Το Μανιφέστο κ.τ.λ.» σελ.121-123, «Η εξέλιξη του σοσιαλισμού από την ουτοπία κ.τ.λ.» σελ. 64-65, «Καταγωγή της οικογένειας κ.τ.λ.» σελ. 103-104

[24] Για τον Επίκουρο κοίταξε :Τσέλλερ-Νέστλε «Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας» μετάφραση Χ. Θεοδωρίδη 1942 σελ. 294-309. Ο Επίκουρος «στη θέση της  δημοκριτικής δίνης των ατόμων βάζει την πτώση τους στον άδειο χώρο. Επειδή όμως μέσα σ αυτόν όλα τα άτομα θα έπεφταν με ίση ταχύτητα και έτσι δε θα χτυπούσαν το ένα με το άλλο, και επειδή χωρίς κάποια αυθόρμητη κίνηση… δεν μπορεί να σπάσει η αναγκαιότητα και το μοιραίο κι η ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης θα έμενε ανεξήγητη, ο Επίκουρος παραδέχεται, πως τα άτομα από τον εαυτό τους και χωρία ν’ αναγκαστούν  γι αυτό από καμιά ανάγκη ξεγέρνουν λιγάκι από την κάθετη γραμμή της πτώσης (παρέκλισις). Γι αυτό χτυπιούνται μεταξύ τους, ξετινάζονται το ένα από το άλλο, ένα μέρος τους σπρώχνεται προς τα επάνω και γεννιούνται οι περιδινήσεις εκείνες που στα διάφορα μέρη του άπειρου χώρου παράγουν αναρίθμητους κόσμους» σελ.301

«Η μακαριότητα των Θεών απαιτεί να μην είναι επιβαρυμένοι με φροντίδες για τον κόσμο και τους ανθρώπους, που η πίστη στην πρόνοια τις φορτώνει σ’ αυτούς» σελ.304

«Στο θάνατο σκορπίζονται τα ψυχικά άτομα, γιατί δεν κρατιούνται πια ενωμένα από το σώμα. Κι αυτό ίσα-ίσα ο Επίκουρος το βρίσκει παρήγορο, γιατί μονάχα η πεποίθηση πως ύστερα από το θάνατο δεν υπάρχουμε ολωσδιόλου πια, μπορεί να μας γλυτώσει ριζικά από το φόβο για τις φρικαλεότητες του Άδη».σελ.302

«Έτσι η τέχνη της ζωής είναι ένα είδος μετρητική τέχνη, που ξέρει να ζυγίζει σωστά την ηδονή και τον πόνο με τις συνέπειές τους» σελ. 306 

[25] «η δέως ζειν» αλλά και «φρονίμως και δικαίως και καλώς διάγειν»

[26] Κοίταξε Μέρος Α, κεφάλαιο ΙΙΙ παρ. 4

[27] «Ο Φόϋερμπαχ, που ήταν (μεταφυσικός) υλιστής στην εξήγηση των φαινομένων της φύσης, έμεινε ιδεαλιστής στην έρευνα των κοινωνικών φαινομένων» «Ο Φόϋερμπαχ ήταν ο ιδεολόγος της επαναστατικής δημοκρατικής αστικής τάξης».

[28] «Οι ιδεαλιστικές τάσεις στη φιλοσοφία χωρίζονται σε δυό βασικές μορφές» στον υποκειμενικό και αντικειμενικό ιδεαλισμό. «Ο υποκειμενικός ιδεαλισμός παίρνει για βάση το αίσθημα, την παράσταση, τη συνείδηση του χωριστού ατόμου, του υποκειμένου» «το «είναι» υπάρχει μόνο στην αντίληψη του ανθρώπου» (Μπέρκλεϋ και μαχιστές) «Ο αντικειμενικός ιδεαλισμός παίρνει για βάση τη συνείδηση γενικά, το παγκόσμιο λογικό, που υπάρχουν αυθυπόστατα, ανεξάρτητα από τον άνθρωπο» (ιδέες  του Πλάτωνα, «απόλυτη ιδέα» του Χέγκελ). «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.89 και 42

