ΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

ΔΙΕΘΝΗΣ  ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ

ΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Πως οργανώνονται οι διεθνείς φιλοσοφικές συναντήσεις. Οι απρέπειες της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών. Το «Συμπόσιο». Φιλοσοφική συνύπαρξη Ανατολής και Δύσεως.

Άρθρο του Κ. Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΑΥΓΗ»

Στις 16 Απριλίου 1955

Το Σάββατο – 2 του Απρίλη – έγινε η επίσημη έναρξή του στο Πανεπιστήμιο. Οι εργασίες του κράτησαν τρείς ημέρες με δυό πολύωρες συνεδριάσεις την ημέρα.

Τα «Διεθνικά Συνέδρια της Φιλοσοφίας» είναι θεσμός διεθνικός και λειτουργούν από το 1900. Τώρα μάλιστα χρηματοδοτούνται από την «Ουνέσκο». Πριν από τον πόλεμο τα Φιλοσοφικά Συνέδρια γινόντουσαν κάθε τέσσερα χρόνια σε διάφορες πόλεις. Το πρώτο «Διεθνικό Φιλοσοφικό Συνέδριο» -Congres international de Philosophie – αυτό είναι το επίσημο όνομά τους – έγινε στο Παρίσι. Έπειτα από τον τελευταίο πόλεμο γίνονται κάθε πέντε χρόνια. Στο μεταξύ όμως γίνονται μικρότερα φιλοσοφικά συνέδρια με ορισμένο θέμα. Αυτά συνήθισαν να τα λένε «Αντερτιέν» ή «Κολλόκβιουμ» ή «Συμπόσια». Ένα από τα μικρότερα αυτά φιλοσοφικά συνέδρια  είναι και το Φιλοσοφικό Συνέδριο της Αθήνας. Το ονόμασαν «Συμπόσιον» της Αθήνας.

Στα 1937, στο συνέδριο του Παρισιού συστήθηκε το κεντρικό διοικητικό όργανο των Συνεδρίων, γνωστό με το όνομα «Διεθνικό Ινστιτούτο Φιλοσοφίας». Έδρα του έχει τη Σορβόννη. Αυτό οργανώνει τα φιλοσοφικά συνέδρια και εκτός από τις άλλες εργασίες του εκδίδει τη «βιβλιογραφία της φιλοσοφίας» ένα τόμο κάθε έξι μήνες από 250 περίπου σελίδες. Πριν από λίγα χρόνια οργανώθηκε παράλληλα και η «Διεθνική Ομοσπονδία των Εταιριών της Φιλοσοφίας» με έδρα τις Βρυξέλλες.

Στη γενική συνέλευση του «Διεθνικού Ινστιτούτου της Φιλοσοφίας» τον Αύγουστο του 1953 στις Βρυξέλλες, ο παυμένος για την εθνική και επιστημονική του δράση καθηγητής της φιλοσοφίας Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Διεθνικού Ινστιτούτου της Φιλοσοφίας, πρόβαλε το παράπονο, γιατί αγνοήθηκε η χώρα μας, και, ενώ τα «Φιλοσοφικά Συνέδρια» λειτουργούν πάνω από μισό αιώνα δεν έγινε ως τώρα κανένα στην Αθήνα, στην πατρίδα της Φιλοσοφίας. Η πρόταση του καθηγητή Θεοδωρίδη έγινε δεκτή και έτσι αποφασίστηκε να γίνει το «Συμπόσιο» της Αθήνας την άνοιξη του 1955. Οι σοβαρές και πολύπλευρες αντιδράσεις που σημειώθηκαν εδώ στον τόπο μας υπερπηδήθηκαν και πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο.

