ΝΕΑ ΑΝΤΙΛΑΪΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

Άρθρο του Κ. Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Δημοσιεύθηκε στις επιφυλλίδες της «ΑΥΓΗΣ»

 στις 28 Φλεβάρη και 3 Μάρτη 1954

Η εφημερίδα σε pdf: ΝΕΑ ΑΝΤΙΛΑΪΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

Α’ 

           Όλοι μιλάνε σήμερα για το «κατάντημα» της Παιδείας. Κανένας δεν είναι ευχαριστημένος. Όλοι ζητούν ν’ αλλάξει η κατάσταση. Και όλοι προτείνουν παλιά και καινούργια σχέδια για την ανόρθωσή της. Ακόμη και το Υπουργείο της Παιδείας, έχει στα σκαριά, απ’ ότι ακούω, καινούργια εκπαιδευτική αντιμεταρρύθμιση, και προετοιμάζει και αυτό το «έτος των αναλφαβήτων» για να βγάλει, όπως λέει, τους αναλφάβητους από την αγραμματοσύνη, μα για να τους βυθίσει, όπως είναι βέβαιο, πιο βαθιά στο παραπλανητικό σκοτάδι.

          Στο γενικό πόθο για την αλλαγή της Παιδείας, δυό βασικές τάσεις μπορούμε να ξεχωρίσουμε: τη λαϊκή και την αντιλαϊκή. Της λαϊκής τάσης για τη μεταρρύθμιση της παιδείας εκπρόσωποι και πρωταγωνιστές είναι όλοι, όσοι, πιστοί στο γνήσιο δημοκρατικό ιδανικό, αγωνίζονται να λυτρώσουν τον ελληνικό λαό από την πνευματική σκλαβιά και θέλουν να γίνει η παιδεία όργανο για την υλική του ευημερία και την πνευματική του ανύψωση. Της δεύτερης τάσης, της αντιλαϊκής, εκπρόσωποι, υποστηριχτές και εισηγητές είναι όλοι, όσοι, είτε συνειδητά – οι περισσότεροί τους – είτε μέσα στη νοσταλγία τους για την περασμένη χαμένη, μα στην πραγματικότητα ανύπαρχτη ευτυχία, χωρίς να το καταλαβαίνουν, εξυπηρετούν τα συμφέροντα της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας και κάνουν ό,τι μπορούν –δε διστάζουν ούτε μπροστά στην ωμή βία – για να μην καταχτήσει ο λαός και η νεολαία το δικαίωμά τους για τη μόρφωση και τα πνευματικά  αγαθά του πολιτισμού.

Ανάμεσα στα αντιλαϊκά σχέδια για την αλλαγή της παιδείας, ξεπροβάλλει τώρα τελευταία από διάφορες μεριές, από δημοσιογράφους και εκπαιδευτικούς, το πιο αντιλαϊκό, το πιο αντιπροοδευτικό απ’ όλα, το ξαναγύρισμα στο παλιό εκπαιδευτικό μας σύστημα. Πολύστηλα κύρια άρθρα γράφονται σε καθημερινές εφημερίδες και πονόψυχες μελέτες δημοσιεύονται με ψευτοπροοδευτική μορφή, για να μας πείσουν, πως η σωτηρία της ελληνικής φυλής, ο πολιτισμός και η προκοπή μας εξασφαλίζονται, άμα ξαναγυρίσουμε στο τετράχρονο δημοτικό σχολείο, στο «θαυμασιώτατον ελληνικόν σχολείον» με τις τρείς τάξεις και στο τετράχρονο γυμνάσιο.

Τα επιχειρήματά τους, απογυμνωμένα από τον εξωραϊσμό που τα περιβάλλει, είναι τα ακόλουθα:

Α’. Τα παιδιά, με το παλιό εκπαιδευτικό σύστημα, ακόμη και όσα τέλειωναν το τετράχρονο δημοτικό σχολείο, μάθαιναν γράμματα, «ήθελαν δεν ήθελαν». Μάθαιναν περίφημη ορθογραφία. Όσα πάλι τέλειωναν το γυμνάσιο, παίζανε στα δάχτυλά τους τον Όμηρο, το Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα. Ενώ σήμερα, με το παραφορτωμένο πρόγραμμα, τα παιδιά καμπουριάζουν από το βάρος, τινάζουν από τη ράχη τους το βαρύ φορτίο και βγαίνουν ακόμη και από το γυμνάσιο ακατάρτιστα, «ημιμαθή».