[29] «Τη βάση και την ουσία για κάθε τι που υπάρχει ο Χέγκελ  την έβλεπε στην αυτοεξέλιξη της «απόλυτης ιδέας». «Για τον Χέγκελ η νόηση είναι ο δημιουργός της πραγματικότητας». «Στο δεύτερο στάδιο η «απόλυτη ιδέα» μεταβάλλεται σε φύση… Ο ανώτερος βαθμός στην αυτοεξέλιξη της Ιδέας είναι το «απόλυτο πνεύμα». Σ’ αυτό το τρίτο στάδιο η «απόλυτη ιδέα» αρνιέται τη φύση και ξαναγυρίζει στον ίδιο τον εαυτό της. Η εξέλιξη γίνεται πάλι στην περιοχή της νόησης, τώρα πια όμως της ανθρώπινης νόησης. Σ’ αυτό το στάδιο ο Χέγκελ τοποθετεί τη βαθμίδα της ατομικής συνείδησης, τη βαθμίδα της κοινωνικής συνείδησης, και την ανώτατη βαθμίδα, όπυ η ιδέα μα τη μορφή της θρησκείας, της τέχνης και της φιλοσοφίας φτάνει στο τέλος της αυτόγνωσής της. Ο Χέγκελ κηρύσσει τη φιλοσοφία γενικά σαν «απόλυτη γνώση» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.47,214-215

Η πραγματική ιστορία «η ιστορία της κοινωνίας είναι για τον Χέγκελ μια νομοτελειακή πορεία εξέλιξης και τελειοποίησης του ανθρώπινου πολιτισμού. Βάση όμως της νομοτέλειας και πηγή της εξέλιξης της κοινωνίας δεν είναι η ίδια η κοινωνία, αλλά η μυστικιστική «απόλυτη ιδέα». Η «απόλυτη ιδέα» είναι η δημιουργική αρχή, που διευθύνει τη ζωή των λαών και των κρατών, που κινεί την κοινωνία προς τα μπρός» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.93

[30] «Η χεγκελιανή διαλεχτική μέθοδος, εξ αιτίας της σχέσης της με τον ιδεαλισμό, είναι σε σημαντικό βαθμό παραμορφωμένη, διαστρεβλωμένη, σκεπασμένη με ιδεαλιστικό περίβλημα, με το χεγκελιανισμό» «Ο Μαρξ και ο Ένγκελς την λευτέρωσαν από το χεγκελιανό ιδεαλιστικό περικάλυμμα… χρησιμοποίησαν…. το «λογικό της πυρήνα, επεξεργάστηκαν υλιστικά με τη μέθοδο του Χέγκελ , παίρνοντας για βάση της εξέλιξης όχι μόνο την ιδέα, μα την υλική πραγματικότητα. Γι αυτό η μαρξιστική (υλιστική) διαλεχτική μέθοδος στη βάση της είναι κατ’ ευθείαν αντίθετη από τη διαλεχτική του Χέγκελ. Η μαρξιστική διαλεχτική… είναι η επιστήμη για τους γενικούς νόμους της εξέλιξης στη φύση, στην ανθρώπινη κοινωνία και στην νόηση» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 47-48.

[31] «Στην χεγκελιανή φιλοσοφία παρουσιάστηκε μια βαθειά αντίφαση ανάμεσα στη μέθοδο και το σύστημα, αντίφαση που ξεσχίζει αυτή τη φιλοσοφία. Η διαλεχτική μέθοδος έλεγε πως η ιστορία της εξέλιξης της γνώσης δεν έχει τέλος, ενώ το ιδεαλιστικό σύστημα οδήγησε τον  Χέγκελ στο να κηρύξει πως η δική του φιλοσοφία του είναι το τέλος κάθε εξέλιξης, η τελειωτική, μια για πάντα ολοκληρωμένη αλήθεια. Η διαλεχτική μέθοδος έλεγε πως όλα εξελίσσονται διαλεχτικά, ενώ το σύστημα παρουσίαζε τη φύση σαν άρνηση της διαλεχτικής…. την πρωσσική φεουδαρχική μοναρχία την ανακήρυσσε ο Χέγκελ τελευταίο και ανώτατο στάδιο στην εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας, στο πείσμα όλης της διαλεχτικής του» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 215-216