Το θέμα του «Συμποσίου» της Αθήνας ήταν «Διάλογος και Διαλεχτική». Το ελκυστικό τούτο θέμα και το όνομα της Αθήνας τράβηξε τους ξένους και έτσι η συμμετοχή στο «Συμπόσιο» ήταν αρκετά μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη στα μικρά φιλοσοφικά συνέδρια με περιορισμένο θέμα. Αντιπροσωπεύθηκαν 13 χώρες και η πόλη μας φιλοξένησε σημαντικούς εκπροσώπους της φιλοσοφίας και της σύγχρονης πνευματικής ζωής. Ανάμεσά τους δύο Γάλλοι ο Ζαν Βαλ, καθηγητής στη Σορβόννη, ο Ζαν Ιππολίτ, Διευθυντής της Εκόλ Νορμάλ Σουπεριέρ, δύο Βέλγοι, ο Μπαρζέν και ο Πρελιμάν, ο πρώτος Πρόεδρος της Ομοσπονδίας των Εταιριών  της Φιλοσοφίας και ο δεύτερος γενικός γραμματέας της. Την Αμερική αντιπροσώπευσε ο πρόεδρος του Διεθνικού Ινστιτούτου της Φιλοσοφίας Ριχαρδ Μακ Κέιν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Ήρθαν ακόμη δύο Άγγλοι καθηγητές ο Α. Άϋερ και ο Α. Ίβινγκ. Από τους Ιταλούς ξεχώριζε ο Γκουίτο Καλόγηρο, καθηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας στη Ρώμη. Τη Γερμανία αντιπροσώπευσαν οι καθηγητές Εμπινχάου και Ρίνττλεν, και τον Καναδά, ο καθηγητής Κλιμπάσκυ. Από τη Σουηδία μας ήρθε ο Πέτζελ και από τις Ινδίες ο νέος καθηγητής Μίκαμ. Το ιδιαίτερο που παρουσίασε το φιλοσοφικό «Συμπόσιο» της Αθήνας είναι πως πήρανε μέρος και δυό αντιπρόσωποι από τις Ανατολικές χώρες, δύο Πολωνοί καθηγητές στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας ο καθηγητής της λογικής Θαδαίος Κοταρμπίνσκυ και ο καθηγητής του διαλεχτικού υλισμού Αδάμ Σαφ.

Οι ξένοι σύνεδροι έφεραν στο «Συμπόσιο» την πλούσια μάθησή τους και τη δημιουργική συνεισφορά μέσα στη μακρόχρονη φιλοσοφική παράδοσή τους. Πολλοί μίλησαν εξαίρετα. Το πνεύμα που επικρατούσε ήταν αστικοφιλελεύθερο και φιλειρηνικό. Μερικοί μάλιστα είχαν όχι λίγο υποφέρει από τον χιτλερικό και μουσολινικό φασισμό.

*

Στο «Συμπόσιο» της Αθήνας, στη φιλοσοφική αυτή συγκέντρωση, την τόσο εξαιρετική στον τόπο μας, τι προσφέραμε εμείς; Πρώτα-πρώτα, η προσπάθεια να γίνει και να οργανωθεί το «Συμπόσιο» της Αθήνας συνάντησε μεγάλα εμπόδια και χρειάστηκε μεγάλος κόπος για να πειστούν οι αρμόδιοι. Η φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, για να δώσει κι άλλο δείγμα του ξεπεσμού της απόρριψε την πρόταση να συγκληθεί το φιλοσοφικό «Συμπόσιο». Δεν το βρήκε σκόπιμο. Φοβήθηκε να μην ταράξει τα στάσιμα νερά της. Η επιμονή και η δραστηριότητα του καθηγητή Θεοδωρίδη έσωσε το ζήτημα. Όταν όμως οι κύριοι καθηγητές της φιλοσοφικής σχολής μας είδαν πως η απορριπτική τους απόφαση δε λογαριάστηκε και αποφασίστηκε να γίνει το συνέδριο, έτρεξαν να πιάσουν την πρωτοκαθεδρία και προσπάθησαν ν’ αποκλείσουν κάθε «ανεπιθύμητο».

Η οργανωτική επιτροπή, που διορίστηκε αποτελέστηκε στο μεγαλύτερο μέρος της από ανθρώπους, που το πολύ να είχαν κάποια μακρινή και ακαθόριστη ιδέα για τα «Φιλοσοφικά Συνέδρια» και για τον τρόπο που συζητούνται τα διάφορα θέματα. Πρόεδρος της ελληνικής  οργανωτικής  επιτροπής ορίστηκε ο κοσμήτορας της φιλοσοφικής μας σχολής, ο γνωστός για την άγνοιά του καθηγητής Γεωργ. Σακελλαρίου. Έγινε ζωηρή και επίμονη προσπάθεια ορισμένα μέλη της ελληνικής επιτροπής και ιδιαίτερα ο κ. Σακελλαρίου να μη μιλήσουν, για να μη μας εκθέσουν με όσα θα έλεγαν μπροστά στους ξένους. Οι υποδείξεις όμως δεν έπιασαν και ακούστηκαν αποκαρδιωτικές ομιλίες, που παρουσίασαν τη γύμνια της φιλοσοφικής μας σχολής. Ο πρόεδρος μάλιστα της ελληνικής επιτροπής μίλησε δυό φορές και επισφράγισε με το στόμφο του την κενότητα και των δύο ομιλιών του.

