Η πρόσκληση για την ομιλία
και το χειρόγραφο : Πρόσκληση-χειρόγραφο
Το δακτυλογραφημένο κείμενο: δακτυλογραφημένο
Χειρόγραφο σχεδιάγραμμα
του Σωτηρίου για το «Εκπαιδευτικό σύστημα»: Σχεδιάγραμμα
Στο αρχείο υπάρχουν πολλές
σημειώσεις χειρόγραφες για το θέμα αυτό.
Υπάρχουν σημειώσεις από
επισκέψεις σε Σχολεία της Πράγας
όταν τελείωσε την θεραπεία του στο σανατόριο Dobris.
Εδώ μπορείτε να δείτε μερικές
από τις σημειώσεις του: Σημειώσεις
Από μελέτες στη Γαλλική γλώσσα.
Ενδεικτικά μπορείτε να δείτε
τις πρώτες σελίδες εδώ : Σημειώσεις 1 , Σημειώσεις 2
Εξοχότατε κ. Πρεσβευτή
αγαπητέ μας φίλε,
Κυρίες και Κύριοι
Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνοτσεχοσλοβακικού Συνδέσμου
μου ανάθεσε να μιλήσω για την Παιδεία στη σημερινή – τη Σοσιαλιστική –
Τσεχοσλοβακία. Δέχτηκα με χαρά την εντολή για δυό λόγους. Πρώτα, γιατί θέλω να
πιστεύω, πως θα βοηθήσω κι εγώ να γνωρίσουμε καλύτερα τον Τσεχοσλοβάκικο Λαό σε
μια από τις πιο σημαντικές πλευρές της ζωής του. Και δεύτερο γιατί είμαι
βέβαιος πως η γνωριμία μας αυτή θα γεννήσει σε όλους μας γόνιμες ιδέες και για
να κρίνουμε την κατάσταση – και είναι θλιβερή η κατάσταση αυτή – όπου βρίσκεται
σήμερα η Παιδεία στον τόπο μας, και για να ιδούμε καθαρά, ποια πρέπει να είναι
η σωστή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και μέσα σε ποιες κοινωνικές συνθήκες μπορεί
να πραγματοποιηθεί και στη χώρα μας.
Κυρίες και Κύριοι
Ορμητική ποσοτική ανάπτυξη και σημαντική ποιοτική βελτίωση
παρουσιάζει και στον πιο δύσπιστο μελετητή η Παιδεία στη Τσεχοσλοβακία τα
τελευταία δεκαέξι χρόνια. Πλούσια επιτεύγματα. Ελπιδοφόρα η προοπτική. Για να
συλλάβουμε βαθύτερα το νόημα και την κινητήρια δύναμη, που καθορίζει στην
παιδεία την ασταμάτητη προοδευτική της πορεία, ο καλύτερος τρόπος, νομίζω,
είναι να ιδούμε ποια αποστολή έχει η παιδεία στη σημερινή Τσεχοσλοβακία, ποια
ιδανικά προβάλλει στη νεολαία, ποιες οι βασικές κοινωνιολογικές και
παιδαγωγικές θέσεις, όπου επάνω θεμελιώνεται το οικοδόμημά της. Θα μπορέσουμε
τότε, πιστεύω, και τα ως τώρα επιτεύγματά της να κρίνουμε και την προοπτική για
την παραπέρα πρόοδό της μα βαθειά κατανόηση να αντικρύσουμε. Θα προσπαθήσω να
είμαι όσο γίνεται σύντομος.
***
Τον Ιούλιο του 1960 ψηφίστηκε το Νέο Σύνταγμα της
Τσεχοσλοβακικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Το Νέο τούτο Σύνταγμα αναγνωρίζει
και κατοχυρώνει το δικαίωμα για τη μόρφωση και καθορίζει με τα άρθρα 15,16 και
24, τις θεμελιακές αρχές, όπου επάνω πρέπει να βασιστεί η παιδεία στη
Σοσιαλιστική Τσεχοσλοβακία.
Έξι μήνες αργότερα, το Δεκέμβριο του 1960, ψηφίστηκε ο νέος εκπαιδευτικός
Νόμος. Ο νέος τούτος Νόμος, με βάση το Νέο Σύνταγμα, αναδιοργανώνει την
παιδεία, ρυθμίζει τη λειτουργία της και δημιουργεί τις κατάλληλες κοινωνικές,
οικονομικές και παιδαγωγικές συνθήκες για να ανταποκριθεί όσο γίνεται καλύτερα
η παιδεία στη βαθειά ανθρωπιστική αποστολή της. Και η αποστολή της είναι να
μορφώσει το «νέο άνθρωπο» το συνειδητό πολίτη και οικοδόμο μέσα στη
σοσιαλιστική κοινωνία, το συνειδητό δηλαδή σοσιαλιστή πολίτη, με την
καινούργια, τη σοσιαλιστική, αντίληψη για την αξία του ανθρώπου και τα
δικαιώματά του, διαποτισμένο με τα γνήσια ανθρωπιστικά Ιδανικά, όπου επάνω
θεμελιώνεται η σοσιαλιστική ηθική.
Συμπέρασμα:
Η παιδεία στη σημερινή Τσεχοσλοβακία, καθώς και σ’ όλες τις άλλες σοσιαλιστικές
χώρες είναι σοσιαλιστική. Αν θέλουμε λοιπόν να συλλάβουμε το βαθύτερο νόημα, τη
φυσιογνωμία, θα έλεγα, της παιδείας στη σημερινή Τσεχοσλοβακία, πρέπει να
ξεκινήσουμε από τη βασική τούτη αντίληψη, πως η παιδεία είναι πολύτιμο όπλο στα
χέρια του σοσιαλιστικού Κράτους, για να ικανοποιήσει τις ανάγκες, υλικές και
πνευματικές, της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Μη σας παραξενεύει η διαπίστωση αυτή.