[32] «Αυτόν τον κόσμο, τον ίδιο για όλους, δεν τον έφτιαξε κανένας θεός ή κανένας άνθρωπος, παρά ήταν, πάντα, και είναι και θα είναι αιώνια ζωντανή φωτιά, που ανάβει σύμφωνα με ορισμένους νόμους, και σβύνει σύμφωνα με ορισμένους νόμους» Τσέλλερ-Νέστλε: «Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας» μετάφραση Χ. Θεοδωρίδη 1942 σελ.55-60. «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.78

[33] Κοίταξε «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό»  «Ουσία και φαινόμενο» σελ.159-160

[34] «Ο Καντ βεβαίωνε από τη μια, ότι υπάρχει κάποιο αντικείμενο έξω από τη συνείδησή μας (το ονόμαζε «πράγμα καθ’ εαυτό» και από την άλλη όμως ότι το «πράγμα καθ’ εαυτό» δεν είναι δυνατό να γίνει γνωστό, είναι πέρα από τη γνώση μας «όταν ο Καντ παραδέχεται πως στις παραστάσεις μας αντιστοιχεί κάτι που βρίσκεται έξω από μας, κάποιο «πράγμα καθ’ εαυτό» είναι υλιστής, λέει ο Λένιν. Όταν όμως δηλώνει, πως αυτό «το πράγμα καθ’ εαυτό» δεν είναι δυνατό να το γνωρίσει ο άνθρωπος, ο Καντ παρουσιάζεται ιδεαλιστής» … «Το πράγμα καθ’ εαυτό» επιδρά, κατά τον Καντ, στις αισθήσεις μας… και δημιουργεί ένα χάος από παραστάσεις, που ταχτοποιείται με τη βοήθεια των υποκειμενικών, της εποπτείας του χώρου και του χρόνου. Έτσι γνωρίζουμε το πράγμα όπως μας φαίνεται, το φαινόμενο…. Παραπέρα ενεργεί η νόηση, που με τη βοήθεια των νοητικών τύπων (κατηγορίες της νόησης)… μεταβάλλει αυτό το… φαινόμενο σε έννοια… Ο Καντ θεωρούσε πως ο χώρος, ο χρόνος, η αιτιότητα, οι νόμοι της φύσης, δεν είναι ιδιότητες της ίδιας της φύσης, αλλά ιδιότητες της ανθρώπινης γνωστικής ικανότητας (κατηγορίες της νόησης). Ο Καντ τα θεωρούσε αυτά προεμπειρικά (απριορικά) και υπερεμπειρικά (υπερβατικά) …Ο Καντ έλεγε πως το λογικό υπαγορεύει νόμους στη φύση. Όλη την εικόνα της φύσης, όπως αυτή παρουσιάζεται στην ανθρώπινη γνώση, ο Καντ τη θεωρούσε υποκειμενικό δημιούργημα του νου. Η ενότητα της φύσης δημιουργείται όχι από την ολικότητα της φύσης, αλλά από την ενότητα του υποκείμενου, του «Εγώ» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 101-102

Για το «πράγμα καθ’ εαυτό» κοίταξε «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 168

[35] «Ο Καντ θεωρούσε αναγκαίο για τη διατήρηση της ηθικότητας ν’ αναγνωρίσουμε την ύπαρξη του Θεού και την αθανασία της ψυχής» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 102