Β’. Τότε, τη χρυσή εκείνη εποχή το σχολείο ακόνιζε το μυαλό, καλλιεργούσε την κρίση, «αι σκέψεις των παιδιών είχαν ειρμόν και συνέχειαν», ενώ σήμερα βγαίνουν τα παιδιά από το σχολείο επιπόλαια στο μυαλό, επιπόλαια στο χαραχτήρα.

Γ’. Η κάθε βαθμίδα των σχολείων εξυπηρετούσε την αντίστοιχη κοινωνική τάξη. Η κατώτερη βαθμίδα, το δημοτικό σχολείο, «τους χειρόνακτας, τους εργάτας, τους γεωργούς, τους κατωτέρους τςεχνίτας» το «χαλκιά, το σιδερά, το μπαλωματή του χωριού». Η μεσαία βαθμίδα, το Ελληνικό σχολείο, εξυπηρετούσε τη μεσαία τάξη «τους μικρεμπόρους, τους μικροϋπαλλήλους, τους νοικοκυραίους». Και το γυμνάσιο την ανώτερη τάξη. Ενώ σήμερα με το άπλωμα της παιδείας, κλονίζεται η ισορροπία, κλονίζεται η αρμονία ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και κιντυνεύει έτσι το κοινωνικό οικοδόμημα και μαζί του και το Έθνος.

Δ’. Για τα παιδιά του λαού «τους χειρόνακτας» και τους βοσκούς δε  χρειάζονται περισσότερα γράμματα. Φτάνουν και παραφτάνουν τα 4 χρόνια στο δημοτικό σχολείο. Οι δυό παραπάνω τάξεις του δημοτικού, η 5^η και η 6^η τάξη, είναι βλαβερές. Φορτώνουν τα παιδιά με άχρηστες γνώσεις και τα κρατούνε μακριά από τη δουλειά. Επίσης για τους «κτηματίας, τους βιοτέχνας» τα γράμματα του γυμνασίου, τους είναι πολλά. Τους φτάνουν δα, για να προκόψουν τα λίγα αρχαία ελληνικά, τα λίγα λατινικά και τα λίγα γαλλικά, που θα μάθουν στο Ελληνικό σχολείο.

Ε’. Θα έχουμε τριπλή οικονομία: Πρώτα, τα σχολικά χρόνια από 12 που είναι σήμερα, θα γίνουν 11. Και ολόκληρος αυτός ο χρόνος που θα γλυτώσουν τα παιδιά «δεν είναι μικρόν δια το Έθνος κέρδος». Έπειτα τα παιδιά σωστό είναι να πρωτοπάνε στο σχολείο στα πέντε τους χρόνια. Και τότε θα τελειώσουν το δημοτικό στα 9 τους χρόνια – και όχι στα 12 τους χρόνια – και θα βοηθούν το σπίτι στις δουλειές, και όσα προχωρήσουν στο γυμνάσιο θα το τελειώνουν στα 16 και όχι στα 18 τους χρόνια, όπως σήμερα, και θα ριχτούν στη δουλειά, και στο επάγγελμά τους δυό χρόνια νωρίτερα.

Μα θα έχουμε οικονομία και στο διδαχτικό προσωπικό, αφού και τα σχολικά χρόνια θα λιγοστέψουν, και τα σχολεία θα είναι αρκετά λιγότερα. Φυσικά θα έχουμε έτσι και Τρίτη σοβαρή οικονομία. Θα λιγοστέψουν οι δαπάνες για την παιδεία και θα περισσέψουν λεφτά από τον προϋπολογισμό για άλλες δαπάνες.