Το ίδιο γίνεται και στις αστικές Δημοκρατίες και στα φασιστικά κυβερνητική
συστήματα. Και εκεί η παιδεία είναι όργανο στα χέρια της κυρίαρχης τάξης για τα δικά της
συμφέροντα. Ας το καταλάβουμε καλά. Ούτε υπερταξική παιδεία υπάρχει, ούτε
υπερκομματική. Όσοι υποστηρίζουν το αντίθετο - και είναι κάμποσοι στη χώρα μας-
αντικρύζουν αντιεπιστημονικά την κοινωνία και τις κινητήριες δυνάμεις της
ξεγελούν τον εαυτό τους και παραπλανούν
και τους άλλους.
***
Ας ιδούμε τώρα, όσο γίνεται συντομότερα, τις βασικές θέσεις,
όπου επάνω θεμελιώνεται η παιδεία στη σημερινή Τσεχοσλοβακία. Αυτές άλλωστε
είναι και τα βασικά ουσιαστικά γνωρίσματα της σοσιαλιστικής παιδείας.
Πρώτο ουσιαστικό
γνώρισμα: Η ολοκληρωτική αρμονική σωματική, ψυχική και πνευματική
ανάπτυξη είναι δικαίωμα της νέας γενιάς και ολόκληρου του Λαού. Δεν
είναι περιορισμένη και συχνά εικονική παραχώρηση, όπως γίνεται στις αστικές και
καθυστερημένες χώρες.
Το Νέο Σύνταγμα –άρθρο 24 – κατοχυρώνει το δικαίωμα για
τη μόρφωση σε όλους τους πολίτες και
εξασφαλίζει την πραγματοποίησή του. Το Τσεχοσλοβάκικο Κράτος είναι υποχρεωμένο
από το Σύνταγμα – και την υποχρέωσή του τούτη την εκπληρώνει πλουσιοπάροχα – να
πάρει όλα τα μέτρα και να χορηγήσει όλα τα μέσα σε όλα τα παιδιά, αγόρια και
κορίτσια – καθώς και σε κάθε πολίτη, για την αδιάκοπη και ανεμπόδιστη μόρφωσή
τους.
Γιατί η σοσιαλιστική κοινωνία πιστεύει, πως μόνο με την
ολόπλευρη μόρφωσή της η νέα γενιά θα πραγματώσει την ανθρώπινη αξία της.
Επιτρέψτε μου να απαριθμήσω μερικά από τα μέτρα αυτά
-
Αναλφαβητισμός δεν υπάρχει [Ξέρετε πόσο είναι σε
μας. Θα ξέρετε ακόμη πως στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής το ποσοστό του
αναλφαβητισμού στους μαύρους αμερικάνους πολίτες είναι αρκετά μεγάλο]
-
Η υποχρεωτική εκπαίδευση στη Τσεχοσλοβακία έγινε
εννιάχρονη. Και μέσα στη δεκαετία θα απλωθεί και στη Μέση Παιδεία
-
Αναδιοργανώθηκε η Μέση Παιδεία και άνοιξε
διάπλατα τις πόρτες της για όλη τη νεολαία και για όλους τους εργάτες. Ο
αριθμός των σπουδαστών διπλασιάστηκε.
-
Τα ανώτατα εκπαιδευτικά Ιδρύματα από 13 που ήσαν
στα 193 ανέβηκαν στα 50 και οι φοιτητές τριπλασιάστηκαν από 27.000 στο 1937
στις 80.000 στα 1961.
-
Όλα τα σχολικά βιβλία και όλα τα βοηθήματα καθώς
και η γραφική ύλη παρέχονται δωρεάν από το Κράτος. Η Εκπαίδευση δε στοιχίζει
ούτε μια πεντάρα στους γονείς.
-
Στα 1960 η πίστωση για την Παιδεία ανέβηκε στα
6.105 εκατομμύρια κορώνες και στο 196 στα 6.600 εκατομμύρια. Συνολικά για την
παιδεία και την κοινωνική πρόνοια η κρατική δαπάνη φτάνει στα 38% του
προϋπολογισμού. Η πίστωση για την παιδεία σε μας ζήτημα αν φτάνει στα 7%.
-
Γι όλα τα παιδιά η ιατροφαρμακευτική και
νοσοκομειακή περίθαλψη παρέχεται από το Κράτος δωρεάν .
-
Το Κράτος παρέχει γενναία επιχορήγηση και για τα
σχολικά εστιατόρια, συσσίτια όπως τα λέμε εμείς. Στη δαπάνη αυτή συμμετέχουν με
μικρό ποσοστό και οι γονείς.
-
Το Κράτος χορηγεί και σπουδαστικό μισθό σε
χιλιάδες σπουδαστές και φοιτητές 350 κορώνες το μήνα.
-
Προσθέτω ακόμη, πως στη Τσεχοσλοβακία
λειτουργούν 78 θέατρα όλα κρατικά, όπου προστρέχουν οι νέοι και οι εργάτες για
να μορφωθούν και να ανυψωθούν ψυχικά και πνευματικά.
-
Στο 1959 τυπώθηκαν από τους κρατικούς εκδοτικούς
οίκους 4.800 επιστημονικά και λογοτεχνικά βιβλία σε 51 εκατομμύρια αντίτυπα. Τα
βιβλία γίνονται ανάρπαστα. Όλοι διψούν για μόρφωση.
Εκεί λοιπόν στη Τσεχοσλοβακία η παιδεία από προνόμιο των λίγων, των
πλουσίων που ήτανε, έγινε όργανο και χτήμα ολόκληρου του Λαού. Έγινε δηλαδή
πραγματικά δημοκρατική. Ο νέος και η νέα, μα και οι ενήλικοι [εργάτες] έχουν τη
δυνατότητα να μορφώνονται ναι να εξοπλίζονται για τη ζωή όσο γίνεται αρτιότερα.