[36] «Στο 18^ο  αιώνα και στο πρώτο μισό του 19^ου, διαμορφώνεται στη Γερμανία η ιδεαλιστική κλασική φιλοσοφία –Καντ, Φίχτε (1762-1814) Σέλλινγκ  (1776-1854) Χέγκελ (1770-1831). Οι φιλόσοφοι αυτοί διερμηνεύουν το συμβιβαστικό πνεύμα της γερμανικής αστικής τάξης εκείνη την εποχή, από το ένα μέρος τα επαναστατικά της ονειροπολήματα, και από το άλλο την αδυναμία της να πραγματοποιήσει την αστική επανάσταση, εξ αιτίας της μη ανάπτυξης των οικονομικών σχέσεων και του πολιτικού κατατεμαχισμού της Γερμανίας» «Η φιλοσοφία του Καντ ήταν η ιδεολογία της νεαρής γερμανικής αστικής τάξης, που είχε ανάγκη να κάνει κριτική στις φιλοσοφικές και νομικές αντιλήψεις της φεουδαρχικής εποχής, αλλά ήταν αδύνατη και ζητούσε συμβιβασμό με την απολυταρχία, και δεν μπορούσε να προχωρήσει πέρα από ένα ακίντυνο φιλελευτερισμό». «Το βασικό χαραχτηριστικό της φιλοσοφίας του Καντ είναι η συμφιλίωση του υλισμού με τον ιδεαλισμό, ο συμβιβασμός ανάμεσα στον ένα και στον άλλο»(Λένιν) « Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 91,103,101 και σελ. 109 ¨κλασική γερμανική φιλοσοφία»

[37] Ο Φρειδερίκος ο Β! . ο Μεγάλος βασιλιάς της Πρωσίας αγαπούσε τα γράμματα, ήταν και ο ίδιος συγγραφέας. Προσκάλεσε στην αυλή του το Βολταίρο και πολλούς άλλους γάλλους φιλοσόφους και επιστήμονες.

[38] Κοίταξε «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.123-231 «μαρξισμός-λενινισμός» σελ. 33 «Βάσεις του λενινισμού» και σελ. 74 «Ζητήματα λενινισμού» «ο λενινισμός είναι ο μαρξισμός της εποχής του ιμπεριαλισμού και της προλεταριακής επανάστασης»

[39] Σύντομη βαθιά ανάλυση δίνει το «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» για τα έργα του Λένιν: «Κράτος και επανάσταση» σελ.117, «Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός» σελ. 205-207 «Τι είναι οι φίλοι του λαού και πως πολεμούν τους σοσιαλδημοκράτες» σελ. 190-191

[40] Κοίταξε : «Τσέλλερ- Νέστλε «Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας’ σελ.1-82

[41] «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 62 «Εμπειρισμός» και σελ.41-42 «Γνωσιολογία»

[42] «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.11-12 «αίσθημα»

[43] «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ.79 «θεϊσμός»

[44] Τσέλλερ – Νέστλε «Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας» σελ. 296. Το ποίημα του είναι «ευαγγέλιο λύτρωσης από κάθε δεισιδαίμονη φαντασιοσκοπία»

[45] «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 70-71

[46] Η διαλεχτική είναι «η επιστήμη για τους γενικούς νόμους της εξέλιξης στη φύση, στην ανθρώπινη κοινωνία και στη νόηση».

[47] Σύντομη βαθειά ανάλυση δίνει το «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» για το έργο του Μαρξ «Το Κεφάλαιο» σελ. 105

[48] «Η θετική πλευρά του νομιναλισμού είναι ότι αναγνώρισε το πράγμα σαν πρωτεύον και την παράστασή του σαν δευτερεύον. Η αντίληψη αυτή ήταν υλιστική»

«Ο μεσαιωνικός ρεαλισμός παραδεχόταν πως οι γενικές έννοιες έχουν δική τους πραγματική και αντικειμανική ύπαρξη (είναι realia)… υπάρχουν πριν από τα πράματα… και είναι η ουσία των πραγμάτων. [«ιδέες» του Πλάτωνα] οΟ μεσαιωνικός ρεαλισμός ήταν η φιλοσοφική βάση του καθολικισμού» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 150 και 172

[49] «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 89

[50] «Τα πάντα μεν είδη (οι ιδέες) ώσπερ παραδείγματα (πρότυπα) εστάναι εν τη φύση, τα δε άλλα (τα πράματα) τούτοις εοικέναι και είναι ομοιώματα» «Τα πράματα γίνονται γνωστά στον άνθρωπο με μονωμένες παραστάσεις, ενώ οι ιδέες με γενικές έννοιες. Έτσι την αληθινή γνώση της ουσίας των πραγμάτων δε μας τις δίνουν οι αισθήσεις, αλλά μόνο ο νους» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 90 και 160.

