ΔΕΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Άρθρο του Κ.Δ. Σωτηρίου

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Αυγή»

Στις 20 Φεβρουαρίου 1958

Όταν ρωτάω τους  γονείς, που συζητάω μαζί τους, αν σκεφτήκανε ποτέ τους τι είναι το παιδί, όλοι λίγο πολύ παραξενεύονται για το ερώτημά μου αυτό. Γιατί όλοι τους πιστεύουνε, πως ξέρουνε τι είναι το παιδί. Και όμως άλλοι έχουνε βαθειά άγνοια για το ζήτημα αυτό, και άλλοι – οι περισσότεροι – έχουνε λαθεμένες αντιλήψεις, επηρεασμένοι από προλήψεις και ξεπερασμένες θεωρίες.

Και, αλήθεια, μεγάλες πλάνες, βαθειά ριζωμένες και με ανυπολόγιστα βλαβερές συνέπειες για το παιδί, εξακολουθούν να υπάρχουνε στον τόπο μας για το σπουδαίο τούτο ζήτημα. Και είναι πολύ σπουδαίο να ξέρουμε τι πραγματικά είναι το παιδί και έχει μεγάλη πραχτική σημασία. Γιατί, πως μπορούμε να αναθρέψουμε και να διαπαιδαγωγήσουμε σωστά το παιδί, άμα δεν ξέρουμε τι είναι αυτό το πλάσμα ;

Από τις λαθεμένες αντιλήψεις για το παιδί, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω απλά και σύντομα τις σπουδαιότερες.

Μια από τις βασικές πλάνες είναι η αντίληψη πως το παιδί, από την προσχολική κιόλας ηλικία, είναι ένας μικρός ενήλικος, είναι δηλαδή  ό,τι είναι ο ενήλικος, μα σε μικρότερο βαθμό, μ’ άλλα λόγια, πως το παιδί διαφέρει από τον ενήλικο, μόνο ποσοτικά. Ανάστημα, βάρος, πόδια, χέρια, μνήμη, φαντασία, κρίση, προσοχή, αγάπη, μίσος έχει ο ενήλικος, τα ίδια έχει και το παιδί, μα σε μικρότερο βαθμό. Η διαφορά είναι μόνο ποσοτική.

Αιώνες ολόκληρους επικρατούσε η λαθεμένη αυτή αντίληψη. Ήρθε όμως η επιστήμη και με τις σχετικές έρευνες  διαπιστώθηκε πως το παιδί είναι κάτι διαφορετικό από τον ενήλικο, γιατί διαφέρει από τον ενήλικο όχι μόνο ποσοτικά, παρά προπάντων ποιοτικά. Διαπιστώθηκε, πως σπουδαία σωματικά όργανα, καθώς και βιολογικές και ψυχικές λειτουργίες έχουν άλλη διαμόρφωση στο παιδί, και λειτουργούνε λίγο διαφορετικά, και πως για να μεστώσουνε και να πάρουνε τη μορφή που έχουνε στον ενήλικο, θα χρειαστεί να περάσει κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, από διάφορα στάδια η ανάπτυξή τους.

 Θα φέρω δυό –τρία παραδείγματα. Ο εγκέφαλος, το σπουδαιότερο όργανο και όπλο του ανθρώπου, ο φορέας όλων των ψυχικών λειτουργιών, ούτε έχει ακόμη διαμορφωθεί, ούτε φυσικά, λειτουργεί στο παιδί, όπως στον ενήλικο. Οι σεξουαλικές λειτουργίες παρουσιάζονται αρκετά αργότερα και ωριμάζουνε στην εφηβική ηλικία. Βασικές επίσης λειτουργίες της νόησης , όπως η «κρίση», η «αφαίρεση», και η «γενίκεψη» μπαίνουνε σιγά-σιγά σε ενέργεια και χρειάζονται καιρό για να ωριμάσουνε και να μεστώσουνε μέσα στη ζωή και με τη δράση του παιδιού.

Το παιδί λοιπόν – και τούτο είναι ένα από τα βασικά πορίσματα της επιστήμης – δεν είναι ένας μικρός ενήλικος. Το παιδί είναι ένας ιδιαίτερος ζωντανός οργανισμός με τις δικές του ανάγκες, με δικά του κίνητρα και με δικά του όργανα, για να ικανοποιεί τις δικές του ανάγκες.

Η λαθεμένη αυτή αντίληψη, πως το παιδί διαφέρει μόνο ποσοτικά από τον ενήλικο, μολονότι θα έπρεπε να έχει γκρεμιστεί συθέμελα έπειτα από τις έρευνες της επιστήμης, της παιδολογίας, εξακολουθεί να υπάρχει όχι μόνο στους γονείς και σε πολλούς δασκάλους, παρά είναι και καλά ριζωμένη ακόμη και σήμερα μέσα στο υπουργείο της Παιδείας. Από τη βασικά λαθεμένη αυτή αντίληψη τροφοδοτούνται ένα σωρό λάθη με δυσάρεστες συνέπειες για την ανατροφή και τη μόρφωση των παιδιών.

