Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΣ (Κριτική σε μια έρευνα)

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΕ ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

(πραγματικός τίτλος)

Άρθρο του  Κ. Δ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Δημοσιεύθηκε στις «Επιφυλλίδες»

 της εφημερίδας «Δημοκρατική»

Με τίτλο Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΣ (Κριτική σε μια έρευνα)

 Στις 14 και 15 Νοεμβρίου του 1951

Λήψη :H "ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ"- pdf

1o	2o
3o	4o

Η καθημερινή εφημερίδα  «Αλλαγή» «απετάθει εις διαφόρους προσωπικότητας του τόπου» και ζήτησε τη γνώμη τους για την εγκληματικότητα στη χώρα μας. Δυό ερωτήματα έθεσε : Το πρώτο:  « Πού να οφείλεται αυτό το πρωτοφανές για την Ελλάδα κύμα της εγκληματικότητος» . Το δεύτερο :  « Πώς πρέπει να αντιμετωπισθεί».

Στην έρευνα ταύτη για την εγκληματικότητα πήρανε μέρος ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, καθηγητές Πανεπιστημίου, «διαπρεπείς  εγκληματολόγοι» λόγιοι, λογοτέχνες και άλλοι. Όλοι τους, παρ’ όλες τις διαφορές στις λεπτομέρειες, συμφωνούν λίγο πολύ στα περισσότερα γενικά σημεία. Ανακεφαλαιώνω, όσο γίνεται συντομότερα τις απαντήσεις τους στα δύο ερωτήματα.

 Σχετικά με το πρώτο ερώτημα:

Α’ . Η βασική αιτία, βεβαιώνουν οι περισσότεροι τους, η πηγή, απ’ όπου πηγάζει το έγκλημα είναι «τα επιθετικά ένστικτα»  « η πρωτόγονη ορμή εξοντώσεως»  που κλείνει μέσα του ο άνθρωπος, μ’ άλλα λόγια «το ένστικτον του εγκλήματος»  .

Τα σπουδαιότερα ελατήρια, τονίζουν, πού βάζουν σε λειτουργία «το ένστικτον του εγκλήματος» οι παράγοντες λοιπόν «πού οδηγούν εις την ανάπτυξιν του εγκλήματος» είναι :

1. «Η οικονομική εξαθλίωση» « η δυστυχία, η πτωχεία, η ανεργία» «ο προκλητικός πλούτος και η απαράδεκτη φτώχεια»

2. « Η ταραχή της κοινωνικής τάξεως» (επαναστάσεις κλπ).

3. «Η παγκόσμιος ηθική κατάπτωση πού παρατηρείται στις κατώτερες κοινωνικές  τάξεις».

4. Ο πόλεμος , γιατί « εξαθλιώνει τους λαούς» διδάσκει την περιφρόνηση στη ζωή «κλονίζει τας ηθικάς αξίας» «σκληρύνει τα ένστικτα» «δηλητηριάζει την ψυχή».

5. Ο κινηματογράφος πού «ωραιοποιεί το έγκλημα» οι εφημερίδες πού ηρωποιούν  τον εγκληματία, τα άσεμνα φυλλάδια και περιοδικά, τ’ ανήθικα  αναγνώσματα με τα γκανγκστερικά έργα που κεντρίζουν στον άνθρωπο τα κατώτερα ένστιχτα, όλα αυτά παρορμούν και διδάσκουν το έγκλημα.

6. «Η χρήσις τοξικών ουσιών, ως χασίς ηρωίνης».

Β’. Δεύτερη σπουδαία, αν όχι η κυριότερη αιτία είναι, προσθέτει ο καθηγητής κ. Κάτσας, «η χαλάρωσις του φόβου του νόμου» με τας «διαφόρους κατά καιρούς αμνηστείας» και με την «ευχάριστον διαβίωσιν εντός των φυλακών». Και τέλος

Γ. Τρίτη, πιθανή όμως αιτία μπορεί να είναι οι κηλίδες του ηλίου. Ο καθηγητής κ.Κάτσος «διερωτάται , μήπως το γεγονός τούτο ( το ότι «ευρισκόμεθα εις εποχήν υπάρξεως  κηλίδων του ηλίου) έχει σχέσιν τινά προς το κύμα της εγκληματικότητος».