Δεύτερο ουσιαστικό γνώρισμα. Στη
Σοσιαλιστική Τσεχοσλοβακία έχει αποδιωχθεί από την Παιδεία ο μεσαιωνικός
σκοταδισμός, η μεταφυσική θεοκρατική αντίληψη για τη φύση και την κοινωνία, που
αποπνιχτικά εξακολουθούν να πιέζουν την παιδεία και σε μας και στις άλλες
αστικές χώρες, και έχει επικαθίσει σ’ όλες τις βαθμίδες της από το Νηπιαγωγείο
ως το Πανεπιστήμιο το επιστημονικό πνεύμα. Στη σημερινή Τσεχοσλοβακία η Παιδεία
εξοπλίζει ολόκληρο το Λαό και τη νέα γενιά με αληθινά επιστημονικές
γνώσεις. Με το φως της επιστήμης τα
νιάτα βρίσκουν το σωστό δρόμο και γίνονται ευτυχισμένα μέσα στη χαρά της
δημιουργικής τους δράσης.
Ο πολίτης της σοσιαλιστικής κοινωνίας, εξοπλισμένος με τη σύγχρονη επιστήμη
διεισδύει στα μυστικά της φύσης, ερμηνεύει σωστά τα φυσικά φαινόμενα, κατανοεί
τους νόμους, που τα κυβερνούν, βλέπει καθαρά τη νομοτελειακή προοδευτική
πορεία, που βαδίζει η κοινωνία, και πλημμυρισμένος από ρεαλιστική αισιοδοξία
χτίζει τον καινούργιο πολιτισμό.
Με τέτοια παιδεία, διαποτισμένη με το σύγχρονο επιστημονικό πνεύμα, ο
άνθρωπος πραγματώνει την ανθρώπινη υπόστασή του, και γίνεται αληθινός «άνθρωπος».
Γιατί σπάει τα δεσμά, βαδίζει ελεύθερος και κάτω στη γη και πάνω από τη γη,
κυριαρχεί στη φύση, την εξουσιάζει, τν αναγκάζει να τον υπηρετεί και δημιουργεί
μεγαλουργήματα και υλικά και πνευματικά.
Τρίτο ουσιαστικό γνώρισμα: Στη
σημερινή Τσεχοσλοβακία αναπόσπαστο τμήμα της παιδείας είναι η τεχνική μόρφωση.
Χωρίς την τεχνική μόρφωση η παιδεία είναι ανάπηρη, και δεν μπορεί στις
σοσιαλιστικές χώρες να σταθεί στα πόδια της. Εκεί γκρεμίστηκαν όλα τα φράγματα,
που χωρίζουν την εκπαίδευση από τη ζωή. Εκεί η γενική μόρφωση – η μόρφωση
δηλαδή που παίρνουν τα παιδιά με το γλωσσικό μάθημα, τη λογοτεχνία, την
ιστορία, τη φυσικά, τα μαθηματικά κ.τ.λ.- και η τεχνική μόρφωση είναι οργανικά
μέλη του ζωντανού οργανισμού της παιδείας, για το σχολείο, από το Νηπιαγωγείο
ως το Πανεπιστήμιο, ζει και αναπνέει, μόνο άμα βρίσκεται σε στενό οργανικό
σύνδεσμο με τη ζωή και τις ανάγκες του Λαού, με την παραγωγική δηλαδή εργασία.
Εκεί η παιδεία δεν είναι ούτε
διακοσμητική ούτε απασχόληση για αργόσχολους «εκλεχτούς». Εκεί η παιδεία είναι
δεμένη με τη ζωή, γιατί είναι πολύτιμο όργανο για την προκοπή του Λαού και
ανταποκρίνεται στις υλικές και πνευματικές ανάγκες της κοινωνίας στην
προοδευτική της πορεία.
Σημαντικές είναι οι άμεσες συνέπειες από τη σοσιαλιστική αυτή αντίληψη,
πως η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση είναι οργανικό μέλος του ζωντανού
οργανισμού της παιδείας. Ας ιδούμε δυό-τρεις τις σπουδαιότερες.
Πρώτη συνέπεια: Η τεχνική παράλληλα με την επιστήμη, βάζει κι αυτή
τη σφραγίδα της σ’ ολόκληρη την πολύπλευρη παιδεία. Σ’ όλες τις βαθμίδες της
Παιδείας και σ’ όλων των ειδών τα σχολεία η μόρφωση είναι διαποτισμένη από την
τεχνική.
Και στα Νηπιαγωγεία ακόμη τα νήπια ανάλογα με την ηλικία τους έρχονται σ’
επαφή με την τεχνική και την απλή παραγωγική εργασία. Τα παιδάκια μαθαίνουν να
χρησιμοποιούν απλά εργαλεία, σκάβουν, ποτίζουν, καλλιεργούν λουλούδια,
φτειάνουν μικρά πραματάκια κ.τ.λ.
Στο 9χρονο Δημοτικό Σχολείο και στη Μέση Παιδεία όλων των τύπων τα
σχολεία είναι εφοδιασμένα με διάφορα παραγωγικά εργαστήρια, μαραγκούδικο,
σιδηρουργείο, ηλεχτροτεχνικό εργαστήριο κ.τ.λ. όπου δουλεύουν τα παιδιά και
φτειάνουν χρήσιμα αντικείμενα. Ακόμη και τα λαϊκά σχολεία για τις καλές τέχνες,
τη μουσική, το χορό κ.τ.λ. είναι διαποτισμένα από την τεχνική.