Η ελληνική επιτροπή έκανε ακόμη και ένα δεύτερο λάθος. Πήρε την απόφαση να μιλήσουνε τα μέλη της στην ελληνική γλώσσα. Έτσι την πρώτη ημέρα του «Συμποσίου» οι ξένοι υποβλήθηκαν στο μαρτύριο ν’ ακούνε κάπου τρείς ώρες και να μην καταλαβαίνουν τίποτε. Είναι αλήθεια πως οι ελληνικές ανακοινώσεις και μαζί και οι αποκαρδιωτικές ομιλίες, είχαν μεταφραστεί για να μπορούν να τις παρακολουθήσουν οι ξένοι, μα και η μετάφρασή τους ακόμη ήταν κακότεχνη και δυσκολονόητη. Δυό μόνο από τους Έλληνες ομιλητές διαμαρτυρήθηκαν και δεν συμμορφώθηκαν με την απόφαση της ελληνικής επιτροπής, ο κ. Παπανούτσος και ο καθηγητής Θεοδωρίδης. Και οι δυό τους ανάπτυξαν το θέμα τους στη Γαλλική γλώσσα. Ξεχωριστή εντύπωση για την πρωτοτυπία, τη συντομία και τη μεστότητά της έκανε η ανακοίνωση του καθηγητή Θεοδωρίδη.

Μα και ένα τρίτο βαρύ παράπτωμα διέπραξε η οργανωτική επιτροπή. Έπειτα από την επίσημη έναρξη, έστρωσε το φιλοσοφικό «Συμπόσιο» της Αθήνας στη θλιβερή τρώγλη που λέγεται αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου. Σ’ ολόκληρη την Αθήνα δε βρέθηκε μια ανθρωπινή αίθουσα να στεγάσει το «Συμπόσιο»; Τόση λοιπόν ήταν η ανικανότητα της αρμοδίας επιτροπής;

*

 Στο φιλοσοφικό «Συμπόσιο» της Αθήνας εγκαινιάστηκε η διαλογική συζήτηση έγινε αληθινός «διάλογος». Ένα ολόκληρο πρωινό και ένα ολόκληρο απόγευμα αφιερώθηκε στη διαλογική συζήτηση. Το αποτέλεσμα δεν ήταν όσο έπρεπε πλούσιο. Και δεν μπορούσε να είναι. Οι αιτίες είναι γνωστές. Το συνέδριο ήταν σχεδόν μονόπλευρο. Μα ας είναι, έγινε το πρώτο βήμα και αυτό είναι ικανοποιητικό. Και ελπίζουμε σύντομα να ολοκληρωθεί ο αληθινός «διάλογος».

Σε πολλές συνεδριάσεις του διοικητικού συμβουλίου του Διεθνικού Ινστιτούτου Φιλοσοφίας και της Ομοσπονδίας Εταιρειών της Φιλοσοφίας συζητήθηκαν γενικότερα οργανωτικά και πνευματικά ζητήματα και πάρθηκαν ορισμένες αποφάσεις. Αποφασίστηκε να γίνουν μικρά φιλοσοφικά συνέδρια, όπως το «Συμπόσιο» της Αθήνας, το 1956 στην Ολλανδία και το 1957 στην Πολωνία. Το μεγάλο Διεθνικό Φιλοσοφικό Συνέδριο θα γίνει στη Βιέννη το 1958. η σημαντικότερη και πολύ χαρακτηριστική για το πνεύμα που επικράτησε απόφαση είναι πως εκλέχτηκε μέλος του συμβουλίου της «Ομοσπονδίας» ο Πολωνός καθηγητής Αδάμ Σαφ. Έτσι πλάτυνε το πλαίσιο για να μπούνε και σοβιετικοί φιλόσοφοι και επιστήμονες.

Παρ’ όλες τις αδυναμίες, που παρουσιάστηκαν και τα λάθη που έκανε η ελληνική επιτροπή, το φιλοσοφικό συνέδριο της Αθήνας είχε επιτυχία και για τις φιλοσοφικές ανακοινώσεις και από την άποψη της συνεργασίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης των λαών. Και ο συνέπειες θα είναι γόνιμες.