Σχετικά με το δεύτερο ερώτημα :

Τα μέτρα που λίγο πολύ  όλοι τους προτείνουν , για να κατασταλεί το έγκλημα είναι: « Η βελτίωσις των βιοτικών όρων», «η θρησκεία» η καλή οικογενειακή και κοινωνική αγωγή, η καλή λειτουργία της παιδείας, «ο φόβος του νόμου» και οι αυστηρές ποινές.

*

Σωστές είναι οι περισσότερες από τις διαπιστώσεις πού γίνονται για τους παράγοντες που ευνοούν και τροφοδοτούν το έγκλημα και σωστά είναι τα περισσότερα μέτρα που προτείνονται για την καταπολέμηση του. Όμως διατυπώνονται και ορισμένες θεωρίες και  αντιλήψεις, που, αντί να μας διαφωτίσουν, συσκοτίζουν την αλήθεια. Αντί να ξεσκεπάζεται, γίνεται συστηματική προσπάθεια ν’ αποκρυφτεί η αληθινή πηγή, απ’ όπου πηγάζει και τροφοδοτείται το έγκλημα, και έτσι παρουσιάζεται στα μάτια μας ακατόρθωτη η ριζική καταπολέμηση του και το ξερίζωμα του απραγματοποίητο.

Οι «διάφορες προσωπικότητες» που πήρανε μέρος στην έρευνα, δεν είδαν ή δεν θέλησαν να ιδούν, ποια είναι η πραγματική πηγή, απ’ όπου πηγάζει το έγκλημα. Μας παρουσιάζουν για βασική αιτία τη «ζωική ορμή εξοντώσεως» το «ένστικτον του εγκλήματος». Ούτε λίγο ούτε πολύ δέχονται, πως υπάρχει μέσα μας  έμφυτη  η ορμή για το έγκλημα, μ άλλα λόγια, πως η ρίζα του εγκλήματος βρίσκεται μέσα στην ίδια τη φύση του ανθρώπου. Έτσι το έγκλημα είναι, μας λένε καθαρά βιολογικό φαινόμενο, είναι η αχώριστη μοίρα του ανθρώπου, είναι, σα να πούμε, το προπατορικό αμάρτημα. Ο άνθρωπος λοιπόν, μας αφήνουν να συμπεράνουμε, γεννιέται εγκληματίας και μόνο να τον συγκρατήσουμε μπορούμε, με τα διάφορα μέτρα και ιδιαίτερα με το «φόβο του νόμου», να μην εγκληματεί, γιατί η ορμή του για το έγκλημα είναι συνυφασμένη με την ίδια του τη φύση, και αδύνατο να την ξεριζώσουμε.

Η θεωρεία  όμως τούτη είναι παραπλανητική. Και να γιατί. Μα πρώτα μια απορία: Τι εννοούν άμα λένε «ένστικτον του εγκλήματος» ; Η λέξη «έγκλημα» είναι μια γενική έννοια. Κλείνει μέσα της πολλές άλλες στενότερες έννοιες κι’ αυτές είναι: η αρπαγή, η κλοπή, ο φόνος, ο τραυματισμός, η απάτη, η συκοφαντία, η πλαστογραφία, η πορνεία, η μοιχεία, κλπ. Το «ένστικτον  του εγκλήματος» λοιπόν είναι ένα γενικό ένστικτο, που εμφανίζεται στη δράση του με τόσες διαφορετικές μορφές  - μα ένα έμφυτο πολύμορφο ένστιχτο είναι ακατανόητο –  ή μήπως ο άνθρωπος φέρνει μαζί του, όταν έρχεται στον κόσμο, τόσο ξεχωριστά ένστιχτα, όσα είναι και τα διάφορα εγκλήματα; και τότε θα είχαμε το ένστιχτο του φόνου, το ένστιχτο της κλοπής, το ένστιχτο της απάτης, το ένστιχτο της πορνείας και τόσα άλλα;

Είναι όμως αλήθεια, πως ο άνθρωπος φέρνει μαζί του, όταν έρχεται στον κόσμο, το ένστιχτο του εγκλήματος, την ορμή για εξόντωση; Η επιστήμη, η απαλλαγμένη από κάθε μεταφυσική μας διδάσκει, πως ο άνθρωπος δεν γεννιέται ούτε καλός ούτε κακός, ούτε ηθικός, ούτε ανήθικος, ούτε εγκληματίας, ούτε άγιος. Ο άνθρωπος γίνεται καλός ή κακός, ηθικός ή ανήθικος, εγωιστής ή αλτρουιστής, από τις κοινωνικές συνθήκες μέσα στο συγκεκριμένο περίγυρο, όπου ξεδιπλώνει και αντίστοιχα με το πώς ξεδιπλώνει τη δράση του. Ας σταθούμε λίγο εδώ. Πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα δύο σημεία:

Το παιδί,  όταν έρχεται στον κόσμο, φέρνει μαζί του  τον σωματικό του οργανισμό, όπου ιδιαίτερη σημασία έχει το νευρικό σύστημα, γιατί αυτό είναι η υλική βάση για τις ψυχικές και νοητικές λειτουργίες. Φέρνει όμως ακόμη μαζί του και ορισμένες προδιαθέσεις. Καμιά από τις προδιαθέσεις αυτές δεν έχει τελειωμένη μορφή, καμιά δεν προκαθορίζει  την παραπέρα ανάπτυξη του παιδιού, το τι δηλαδή θα γίνει το παιδί και ποιες ικανότητες θ’ αποχτήσει. Από τη μια και την ίδια την προδιάθεση μπορεί να αναπτυχθούν πολλές και ποικίλες ατομικές ικανότητες. Αυτό θα εξαρτηθεί από τις  συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες, όπου ζει και ξετυλίγει τη δράση του ο κάθε άνθρωπος. Η καλοσύνη  λοιπόν και η κακία, η ηθικότητα ή ανηθικότητα, η υποκρισία, ο εγωισμός, η επιθετικότητα και η εγκληματικότητα δεν ενυπάρχουν έμφυτα μέσα στον άνθρωπο παρά είναι ιδιότητες που παράγονται από τις συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες και τις αποχτάει ο άνθρωπος μέσα στον κοινωνικό περίγυρο, όπου ξεδιπλώνει τη δράση του.

Ποια είναι όμως τα κίνητρα για τη δράση του; Ο άνθρωπος είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Έχει ορισμένες υλικές και πνευματικές ανάγκες, εξαιρετικά πολύμορφες σήμερα και διαφορετικά αξιολογημένες, και είναι προικισμένος με ορισμένα σωματικά και ψυχικά όργανα, για να ικανοποιεί τις κάθε φορά ανάγκες του. Η επιθυμία να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, αυτή βάζει σε κίνηση τον άνθρωπο, αυτή τον κάνει να ενεργεί αυτή τον παρορμά σε τούτη ή εκείνη τη δράση. Οι  ανάγκες λοιπόν είναι τα κίνητρα για τη δράση του κάθε ανθρώπου. Άμα η κοινωνία είναι έτσι οργανωμένη ώστε να συναντάει ο άνθρωπος μικρά ή μεγάλα εμπόδια, και να καταντάει προβληματικό, αν όχι αδύνατο, να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, τότε προσπαθεί με τούτη ή με εκείνη τη δράση του να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να υπερνικήσει τα εμπόδια, επειδή επιταχτικά ζητούν οι ανάγκες την ικανοποίηση τους. Έτσι βλέπουμε το παιδί να καταφεύγει στο ψέμα, στην πονηρία, στην υποκρισία, στο πείσμα, στην αλητεία, και αποχτάει σιγά σιγά κι αυτά και άλλα ελαττώματα. Και τα ελαττώματα αυτά δεν αποκλείεται να  πάρουν αργότερα τη μορφή του εγκλήματος. Και μάλιστα σήμερα μέσα στις συνθήκες, όπου ζούμε; Όταν τόσοι οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες καλλιεργούν και διδάσκουν το έγκλημα, όταν τόσο ξεχαρβαλωμένη είναι η ανατροφή, και παραστρατημένη η παιδεία από τα γνήσια ζωντανά ιδανικά.

Το συμπέρασμα βγαίνει μόνο του. Δεν υπάρχει κανένα «ένστιχτο εγκλήματος» ούτε καμιά έμφυτη ορμή για εγκλήματα. Ο άνθρωπος δεν γεννιέται, αντίθετα γίνεται εγκληματίας. Το έγκλημα λοιπόν είναι καθαρά κοινωνικό φαινόμενο. Δημιουργός του οι κοινωνικές συνθήκες, και όχι η κακή μοίρα του ανθρώπου.

