Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Άρθρο του Κ. Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ 

 δημοσιεύθηκε στη στήλη «Το εκπαιδευτικό μας πρόβλημα»

της εφημερίδας «Αυγή» στις 31 Αυγούστου 1952

Όλοι αναγνωρίζουν, πως η παιδεία  μας δεν στέκεται καλά στα πόδια της. Όλοι παραπονιούνται. Ιδιαίτερα  όμως  πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια οι διαμαρτυρίες για την κακή κατάσταση της μέσης Παιδείας και προτείνονται διάφορα σχέδια για τη μεταρρύθμισή της. Και τώρα όλοι μας ακούμε και διαβάζουμε στις εφημερίδες, πως το υπουργείο της Παιδείας αποφάσισε να μεταρρυθμίσει τη μέση παιδεία, ν’ αλλάξει την οργάνωσή της, και να τη διχοτομήσει σε δύο ξεχωριστούς κύκλους. Έτσι πιστεύει, θ’ ανταποκριθεί η μέση παιδεία στον προορισμό της και θ’ αποδώσει γόνιμους καρπούς.

Τρείς κατευθύνσεις μπορούμε να ξεχωρίσουμε στα σχέδια, που προτείνονται για τη μεταρρύθμιση  της παιδείας. Ας ρίξουμε μια γοργή ματιά.

Α’. ΞΑΝΑΓΥΡΙΣΜΑ ΣΤΑ ΠΑΛΙΑ;

Πολλοί και ανάμεσά τους οι περισσότεροι επίσημοι παιδαγωγοί, που κατέχουν ανώτερες και ανώτατες υπεύθυνες θέσεις, στρέφουν νοσταλγικά τα μάτια τους προς τα περασμένα και ζητούν να ξαναζωντανέψουν τη γερασμένη μέση παιδεία.

Τρία πράγματα ζητούν:

 1. Ζητούν πρώτα απ’ όλα η μέση παιδεία, από εξάχρονη πού είναι σήμερα, να ξαναγίνει, όπως ήταν παλαιότερα εφτάχρονη. Θα χρειαστεί λοιπόν να προστεθεί ένας χρόνος ακόμη στη μέση παιδεία. Βέβαια, το σωστό είναι, λένε, ο χρόνος αυτός να παρθεί από τη δημοτική παιδεία, και να γίνει πεντάχρονο, από εξάχρονο που είναι το δημοτικό σχολείο. Τη λύση όμως τούτη με κανένα τρόπο δεν την δέχονται και με το δίκιο τους οι δημοδιδάσκαλοι. Ούτε να την ακούσουν δεν θέλουν. Να κρατήσουμε πάλι ένα χρόνο παραπάνω τα παιδιά στη μέση παιδεία, και να τελειώσουν το Γυμνάσιο στα 19 τους χρόνια, δε θα το δεχθούν ποτέ οι γονείς, και αυτοί με το δίκιο τους. Δε μένει  λοιπόν, λένε, άλλη λύση παρά τούτη: τα παιδιά να πρωτοπάνε στο δημοτικό σχολείο ένα χρόνο νωρίτερα, άμα συμπληρώσουν δηλαδή τα πέντε τους χρόνια, και όχι άμα συμπληρώσουν τα έξη όπως γίνεται σήμερα. Μα και τη λύση τούτη δεν τη δέχονται οι δημοδιδάσκαλοι. Βλέπουν πόσο βλαβερή είναι για τα παιδιά.

2. Ζητούν ακόμη η μέση παιδεία να χωριστεί πάλι, όπως ήταν και παλαιότερα, σε δυό ανεξάρτητους κύκλους, στο τετράχρονο προγυμνάσιο, ας το πούμε έτσι, και στο τρίχρονο γυμνάσιο. Προγυμνάσια να ιδρυθούν αρκετά, γυμνάσια να ιδρυθούν πολύ λίγα στις μεγάλες πόλεις. Έτσι, λένε, θα σταματήσουμε τον επικίνδυνο πληθωρισμό στη μέση και προπάντων στην ανώτερη παιδεία. Αυτά λένε. Στην πραγματικότητα όμως με τον τρόπο αυτό κλείνουν τις πόρτες της μέσης και ανώτερης παιδείας στα παιδιά του λαού.