«Λοιπόν όχι το ιδιαίτερο στο καθένα (πράμα), παρά το καθολικό, ότι είναι κοινό σε όλα τα πράματα που ανήκουν σ’ ένα γένος, αυτό είναι το σταθερό και ουσιαστικό. Το κοινό αυτό που –από τον Αριστοτέλη και δώθε- το λέμε έννοια, ο Πλάτων το ονομάζει «ιδέα» και «είδος»…. Η μορφή του τετράγωνου λ.χ. είναι ορισμένη μια για πάντα, όσα κι αν υπάρχουν απ’ αυτό αναρίθμητα διάφορα καθέκαστον σχήματα. Όλα αυτά…. είναι τετράγωνα, ίσα ίσα γιατί βρίσκεται σ’ αυτά η τετράγωνη μορφή είτε γιατί μετέχουν σ’ αυτή…. Έτσι η απρόσιτη στις αιστήσεις μας ουσία των όντων αποτελεί για τον Πλάτωνα το μόνο αληθινό ον που πρέπει να διακρίνουμε από την αισθητή του εμφάνιση… Οι ιδέες αποτελούν ένα αιώνιο και αμετάβλητο κόσμο, που υπάρχει για τον εαυτό του και που μόνο με τη νόηση γίνεται αντιληπτός…. Οι ιδέες στην οντολογική τους σημασία παριστάνουν το πραγματικό είναι το καθαυτό (την ουσία, το όντως ον) των όντων. Κάθε ον είναι αυτό που είναι, μόνο γιατί σ’ αυτό παρουσιάζεται μια ιδέα (παρουσία) είτε γιατί παίρνει μέρος σ’ αυτή ( μέθεξις, κοινωνία)» Τσέλλερ- Νέστλε «Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας» κ.τ.λ. σελ. 165-166

«Η ιδεαλιστική φιλοσοφία του Πλάτωνα έπαιξε τεράστιο ρόλο στην επεξεργασία της διδασκαλίας του χριστιανισμού για την αθανασία της ψυχής και το αμαρτωλό της σάρκας της ύλης» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 166

[51] «Μάλιστα υπάρχουν ιδέες όλων όσα βάζει ο νους: όχι μόνο των όντων παρά και των ιδιοτήτων, σχέσεων κι εναργειών, όχι μόνο των φυσικών πραγμάτων παρά και των έργων τέχνης, όχι μόνο των πολύτιμων παρά και του κακού και του παρακατιανού» Τσέλλερ-Νέστλε κ.τ.λ. σελ. 166

[52] «Η ψυχή δηλαδή βλέποντας τα αισθητά, θυμάται με τη νόηση τις ιδέες» Τσέλλερ-Νέστλε κ.τ.λ. σελ, 166

[53] Κοίταξε παραπάνω στον πίνακα τη λέξη «Διαλεχτική»

[54] Κοίταξε Δημ. Γληνού: «Μερικοί Στοχασμοί για τον Πλάτωνα και την ανάλυση του «Σοφιστή» στην μετάφραση του «Σοφιστή». Είναι το πιο πολύτιμο βοήθημα στη γλώσσα μας για να καταλάβουμε τη φιλοσοφία του Πλάτωνα.

[55] Ιδρυτής του ζανσεϊσμού είναι ο ολλαντός θεολόγος και επίσκοπος στα Υπρ Ιανσένιος (Jansenius 1585-1638). Το πραγματικό του όνομα είναι Κορνήλιος Jansen. Στο σύγγραμμά του «Αυγουστίνος» («Augustius») εκθέτει σύμφωνα με τη δική του άποψη τη διδασκαλία του Αγίου Αυγουστίνου για τη θεία χάρη, την ελευθερία στη θέληση, και το προκαθορισμένο από το Θεό πεπρωμένο. Ο ζανσεϊσμός περιόριζε προπάντων την ελευτερία στη θέληση του ανθρώπου. Ο ζανσεϊσμός, που τόσο άγρια τον πολέμησαν ιησουίτες και καταδικάστηκε από τον Πάπα, παρ’ όλο το διωγμό από το Λουδιβίκο ΙΔ!, διατηρήθηκε στη Γαλλία κάμποσα χρόνια, και σήμερα ακόμη υπάρχει μια μικρή ζασνεϊστικη «Εκκλησία» στην Ολλαντία.