Δεύτερη συνέπεια: Για να πάρει η τεχνική την οργανική της θέση
μέσα στην παιδεία αναδιοργανώθηκε ριζικά το εκπαιδευτικό σύστημα και ιδιαίτερα
η Μέση Παιδεία. Η Μέση Παιδεία σε μας είναι ουσιαστικά μονοκόμματη, μονόπλευρη.
Εκεί στη σημερινή Τσεχοσλοβακία όμως έχει γίνει πολύπλευρη, πολύκλαδη και
εξακολουθεί να πολυκλαδίζεται αντίστοιχα
με τις ανάγκες της σοσιαλιστικής κοινωνίας στην προοδευτική της πορεία. Εδώ σε
μας βασιλεύει ακόμη το ψευτοκλασικό Γυμνάσιο. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που
ψηφίστηκε στα 1959, δε ρίζωσε, και θα μείνει στο χαρτί όσο το Κράτος δε χορηγεί
την απαραίτητη πίστωση. Ενώ εκεί στη Τσεχοσλοβακία πολλών ειδών τεχνικές και
επαγγελματικές σχολές ιδρύονται και με γοργό ρυθμό απλώνεται σ’ όλη τη χώρα η
τεχνική μόρφωση στενά δεμένη με την πλατειά γενική μόρφωση και την παραγωγική
εργασία. Και παράλληλα έγιναν και γίνονται στη Μέση Παιδεία βαθειές αλλαγές και
στο πρόγραμμα – την ύλη όπως λέμε – και στις μέθοδες διδασκαλίας.
Τρίτη συνέπεια η πιο σημαντική:
Η οργανική θέση που πήρε η τεχνική μόρφωση μέσα στο σοσιαλιστικό εκπαιδευτικό
σύστημα κορυφώνεται με την πολυτεχνική διδασκαλία και
διαπαιδαγώγηση. Για την πολυτεχνική
διδασκαλία το ιδιαίτερο μάθημα είναι το μάθημα για τις βάσεις της επιστήμης και
της τεχνικής. Ο μαθητής διδάσκεται τις
βάσεις της επιστήμης και της τεχνικής και στη θεωρία και στην πράξη, φυσικά σε
συνδυασμό με τα άλλα μαθήματα και προπάντων σε συνδυασμό με τη φυσική επιστήμη,
τη χημεία, τα μαθηματικά και τη βιολογία. Είπα διδάσκεται το ιδιαίτερο αυτό
μάθημα και στη θεωρία και στην πράξη. Στην πράξη όμως – και τούτο το σημείο
πρέπει ιδιαίτερα να το προσέξουμε – εφαρμόζει τις θεωρητικές γνώσεις σε ωφέλιμη
πραχτική δουλειά, σε παραγωγική δηλαδή εργασία.
Τα στοιχεία λοιπόν που συνθέτουν το περιεχόμενο της πολύπλευρης μόρφωσης
και διδασκαλίας είναι πρώτα η γενική μόρφωση (γλωσσικό μάθημα, ιστορία,
λογοτεχνία κ.τ.λ.) δεύτερο η πολυτεχνική διδασκαλία, τρίτο η ειδίκευση
σ’ ένα κλάδο της παραγωγής – και τα τρία αυτά στοιχεία είναι οργανικά δεμένα με
την παραγωγική εργασία και τέταρτο η ηθική, πολιτική, και αισθητική
διαπαιδαγώγηση, διαποτισμένες και αυτές με το πνεύμα της επιστήμης και της
τεχνικής.
Θα μου επιτρέψετε ν αναλύσω κάπως βαθύτερα το σημείο τούτο, για να γίνει
όσο μπορεί πιο κατανοητό από όλους μας.
Κυρίες και Κύριοι
Η παιδεία, το τόνισα τόσες φορές, πρέπει να εξοπλίσει τη νέα γενιά με την
επιστήμη και την τεχνική για τη ζωή, για την προκοπή του Λαού. Μα πρέπει να την
εξοπλίσει – και το σημείο τούτο παρακαλώ να το προσέξετε ιδιαίτερα- και για τη
σύγχρονη εποχή, για τις σύγχρονες ανάγκες και για τις ανάγκες που θα γεννηθούν
μέσα στην προοδευτική πορεία της κοινωνίας. Για να εξοπλίσει η παιδεία τη νέα
γενιά για τη σύγχρονη ζωή θα την εφοδιάσει με τα βασικά στοιχεία, της επιστήμης
και της τεχνικής, που δημιούργησαν οι προηγούμενες γενιές. Πως θα εξοπλίσει
όμως η νεολαία για τις ανάγκες που θα γεννηθούν, τη στιγμή μάλιστα, που δεν
μπορούμε να καθορίσουμε ποιες θα είναι οι καινούργιες αυτές ανάγκες; Και είναι
τάχα χρέος της παιδείας να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό; Εδώ σε μας καθώς και
στις άλλες αστικές χώρες το πρόβλημα αυτό, ούτε καν το έχει συλλάβει η παιδεία.
Η παιδεία, αγαπητοί φίλοι, δεν είναι στατική. Η κοινωνία κινείται,
εξακολουθεί την πορεία της, και μαζί της πρέπει να κινείται και η παιδεία.
Αλλιώς η παιδεία μένει αποστεωμένη, μακρυά και άχρηστη για τη ζωή. βασανιστική
και πνιγηρή για τη νεολαία. Η παιδεία λοιπόν πρέπει να αντιμετωπίσει και την πορεία
της κοινωνίας και χρέος της να προετοιμάσει τη νέα γενιά και για τις
καινούργιες, τις μελλοντικές υποχρεώσεις, που θα συναντήσουν τα παιδιά όταν
τελειώσουν το σχολείο και βγούνε στη ζωή. Και όσο πιο ορμητική είναι η ανάπτυξη
της κοινωνίας – και πραγματικά ορμητική είναι με το χτίσιμο του σοσιαλισμού –
τόσο και η ευθύνη που πέφτει επάνω στην παιδεία μεγαλώνει, τόσο πιο επιταχτικό
γίνεται το χρέος της να προετοιμάσει τη νέα γενιά και για τις μελλοντικές
υποχρεώσεις της.