*

Από την αντίληψη, πως το παιδί διαφέρει από τον ενήλικο μόνο ποσοτικά, βγαίνει εύκολα το συμπέρασμα, πως το παιδί, από τα πρώτα του βήματα, πρέπει να σκέπτεται, να κρίνει και να εχτιμάει  τα πράγματα, να έχει τις ίδιες υποχρεώσεις και ευθύνες και να συμπεριφέρεται, όπως ο ενήλικος, και το χειρότερο να δουλεύει, όπως και ο ενήλικος, μόνο σε μικρότερο βαθμό. Σοβαρός πρέπει να είναι ο ενήλικος, σοβαρά πρέπει να κάθεται και το παιδί. Σκοτούρες έχει ο ενήλικος, σκοτούρες πρέπει να έχει και το παιδί, βέβαια σε μικρότερο βαθμό, για να συνηθίσει μια ώρα αρχίτερα στις πίκρες και τα βάσανα της ζωής. Κρίση έχει ο ενήλικος και είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του, κρίση έχει και το παιδί και πρέπει να είναι και αυτό υπεύθυνο για τα παραπτώματα και τις αταξίες του και να τιμωρείται, όπως και ο ενήλικος, με κάπως βέβαια, ελαφρότερες ποινές.

Μα η λαθεμένη αυτή αντίληψη για το παιδί, όχι μόνο βάζει σε κίνδυνο την κανονική ανάπτυξη του παιδιού, όχι μόνο του σκοτώνει τη χαρά, παρά και σέρνει το παιδί και στην άγρια βιοπάλη. Δουλεύει λοιπόν ο ενήλικος, πρέπει να δουλεύει και το παιδί μα κάπως λιγότερο και σε ελαφρότερες δουλειές. Έτσι και σήμερα ακόμη βλέπουμε στις πολιτείες και τα χωριά μικρά παιδιά να αγωνίζονται να βγάλουν το ψωμί τους, παραγιοί σε αγροτικές δουλειές, σε κουρεία, σε μικρομάγαζα και σε εργαστήρια, ή ελεύθεροι σκοπευτές, μικροπωλητές, λουστράκια κλπ.

Θα σταθώ μια στιγμή στο σημείο τούτο. Θέλω να τονίσω, πως για τις βλαβερές συνέπειες, που σημείωσα, δεν είναι υπεύθυνη μόνο η λαθεμένη αντίληψη, πως το παιδί διαφέρει μόνο ποσοτικά από τον ενήλικο. Σπουδαιότερες είναι δύο άλλες αιτίες. Αυτές μάλιστα τροφοδοτούνε τη λαθεμένη αντίληψη για το παιδί και την κρατάνε ακλόνητη.

Η πρώτη είναι το ασκητικό ιδανικό, η θεολογική δηλαδή αντίληψη, πως η χαρά, η καλοπέραση, η απόλαυση κλείνουνε την πόρτα που οδηγεί στην επουράνια ευτυχία, και γι’ αυτό ο άνθρωπος, και επομένως και ο μικρός άνθρωπος, το παιδί, πρέπει να ασκητεύει και να υποφέρει στην επίγεια ζωή.

Σπουδαιότερη είναι η δεύτερη αιτία. Τούτης άλλωστε δημιούργημα είναι το ασκητικό ιδανικό. Και η δεύτερη αυτή αιτία είναι η συνειδητή και σκόπιμη προσπάθεια, που καταβάλλει η πλουτοκρατική ολιγαρχία να υποτάξει στους σκοπούς της την ανατροφή και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, για να εξυπηρετηθούνε με μεγαλύτερη άνεση τα συμφέροντά της. Ένα από τα ιδεολογικά όπλα, που χρησιμοποιεί είναι το ασκητικό ιδανικό.

Τώρα λοιπόν καταλαβαίνουμε γιατί εξακολουθεί να μένει ριζωμένη η λαθεμένη αντίληψη για το παιδί, και γιατί η πολιτεία όχι μόνο ανέχεται να δουλεύουνε και να σακατεύονται τα παιδιά, παρά και υποθάλπει άμεσα ή έμμεσα την κατάσταση αυτή, με το πρόσχημα, πως έτσι ελαφρύνονται  τα οικονομικά βάρη στις άπορες οικογένειες.

Το παιδί λοιπόν καταδικάζεται να έχει τις ίδιες, κάπως σε μικρότερο, αν θέλετε, βαθμό, υποχρεώσεις και ευθύνες με τον ενήλικο. Δεν του αναγνωρίζονται όμως τα δικαιώματά του. Και αλλοίμονό του αν θελήσει να τα ικανοποιήσει. Μα δεν τελειώσαμε με το πρόβλημα τι είναι το παιδί. Σκόπιμο, νομίζω , να αφιερώσω ένα ακόμη σημείωμα.