3. Μα όσοι προτείνουν το σχέδιο τούτο για τη μεταρρύθμιση της μέσης παιδείας, δεν περιορίζονται μόνο ν’ αλλάξουν την οργάνωσή της. Ζητούν και κάτι άλλο ακόμη. Πρέπει, λένε, να τονωθούν και  στους δύο κύκλους της μέσης παιδείας και στο προγυμνάσιο και στο γυμνάσιο, οι κλασσικές σπουδές. Αν θέλουμε να γλιτώσουμε από τη σημερινή κακοδαιμονία και τη διαφθορά, πρέπει λένε να ξαναγυρίσουμε στις κλασσικές σπουδές. Τα παιδιά πρέπει να εγκύψουν στους αρχαίους συγγραφείς. Αυτοί είναι η πηγή για την αληθινή σοφία. Και πρέπει προσθέτουν ακόμη να μάθουν καλά την αρχαία ελληνική γλώσσα, και να θαυμάσουν τη θεϊκή ομορφιά της. Η αρχαία ελληνική γλώσσα ενσαρκώνει και μορφοποιεί το αθάνατο ελληνικό πνεύμα, και το αρχαίο ελληνικό μαζί με το χριστιανικό πνεύμα μ’ άλλα λόγια ο ελληνοχριστιανικός πολιτισμός πρέπει να είναι, τονίζουν, ο «τηλαυγής» φάρος, που θα φωτίζει και θα καθοδηγεί τη νέα γενιά.

Το σχέδιο τούτο για τη μεταρρύθμιση της μέσης παιδείας είναι το πιο αντιδραστικό, το πιο αντιλαϊκό. Εκείνοι που το προτείνουν συνειδητά παραμελούν το δημοτικό σχολείο, μολονότι το σχολείο αυτό είναι σήμερα το μοναδικό σχολείο για τα παιδιά του λαού, αφού το 90% από τα παιδιά του λαού δε φοιτούν στη μέση παιδεία. Δεν του πολυαρέσει η μόρφωση του ελληνικού λαού. ‘Η  καλύτερα θέλουν να μένει βυθισμένος στην αμορφωσιά και το πνευματικό σκοτάδι ο ελληνικός λαός. Έπειτα με το πρόσχημα του ανύπαρχτου πληθωρισμού στη μέση και ανώτερη παιδεία, κλείνουν τις πόρτες της παιδείας στα παιδιά του λαού. Την παιδεία τη θέλουν προνόμιο των λίγων.

Μα και για ένα τρίτο λόγο είναι αντιλαϊκό και γι’ αυτό αντιπροοδευτικό το σχέδιο τούτο. Οι δημιουργοί και οπαδοί του κάτω από τα παχειά τους λόγια και τον ύμνο στην αρχαία ελληνική γλώσσα, κρύβουν άλλους σκοπούς. Θέλουν να σιδεροδέσουν την παιδεία στα περασμένα, θέλουν να θρονιάσουν στη μέση παιδεία το σχολαστικό, αρχαιοκάπηλο πνεύμα, να εμποδίσουν με κάθε τρόπο τον συγχρονισμό της παιδείας, και να βάλουν έτσι φραγμό στην πρόοδο. Θέλουν να πνίξουν τη δημιουργική χαρά στη νεολαία. Θέλουν να κρατήσουν τα παιδιά μακριά από τη σημερινή πραγματικότητα, για να μη ζητήσουν ποτέ να την αλλάξουν.

Β’. «ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟ» ΓΥΜΝΑΣΙΟ

Άλλοι  πάλι εκπαιδευτικοί ζητούν να γίνει εφτάχρονη η δημοτική παιδεία και πεντάχρονη η μέση. Ζητούν ακόμη, στη θέση του σημερινού ψευτοκλασσικού γυμνασίου, να μπει το νεοελληνικό, όπως το ονομάζουν, γυμνάσιο.