ΣΤ’. Με τον περιορισμό των τάξεων και των σχολείων θα σταματήσει «η συρροή»των παιδιών στη μέση παιδεία, και θα διαλυθεί η επικίντυνη «στρατιά των προλεταρίων του πνεύματος». Και το κέρδος είναι ανυπολόγιστο.

Ζ’. Αν σήμερα έφτασε στο «κατάντημα» όπου έφτασε η παιδεία, φταίνε «αι λεγόμεναι νέαι ιδέαι» και η «Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση» που καταπολέμησε «τα παλιά συστήματα». Έτσι «κατωρθώσαμεν να παραδώσωμεν εις την Ελλάδα στρατιάς αμαθών, και ακόμη χειρότερα ημιμαθών, και επομένως επικινδύνων ανθρώπων». Τα παιδιά τελειώνουν σήμερα το γυμνάσιο «πλήρη πικρίας, διότι ηδικήθη η σοφία των» και η πικρία οδηγεί, ως γνωστόν, εις επανάστασιν της ψυχής και εκείθεν εις επανάστασιν του όχλου».

Η’. Λοιπόν να ξαναγυρίσουμε «ολοταχώς» στο παλιό μας σύστημα. «Να τελειώσουν τα εθνοφθόρα πειράματα και να επανέλθη η παιδεία εις την ασφαλή και πεπατημένην οδόν. Όχι νέα πειράματα». Φτάνουν πια τα βάσανά μας. Και για να μην αντιδράσει κανείς στο ξαναγύρισμα στο παλιό σύστημα, ο υπουργός της Παιδείας να «συγκεντρώσει όλους τους τεχνικού συμβούλους του και τους άλλους σοφούς – και από τας δύο παρατάξεις – όχι φυσικά σε κανένα στρατόπεδο «συγκεντρώσεως» και να τους «πειθαναγκάση ν’ αφήσουν τας κακίας των» και να φτειάξουν έναν «αδιάβλητον καταστατικόν χάρτην της ελληνικής παιδείας, απρόσβλητον και αμετάβλητον από τα εκάστοτε Κυβερνητικάς μεταβολάς της πατρίδος μας».

Με την πρώτη ματιά , βλέπει κάθε προοδευτικός άνθρωπος, ποιος είναι ο πραγματικός σκοπός, που επιδιώκουνε όσοι ζητούν να ξαναγυρίσουμε στο παλιό εκπαιδευτικό σύστημα. Πίσω να πάμε, φωνάζουν. Τα λιγοστά βήματα, που έγιναν προς τα εμπρός, ύστερα από τόσους αγώνες και θυσίες να σβήσουν. Είναι βλαβερά. Να περιοριστεί λοιπόν ακόμη περισσότερο η στοιχειακή κατώτερη παιδεία. να γίνει τετράχρονη, και πάλι πολύ είναι. Να κλείσουν ακόμη περισσότερο οι πόρτες της μέσης Παιδείας. Να βυθιστεί ο λαός ακόμη πιο βαθειά στο πνευματικό σκοτάδι, για να μη σηκώνει κεφάλι. Δίπλα στην υλική και η πνευματική εξαθλίωση. Είναι επικίντυνο το φως!

 «Δι ημάς τους Έλληνας υπάρχουν τα σπασμένα μάρμαρα. Ως Έθνος και ως φυλήν μας εστήριζαν μέχρι σήμερον οι κολώνες του Παρθενώνος» διαλαλούν οι νοσταλγοί των περασμένων. Τα επιχειρήματα, που προβάλλουν, μιλάνε μόνα τους. Δυό είναι τα κύρια γνωρίσματά τους. Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας Και η αντιλαϊκότητα. Σκόπιμο όμως να τα ιδούμε καλύτερα. Αυτό θα προσπαθήσω στο δεύτερο άρθρο μου.

Β’.

Οι νοσταλγοί, που προβάλλουν την περασμένη χαμένη, ανύπαρχτη όμως, ευτυχία, με το σκοπό να αντικόψουνε την πρόοδο και να παραλύσουνε τον αγώνα, που κάνει με θάρρος και αποφασιστικότητα ο λαός, για να καταχτήσει τα δικαιώματά του, δε διστάζουν να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα. Ντύνουν με ψεύτικα χτυπητά στολίδια τα περασμένα, και τα φωτίζουνε με πολύχρωμα ξεγελαστικά φώτα.