Το έγκλημα είδαμε, είναι καθαρά κοινωνικό φαινόμενο. Γιατί όμως δεν είδαν την τόσο απλή τούτη αλήθεια, και έπλασαν τον μύθο για το «ένστικτον του εγκλήματος»;

Έχει γίνει, προπάντων τα τελευταία χρόνια, ξανά πολύ της μόδας, οι αστοί επιστήμονες, για να ερμηνέψουν ορισμένες ιδιότητες και πράξεις του ανθρώπου, αντί να ιδούν, πώς η βασική αιτία που τις δημιουργεί και τις τροφοδοτεί είναι οι κοινωνικές συνθήκες και οι κοινωνικές σχέσεις ανάμεσα στα άτομα, η κοινωνία λοιπόν έτσι, όπως είναι, οργανωμένη, μετατοπίζουν αυθαίρετα την αιτία από την κοινωνία μέσα στον άνθρωπο και πλάθουν το αντίστοιχο ένστιχτο για κάθε ιδιότητα και πράξη, που θέλουν να ερμηνέψουν. Για να ερμηνέψουν π.χ. την ατομική ιδιοκτησία και το θησαύρισμα, πλάθουν το ένστιχτο της ιδιοκτησίας, και το ένστιχτο της συλλογής και της πλεονεξίας. Και για να ερμηνέψουν την επιθετικότητα πλάθουν τα εγωιστικά και επιθετικά ένστιχτα, για να δείξουν έτσι πως η επιθετικότητα είναι μέσα στη φύση του ανθρώπου και να καταλήξουν πως το αλληλοφάγωμα και ο πόλεμος είναι κάτι το αναπόφευχτο. Σύμφωνα με τη μόδα αυτή, και στο ερώτημα: γιατί υπάρχει το έγκλημα, απαντούν: Η αιτία, που γεννάει το έγκλημα είναι η εγκληματικότητα, το βαθιά ριζωμένο μέσα στη φύση του ανθρώπου «ένστικτον του εγκλήματος». Ο τρόπος  αυτός να ερμηνέψουμε κάτι, είναι ο πιο πρόχειρος, ο πιο άκοπος, ο πιο εύκολος. Με μια μαγική λεξούλα, το «ένστιχτο» τα ερμηνεύουν όλα. Στο βάθος όμως παίζουν με τις ίδιες τις λέξεις , δεν ερμηνεύουν τίποτε, και μας πληρώνουν με λόγια.

Μα δεν είναι μόνο από ευκολία, που ερμηνεύουν με αυτό τον τρόπο το έγκλημα. Υπάρχει και ένας άλλος πολύ σοβαρότερος λόγος, που καταφεύγουν πρόθυμα στην ερμηνεία αυτή. Θέλουν να αποκρύψουν τον πραγματικό τους σκοπό. Θέλουν δηλαδή να αποσείσουν την ευθύνη για το έγκλημα από τη κοινωνία, και πιο συγκεκριμένα από το σημερινό κοινωνικό σύστημα. Αφού, λένε, η βασική αιτία για το έγκλημα είναι το «ένστικτο», τότε δε φταίει ο κοινωνικός περίγυρος, δε φταίει το κοινωνικό σύστημα, φταίει ο άνθρωπος, που έτσι είναι πλασμένος.

Βέβαια δεν περιορίζονται μόνο στο έμφυτο ένστιχτο, για να εξηγήσουν το έγκλημα. Θα ήταν ολοφάνερη η πλάνη τους, μα και η παραπλάνηση που θέλουν να κάνουν. Δέχονται λοιπόν και ορισμένους παράγοντες, και τέτοιοι είναι, τονίζουν, η οικονομική εξαθλίωση, ο πόλεμος, τα γκανγκστερικά αναγνώσματα και έργα, το χασίς κλπ. Μα, όλοι αυτοί οι παράγοντες, προσθέτουν, δε γεννούν το έγκλημα, αυτοί ευνοούν μόνο την ανάπτυξη του. Η βασική όμως αιτία, τονίζουν, είναι η ίδια η φύση του ανθρώπου με τα ένστιχτα,  που είναι ριζωμένα μέσα του.

Άρα δε φταίει, μας λένε, το κοινωνικό σύστημα. Άδικα τα βάζουν μαζί του. Και όσες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, ακόμη και οι πιο ριζικές αλλαγές κι’ αν γίνουν, το έγκλημα θα υπάρχει, και είναι ουτοπικό, λένε, να πιστέψουμε, πως , αν αλλάξουμε το κοινωνικό σύστημα, θα μπορέσουμε να ξεριζώσουμε το έγκλημα, γιατί είναι αδύνατο να του νεκρώσουμε του ανθρώπου τα ένστιχτα. Γι’ αυτό, καταλήγουν, το σπουδαιότερο μέτρο για να καταστείλουμε το έγκλημα, δεν είναι να δημιουργήσουμε τέτοιες κοινωνικές συνθήκες, που δεν θα το αφήσουν να γεννηθεί μέσα στην κοινωνική ζωή, το σπουδαιότερο μέτρο είναι, τονίζουν, ο «φόβος του νόμου» οι αυστηρές ποινές κάτω στη γη, και η κόλαση έπειτα από το θάνατο.