Ζητούν δηλαδή να λυτρώσουν τα παιδιά από την άγονη, παθητική αρχαιοπληξία και τον ψυχοκτόνο ψευτοκλασσικισμό. Ζητούν στη μέση παιδεία να μετατεθεί το κέντρο του βάρους στη σημερινή και ιδιαίτερα στη νεοελληνική πραγματικότητα και θέλουν τα παιδιά, που φοιτούν στη μέση παιδεία, να γνωρίσουν όσο γίνεται καλύτερα τη σύγχρονη και ιδιαίτερα τη νέο Ελληνική ζωή και τα προβλήματά της. Θέλουν λοιπόν να συγχρονίσουν την παιδεία.  Θέλουν να την λυτρώσουν από τα περασμένα και να την κάνουν να στρέψει το πρόσωπό της και ν’ αντιμετωπίσει τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Η κατεύθυνση τούτη είναι, βέβαια, προοδευτική, και εκπροσωπεί τον πόθο για μια λίγο πολύ συγχρονισμένη παιδεία. Έχει όμως δύο βασικά ελαττώματα:

Η μέση παιδεία με το νεοελληνικό γυμνάσιο θέλει να παρουσιάσει στα παιδιά και ν’ αναλύσει τη σύγχρονη και ιδιαίτερα τη νεοελληνική πραγματικότητα, δεν την αδράχνει όμως. Τα παιδιά θα γνωρίσουν λίγο-πολύ τη σύγχρονη ζωή και τα προβλήματά της, δε θα γίνονται όμως δημιουργικοί συντελεστές στο χτίσιμο του νεοελληνικού πολιτισμού. Μένουν απλοί θεατές. Η μέση παιδεία με το νεοελληνικό γυμνάσιο, καλλιεργεί μόνο τη γενική μόρφωση και δε δίνει στα παιδιά τις ειδικές και τεχνικές  γνώσεις για να δράσουν μέσα στη ζωή.

Η μέση παιδεία λοιπόν με το νεοελληνικό γυμνάσιο – και τούτο είναι το δεύτερο βασικό ελάττωμά της – δε γίνεται δημιουργικό όργανο στα χέρια του ελληνικού λαού. Δε δίνει τα μέσα στον ελληνικό λαό να ικανοποιήσει τις πνευματικές και υλικές ανάγκες του. Η μέση παιδεία θα εξακολουθήσει  να παραμένει αριστοκρατική και ολιγαρχική.  

Γ’ ΡΙΖΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ

Πολλοί όμως  εκπαιδευτικοί, που στάθηκαν και στέκονται περήφανοι στο πλευρό του ελληνικού λαού στον αγώνα του για να αποχτήσει τα δικαιώματά του, ζητούν τη ριζική μεταρρύθμιση  ολόκληρης της παιδείας, και στην οργάνωσή της και στο περιεχόμενό της και στις μέθοδες εργασίας.

Ξεκινούν από τη βασική αντίληψη πως η παιδεία είναι αναφαίρετο δικαίωμα του ελληνικού λαού και πρέπει, από αντιλαϊκή, αντιοικονομική, αντιεπιστημονική και διακοσμητική που είναι σήμερα, να γίνει δραστικό όργανο στα χέρια του Ελληνικού λαού για την ικανοποίηση των αναγκών του. Και δέχονται πως η παιδεία πρέπει να είναι μία και ενιαία από το νηπιαγωγείο ως το Πανεπιστήμιο, αρμονικά συνδεμένη  σ’ όλες τις βαθμίδες, διαφοροποιημένη σύμφωνα με τις υλικές και πνευματικές ανάγκες του ελληνικού λαού, και προσαρμοσμένη στις τοπικές συνθήκες της χώρας μας.

Και προβάλλουν εκτός από τα τόσα άλλα, και τα ακόλουθα τρία βασικά αιτήματα:

1) Ολότελα είναι παραμελημένη η προσχολική ηλικία. Το Κράτος έχει την υποχρέωση να φροντίσει με όλα τα μέσα για την υγεία, τη διατροφή, την ανάπτυξη και την διαπαιδαγώγηση των παιδιών της προσχολικής ηλικίας. Ανάμεσα στα κατάλληλα ιδρύματα, που πρέπει το ταχύτερο να ιδρυθούν, πρωταρχική θέση πρέπει να πάρουν οι παιδικοί σταθμοί και τα νηπιαγωγεία.