Πως όμως θα την προετοιμάσει η παιδεία τη νέα γενιά, αφού δεν μπορούμε να
καθορίσουμε τις καινούργιες ανάγκες που θα γεννηθούν; Ο καλύτερος τρόπος που
βρέθηκε ως τώρα, είναι να μορφωθούν τα παιδιά πολύπλευρα, καθολικά,
ολοκληρωτικά. Δηλαδή να εφοδιαστούν τα παιδιά με τα βασικά στοιχεία της επιστήμης
και της τεχνικής, και όχι μονάχα ενός κλάδου της, και η διδασκαλία αυτή να
συνδεθεί οργανικά με την παραγωγική εφαρμογή τους. Η θεωρητική αυτή διδασκαλία
και η πραχτική της εφαρμογή καλλιεργεί πολύπλευρα όλες τις πνευματικές
ικανότητες και όλες τις δεξιότητες των παιδιών.
Έτσι η νέα γενιά πριν φτάσει στην ειδίκευση σε έναν ορισμένο κλάδο της
παραγωγής, σε ένα ορισμένο επάγγελμα, αποχτάει τη δυνατότητα με την πολύπλευρη
μόρφωσή της, όταν οι καινούργιες ανάγκες της κοινωνίας το ζητήσουν, να
προσαρμοστεί δημιουργικά στα καινούργια επαγγέλματα, που το βλέπουμε μα τα
μάτια μας, κάθε μέρα γεννιούνται. Αυτή την προετοιμασία για τις μελλοντικές
υποχρεώσεις θέλει να πετύχει η παιδεία με την πολυτεχνική διδασκαλία και
διαπαιδαγώγηση.
Πολύπλευρη λοιπόν, πολυτεχνική μόρφωση άμεσα και οργανικά δεμένη με την
παραγωγική εργασία παίρνουν όλα τα αγόρια και τα κορίτσια ιδιαίτερα στα σχολεία
της Μέσης παιδείας. Για την σοσιαλιστική κοινωνία ο μονόπλευρα μορφωμένος με
την κοντόθωρη ειδίκευση και ο πιο σοφός, ακόμη, είναι μορφωτικά ανάπηρος.
Τέταρτο ουσιαστικό γνώρισμα: Η
διαπαιδαγώγηση για την εργασία και με την εργασία. Το γνώρισμα τούτο της
σοσιαλιστικής παιδείας είναι το πιο χαραχτηριστικό. Βρίσκεται σε στενή
αλληλοεξάρτηση με το τρίτο γνώρισμα, την τεχνική και πολυτεχνική μόρφωση. Το
Νέο Σύνταγμα στη σοσιαλιστική Τσεχοσλοβακία αναγνωρίζει – άρθρο 19 – με τον πιο
κατηγορηματικό τρόπο το δικαίωμα για εργασία. Είναι το πρωταρχικό δικαίωμα κάθε
πολίτη. Και το δικαίωμα τούτο το εξασφαλίζει το Κράτος σε όλους τους πολίτες.
Όλα λοιπόν τα άτομα έχουν το δικαίωμα μα και την υποχρέωση να πάρουνε μέρος
στην παραγωγική εργασία, και με τη χαρούμενη δημιουργική τους δράση να
συνεισφέρουν στην πρόοδο της κοινωνίας. Η ανυστερόβουλη αγάπη στην ωφέλιμη για
την κοινωνία παραγωγική εργασία είναι το χαραχτηριστικό γνώρισμα του
σοσιαλιστικά διαπαιδαγωγημένου πολίτη.. Μ’ αυτό το πνεύμα διαπαιδαγωγείται η
νέα γενιά στη σημερινή Τσεχοσλοβακία.
Το συμπέρασμα βγαίνει μόνο του. Στη Τσεχοσλοβακία, καθώς και στις άλλες
σοσιαλιστικές χώρες, η παιδεία σ’ όλες τις βαθμίδες της από το Νηπιαγωγείο ως
το Πανεπιστήμιο καλλιεργεί μεθοδικά και τη σωστή εχτίμηση στην εργασία, τη
σωστή δηλαδή αντίληψη για την αξία της και την αγάπη στην εργασία και ιδιαίτερα
στην παραγωγική χειροτεχνική εργασία, την τόσο περιφρονημένη από την
ψευτοαριστοκρατική παιδεία στις αστικές χώρες. Σε μας οι απόφοιτοι του
Γυμνασίου το θεωρούνε ντροπή να πιάσουνε δουλειά ωφέλιμη στην παραγωγή και
ζητούνε κάποια θεσούλα για να φυτοζωήσουν ή ξεπέφτουνε στα γνωστά
παραστρατήματα. Εκεί στη σοσιαλιστική κοινωνία οι νέοι και οι νέες με τη διαπαιδαγώγησή
τους για την εργασία παίρνουν θετική στάση απέναντι στη χειροτεχνική εργασία,
την εχτιμούν και την αγαπούνε. Έτσι το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στη
χειροτεχνική παραγωγική εργασία και τη διανοητική ολοένα κα γεφυρώνεται.
Η διαπαιδαγώγηση για την εργασία συμπληρώνεται με τη διαπαιδαγώγηση με
την παραγωγική εργασία. Να ένας ακόμη λόγος, που στη σημερινή Τσεχοσλοβακία το
Σχολείο βρίσκεται σε στενή οργανική ένωση με την παραγωγική εργασία.