Το ίδιο κάνουν και όσοι θέλουν να πισωστρέψουνε την παιδεία στο παλιό εκπαιδευτικό σύστημα. Το εξωραΐζουν. Τη χρυσή εκείνη εποχή, μας λένε, τα παιδιά μάθαιναν γράμματα, μάθαιναν ορθογραφία και βγαίνανε από το σχολείο με ακονισμένο το μυαλό και καλά οπλισμένα για τη ζωή, ενώ σήμερα βγαίνουν αγράμματα, ακατάρτιστα, επιπόλαια.

Ελάτε τώρα να ρίξουμε μια ματιά στη χρυσή εκείνη εποχή. Φτωχό κακομοιριασμένο και παραπεταμένο το τετράχρονο δημοτικό σχολείο. Ο αναλφαβητισμός ακόμη στα 1907 έφτανε στα 56,7% και στα 1920 στα 49,67%. Δίπλα στους αναλφάβητους στρατός αμέτρητος οι αγράμματοι, που μόλις μπορούσανε να κουτσοδιαβάσουνε. Κακομοιριασμένοι, ακατάρτιστοι, και χωρίς παιδαγωγική μόρφωση, και εξαθλιωμένοι οι δασκάλοι, γραμματοδιδάσκαλοι οι περισσότεροί τους. Οι μέθοδες της διδασκαλίας αντιπαιδαγωγικές, βάρβαρες. Αποβλακωτική η αποστήθιση. Η πειθαρχία βάρβαρη, ο δάσκαλος χωροφύλακας με τη βέργα στο χέρι. Το πρόγραμμα ασυγχρόνιστο και απολιθωμένο. Στρογγυλοκαθισμένη η καθαρεύουσα με τη γραμματική της. Οι «ιύζοντες όφεις» και τα «υϊζοντα χοιρίδια» παρέα με τα παιδιά στις τρώγλες και  τους στάβλους , που χρησίμευαν για σχολεία. Να ποια είναι η πραγματική εικόνα, που παρουσίαζε το παλιό τετράχρονο δημοτικό σχολείο. Αφάνταστα χειρότερη η κατάσταση από τη σημερινή.

Μα και στη μέση παιδεία κάθε άλλο παρά καλύτερη ήταν η κατάσταση. Μονόπλευρη. Ψευτοαριστοκρατική, διακοσμητική, με κλειστές τις πόρτες της για τα παιδιά του λαού ήταν και τότε η μέση παιδεία. Θρονιασμένο στο κάστρο της το σχολαστικό θεοκρατικό πνεύμα. Βαθύτερα ριζωμένος τότε ο ψευτοκλασικισμός. Κυρίαρχος περισσότερο τότε ο στείρος λογιοτατισμός. Τα παιδιά αποστήθιζαν γραμματικούς και συνταχτικούς κανόνες χειρότερα από σήμερα. Μάθαιναν, αν θέλετε, ορθογραφία και έλεγαν απ έξω όλες τις δασυνόμενες λέξεις, μα δεν ένιωθαν τον παλμό της αρχαίας Ελλάδας. Δε ζούσανε το «αρχαίο θαύμα». Οι αρχαίοι συγγραφείς νεκροί, μα βραχνάδες μπροστά τους απονέκρωναν την εσωτερική πηγή των μαθητών.

Και δίπλα στον ψευτοκλασικισμό και οι άλλες δυό κατάρες της παιδείας μας ο στείρος εγκυκλοπαιδισμός με το ολοκληρωτικό διαζύγιο της θεωρίας με την πράξη, και ο παραπλανητικός ιστορισμός. Υψωμένα σινικά τείχη εμπρός στη σύγχρονη ζωή, για να μην γνωρίσουν τα παιδιά τη γύρω τους πραγματικότητα, για να μην ιδούν τα άλυτα τραγικά προβλήματα, και να μην κατανοήσουν τις αιτίες που τα γέννησαν και τις αιτίες που εμποδίζουνε την προοδευτική τους λύση.