[56]« Ο διαλεχτικός υλισμός ξεπέρασε τις μονομέρειες του ρασιοναλισμού και του εμπειρισμού, έλυσε επιστημονικά το ζήτημα….. εξετάζοντας [την αισθησιακή πείρα και το λογικό] σε οργανική σύνδεση και ενότητα. Η πείρα του αισθήματος αποτελεί την αφετηριακή στιγμή της γνώσης, και οι λογικές γνώσεις, δηλαδή η ρασιοναλιστική στιγμή, είναι η επεξεργασία των αισθησιακών δεδομένων στο μυαλό των ανθρώπων» «Μικρό Φιλοσοφικό λεξικό» σελ158. Κοίταξε και «αίσθημα» σελ. . 11-12

[57] Bernandin de Sain-Pierre (1737-1814) – γάλλος συγγραφέας, γνωστός και στον τόπο μας προπάντων από το έργο του «Παύλος και Βιργινία»

[58] «Μερικοί από τους οπαδούς της τελεολογίας πιστεύουν, πως όλα στον κόσμο έχουν δημιουργηθεί από τον Θεό, έτσι που το ένα χρησιμεύει για σκοπός του άλλου. Ο Ένγκελς σατίριζε τους τελεολόγους που έλεγαν «οι γάτες δημιουργήθηκαν για να τρώνε τα ποντίκια, και τα ποντίκια για να τρώγονται από τις γάτες, και η φύση όλη για να αποδειχτεί η σοφία του δημιουργού της». Άλλοι υπερασπιστές της τελεολογίας (Αριστοτέλης, Χέγκελ) ισχυρίζονται, πως στην κατασκευή των οργανισμών υπάρχει εσωτερικός σκοπός, που προκαθορίζει την κατεύθυνση στην ανάπτυξη των φυτών και των ζώων, και πως ο σκοπός αυτός είναι δοσμένος από τον Θεό. Ο διαλεχτικός υλισμός διδάσκει, πως  η σκοπιμότητα χαραχτηρίζει μόνο τη δράση του ανθρώπου. Και η δράση του ανθρώπου καθορίζεται από τους αντικειμενικούς όρους της ύπαρξής του, και πρωτ’ από όλα από τους υλικούς όρους της ζωής της κοινωνίας. Η σκοπιμότητα, που παρατηρούμε στον οργανικό κόσμο, στα όργανα και στις λειτουργίες  των οργανισμών, είναι αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής» «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό» σελ. 188

[59] «Ο υλισμός γεννήθηκε …. στην Ιωνία… στην εποχή της δημιουργίας των αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών, της εντατικής ανάπτυξης σ’ αυτές της χειροτεχνίας και του εμπορίου…. είναι στενά συνδεμένος με τα πρώτα βήματα της επιστήμης. Οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι, οι εκπρόσωποι της λεγόμενης Ιωνικής σχολής (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Ηράκλειτος) ανάπτυξαν μια φυσική υλιστική και απλοϊκή διαλεχτική κοσμοθεωρία. «Η υλιστική κοσμοθεωρία ήταν πρωταρχικά για τους έλληνες φιλόσοφους κάτι το αυτονόητο….. έχουμε μπροστά μας έναν ολότελα πρωταρχικό φυσικό υλισμό, που μόλις εμφανίστηκε, θεωρεί φυσική μιαν αυτονόητη ενότητα στην ατέλειωτη πολυμορφία των φαινομένων της φύσης, και αναζητεί αυτή την ενότητα σε ένα ορισμένο σώμα, σε κάτι το ειδικό, όπως ο Θαλής στο νερό» (Ένγκελς) «Μικρό Φιλοσοφικό Λεξικό σελ. 201 Κοίταξε και Τσέλλερ-Νέστλε: «Ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας» σελ. 32-33