Οι νέοι και οι νέες που φοιτούν σ’
όλων των ειδών τα σχολεία της Μέσης Παιδείας, καθώς και όλοι οι φοιτητές σε όλα
τα ανώτερα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα – Πανεπιστήμια, Ινστιτούτα, Ωδεία κ.τ.λ.-
δουλεύουν ορισμένες ώρες σε βιομηχανικές και αγροτικές επιχειρήσεις. Με τη
πραχτική αυτή δουλειά διαπαιδαγωγούνται και μορφώνονται. Πρώτα αποχτούν τις
βασικές γνώσεις για τη σύγχρονη σοσιαλιστική παραγωγή, για την οργάνωσή της και
τα παραγωγικά μέσα, μηχανήματα κ.τ.λ. Παράλληλα καλλιεργούνται μέσα στο καμίνι
της δουλειάς και με τη δουλειά και οι διανοητικές τους ικανότητες και οι δεξιότητες
και δημιουργούν έργα ωφέλιμα για την κοινωνία.
Η παραγωγική εργασία και η ενσωμάτωσή της στη μόρφωση της νεολαίας δε
μειώνει τη θεωρητική διδασκαλία, δεν την κατεβάζει σε κατώτερο επίπεδο. Τέτια
αντίληψη έχουν οι αργόσχολοι, που κοπανίζουν φρέσκο αέρα, και οι «εκλεχτοί»
όπως ονομάζουν τον εαυτό τους, που περιφρονούν το δουλευτή και που
μετεωρίζονται μέσα στις απόκοσμες και χωρίς ζωντανό περιεχόμενο αιώνιες ιδέες.
Η νεολαία στη σημερινή Τσεχοσλοβακία με τη διαπαιδαγώγησή της με την
εργασία και για την εργασία, νιώθει βαθιά, πως ο αληθινός προορισμός της είναι
η συμμετοχή στη δημιουργική χειροτεχνική και πνευματική εργασία. Γι αυτό τον
προορισμό μορφώνεται πολύπλευρα. Και τον ευγενικό τούτον προορισμό ο νέοι και
οι νέες τον ακολουθούν με ενθουσιασμό και περηφάνεια.
Πέμπτο ουσιαστικό γνώρισμα: Στη
σημερινή Τσεχοσλοβακία, καθώς και σ’ όλες τις άλλες σοσιαλιστικές κοινωνίες, η
παιδεία είναι κοινωνιστική και όχι ατομικιστική, όπως είναι σε μας και τις
άλλες αστικές χώρες. Η πολύπλευρη γενική και πολυτεχνική μόρφωση δεν έχει
προορισμό να βοηθήσει το άτομο να επικρατήσει να αναδειχθεί σε βάρος των άλλων. Κίνητρο για τη
δημιουργική δράση, που αναπτύσσει το άτομο, δεν είναι η επικράτησή του με κάθε
μέσο, ούτε το ατομικό συμφέρον το ατομικό κέρδος. Βέβαια η νέα γενιά έχει το
δικαίωμα για μόρφωση και πλούσια της παρέχει τα μέσα το Κράτος. Όμως με την
ηθική και πολιτική διαπαιδαγώγησή της, αισθάνεται βαθιά η νέα γενιά την
υποχρέωση να αφιερώσει όλη της τη μόρφωση και όλες της τις ικανότητες για να
εξυπηρετήσει το κοινωνικό σύνολο. Κίνητρο για τη δημιουργική της δράση, είναι η
βαθιά χαρά, η βαθιά ικανοποίηση από την ωφέλιμη στην κοινωνία εργασία, από την
εξυπηρέτηση, που πρόθυμα προσφέρει στην κοινωνία. Η παιδεία λοιπόν είναι κοινωνιστική. Ο πολίτης της
σοσιαλιστικής κοινωνίας με την ηθική και πολιτική διαπαιδαγώγηση έχει βαθιά
συνειδητοποιήσει, πως μόνο στη γενική ευτυχία και προκοπή θα θεμελιώσει το
άτομο και τη δική του ευτυχία και προκοπή, και γι αυτό πρόθυμα και με χαρά
εξυπηρετεί το κοινωνικό σύνολο.
Αυτά είναι, Κυρίες και Κύριοι, τα πέντε βασικά ουσιαστικά γνωρίσματα της
παιδείας στη σημερινή Τσεχοσλοβακία. Προοδευτικά και ανθρωπιστικά και τα πέντε.
Προοδευτικά και ανθρωπιστικά είναι και τα
ιδανικά , που προβάλλει η Παιδεία, φωτεινά αστέρια στη νέα γενιά και
στο Λαό. Και αυτά είναι τέσσερα: Η σοσιαλιστική πατρίδα, η παγκόσμια ειρήνη, η
σοσιαλιστική Δημοκρατία και η εργασία για το καλό της κοινωνίας.
Στη σημερινή Τσεχοσλοβακία η νέα γενιά διαπαιδαγωγείται ν’ αγαπάει τη
σοσιαλιστική πατρίδα και το Λαό. Να αγωνίζεται, πρώτη στις επάλξεις, για την
ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της πατρίδας και να θυσιάζεται για την
ελευθερία του Λαού. Μα ταυτόχρονα διαπαιδαγωγείται η νέα γενιά να σέβεται και
την πατρίδα των άλλων λαών και προπάντων των γειτονικών.
Η φλογερή αγάπη στην Πατρίδα και στο Λαό διαποτίζεται λοιπόν και με την
αγάπη στους άλλους λαούς, και θεμελιώνεται στην αλληλοβοήθεια, στην αλληλεγγύη,
στην αμοιβαία συνεργασία και την αναμεταξύ τους ευγενική άμιλλα. Το πατριωτικό
λοιπόν Ιδανικό είναι αδιάσπαστα και οργανικά δεμένο με την αγάπη στην Παγκόσμια
ειρήνη. Και το δεύτερο τούτο Ιδανικό, η αγάπη στην ειρήνη, φλογίζει τη νέα
γενιά και όλο το Λαό στη σημερινή Τσεχοσλοβακία. Ο Λαός και η νεολαία, άγρυπνοι
φρουροί στις επάλξεις για την ελευθερία, πρόθυμα αγωνίζονται να καταργηθεί ο
πόλεμος και να βασιλέψει στον κόσμο η ειρήνη.