Έτσι λοιπόν , με τη θεωρεία τους αυτή , μεταφυσικοποιούν το έγκλημα. Για να συγκαλύψουν το σημερινό κοινωνικό σύστημα, υψώνουν το έγκλημα μπροστά μας σα μια απαρασάλευτη, αυτόνομη, και κυριαρχική οντότητα. Είναι, μας λένε, η βαριά μοίρα του ανθρώπου, και κανείς δεν μπορεί να την νικήσει.

*

Πώς  ο πραγματικός σκοπός είναι ν’  αποσείσουν[1] από το σημερινό κοινωνικό σύστημα  την ευθύνη για το έγκλημα, μας το δείχνει ακόμη και μια άλλη, παραπλανητική και τούτη αντίληψη.

Μια από τις «προσωπικότητες» που πήρανε μέρος στην έρευνα, υποστηρίζει, πως ο σπουδαιότερος παράγοντας για την «εγκληματικότητα που κατακλύζει την Ελλάδα» είναι « η παγκόσμιος ηθική κατάπτωσις, που παρατηρείται στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις» .

Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, η ανώτερη κοινωνικά τάξη, η κυρίαρχη πλουτοκρατική ολιγαρχία θα πρέπει να βρίσκεται σε ηθική ανωτερότητα. Ο εγωισμός της, ο ψυχρός  υπολογισμός της, η άγρια οικονομική εκμετάλλευση, η αχαλίνωτη πολλές φορές πλεονεξία της, όλες αυτές και τόσες άλλες χαρακτηριστικές ιδιότητές της  θα πρέπει φαίνεται, να είναι αρετές, ηθικά προτερήματα! Οι οικονομικά, λοιπόν, ισχυροί είναι άγγελοι, ενώ αντίθετα οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις, η αγροτιά και  η εργατιά έχουν ξεπέσει ηθικά. Και πώς να μην έχουν ξεπέσει ηθικά, αφού σήκωσαν κεφάλι, έχασαν το σεβασμό στους ανώτερούς τους, και άφησαν τα «επιθετικά τους ένστιχτα» να ξεσπάσουν; Γιατί είναι ηθικός ξεπεσμός, μας λένε, να αγωνίζεσαι για να λυτρωθείς από την οικονομική σκλαβιά και να καταχτήσεις τα δικαιώματά σου.!

Δε φταίει λοιπόν το κοινωνικό σύστημα για το έγκλημα – αυτό το συμπέρασμα θέλουν να μας υποβάλλουν -ούτε η πλουτοκρατική ολιγαρχία. Αντίθετα φταίνε, μας βεβαιώνουν, οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις γιατί με τον αγώνα τους κλονίζουν τις καθιερωμένες ηθικές αξίες.

*

Έπειτα, ενώ όλοι σχεδόν, όσοι πήρανε μέρος στην έρευνα, αναγνωρίζουν, πως ένα σωρό παράγοντες, ο πόλεμος, ο τύπος, ο κινηματογράφος, τα άσεμνα αναγνώσματα και τόσοι άλλοι, ευνοούν και παράγουν το έγκλημα όμως δεν μας λένε ούτε λέξη, πως και γιατί γεννήθηκαν οι παράγοντες αυτοί, και γιατί εξακολουθούν  να υπάρχουν κα να επενεργούν βλαβερά.

Γιατί λοιπόν ο πόλεμος; Πηγάζει τάχα από καμιά ανεξήγητη  μυστηριακή και ακλόνητη αιτία; Και αφού ο πόλεμος είναι κοινωνικό φαινόμενο και αφού σήμερα μας απειλεί ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, γιατί δεν συγκινούνται οι ηθικολόγοι μας, γιατί δεν καταγγέλλουν ανοιχτά τους πλουτοκράτες ιμπεριαλιστές που τον ετοιμάζουν, και γιατί δεν αγωνίζονται να εδραιωθεί και να επικρατήσει η ειρήνη; Τι φοβούνται;

Και γιατί ο κινηματογράφος, ο τύπος, το θέατρο, το μυθιστόρημα συχνά παραστρατίζουν  από τον προορισμό τους, και από ευλογία πού έπρεπε να είναι, ξεπέφτουν τόσο πολύ και διδάσκουν ποικιλότροπα το έγκλημα; Ποιος ευθύνεται για την τραγική αυτή κατάσταση; Γιατί αυτοί, καθηγητές πανεπιστημίου και «διαπρεπείς» προσωπικότητες, δεν ξεσηκώνονται και δεν γίνονται ηγέτες για να ξεκαθαρίσει η «κόπρος του Αυγείου» ;

Γιατί το Κράτος  τα επιτρέπει  όλα αυτά; Και όχι μόνο επιτρέπει την εγκληματική λειτουργία τους, παρά και το ίδιο διδάσκει το φυλετικό μίσος και με την ηθική διαπαιδαγώγηση καλλιεργεί τον εγωισμό και τον ατομισμό και δημιουργεί τον δουλόπρεπο αναριχητή, που δεν διστάζει να πατήσει και σε πτώματα απάνω, για να πετύχει το σκοπό του; Γιατί λοιπόν  το Κράτος  και το ίδιο καλλιεργεί και αφήνει να καλλιεργούνται οι παράγοντες πού διδάσκουν το έγκλημα;

Τρείς είναι οι σπουδαιότερες αιτίες: Πρώτα ο κινηματογράφος με τα γαργαλιστικά έργα, τα άσεμνα αναγνώσματα, τα ελαφρά περιοδικά και περισσότερο απ’ όλα ο πόλεμος είναι σπουδαίες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, πλούσιες πηγές για θησαύρισμα και για να αποδώσουν όσο γίνεται μεγαλύτερα κέρδη, επιτρέπεται να χρησιμοποιούν φανερά ή έμμεσα κάθε μέσο, ας είναι, όσο θέλετε, ανήθικο.

Δεύτερο: Τα εύπορα στρώματα  της σημερινής κοινωνίας και όσο μεγαλύτερος είναι ο πλούτος τους τόσο περισσότερο, ζούνε βουτηγμένα στην υλιστική απόλαυση. Χορτάτοι  όπως είναι, έχουν ανάγκη από ερεθιστικά. Τη φαύλη τούτη ανάγκη έρχονται να ικανοποιήσουν ορισμένοι από τους παράγοντες που αναφέραμε παραπάνω.

Ο τρίτος και σπουδαιότερος λόγος: Η πλουτοκρατική ολιγαρχία επιδιώκει συστηματικά να κρατάει το λαό βυθισμένο στην αμορφωσιά και την εξαθλίωση, επειδή έτσι θα μπορεί να τον προσαρμόζει τον λαό ευκολότερα στους δικούς της συμφεροντολογικούς σκοπούς και να τον εκμεταλλεύεται  εντατικότερα. Χρησιμοποιεί λοιπόν όλα τα μέσα για να παραπλανήσει το λαό και να τον εκφυλίσει. Συστηματική βοήθεια της προσφέρουν τα διάφορα δημιουργήματα  του σύγχρονου τεχνικού πολιτισμού, που, ενώ θα έπρεπε να εξυψώσουν το λαό πνευματικά και ηθικά, τα έχει μετατρέψει η πλουτοκρατική ολιγαρχία σε κερδοσκοπικά όργανα διαφθοράς και σκοταδισμού. Από το άλλο μέρος με τα κερδοσκοπικά αυτά κατασκευάσματά της προσφέρει στο λαό και κάποια διέξοδο, κάποιο ξαλάφρωμα από την αγωνία πού τον πνίγει, τον νανουρίζει, και του μεθάει τη φαντασία και τις αισθήσεις του.

Συμπέρασμα:   Το έγκλημα είναι κοινωνικό φαινόμενο. Και ενώ μέσα στη σημερινή κοινωνία καλλιεργείται ποικιλότροπα, οι υποστηριχτές του σημερινού κοινωνικού συστήματος το μεταφυσικοποιούν το έγκλημα, για να δείξουν πως δεν είναι υπεύθυνη η κοινωνία. Όμως το έγκλημα θα ξεριζωθεί από την κοινωνική ζωή οριστικά, άμα εξαλειφθούν οι αιτίες πού το γεννούν.

---

[1] στο κείμενο της εφημερίδας γράφει «αποδείξουν» μεταφορά από το χειρόγραφο.