Και αν η σημερινή κατάσταση της παιδείας κάθε άλλο είναι παρά ευχάριστη και υποφερτή, δε φταίει η «Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση» κι ας τη συκοφαντούν όσο θέλουν, ούτε «αι λεγόμεναι νέαι ιδέαι». Ίσα-ίσα αν η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση δεν έδωσε τα αποτελέσματα που περιμέναμε, ο σπουδαιότερος λόγος είναι, το ότι δεν στηρίχθηκε στις «νέες» ιδέες. Οι πολιτικοί που ανέλαβαν να την εφαρμόσουνε λιποψυχήσανε. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν ήταν ριζική. Δε ζήτησε ν’ αλλάξει την ουσία της παιδείας. Ήταν  επιφανειακή. Περιορίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά ν’ αλλάξει τη μορφή.

Στα τρία χρόνια που πρωτοεφαρμόστηκε (1917-1920) η μεταρρύθμιση ήταν καθαρά γλωσσική. Περιορίστηκε να «εισαγάγει» τη δημοτική γλώσσα μόνο στο τετράχρονο δημοτικό σχολείο, χωρίς καμιά άλλη ουσιαστική αλλαγή. Και όμως ο σίφουνας του παλαιοκομματισμού τη σάρωσε και απόδιωξε τη δημοτική γλώσσα από το σχολείο.

Στη δεύτερη περίοδο (1929-1935) η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση πολύ περισσότερο ακόμη μακριά από τις «νέες» ιδέες άλλαξε μόνο τα οργανωτικά πλαίσια. Έκανε εξάχρονη τη δημοτική και εξάχρονη τη μέση παιδεία. Μα το προοδευτικό τούτο βήμα δεν τόλμησε να το ολοκληρώσει. Άφησε να στρογγυλοκάθεται πιο αναπαυτικά το σχολαστικό αναχρονιστικό πνεύμα. Και ήρθε η διχτατορία του Μεταξά με την πισωδρομική αντιμεταρρύθμιση, και οργανώθηκε η αποβαρβάρωση της νεολαίας με την ΕΟΝ, και πλάκωσε η κατοχή, και εισόρμησε η λαοπροβλητία με τους διωγμούς και τις εξορίες των προοδευτικών λειτουργών της παιδείας, και θρονιάστηκε ακόμη πιο θριαμβευτικά μέσα στην παιδεία μας το αντιπροοδευτικό και αντιδημοκρατικό πνεύμα, και καλλιεργείται ολοένα και πιο εντατικά η διαφθορά της νεολαίας, με όλα τα μέσα, από τα πορνογραφικά θεάματα και αναγνώσματα, που τα καμαρώνει το υπουργείο της Παιδείας και τα ανέχεται η Εκκλησία, ως τις γκαγκστερικές, ερεθιστικές και παραπλανητικές ταινίες που ασύστολα εξακολουθούν να προβάλλονται.

*

Όχι λοιπόν πισωγύρισμα στο παλιό εκπαιδευτικό σύστημα. Θα χειροτερέψει  τότε ακόμη περισσότερο η κατάσταση της εξαθλιωμένης παιδείας και θα πυκνώσει το πνευματικό σκοτάδι. Εκείνο που επιβάλλεται είναι ν’ ανοίξουμε το δρόμο για την πρόοδο, για να βγει ο λαός και από την υλική και από την πνευματική εξαθλίωση. Απαραίτητη για τον Εθνικό τούτο σκοπό είναι η ριζική, η γνήσια δημοκρατική αναγέννηση της παιδείας. Και την αναγέννηση τούτη μόνο οι προοδευτικές δυνάμεις της χώρας μας μπορούν να την πραγματοποιήσουν.

Όχι ένα κακομοιριασμένο και ατροφικό τετράχρονο δημοτικό σχολείο για «τους χειρόνακτας, τους βοσκούς, τους εργάτας και τους κατώτερους τεχνίτας», όπως ζητούν οι νοσταλγοί των περασμένων. Η μόρφωση δεν επιτρέπεται να είναι προνόμιο των λίγων. Θα είναι τότε ανυπολόγιστη η εθνική ζημία. Η μόρφωση είναι ιερό δικαίωμα της νεολαίας, και πρέπει όλοι να βοηθήσουμε να την καταχτήσει. Και η υποχρεωτική εκπαίδευση πρέπει όχι να περιοριστεί στα τέσσερα χρόνια, παρά από εξάχρονη που είναι σήμερα, να γίνει οχτάχρονη και πραγματικά δωρεάν, για να φτάσει με γοργό ρυθμό στα δώδεκα χρόνια. Όχι πια μονόπλευρη, ψευτοκλασική και με την πλάτη γυρισμένη προς τη σύγχρονη ζωή, η μέση παιδεία. Σκοπός της δεν επιτρέπεται να είναι η ξερή, παθητική αρχαιομάθεια. Η μέση παιδεία δεν πρέπει να είναι διακοσμητικό στοιχείο για τους αργόσχολους. Ούτε πρόκειται να μας σώσουν «οι κολώνες του Παρθενώνος»  όπως διαλαλούν οι νοσταλγοί των περασμένων. Αντίθετα η μέση παιδεία πρέπει να οπλίσει με τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες όλα τα ικανά παιδιά του λαού, και να προσφέρει στο Έθνος άρτια καταρτισμένα τα απαραίτητα στελέχη για να αναπτυχθούνε για το συμφέρο μόνο του λαού όλοι οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι της χώρας. Γι αυτό επιβάλλεται η μέση παιδεία να γίνει πολύπλευρη και να διακλαδιστεί, με βάση βέβαια την αληθινή γενική μόρφωση, σε πολλών ειδών ειδικά σχολεία ανάλογα με τις ανάγκες του λαού και σύμφωνα με τις τοπικές συνθήκες.

Όχι να σταματήσουμε «την συρροήν» των παιδιών στη μέση παιδεία. Αντίθετα πρέπει ν’ ανοίξουμε διάπλατα τις πόρτες της και γρήγορα να φτάσουμε στην υποχρεωτική για όλα τα ικανά παιδιά μέση παιδεία.

Όχι να λιγοστέψουμε τα χρόνια της παιδείας από 12 σε 11, ούτε να πρωτοπάνε τα παιδιά στο σχολείο στα πέντε τους χρόνια, για να τελειώνουν το δημοτικό σχολείο στα 9 τους χρόνια και να πιάσουν δουλειά. Κάθε περιορισμός της παιδείας είναι εγκληματικός για το Έθνος. Αντίθετα η παιδεία πρέπει να απλωθεί ακόμη περισσότερο, και το Κράτος να ιδρύσει τα απαραίτητα νηπιαγωγεία σε όλη τη χώρα.

Όχι περιορισμός της παιδείας για να έχουμε οικονομία σε δασκάλους, σε σχολικές αίθουσες και φυσικά, και στον προϋπολογισμό. Χρέος επιταχτικό να μορφώσουμε το απαραίτητο διδαχτικό προσωπικό και για τη δημοτική και για τη μέση παιδεία. Και μας λείπουν σήμερα χιλιάδες δασκάλοι, και αμέτρητα σχολεία είναι κλειστά. Καμιά οικονομία δεν επιτρέπεται για τη βελτίωση και την αναγέννηση της παιδείας. κάθε δαπάνη για την παιδεία είναι απόλυτα παραγωγική. Και ούτε έχουν το δικαίωμα να φωνάζουν οι νοσταλγοί των περασμένων, πως η Ελλάδα είναι φτωχή και δεν αντέχει ο προϋπολογισμός σε καινούργιες δαπάνες, τη στιγμή που χιλιάδες δισεκατομμύρια ξοδεύονται σήμερα για τις στρατιωτικές δαπάνες, και τη στιγμή που πουλιέται, με περιορισμό της ανεξαρτησίας μας, όλος ο αφάνταστος πλούτος της πατρίδας μας.