Και ακόμη η νέα γενιά διαπαιδαγωγείται στη σημερινή Τσεχοσλοβακία να
αγαπάει και να υπερασπίζεται με φανατισμό τη σοσιαλιστική Δημοκρατία, γιατί
έχει συνειδητοποιήσει πως η σοσιαλιστική Δημοκρατία εξυπηρετεί τα συμφέροντα
του Λαού. Η αγάπη στη Δημοκρατία είναι το κίνητρο, που θα κινεί τη νεολαία να
αγωνίζεται με ηρωισμό να φράξει το δρόμο στο φασισμό, με όποια μορφή κιάν
παρουσιάζεται.
Το τέταρτο Ιδανικό –φωτεινό και τούτο αστέρι- που προβάλλει η παιδεία στη
νέα γενιά είναι η εργασία για το καλό της κοινωνίας. Μα για την αγάπη στην
ωφέλιμη για την κοινωνία εργασία μίλησα παραπάνω. Διαποτισμένη η νέα γενιά με
την αγάπη στην εργασία, βρίσκει την ευτυχία της μέσα στη χαρά της δημιουργικής
δράσης.
Δύο άλλα κεντρικά θέματα θα έπρεπε, Κυρίες και Κύριοι, να σας παρουσιάσω
και να τα αναλύσω. Η οργάνωση της παιδείας είναι το ένα, και η εξωσχολική αγωγή
είναι το δεύτερο. όσο κιάν το επιθυμώ, δεν μπορώ σήμερα. Αρκετά σας κούρασα. Άλλωστε στο πλούσιο σε περιεχόμενο τεύχος 4
Τσεχοσλοβακία 1945-1962 που κρατάτε στα χέρια σας είναι δημοσιευμένη η σύντομη
μα τόσο περιεχτική μελέτη του Υφυπουργού της Παιδείας κ. VACLAV KRISTEK, αρκετά διαφωτιστική
για τα δυό αυτά θέματα. Θα κλείσω λοιπόν την ομιλία μου με μια σύντομη επίσκεψή
μας σ’ ένα Σχολείο στην Πράγα, στην πρωτεύουσα της Τσεχοσλοβακίας.
Το Σχολείο που πάμε να επισκεφτούμε είναι Κρατικό. Εκεί όλα τα σχολεία
είναι Κρατικά, δημόσια, όπως τα λέμε. Το διευθύνει η Ντοκτορέσσα Κυρία Βλάστο
Τσερμάκοβα. Μας δέχεται ευγενικά. Κουβεντιάζουμε τρεις ώρες μαζί της. Μα
αναλύει το πρόγραμμα, και τη λειτουργία του σχολείου. Απαντάει πρόθυμα στις
ερωτήσεις μας. Θα μπορούσα ώρα ολόκληρη να μιλήσω για την επίσκεψή μου στο
σχολείο αυτό στις 16 του Οκτώβρη του 1959. Δε μας παίρνει όμως ο καιρός. Θα
περιοριστώ λοιπόν να θίξω μερικά σημεία.
Το Σχολείο είναι δωδεκατάξιο. Οι εννιά πρώτες τάξεις είναι το εννιάχρονο
Δημοτικό Σχολείο. Οι τρεις άλλες η 10η , 11η και 12η
τάξη είναι το τρίχρονο σχολείο Μέσης Παιδείας για γενική μόρφωση, το Λύκειο
όπως θα το λέγαμε εμείς.
Το σχολικό χτίριο, ολόκληρο μεγαθήριο, με τρία πατώματα, είναι
προπολεμικό, χτίστηκε στα 1937. Σήμερα χτίζονται, μας λέει η Κυρία Τσερμάκοβα,
πολύ ωραιότερα και πιο συγχρονισμένα σχολεία. Έχει 105 αίθουσες. Απ αυτές
κάμποσες είναι ιδιαίτερες αίθουσες για ορισμένα μαθήματα, αίθουσες για τη
φυσική, αίθουσες για τη χημεία, αίθουσες για τη βιολογία για τη γεωμετρία, για
τη γεωγραφία, για τη μουσική για το σχέδιο κ.τ.λ. Όλες αυτές οι αίθουσες είναι
εφοδιασμένες πλούσια με τα ειδικά όργανα και με ειδική βιβλιοθήκη η καθεμιά
τους. Το Σχολείο έχει ακόμη διάφορα εργαστήρια, εφοδιασμένα και αυτά με τα
αντίστοιχα μηχανήματα. Στην επίσκεψή μας είδαμε παιδιά που δούλευαν στο
ξυλουργικό, στο σιδηρουργικό και το ηλεκτροτεχνικό εργαστήριο. Το Σχολείο έχει
ακόμη πλούσια βιβλιοθήκη για το διδαχτικό προσωπικό και ιδιαίτερη γενική
βιβλιοθήκη για τους μαθητές. Έχει ιατρείο, οδοντοϊατρείο, κουζίνες, αίθουσες
για εστιατόριο, γήπεδο, σχολικό κήπο τέσσερα στρέμματα με κάμποσες κυψέλες.