2) Το δημοτικό σχολείο θ’ αποτελέσει τη βάση για όλη τη παιδεία. Στη δημοτική παιδεία θα στηριχτεί και από τη δημοτική παιδεία θ’ αναπτυχθεί οργανικά και η μέση και η ανώτερη παιδεία. Το δημοτικό σχολείο θα είναι το καθαυτό σχολείο για τη γενική μόρφωση. Για ν’ ανταποκριθεί στο σκοπό του, πρέπει να γίνει το λιγότερο οχτάχρονο, να συγχρονιστεί το περιεχόμενό του με τη ζωή και για τη ζωή, και οι μέθοδοί του να αναμορφωθούν σύμφωνα με τα πορίσματα της παιδαγωγικής επιστήμης. Η οχτάχρονη φοίτηση στο δημοτικό σχολείο θα είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια και πραγματικά δωρεάν.

3) Στη μέση παιδεία θα φοιτήσουν υποχρεωτικά  όλα τα ικανά παιδιά, ανεξάρτητα από την οικονομική κατάστασή τους. Και τα ικανά παιδιά θα είναι παραπάνω από τα μισά παιδιά, που φοιτούν στα δημοτικά σχολεία.

Η μέση παιδεία θα παρέχεται κι’ αυτή δωρεάν, θα είναι τετράχρονη  και θα διαφοροποιηθεί σύμφωνα μα τις υλικές και πνευματικές ανάγκες του Ελληνικού λαού. Έτσι στη θέση του σημερινού ψευτκλασσικού γυμνασίου θα έχουμε πολύπλευρη διαφοροποιημένη μέση παιδεία, θα έχουμε δηλαδή το γεωργικό, το ναυτικό, το εμπορικό, το τεχνικό, το βιομηχανικό, το καλλιτεχνικό, και το νεοελληνικό γυμνάσιο.

Στα διαφοροποιημένα τούτα  Γυμνάσια, παράλληλα με την ειδική, την επαγγελματική στην πλατειά σημασία μόρφωση, θα καλλιεργείται και η γενική μόρφωση. Η γενική μόρφωση θα πλουτίζει, θα πλαταίνει και θα ολοκληρώνει την ειδική, την επαγγελματική μόρφωση, ενώ παράλληλα η ειδική, η επαγγελματική θα βαθαίνει και θα τροφοδοτεί τη γενική μόρφωση. Οι απόφοιτοι της μέσης παιδείας δεν θα είναι κοντόθωροι, με ειδική στενή μόρφωση για ένα επάγγελμα. Θα είναι ολοκληρωμένοι άνθρωποι, θα γνωρίσουν βαθειά τη σύγχρονη πραγματικότητα, τη σύγχρονη ζωή και τα προβλήματά της, και θα είναι ταυτόχρονα οπλισμένοι με τις ειδικές και τεχνικές γνώσεις, για να γίνουν δημιουργικοί συντελεστές στην ανοικοδόμηση της πατρίδας μας.

Η ριζική τούτη   μεταρρύθμιση της παιδείας μας, είναι η μόνη σωστή και πραγματικά προοδευτική. Πηγάζει και ικανοποιεί τον πόθο του Ελληνικού λαού, για την αληθινή μόρφωση των παιδιών του. Εξυπηρετεί πραγματικά τις ανάγκες του Ελληνικού λαού. Προετοιμάζει τα απαραίτητα στελέχη στο χτίσιμο του γνήσιου νεοελληνικού πολιτισμού. Δίνει στα χέρια των παιδιών όλα τα μέσα να γίνουν δημιουργικά μέλη της κοινωνίας, και να χτίσουν και τη δική τους ευτυχία και την ευτυχία του Ελληνικού λαού.

Η γοργή ματιά που ρίξαμε στη μεταρρύθμιση της μέσης παιδείας, θέτει πολλά προβλήματα , και αφήνει αναπάντητες πολλές απορίες, που θα γεννήθηκαν. Θα πρέπει λοιπόν να ξαναϊδούμε  το σπουδαίο τούτο θέμα.