Διδαχτικό και βοηθητικό προσωπικό: Ο Γενικός Διευθυντής – η Κυρία
Τσερμάκοβα – δύο υποδιευθυντές με ειδικό παιδαγωγικό πτυχίο, 52 δασκάλοι και
καθηγητές, ο σχολικός γιατρός, ο οδοντοϊατρός, δύο παιδονόμοι, 4 δασκάλες που ανήκουν στην οργάνωση της νεολαίας, για
τα παιδιά που μένουν και το απόγευμα στο σχολείο, ένας λογιστής, ένας
οικονόμος, 6 μαγείρισσες και 8 καθαρίστριες. Στο σχολείο φοιτούν 1.400 παιδιά 7
ως 18 χρονών αγόρια και κορίτσια. Όλα άλλωστε τα σχολεία στη Τσεχοσλοβακία
είναι μιχτά.
Και στο σχολείο τούτο, όπως και σ’ όλα τα σχολεία, λειτουργεί εστιατόριο
για τα παιδιά, που οι μητέρες τους δουλεύουν. Μα και όσα άλλα παιδιά θέλουν,
μπορούν να μείνουν και να φάνε. Το φαγητό είναι πλούσιο και θρεπτικό. Την ημέρα
εκείνη το γεύμα ήταν: σούπα, κρέας, σαλάτα, γλυκό. Τα παιδιά παίρνουν όσο φαϊ
θέλουν. Τρώνε καλά. Το φαγητό το επιθεωρεί κάθε μέρα ο σχολικός γιατρός. Το
κάθε παιδί πληρώνει δύο κορώνες. Και είναι σ θέση να πληρώσουν όλοι οι γονείς.
Η ιατρική περίθαλψη είναι ολοκληρωτική. Την υγεία των παιδιών την παρακολουθεί ο γιατρός του σχολείου. Το κάθε
παιδί έχει το δικό του υγειονομικό δελτίο. Γενικά εξέταση σε όλα τα παιδιά
γίνεται το λιγότερο μια φορά το χρόνο.
Το Σχολείο οργανώνει χειμερινές και θερινές κατασκηνώσεις. Στη διάρκεια
της σχολικής χρονιάς στέλνουν περιοδικά τις τάξεις σε εξοχικά σχολεία. Τα
παιδιά μένουν σε οικοδομήματα που ανήκουν σε διάφορες επιχειρήσεις και στα
εργατικά συνδικάτα ένα ολόκληρο μήνα, τρώνε, πίνουν και συνεχίζουν τα μαθήματα.
Οι γονείς πληρώνουν ελάχιστα. Συνεισφέρουν ο εθνικές επιτροπές και διάφορες
άλλες οργανώσεις.
Για το καλοκαίρι το σχολείο οργανώνει τις παιδικές του κατασκηνώσεις.
Πηγαίνουν στις κατασκηνώσεις διαδοχικά για 21 ημέρες όλα τα παιδιά, που το
θέλουν οι γονείς τους. Για τη διατροφή υπολογίζουν 13 κορώνες για κάθε παιδί.
Οι γονείς πληρώνουν μόνο 100 κορώνες για τη διατροφή και τα ναύλα.
Σ’ όλες τις τάξεις, η γενική μόρφωση, η πολυτεχνική διδασκαλία είναι
στενά και οργανικά δεμένες με τη ζωή του Λαού, με τη παραγωγική δουλειά. Φυσικά
στις κατώτερες τάξεις αντίστοιχα με την ηλικία.
Στις τρεις πρώτες –τις μικρότερες – τάξεις, τα παιδιά έρχονται σε επαφή
με την παραγωγή με το μάθημα της χειροτεχνίας. Τα παιδιά μαθαίνουν να φτειάνουν
διάφορα αντικείμενα από απλό υλικό και χρησιμοποιούν απλά εργαλεία. Στην 4η,5η,
6η τάξη φτειάνουν χρήσιμα αντικείμενα από ξύλο ή μέταλλο. Στην 7η,8η.9η
τάξη δουλεύουν τα παιδιά στα εργαστήρια και φτειάνουν ακόμη και απλά έπιπλα για
το σχολείο, κάνουν ηλεκτροτεχνικές εγκαταστάσεις. Δουλεύουν ακόμη στο σχολικό
κήπο. Ταυτόχρονα διδάσκονται και εφαρμόζουν τις επιστημονικές και τεχνικές
γνώσεις που έχουν αποχτήσει από τα διάφορα μαθήματα – φυσική, χημεία, βιολογία,
γεωμετρία κ.τ.λ. – και ιδιαίτερα από το μάθημα «βάσεις της τεχνικής της
παραγωγής».
Στη δέκατη, ενδέκατη και δωδέκατη τάξη, στις τάξεις δηλαδή της Μέσης
Παιδείας παράλληλα με τη γενική και πολυτεχνική μόρφωση τα παιδιά παίρνουνε
μέρος άμεσα στην παραγωγική δουλειά. Το κάθε Σχολείο ορίζει δυό ως τρεις
κλάδους παραγωγής. Το Σχολείο που έχουμε επισκεφθεί, έχει διαλέξει μηχανολογία,
οικοδομική και γεωργία. Για τους κλάδους αυτούς το πρόγραμμα διαθέτει δέκα (10)
ώρες την εβδομάδα. 4 ώρες για τη θεωρητική διδασκαλία και 6 ώρες μια φορά την
εβδομάδα για την πραχτική δουλειά. Την ημέρα εκείνη μια ομάδα κορίτσια είχαν
ανασκουμπωθεί και έχτιζαν ένα δωμάτιο για αποθήκη του σχολείου για αγροτικά
εργαλεία.
Καιρός όμως να διακόψουμε την επίσκεψή μας. Η ώρα πέρασε.
Κυρίες και Κύριοι
Πιστεύω, πως γόνιμες σκέψεις γεννήθηκαν μέσα μας και χρήσιμα διδάγματα θα
αποκομίσαμε όλοι μας. Σας ευχαριστώ πολύ για την υπομονή να με ακούσετε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου